(Luận án tiến sĩ) báo cáo tổng kết đề tài khoa học công nghệ cấp cơ sở năm 2019 kiến thức, thực hành về phòng bệnh sâu răng của bà mẹ có con đang học tại 2 trường mầm non thành phố thái bình năm 2019

Bộ Y tế
TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y DƢỢC THÁI BÌNH

BÁO CÁO TỔNG KẾT ĐỀ TÀI KHCN CẤP CƠ SỞ NĂM 2019

KIẾN THỨC, THỰC HÀNH VỀ PHÒNG BỆNH
SÂU RĂNG CỦA BÀ MẸ CÓ CON ĐANG HỌC
TẠI 2 TRƢỜNG MẦM NON THÀNH PHỐ THÁI BÌNH
NĂM 2019
Chủ nhiệm đề tài: Th.S. Lê Thị Kiều Hạnh

Thái Bình - 2019

luan an


Bộ Y tế
TRƢỜNG ĐẠI HỌC Y DƢỢC THÁI BÌNH

BÁO CÁO TỔNG KẾT ĐỀ TÀI KHCN CẤP CƠ SỞ NĂM 2019

KIẾN THỨC, THỰC HÀNH VỀ PHÒNG BỆNH
SÂU RĂNG CỦA BÀ MẸ CÓ CON ĐANG HỌC
TẠI 2 TRƢỜNG MẦM NON THÀNH PHỐ THÁI BÌNH
NĂM 2019

Chủ nhiệm đề tài:
Xác nhận của đơn vị

Th.S. Lê Thị Kiều Hạnh
Cán bộ tham gia:

- PGS. TS. Ngô Thị Nhu
- ThS. Đặng Thị Thu Ngà
- ThS. Đinh Thị Huyền Trang
- ThS. Vũ Đức Anh

Thái Bình- 2019

luan an


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

DMFT

Decay, missing, filling tooth (sâu, mất, trám răng)

UNICEF

United Nations Children’s Fund (Quỹ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc)

WHO

World Health Organization (Tổ chức Y tế Thế giới)

luan an


MỤC LỤC
Nội dung
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ
CHƢƠNG I. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Đại cƣơng về sâu răng ở trẻ em
1.1.1. Bệnh sâu răng
1.1.2. Một số biện pháp dự phòng bệnh răng miệng

Trang

1
3
3
5

1.2. Thực trạng sâu răng ở trẻ em

8

1.2.1. Thực trạng sâu răng ở trẻ em trên thế giới

8

1.2.2. Thực trạng sâu răng ở trẻ em tại Việt Nam

9

1.3. Kiến thức, thực hành của bà mẹ về phòng bệnh sâu răng cho trẻ

11

CHƢƠNG II. ĐỐI TƢỢNG, PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Địa điểm, đối tƣợng và thời gian nghiên cứu

15

2.1.1. Địa điểm nghiên cứu

15

2.1.2. Đối tượng nghiên cứu

16

2.1.3. Thời gian nghiên cứu

16

2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu

16

2.2.1. Thiết kế nghiên cứu

16

2.2.2. Chọn mẫu và cỡ mẫu

17

2.2.3. Phương pháp thu thập thông tin, các kỹ thuật áp dụng trong

18

nghiên cứu.
2.2.4. Biến số và chỉ số trong nghiên cứu

18

2.2.5. Phương pháp đánh giá

19

2.3. Phƣơng pháp xử lý số liệu

19

2.4. Tổ chức triển khai nghiên cứu

19

luan an


2.5. Đạo đức nghiên cứu

19

CHƢƠNG III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

21

3.1. Kiến thức, thực hành của bà mẹ về phòng bệnh răng miệng cho

21

trẻ
3.2. Một số yếu tố liên quan đến kiến thức, thực hành của ngƣời

30

chăm sóc chính trẻ về phòng bệnh răng miệng
CHƢƠNG IV. BÀN LUẬN

35

4.1. Kiến thức, thực hành của bà mẹ về phòng bệnh răng miệng cho

35

trẻ
4.2. Một số yếu tố liên quan đến kiến thức, thực hành của ngƣời

45

chăm sóc chính trẻ về phịng bệnh răng miệng
KẾT LUẬN

48

KIẾN NGHỊ

50

TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

luan an


DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1. Nghề nghiệp của các bà mẹ ................................................................ 21
Bảng 3.2. Trình độ học vấn của bà mẹ ............................................................... 22
Bảng 3.3. Tỷ lệ bà mẹ biết nguyên nhân sâu răng ở trẻ ...................................... 22
Bảng 3.4. Tỷ lệ bà mẹ biết những biểu hiện trẻ bị sâu răng ............................... 23
Bảng 3.5. Tỷ lệ bà mẹ biết ảnh hƣởng của sâu răng đến trẻ ............................... 23
Bảng 3.6. Hiểu biết của bà mẹ về biện pháp phòng bệnh răng miệng cho trẻ.... 24
Bảng 3.7. Hiểu biết của ba mẹ về phƣơng pháp vệ sinh răng miệng cho trẻ ..... 24
Bảng 3.8. Hiểu biết của bà mẹ về cách chải răng cho trẻ ................................... 25
Bảng 3.9. Tỷ lệ bà mẹ biết hời gian cho trẻ đi khám răng định kỳ ..................... 25
Bảng 3.10. Thời điểm bà mẹ bắt đầu vệ sinh răng cho con ................................ 27
Bảng 3.11. Phƣơng thức vệ sinh răng miệng của bà mẹ cho trẻ ......................... 27
Bảng 3.12. Loại bàn chải bà mẹ sử dụng chải răng cho trẻ ............................... 27
Bảng 3.13. Thời gian bà mẹ thay bàn chải cho trẻ.............................................. 29
Bảng 3.14. Thực hành của bà mẹ về kỹ thuật chải răng cho trẻ. ........................ 29
Bảng 3.15. Cách xử lý của bà mẹ khi trẻ bị bệnh răng miệng. ........................... 31
Bảng 3.16. Tỷ lệ bà mẹ có thực hành đúng về phòng bệnh răng miệng............. 31
Bảng 3.17. Mối liên quan giữa kiến thức và truyền thông về bệnh sâu răng của
bà mẹ. .................................................................................................................. 31
Bảng 3.18. Mối liên quan giữa kiến thức và số con của bà mẹ. ......................... 32
Bảng 3.19. Mối liên quan giữa kiến thức của bà mẹ và nghề nghiệp ................. 32

Bảng 3.20. Mối liên quan giữa kiến thức của bà mẹ và trình độ học vấn. ......... 33
Bảng 3.21. Mối liên quan giữa thực hành và số con của bà mẹ. ........................ 33
Bảng 3.22. Mối liên quan giữa thực hành của bà mẹ và nghề nghiệp. ............... 33
Bảng 3.23. mối liên quan giữa thực hành của bà mẹ và trình độ học vấn .......... 34
Bảng 3.24. Mối liên quan giữa kiến thức và thực hành ...................................... 34

luan an


DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Lứa tuổi của trẻ đang theo học tại các trƣờng ............................... 21
Biểu đồ 3.2. Tỷ lệ bà mẹ có kiến thức đúng về phịng bệnh răng miệng …… .. 26
Biểu đồ 3.3. Tỷ lệ bà mẹ thƣờng cho con ăn đồ ngọt vào buổi tối gần khi ngủ . 26
Biểu đồ 3.4. Tỷ lệ bà mẹ cho con uống nƣớc hay súc miệng sau khi ăn bánh
kẹo hoặc uống sữa. .............................................................................................. 27
Biểu đồ 3.5. Thời gian bà mẹ cho trẻ khám răng định kỳ................................... 30

luan an


1

ĐẶT VẤN ĐỀ
Răng sữa ở trẻ quan trọng không kém hàm răng vĩnh viễn, khi răng sữa
khỏe mạnh sẽ giúp cho trẻ ăn nhai, nói chuyện, dinh dƣỡng tốt hơn. Cấu tạo răng
sữa cơ bản giống các răng vĩnh viễn, tuy nhiên hệ thống men ngà chƣa thật hồn
thiện, vì vậy nếu khơng có chế độ vệ sinh răng thật tốt rất dễ gây nên bệnh lý sâu
răng-biến chứng ảnh hƣởng tới sức khỏe của trẻ, tiền và thời gian chăm sóc của
ngƣời ni dƣỡng.
Ở hàm răng trẻ em dƣới mỗi răng sữa đều có một mầm răng vĩnh viễn,

những mầm răng này sẽ lần lƣợt thay thế răng sữa từ khi trẻ lên 6 đến khoảng 1213 tuổi. Răng vĩnh viễn sẽ bị ảnh hƣởng rất nhiều nếu nhƣ các răng sữa bị sâu và
viêm nhiễm. Sâu răng trẻ em có thể do rất nhiều nguyên nhân, nhƣng một trong
những nguyên nhân hàng đầu gây sâu răng sớm ở trẻ em là do chế độ ni dƣỡng
và những thói quen có hại trong sinh hoạt, đặc biệt là nhận thức của bà mẹ trong
việc hình thành những thói quen có lợi cho sức khỏe răng miệng của trẻ.
Theo Ngân hàng dữ liệu sức khỏe răng miệng toàn cầu của WHO có
khoảng 60-90% trẻ em tuổi đến trƣờng và đa số ngƣời trƣởng thành từng mắc
bệnh sâu răng. Tỷ lệ trẻ mắc sâu răng là tƣơng đối cao ở Châu Mỹ, Châu Âu, và tỷ
lệ thấp là trẻ ở vùng Địa Trung Hải, Tây Thái Bình Dƣơng [40].
Thống kê của tổ chức Unicef về tỷ lệ bệnh tật của học sinh tại địa bàn thành
phố Hồ Chí Minh cho thấy tỷ lệ mắc bệnh răng miệng khá cao, chiếm 17,41% ở
trẻ mầm non; 35,14 % ở học sinh tiểu học [24]. Tại Thái Bình, nghiên cứu của tác
giả Phí Văn Toại (năm 2013) ở 2 trƣờng mầm non huyện Đông Hƣng cho thấy tỷ
lệ sâu răng chung là 53,2%; trong đó nữ là 56,0%; nam là 54,0%. Tỷ lệ sâu răng
cao nhất ở trẻ 5 tuổi chiếm 62,9% và thấp nhất ở trẻ 3 tuổi chiếm 41,3% [19].
Hiện nay vấn đề sâu răng là một thách thức cho cộng đồng đặc biệt là răng
sữa. Sâu răng sữa là một dạng sâu răng đặc biệt, tiến triển nhanh và có tác động
lâu dài lên răng. Trẻ em bị sâu răng nhƣ trẻ sơ sinh hoặc trẻ em ở lứa tuổi mầm

luan an


2

non sẽ có nguy cơ nhiều về sâu răng tiếp theo ở cả răng chính và răng vĩnh viễn.
Hậu quả của sâu răng sữa có thể ảnh hƣởng đến chất lƣợng cuộc sống ngay lập tức
hoặc lâu dài của trẻ cũng nhƣ gia đình trẻ, cả về kinh tế cũng nhƣ xã hội [31].
Phịng bệnh răng miệng là q trình đơn giản, khơng phức tạp, khơng địi hỏi
trang thiết bị đắt tiền, chi phí thấp, dễ thực hiện tại cộng đồng, đặc biệt là ở đối
tƣợng trẻ em. Đặc biệt trẻ em trong lứa tuổi mầm non đã bắt đầu hình thành nhân

cách, có những nhận thức cơ bản về thế giới xung quanh và có thể hình thành
những thói quen chăm sóc bản thân. Và hầu hết tồn bộ thời gian những năm đầu
đời của trẻ dƣới 5 tuổi là ở bên cha mẹ, kể cả khi trẻ đã đi học mẫu giáo. Trong
những năm này các thói quen của trẻ sẽ dần đƣợc hình thành và phần lớn các thói
quen của trẻ trong đó có thói quen ăn uống và vệ sinh răng miệng là chịu ảnh
hƣởng từ kiến thức, thái độ và hành vi của cha mẹ, đặc biệt là các bà mẹ là ngƣời
tiếp xúc và trực tiếp chăm sóc trẻ. Kiến thức, kĩ năng của bà mẹ càng tốt thì trẻ
càng có hành vi đúng. Chính vì vậy để đánh giá, kiến thức, hành vi của bà mẹ về
chăm sóc sức khỏe răng miệng của trẻ chúng tôi tiến hành triển khai thực hiện
nghiên cứu: “Kiến thức, thực hành về phòng bệnh sâu răng của bà mẹ có
con đang học tại 2 trƣờng mầm non thành phố Thái Bình năm 2019” với
mục tiêu sau:
1. Mơ tả kiến thức, thực hành về phòng bệnh răng miệng của bà mẹ có
con học tại 2 trường mầm non thành phố Thái Bình.
2. Xác định một số yếu tố liên quan đến kiến thức, thực hành về phòng
bệnh răng miệng của bà mẹ có con học tại 2 trường mầm non thành phố Thái
Bình.

luan an


3

Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Đại cƣơng về sâu răng ở trẻ em
1.1.1. Bệnh sâu răng
1.1.1.1. Một số thuật ngữ về sâu răng
Bệnh sâu răng là một quá trình bệnh lý mà thực chất là sự phân hủy
chất khoáng của răng làm tiêu dần các chất vô cơ, hữu cơ ở men răng, ngà

răng làm mất đi cấu trúc vẹn tồn của răng do hình thành lỗ sâu khơng có khả
năng phục hồi và phải điều trị.
Sâu răng có thể ở bề mặt thân răng hoặc cổ răng, tổn thƣơng sâu trên
thân răng bắt đầu từ men răng, còn tổn thƣơng trên cổ răng bắt đầu từ men
răng hoặc ngà cổ răng.
Sâu răng sữa là một bệnh gây tổn thƣơng mất mơ cứng của răng do q
trình hủy khống gây ra bởi vi khuẩn ở mảng bám răng [1].
Sâu răng sớm ở trẻ là tình trạng xuất hiện một hoặc nhiều tổn thƣơng
sâu răng (có thể đã hình thành lỗ hoặc chƣa), mất răng (do sâu), mặt răng đã
đƣợc hàn (do sâu) trên bất kỳ răng sữa nào ở trẻ 71 tháng tuổi hoặc nhỏ hơn.
Sâu răng lan nhanh-đa sâu răng (Rampant caries) là một dạng đa sâu
răng nặng có thể ảnh hƣởng đến bộ răng sữa hoặc răng vĩnh viễn, xuất hiện
đột ngột, lan rộng xuất hiện ở các mặt răng và rất nhanh tổn thƣơng tủy, các
răng hàm thƣờng tổn nhất. Răng hàm sữa thứ nhất thƣờng ít bị sâu răng hơn
so với răng hàm sữa thứ hai, răng hàm dƣới dễ sâu hơn răng hàm trên [20].
Sâu răng do bú bình (baby bottle tooth decay) là dạng sâu răng đầu tiên
ở trẻ do nuôi dƣỡng, bắt đầu trƣớc 20 tháng tuổi. Sâu răng do bú bình là tình
trạng sâu răng do ni dƣỡng đƣa đến dạng sâu răng lan nhanh kết hợp với
việc sử dụng không đúng cách bình sữa hoặc bú mẹ kéo dài. Cũng có thể xem

luan an


4

đó là một dạng sâu răng lan nhanh do bú bình với chất ngọt lúc ngủ cộng với
tình trạng nhiễm S.mutans [20].
1.1.1.2. Một số nguyên nhân của bệnh sâu răng sữa
Do các men của vi khuẩn ở mảng bám răng tác động lên các thức ăn có
nguồn gốc Gluxit cịn dính lại ở bề mặt răng, chuyến hóa thành axit. Khi mơi

trƣờng có pH<5 thì gây ra tổn thƣơng hủy khống làm mất mơ cứng của răng
và gây ra sâu răng.
Chủng vi khuẩn có khả năng gây sâu răng cao nhất trong nghiên cứu
thực nghiệm là Streptococus mutans. Một số chủng vi khuẩn khác nhƣ
Actinomyces, Lactobacillus…cũng đƣợc xác định có khả năng gây ra sâu
răng.
Một số yếu tố nguy cơ làm tăng khả năng sâu răng:
- Men răng: Men răng thiểu sản hay men răng kém khống hóa dễ bị
hủy khoáng hơn và ảnh hƣởng đến tiến triển của tổn thƣơng sâu răng.
- Hình thể răng: Các răng có hố rãnh sâu có nguy cơ sâu răng cao do sự
tập trung của mảng bám răng và khó làm sạch mảng bám răng. Có một tỷ lệ
cao các trƣờng hợp sâu răng đƣợc bắt đầu từ hố rãnh tự nhiên của các răng.
Ngồi ra một số bất thƣờng về hình dạng răng nhƣ răng sinh đơi, răng dính,
núm phụ…cũng làm tăng nguy cơ gây sâu răng.
- Vị trí răng: Răng lệch lạc, chen chúc làm tăng khả năng lƣu giữ mảng
bám vì thế dễ bị sâu răng hơn.
- Nƣớc bọt: Dịng chảy và tốc độ chảy của nƣớc bọt là yếu tố làm sạch
tự nhiên để loại bỏ các mạnh vụn thức ăn cịn sót lại. Tạo một lớp màng mỏng
trên bề mặt của răng từ nƣớc bọt có vai trị nhƣ một rào bảo vệ men răng khỏi
pH nguy cơ. Ngồi ra nƣớc bọt cịn có vai trị đệm làm giảm độ toan của mơi
trƣờng quanh răng và có tác dụng đề kháng với sâu răng. Nƣớc bọt còn là
nguồn cung cấp các chất khống, hỗ trợ q trình tái khống để có thể phục

luan an


5

hồi các tổn thƣơng sâu răng sớm. Nƣớc bọt cũng là môi trƣờng hoạt động của
các vi khuẩn trong miệng, nƣớc bọt tiết càng nhiều càng giảm sâu răng (trung

bình một ngày nƣớc bọt tiết ra 1500cc, khi ngủ lƣợng nƣớc bọt tiết ra giảm
đồng thời việc chải rửa vi khuẩn và chất carbonhydrat ở mức tối thiểu, vì vậy
sâu răng tăng trong nghi ngờ). Tính chất nƣớc bọt lỏng hay quánh cũng ảnh
hƣởng đến bệnh sâu răng, nƣớc bọt càng quánh thì sâu răng càng cao.
Kết quả nghiên cứu của tác giả Nguyễn Thị Ngọc Diệp và Ngô Thị
Quỳnh Lan về nguy cơ sâu răng của trẻ tại quận Bình Chánh, thành phố Hồ
Chí Minh cho thấy trung bình pH nƣớc bọt khơng kích thích ở nhóm sâu răng
thấp là 7,31±0,476 cao hơn so với nhóm sâu răng cao là 6,86±0,65; sự khác
biệt này có ý nghĩa thống kê (p <0,05). Khi so sánh phân bố các mức pH nƣớc
bọt khơng kích thích giữa hai nhóm sâu răng thấp và sâu răng cao thì tỷ lệ học
sinh có pH thấp trong nhóm sâu răng cao là 11% trong khi nhóm học sinh sâu
răng thấp pH là 1,6% [3].
- Chế độ ăn nhiều đƣờng, thói quen ăn uống trƣớc khi đi ngủ hay bú
bình kéo dài đều làm tăng nguy cơ sâu răng.
- Vệ sinh răng miệng đóng vai trị quan trọng nhất các yếu tố nguy cơ
gây sâu răng, là yếu tố làm sạch cơ học làm giảm hoặc mất các tác động gây
sâu răng của các yếu tố gây sâu răng khác.
1.1.2. Một số biện pháp dự phòng bệnh răng miệng
Nguy cơ sâu răng có thể thay đổi theo thời gian, và dựa vào nguyên
nhân có thể làm giảm tổn thƣơng răng. Nếu bị sâu răng hoặc sâu răng đã biến
chứng thì chữa răng sẽ làm tăng chi phí kinh tế, thời gian và có thể gây mất
răng. Dự phòng sâu răng là một trong những biện pháp làm giảm gánh nặng
vi sinh, tăng sức đề kháng của răng, đặc biệt là trẻ em. Dựa vào nguyên nhân
gây bệnh và cơ chế gây bệnh sâu răng có một số biện pháp dự phòng là:
1.1.2.1. Hạn chế chất nền

luan an


6

- Phải có chế độ ăn hợp lý
- Hạn chế ăn nhiều đƣờng, bánh kẹo
- Không ăn vặt, không ngậm kẹo khi đi ngủ
- Nên ăn phối hợp nhiều loại thực phẩm khác nhau: có ba nhóm thực
phẩm quan trọng cho cơ thể là thực phẩm tăng trƣởng, cung cấp cho cơ thể
protein giúp cho cơ thể phát triển; các loại vitamin và khoáng chất; thực phẩm
cung cấp năng lƣợng cho hoạt động của cơ thể.
1.1.2.2. Loại bỏ mảng bám và thay đổi hệ vi khuẩn
- Vệ sinh răng miệng bằng cách đánh chải răng đúng cách, dùng chỉ tơ
nha khoa.
- Các biện pháp vệ sinh răng miệng hỗ trợ khi cần thiết: lấy cao răng
định kỳ.
- Dùng nƣớc súc miệng có tính sát khuẩn, chống mảng bám vi khuẩn:
dung dịch cholorhexidin 0,2%; nƣớc súc miệng Listerine, dung dịch T-B
(thành phần chủ yếu là acid boric nồng độ 0,3%; tinh dầu quế, tinh dầu bạc
hà, có tác dụng sát khuẩn nhẹ trong vệ sinh răng miệng).
- Vaccin miễn dịch với vi khuẩn gây sâu răng.
1.1.2.3. Tình trạng răng
+ Có chế độ dinh dƣỡng đầy đủ cho bà mẹ mang thai và trẻ em trong
lúc răng đang hình thành
+ Nắn chỉnh những răng mọc lệch lạc.
+ Sử dụng Flour: Flour có tác dụng hạn chế trong q trình sâu răng.
Tính quan trọng của Flour là tác dụng lên men răng làm cho men răng trở nên
cứng hơn, khơng bị hịa tan bởi mơi trƣờng acid, do đó men răng có khả năng
đề kháng cao hơn trong mơi trƣờng miệng. Ngồi ra, flour cịn làm tăng q
trình tái khống men răng bằng việc ion F- kéo theo các khống chất sẵn có
trong nƣớc bọt và dịch lợi gây lên hiện tƣợng tái khống hóa. Đồng thời flour

luan an

7

cịn cản trở việc hình thành mảng bám răng bằng việc ức chế enzym của các
vi khuẩn gây sâu răng trong khoang miệng nhất là vi khuẩn Streptococus
Mutans. Nghiên cứu của tác giả Nguyễn Thị Minh Hằng và cộng sự (2010) ở
trẻ 5 tuổi có sử dụng nguồn nƣớc ăn uống có flour tại thành phố Hồ Chí Minh
cho thấy có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về trung bình sâu mất trám răng
giữa những trẻ uống nƣớc máy tại trƣờng (1,89) và trẻ uống nƣớc đóng chai
tại trƣờng (2,91) với p <0,05. Trẻ uống nƣớc đóng chai tại trƣờng có nguy cơ
sâu mất trám cao gấp 1,93 lần so với trẻ uống nƣớc tại trƣờng và có nguy cơ
sâu răng lan nhanh cao gấp 1,92-2,32 lần so với trẻ uống nƣớc máy tại trƣờng
(p <0,05) [5].
Tăng cƣờng Flour hợp lý bằng cách:
- Dùng kem đánh răng flour.
- Dùng gel flour hoặc vecni flour.
- Flour hóa nguồn nƣớc máy với độ tập trung flour từ 0,7 đến 1,2mg/l
nƣớc mà độ tập trung tối ƣu tùy thuộc vào khí hậu.
- Đƣa flour vào muối với độ tập trung flour là 250mgF/1kg muối.
- Dùng thuốc viên flour.
- Flour hóa nguồn cung cấp nƣớc ở trƣờng học với độ tập trung flour
cao hơn mức độ tập trung flour tối ƣu trong nƣớc công cộng 4,5 lần.
- Súc miệng với các dung dịch flour pha loãng. Cho trẻ em súc miệng
hàng ngày với dung dịch flour 0,05% hoặc súc miệng mỗi tuần dung dịch
flour 0,2%.
+ Trám bít các lỗ rãnh mặt nhai, hàn lại các lỗ sâu hở rìa, sâu tái phát từ
đáy …
1.1.2.4. Một số biện pháp khác
+ Giáo dục sức khỏe răng miệng lồng ghép vào chƣơng trình nha

học đƣờng

luan an


8

- Mầm non: hƣớng dẫn chải răng và biện pháp khác làm sạch răng
miệng, giữ gìn vệ sinh răng miệng.
- Các cấp tiểu học, trung học: đƣa vào chƣơng trình chính khóa các bài
giảng hƣớng dẫn và phịng bệnh răng miệng, giáo dục ý thức tự giác chăm sóc
răng miệng.
+ Khám răng định kỳ, phát hiện sớm và điều trị kịp thời răng sâu. Nhổ
bỏ răng sữa đến tuổi thay răng.
1.2. Thực trạng sâu răng ở trẻ em
1.2.1. Thực trạng sâu răng ở trẻ em trên thế giới
Một nghiên cứu tại các hộ gia đình tại Colorado cho thấy sâu răng là
bệnh mạn tính phổ biến nhất thời thơ ấu của trẻ; có 39,7% trẻ mầm non và
55,2% học sinh lớp 3 bị sâu răng; trong đó 13,8% trẻ mầm non và 14,4% học
sinh lớp ba sâu răng không đƣợc điều trị. Tỷ lệ trẻ mắc sâu răng ở các sắc tộc
cũng có sự chênh lệch, trong số các trẻ ở tuổi mầm non có 55,0% trẻ em gốc
Tây Ban Nha và 38,0% trẻ em da đen mắc sâu răng, tuy nhiên với trẻ da trắng
tỷ lệ sâu răng thấp hơn chiếm 31,9%. Trong số trẻ em ở lớp ba thì 69,5% trẻ
ngƣời gốc Tây Ban Nha và 56,4% trẻ da đen mắc sâu răng; cịn trẻ em da
trắng thì tỷ lệ sâu răng là 48,1% [41].
Theo kết quả nghiên cứu tại Kerala cho thấy trong số 350 trẻ em đƣợc
nghiên cứu thì tỷ lệ mắc sâu răng đƣợc tìm thấy là 50,6% và tỷ lệ mắc sâu
răng phụ thuộc vào độ tuổi, trẻ từ 35 tháng tuổi trở lên mắc cao hơn, sự khác
biệt này có ý nghĩa thống kê (p< 0,001). Trong số trẻ bị sâu răng thì mối liên
quan chủ yếu là thói quen ăn vặt (98,3%); tình trạng vệ sinh răng miệng cho

con của bà mẹ, thói quen trẻ hay dùng đồ ăn có chứa cariogen (56,7%); sự
khác biệt có ý nghĩa thống kê (p< 0,05) [37].
Nghiên cứu của nhóm tác giả Narendar Dawani (2012) về tỷ lệ sâu răng
ở trẻ em ở độ tuổi mẫu giáo tại thị trấn Saddar, thành phố Karachi, Pakistan

luan an


9

cho thấy tỷ lệ sâu răng của trẻ là 51% trong đó có 41,6% trẻ nam mắc sâu
răng và 58,4% trẻ em nữ mắc sâu răng. Trong số trẻ mắc sâu răng có 54% trẻ
hình thành mảng bám răng; 10,8% trẻ bị sâu 1 răng; 16,8% trẻ sâu từ 2-3
răng. Nghiên cứu của tác giả cũng cho thấy việc trẻ thƣờng xuyên sử dụng
sữa ngọt nguy cơ sâu răng cao hơn trẻ không uống sữa (p<0,001, RR=0,838,
CI95%=0,33-0,032) [35].
Nghiên cứu của nhóm tác giả Nagarajappa về tỷ lệ sâu răng ở 320 trẻ ở
các trƣờng mầm non tại thành phố Bhubaneswar, Ấn Độ cho thấy tỷ lệ sâu
răng chung là 37,2% và tỷ lệ trung bình là 2,40±1,86. Trẻ em có mẹ khơng đi
học có tỷ lệ sâu răng là 61,1% cao hơn trẻ có mẹ đƣợc đi học (38,2%), sự
khác biệt có ý nghĩa thống kê với p <0,05. Trẻ em bú bình vào ban đêm và ăn
giữa các bữa ăn nhẹ có tỷ lệ sâu răng (53,6%) hơn trẻ khơng bú bình vào ban
đêm (43,1%); sự khác biệt khơng có ý nghĩa thống kê p >0,05 [36].
1.2.2. Thực trạng sâu răng ở trẻ em tại Việt Nam
Theo kết quả nghiên cứu tại xã Vân Xuân, huyện Vĩnh Tƣờng, tỉnh
Vĩnh Phú về tình trạng sâu răng của trẻ mầm non 3-6 tuổi cho thấy tỷ lệ sâu
răng của trẻ trong khu vực nghiên cứu tƣơng đối cao (71,3%); tỷ lệ sâu răng
giữa nam và nữ chênh lệch không đáng kể. Tỷ lệ sâu răng cao nhất nằm ở vị
trí các răng hàm dƣới (29,6%-35,9%) và răng hàm trên (9,3-13,9%). Chỉ số
sâu mất trám của trẻ tăng dần theo lứa tuổi. Chỉ số sâu mất trám chung của trẻ

trong nghiên cứu là 2,12. Tỷ lệ mất răng do sâu răng của trẻ trong nghiên cứu
là tƣơng đối thấp chiếm 1,4%; số trẻ mất răng tập trung chủ yếu ở nhóm 4
tuổi, 5 tuổi, 6 tuổi [15].
Nghiên cứu của tác giả Vũ Văn Tâm và cộng sự tại trƣờng mầm non
Sao Mai, thành phố Hịa Bình cho thấy tình trạng sâu của trẻ trong độ tuổi từ
24 tháng đến 72 tháng tăng dần theo tuổi, tỷ lệ sâu răng chung là 45,7%; cao
nhất là nhóm 6 tuổi (65,5%); thấp nhất là nhóm 3 tuổi (25%) [14].

luan an


10

Kết quả điều tra sức khỏe răng miệng của 468 trẻ từ 3-5 tuổi tại trƣờng
Mẫu giáo Hữu Nghị Việt Triều, Hà Nội của nhóm tác giả Nguyễn Hữu Huynh
(2013) [10] cho thấy tỷ lệ sâu răng ở từng tuổi thuộc mức trung bình 55,98%
và tỷ lệ này tăng dần theo tuổi, sự khác biệt này có ý nghĩa thống kê với
p< 0,05. Tỷ lệ sâu răng ở trẻ 3 tuổi là 51%; ở trẻ 4 tuổi là 55,83% và ở trẻ 5
tuổi là 58,54%. Tỷ lệ răng sữa sâu cao nhất là nhóm R5, R4 hàm dƣới
(27,88%-25,64%); tiếp theo là tỷ lệ sâu răng cửa giữa trên 21,58%, R5 hàm
trên (16,88%); R2 và R4 hàm trên (11,54%-10,79%). Tỷ lệ răng sữa sâu giai
đoạn sớm là 21,51%. Tỷ lệ răng sữa sâu đã hình thành lỗ sâu chiếm 78,49%.
Nghiên cứu tại trƣờng mầm non 19-5 thành phố Thái Nguyên của tác
giả Đỗ Minh Hƣơng và cộng sự cho thấy tỷ lệ sâu răng của trẻ tại trƣờng là
75,8% trong đó cao nhất là trẻ từ 60-71 tháng (91,4%); tiếp theo nhóm 48-59
tháng (89,4%); nhóm 36-47 tháng là 72,0% và 24-35 tháng là 45,9%. Tỷ lệ trẻ
sâu mặt nhai là cao nhất (66,1%), thấp nhất là mặt trong (32,7%). Kết quả
cũng cho thấy 49,1% mặt răng sâu ở hình thái xoang sâu thấy ngà lan rộng;
tổn thƣơng sâu răng trong giai đoạn muộn là 91,8% [9].
Một nghiên cứu về diễn tiến tình trạng sâu răng của trẻ 12 tuổi sau 12

năm Flour hóa nƣớc uống tại thành phố Hồ Chí Minh cho thấy tỷ lệ sâu răng
trƣớc và sau flour hóa lần lƣợt là 84,7% và 38,2%; chỉ số sâu mất trám trƣớc
và sau là 3,26 và 0,85. Ở vùng có và khơng có flour hóa tỉ lệ sâu răng lần lƣợt
là 38,2% và 67% [13].
Kết quả nghiên cứu của tác giả Trần Đình Tuyên và cộng sự tại huyện
Phú Lƣơng, tỉnh Thái Nguyên năm 2014-2015 cho thấy tỷ lệ lƣu hành bệnh
sâu răng ở trẻ rất cao chiếm 95,7% với chỉ số sâu mất trám (DMFT) là 2,97
(theo tiêu chuẩn của WHO là 70%). Giá trị của chỉ số sâu mất trám ở mức
trung bình [22].

luan an


11

Khi tìm hiểu về thực trạng mắc bệnh sâu răng sữa ở trẻ từ 3-6 tuổi mắc
các bệnh bạch cầu cấp tại một số bệnh viện ở Hà Nội của tác giả Trần Thị Mỹ
Hạnh và cộng sự (2016) [5] cho thấy có 79,17% trẻ bị sâu răng sữa, chỉ số sâu
mất trám răng và chỉ số sâu mất trám mặt răng ở răng sữa lần lƣợt là 7,41% và
8,22%; trong đó chỉ có 5,91% số răng đƣợc trám. Sâu răng vị trí 1 mặt là cao
nhất chiếm 73,49%; tiếp theo là sâu răng vị trí 2 mặt chiếm 58,76%.
Theo kết quả điều tra của tác giả Phan Ái Hùng và Nguyễn Thị Thúy
Lan về tình hình sức khỏe răng miệng của trẻ khuyết tật từ 3-14 tuổi tại cơ sở
nuôi dƣỡng và bảo trợ trẻ em khuyết tật Thiên Phƣớc, Củ Chi cho thấy tỷ lệ
sâu răng của trẻ ở đây là 73,84%; tỷ lệ viêm nƣớu có chảy máu là 16,92%; tỷ
lệ trẻ có khớp cắn xấu là 52,3%. Tỷ lệ trẻ không nhai đƣợc ở độ tuổi từ 3 đến
5 tuổi chiếm 13,8% và trẻ từ 6 đến 12 tuổi là 33,8% [7].
1.3. Kiến thức, thực hành của bà mẹ về phòng bệnh sâu răng cho trẻ
Nghiên cứu của nhóm tác giả Collen E.Huebner về thực hành của các bà
mẹ về chăm sóc răng cho trẻ dƣới 4 tuổi cho thấy 63% các bà mẹ bắt đầu đánh

răng cho con trƣớc sinh nhật đầu tiên của con. 71% bà mẹ biết nên chải răng ngày
hai lần cho trẻ nhƣng chỉ có 55% bà mẹ đánh răng cho con từ một đến hai lần
trong ngày và thƣờng việc đánh răng buổi sáng bị các bà mẹ bỏ qua do ngƣời mẹ
phải đi làm sớm. Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy có 18% bà mẹ cho con tự
đánh răng mà khơng có sự giám sát nào [29].
Một nghiên cứu khác về phòng bệnh răng miệng của các phụ huynh có
con trong độ tuổi từ 2 tuổi đến 4 tuổi cũng của tác giả Collen E.Huebner và
cộng sự (2015) cho thấy 32% trẻ em đƣợc khám răng định kỳ một lần trong 1 năm
qua; đa số là đƣợc khám theo dịch vụ bảo hiểm. Tuy nhiên vẫn còn 21% trẻ em
chƣa bao giờ đƣợc khám răng định kỳ. 90% bố mẹ biết con họ có ít nhất một vấn
đề về răng và 24% trẻ đƣợc bố mẹ phát hiện sâu răng, mất hoặc trám răng [30].

luan an


12

Theo kết quả nghiên cứu về kiến thức của các bà mẹ về chăm sóc răng
miệng cho trẻ dƣới 12 tuổi đƣợc thực hiện tại thành phố Bengaluru ở Ấn Độ của
tác giả Jyothsna Vittoba Setty cho thấy có 39% bà mẹ biết đƣợc chức năng của
răng, 51% bà mẹ biết đƣợc trẻ 4 tuổi mọc bao nhiêu răng. Chỉ có 21% bà mẹ biết
trẻ sẽ thay răng vĩnh viễn ở thời điểm trẻ 6 tuổi và 47% bà mẹ biết đƣợc răng vĩnh
viễn sẽ thay thế cho răng sữa tƣơng ứng. Khi đƣợc hỏi về tầm quan trọng của việc
điều trị răng sữa khi bị sâu thì có 86% bà mẹ cho thấy đó là việc cần thiết và quan
trọng, tuy nhiên 40% bà mẹ cho biết vẫn chƣa sẵn sàng dành thời gian và tiền bạc
để điều trị những răng sâu này, vì họ cho rằng những chiếc răng sữa này sẽ rụng
và đƣợc thay thế bằng răng vĩnh viễn [34].
Một nghiên cứu khác về kiến thức, thực hành của bà mẹ có con dƣới 5 tuổi
về sức khỏe răng miệng tại Moradabad, Ấn Độ cho thấy có 25,4% bà mẹ có kiến
thức tốt về tầm quan trọng của việc chăm sóc sức khỏe răng miệng và thực hành

tốt về chăm sóc răng miệng cho trẻ; 73,8% bà mẹ có kiến thức tốt về chế độ ăn
đảm bảo cho sức khỏe răng miệng của trẻ [39].
Khi tìm hiểu về kiến thức, thái độ và thực hành về chăm sóc sức khỏe răng
miệng trong phịng ngừa sâu răng ở trẻ em của phụ huynh có con ở thành phố
Belagavi của tác giả H.P.Suma Sogi và cộng sự (2016) [32] cho thấy điểm trung
bình về kiến thức chung của đối tƣợng điều tra là 69,5%. Trong 218 đối tƣợng
điều tra có 116 ngƣời mẹ và 102 ngƣời cha tham gia, với độ tuổi chủ yếu là từ 30
tuổi đến 39 tuổi (chiếm 77%). Các bà mẹ có điểm kiến thức tổng thể tốt hơn đáng
kể so với các ông bố. Gần 69,5% cha mẹ nhận thức đƣợc rằng sâu răng có thể ảnh
hƣởng đến trẻ dƣới 2 tuổi, nhƣng có 19,5% cha mẹ trả lời sai và 11% cha mẹ rơi
vào tình huống khó xử. Khi đƣợc hỏi về khả năng ảnh hƣởng của thực phẩm đến
sâu răng có 81,5% cha mẹ biết rằng thực phẩm ngọt gây sâu răng nhƣng kiến thức
về việc bắt đầu sử dụng kem đánh có fluortide và liệu răng rụng có cần điều trị
hay không lại thấp chiếm 54% và 42,5%. Tuy nhiên 88% cha mẹ biết tầm quan

luan an


13

trọng của việc đánh răng và 73,5% cha mẹ nhận thức việc bắt đầu ăn dặm cùng
với việc cho con bú/bú bình từ 6 tháng tuổi. Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy
49,5% cha mẹ thƣờng cho con ăn ngọt và 56% cha mẹ thực hành tốt cho việc sử
dụng kem đánh răng flouride cho trẻ.
Nghiên cứu của tác giả Fatima Ashkanani và cộng sự về kiến thức, thái độ
và thực hành của ngƣời chăm sóc trẻ về sức khỏe răng miệng của trẻ mẫu giáo tại
Kuwait cho thấy khi đƣợc hỏi về tính gây bệnh của thực phẩm và tầm quan trọng
của fluoride trong phịng ngừa sâu răng có 91,3% ngƣời tham gia trả lời đúng tuy
nhiên chỉ có 24,6% ngƣời chăm sóc trẻ nhận thức đƣợc thời điểm thích hợp đánh
răng cho trẻ và thời điểm lý tƣởng cho trẻ đi khám răng định kỳ. Kết quả nghiên

cứu cũng cho thấy các bà mẹ có con từ 0 tuổi đến 1 tuổi có kiến thức tốt hơn đáng
kể về thời gian bắt đầu đánh răng cho trẻ. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng trình độ
học vấn của ngƣời chăm sóc có ảnh hƣởng đáng kể đến thực tiễn của họ (p <0,05).
Có 80% ngƣời chăm sóc trẻ đánh răng cho con từ 2 đến 3 lần trong ngày, tuy
nhiên nghiên cứu lại cho thấy có 44% trẻ em đƣợc đánh răng bởi ngƣời chăm sóc
trẻ nhƣng khơng phải là cha mẹ của trẻ. 37% cha mẹ cho trẻ đi khám răng đầu tiên
là trƣớc 3 tuổi [28].
Nghiên cứu của tác giả Castilho và cộng sự khi nghiên cứu về mối quan
hệ giữa gia đình với tỷ lệ mắc sâu răng cho thấy những trẻ em 5 tuổi khi sống
cùng bố mẹ ở vùng nông thôn hoặc trẻ em ở vùng dân tộc thiểu số ít đƣợc
nhận thơng tin giáo dục về nha khoa thƣờng có thực hành chăm sóc răng
miệng cho trẻ kém hơn những trẻ sống cùng bố mẹ ở thành thị. Khi xem xét
về tình trạng kinh tế kết quả nghiên cứu cũng cho thấy những trẻ có cha hoặc
mẹ ở nhà thƣờng có tỷ lệ sâu răng cao hơn trẻ có bố mẹ cùng đi làm [26].
Tại Việt Nam, kết quả nghiên cứu của Nguyễn Thanh Thủy (2009), quận
Tây Hồ, Hà Nội ở học sinh tiểu học cho thấy kiến thức của cha mẹ về phòng

luan an