Skkn phát triển năng lực kiểm soát và giải toả cảm xúc tiêu cực cho học sinh lớp 12b5 trường thpt triệu sơn 4 khi dạy truyện ngắn chiếc thuyền ngoài xa của nhà văn nguyễn minh châu

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HÓA
TRƯỜNG THPT TRIỆU SƠN 4
----------

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

TÊN ĐỀ TÀI:
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC KIỂM SOÁT VÀ GIẢI TỎA CẢM
XÚC TIÊU CỰC CHO HỌC SINH LỚP 12B5 - TRƯỜNG THPT
TRIỆU SƠN 4 KHI DẠY TRUYỆN NGẮN “CHIẾC THUYỀN
NGOÀI XA” CỦA NHÀ VĂN NGUYỄN MINH CHÂU

Người thực hiện: Hoàng Thị Thu Hà
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị công tác: Trường THPT Triệu sơn 4
SKKN thuộc lĩnh vực (mơn): Ngữ văn

THANH HĨA NĂM 2022

skkn


MỤC LỤC
NỘI DUNG

Trang
1

1. MỞ ĐẦU
1.1.

Lí do chọn đề tài

1

1.2.

Mục đích nghiên cứu

2

1.3.

Đối tượng nghiên cứu

2

1.4.

Phương pháp nghiên cứu

2

1.5.

Những điểm mới của sáng kiến kinh nghiệm

2

2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

2

2.1.

Cơ sở lý luận

2

2.2.

Thực trạng của vấn đề trước khi áp dụng SKKN

4

2.3.

Các SKKN đã áp dụng để giải quyết vấn đề

6

2.3.1. Giải pháp 1: Lựa chọn nội dung để rèn luyện và phát triển năng lực
kiểm soát và giải tỏa cảm xúc tiêu cực cho HS

6

2.3.2. Giải pháp 2: Xác định biện pháp thực hiện và đặt câu hỏi gợi mở cho
HS tìm hiểu vấn đề trước khi xây dựng giáo án

6

2.3.3. Giải pháp 3: Thiết kế bài dạy thực hiện theo hướng tích hợp lồng
ghép dạy học VBVH với việc phát triển năng lực kiểm soát và giải
tỏa cảm xúc tiêu cực cho HS

10

2.3.4. Giải pháp 4: Xây dựng đề kiểm tra đánh giá sau bài học để kiểm tra
năng lực tiếp thu kiến thức của HS về tác phẩm đã học và khả năng
kiểm soát và giải tỏa cảm xúc tiêu cực của HS

19

2.3.5. Giải pháp 5: Kết hợp với viết văn nghị luận xã hội, tìm hiểu thêm các
lời nhận định và các VBVH khác

19

2.4.

19

Hiệu quả của SKKN đối với hoạt động dạy học, với bản thân, đồng
nghiệp và nhà trường.

3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

20

TÀI LIỆU THAM KHẢO

21

DANH MỤC SKKN ĐÃ ĐƯỢC XẾP LOẠI CẤP TỈNH

23

skkn


BẢNG CHỮ VIẾT TẮT THƯỜNG DÙNG TRONG
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

TT
1
2
3
4
5
6
7
8
9

Chữ viết tắt
HS
GV
THPT
KNS
VBVH
PPDH

KTDH
PP
TB

Viết đầy đủ
Học sinh
Giáo viên
Trung học phổ thông
Kỹ năng sống
Văn bản văn học
Phương pháp dạy học
Kỹ thuật dạy học
Phương pháp
Trung bình

skkn


1. MỞ ĐẦU
1.1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Hiện nay nền giáo dục Việt Nam đang tiến hành đổi mới mạnh mẽ, chuyển
trọng tâm từ giáo dục kiến thức sang phát triển năng lực người học [2]. Trong đó,
mơn Ngữ văn cũng đổi mới mạnh mẽ về nhiều mặt. Theo Chương trình giáo dục
phổ thơng mơn Ngữ văn được thơng qua tháng 12/2018, Ngữ văn là môn học đặc
thù, đa chức năng - là “mơn học mang tính cơng cụ và tính thẩm mĩ - nhân văn” [1].
Với đặc trưng mơn học như trên, Ngữ văn có vai trị rất quan trọng đối với việc phát
triển tri thức, bồi dưỡng tâm hồn, nâng cao ý thức về bản thân và cuộc sống; phát
triển các năng lực hành vi giúp HS có thể đối mặt và có cách ứng xử phù hợp với
các vấn đề khác nhau trong cuộc sống
Trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay, nhiều yếu tố tích cực lẫn tiêu cực đã

tác động đến HS nói chung, HS lớp 12 nói riêng. Trên hành trình nâng cao tri thức,
hồn thiện nhân cách, các em ln đối mặt với khơng ít nghịch cảnh như khó khăn về
vật chất và tinh thần, áp lực học tập, lo âu căng thẳng, những cám dỗ trong cuộc sống,
các tệ nạn xã hội ngày càng tăng… Stress học đường đã khơng cịn là một vấn đề quá
mới trong xã hội hiện nay. Tỉ lệ HS bị stress ngày càng gia tăng [11]. Mặt khác, giữa
Văn học nhà trường với bạn đọc - HS hiện nay đang có một khoảng cách khơng nhỏ
về tâm lí tiếp nhận, khám phá và sáng tạo. Nhiều HS không hứng thú đối với môn
Ngữ văn, các em ít ấn tượng về vẻ đẹp của tác phẩm, không vận dụng kiến thức đã
được học vào cuộc sống. Thực tiễn trên đang đặt ra nhiều thách thức đối với GV dạy
Ngữ văn trong việc thực hiện các mục tiêu đổi mới giáo dục.
Truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa” của nhà văn Nguyễn Minh Châu là một
kiệt tác của văn xuôi Việt Nam hiện đại. Tác phẩm đã khám phá và phản ánh được
những vấn đề trong hiện thực đời sống, những góc khuất trong tâm hồn con người
và khơi gợi cho người đọc nhiều vấn đề cần suy ngẫm. Đọc văn bản này độc giả có
thể rút ra nhiều bài học sâu sắc, rèn luyện được nhiều phẩm chất, năng lực cho HS
trong đó có năng lực kìm chế và giả tỏa cảm xúc – một năng lực đang thực sự cần
thiết đối với HS hiện nay. Thế nhưng, qua giảng dạy, dự giờ, trao đổi chuyên môn,
tôi nhận thấy một thực tế là: khi dạy “Chiếc thuyền ngoài xa” cũng như dạy học
nhiều VBVH khác, GV hầu như mới chỉ tập trung hướng dẫn HS tìm hiểu giá trị nội
dung và nghệ thuật của văn bản, ít chú ý đến việc hướng dẫn HS ứng dụng, liên hệ
vào thực tế của cuộc sống của bản thân. Một số GV tích cực đổi mới PPDH theo
hướng phát triển năng lực nhưng còn khá chung chung, mờ nhạt và chưa chú ý
nhiều đến việc hình thành KNS, phát triển năng lực và các phẩm chất tốt đẹp cho
người học. Như vậy mục tiêu dạy học của bộ môn Ngữ văn ở trường THPT chưa đạt
được yêu cầu đề ra.
Vậy làm thế nào để việc giảng dạy môn Ngữ văn thực sự thiết thực và hiệu
quả? Trăn trở ấy luôn hối thúc tơi đi tìm hướng giải quyết cho từng bài dạy. Và tôi
đã mạnh dạn chọn đề tài: “Phát triển năng lực kiểm soát và giải tỏa cảm xúc tiêu
cực cho HS lớp 12B5 trường THPT Triệu Sơn 4 khi dạy truyện ngắn “Chiếc
thuyền ngoài xa” của nhà văn Nguyễn Minh Châu” làm đề tài SKKN cho năm

học 2021 - 2022.
1

skkn


1.2.

MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

- Xác định thực trạng về khả năng kiểm soát và năng lực giải tỏa các cảm xúc tiêu
cực của HS lớp 12 và đề xuất giải pháp phát triển năng lực kiểm soát và giải tỏa các
cảm xúc tiêu cực cho HS qua dạy học một tác phẩm văn học trong nhà trường.
- Góp phần đổi mới PPDH ở trường THPT, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng
tạo của HS trong học tập nói chung và trong mơn Ngữ văn nói riêng.
- Nâng cao chất lượng, hiệu quả học tập môn Ngữ văn của HS.
1.3.

ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

Đề tài tập trung nghiên cứu nội dung, biện pháp phát triển năng lực kiểm soát
và giải tỏa cảm xúc tiêu cực cho HS tại lớp 12B5 (lớp thực nghiệm) và lớp 12 C4
(lớp đối chứng) của trường THPT Triệu Sơn 4, năm học 2021 – 2022. Từ đó thấy
được tính hiệu quả của đề tài trong việc nâng cao chất lượng dạy học.
1.4.

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

- Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lí thuyết:
Đọc sách giáo khoa Ngữ văn 12 tập 2, tài liệu tham khảo có liên quan đến đề

tài, thiết kế bài học theo phương pháp, kế hoạch đã đề ra.
- Phương pháp điều tra khảo sát thực tế, thu thập thông tin:
Điều tra, khảo sát thực tế dạy học ở trường THPT Triệu Sơn 4 để thấy được
hiệu quả của việc dạy học theo hướng phát triển năng lực kiểm soát và giải tỏa cảm
xúc tiêu cực cho học HS. Theo dõi hoạt động học của HS nhằm tìm hiểu kỹ các kỹ
năng xử lí tình huống của các em.
- Phương pháp thống kê, xử lý số liệu:
Thống kê và xử lý số liệu ở lớp thực nghiệm và lớp đối chứng. Qua đó thấy
được hiệu quả của đề tài.
- Phương pháp phân tích và tổng kết kinh nghiệm:
Xem xét những thành quả của hoạt động thực tiễn để rút ra những kinh nghiệm
bổ ích trong giáo dục và dạy học.
1.5.

NHỮNG ĐIỂM MỚI CỦA SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

Phát triển sâu hơn giải pháp tích hợp giáo dục KNS cho HS về việc phát hiện và giải
quyết các vấn đề xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học đã được nói đến trong SKKN:
“Giải pháp khơi gợi niềm say mê, sự hứng thú và tính tự giác khi học phần văn bản
văn học trong môn Ngữ văn ở trường THPT” đạt loại C cấp Tỉnh năm 2020. Đó là:
Phát triển năng lực kiểm soát và giải tỏa cảm xúc tiêu cực cho HS khi dạy truyện
ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa” của nhà văn Nguyễn Minh Châu.
2. NỘI DUNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
2.1.

CƠ SỞ LÍ LUẬN

Về đổi mới giáo dục:
Nghị quyết 29–NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương về đổi mới về đổi mới
căn bản và toàn diện giáo dục nêu rõ: Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy

và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng
2

skkn


kiến thức, kĩ năng của người học (….). Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến
khích tự học (…). Tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội,
ngoại khóa,…[3]. Chương trình Ngữ văn mới được thông qua tháng 12/2018 cũng
chỉ rõ: Mục tiêu giáo dục môn Ngữ văn là vừa phát triển năng lực vừa hình thành và
phát triển các phẩm chất cho người học [1]. Để thực hiện, cần đổi mới phương pháp
dạy Ngữ văn, vận dụng các PPDH, KTDH tích cực như hợp tác theo nhóm, đóng
vai, dự án, nêu và giải quyết vấn đề KWL, sơ đồ tư duy …[4], [6]. Như vậy, việc dạy
học Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực, hình thành phẩm chất, sử dụng các
phương pháp, KTDH tích cực là chủ trương xuyên suốt. Trong các năng lực cần
hình thành và phát triển cho HS, năng lực kìm chế và giải tỏa các cảm xúc tiêu cực
là điều rất cần thiết để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục cũng như yêu cầu của thực
tế cuộc sống giao tiếp xã hội của HS hiện nay.
Về việc ứng dụng lí thuyết tiếp nhận văn học vào dạy học đọc hiểu VBVH
Vũ Quỳnh đã từng nói: “Văn chương có khả năng khuyến điều thiện, răn điều
ác, bỏ giả, theo thật”. Cịn Macxim Gorki trong bài viết “Tơi đã học tập như thế
nào” lại tâm sự: “Mỗi cuốn sách đều là một bậc thang nhỏ mà khi bước lên, tôi tách
khỏi con thú để lên tới gần Con Người, tới gần quan niệm về cuộc sống tốt đẹp nhất
và về sự thèm khát cuộc sống ấy”. VBVH có sức tác động lớn tới người đọc. Nhân
cách của người đọc được hình thành một cách trọn vẹn thơng qua các hình tượng
văn học đã được nhà văn cẩn thận chọn lọc. Cảm nhận cái hấp dẫn sinh động của
đời sống được tái hiện, thưởng thức cái cái hay, cái đẹp của câu chữ, kết cấu, hình
tượng… Qua đó, ta thấy rõ ý nghĩa xã hội sâu sắc của tác phẩm, cũng là cách để
cảm nghĩ, để tự đối thoại với mình và đối thoại với tác giả, suy tư về cuộc đời, từ đó
tác động tích cực vào tiến trình đời sống [5]. Ứng dụng lí thuyết tiếp nhận vào dạy

học, ta thấy: Khi dạy học VBVH, GV giúp HS hiểu nghĩa của văn bản đồng thời
giúp các em ứng dụng được sự hiểu đó vào những tình thế mới của cá nhân hoặc
cộng đồng. Từ việc hiểu hiểu nhân vật, hiểu tâm sự của nhà văn trong tác phẩm HS
hiểu chính mình hơn để phát triển tâm hồn và cá tính. Đúng như Todrorov từng
khẳng định: “Hiểu biết văn học khơng phải là cái đích mà là một trong những
phương tiện vững chắc và vẻ vang dẫn con người đến chỗ hồn hảo”.
Về khả năng kiểm sốt và giải tỏa cảm xúc tiêu cực
Cảm xúc là phản ứng, là sự rung động của con người trước tác động của yếu tố
ngoại cảnh. Theo cuốn sách “Khám phá tâm lý học” của Don Hockenbury và Sandra
E. Hockenbury, cảm xúc là một trạng thái tâm lý phức tạp bao gồm ba thành phần
riêng biệt: trải nghiệm chủ quan, phản ứng sinh lý và phản ứng hành vi hoặc biểu
cảm. Năm 1972, nhà tâm lý học Paul Eckman cho rằng có sáu cảm xúc cơ bản phổ
biến: sợ hãi, ghê tởm, giận dữ, bất ngờ, hạnh phúc và buồn bã. Năm 1999, ông đã
mở rộng thêm danh sách này, bao gồm bối rối, phấn khích, khinh miệt, xấu hổ, tự
hào, hài lịng và vui chơi [12]. Cảm xúc có thể tích cực hoặc tiêu cực:
Những cảm xúc tích cực như niềm vui, tình u và kết quả bất ngờ từ phản
ứng của chúng ta đối với các sự kiện mong muốn. Các cá nhân trải qua một cảm xúc
3

skkn


tích cực có thể cảm thấy n bình, hài lịng và bình tĩnh. Kết quả là, nó có thể khiến
bạn cảm thấy thỏa mãn và hài lịng. Cảm xúc tích cực đã được chứng minh có thể
làm cho những thách thức khó khăn có thể vượt qua.
Những cảm xúc tiêu cực như giận dữ, sợ hãi và buồn bã có thể xuất phát từ
những sự kiện không mong muốn. Cảm xúc tiêu cực đóng một vai trị trong q
trình xung đột, với những người có thể kiểm sốt cảm xúc tiêu cực của họ thấy mình
có ít xung đột hơn so với những người khơng.
Kỹ năng kiểm sốt cảm xúc: Trong cuộc sống hiện tại bộn bề những lo toan,

chúng ta cảm thấy luôn ẩn chứa bao nhiêu điều bức xúc, hay nóng giận mà nhiều khi
dẫn đến những hành vi tổn thương cho người khác và cho chính bản thân mình. Khi
chúng ta nhận thức và kiểm sốt được cảm xúc của mình, ta có thể suy nghĩ rõ ràng
và sáng tạo, quản lý sự căng thẳng, tạo nên tự tin và dễ dàng giao tiếp tốt với người
khác. Kiểm soát cảm xúc không phải là loại bỏ những cảm xúc của bản thân mà
chính là học cách kiểm sốt để làm chủ hành vi, thái độ của bản thân trong mọi tình
huống dù rất tiêu cực. Hiểu một cách đơn giản, kiểm soát cảm xúc là đưa cảm xúc
trở về trạng thái cân bằng.
Từ những cơ sở lí luận trên, tơi nhận thấy việc dạy học VBVH nói chung,
dạy truyện “Chiếc thuyền ngồi xa” nói riêng để nâng cao khả năng kiểm soát
cảm xúc cho HS cần đảm bảo các nguyên tắc sau:
Một là: Thực hiện dạy học phát triển năng lực cần vận dụng các phương pháp
và kĩ thuật dạy học tích cực.
Hai là: Nâng cao khả năng kiểm sốt cảm xúc chỉ là một mục tiêu trong mục
tiêu tổng thể của bài học, gắn với phát triển năng lực, rèn luyện KNS cho HS.
Ba là: Nâng cao khả năng kiểm sốt cảm xúc cho HS khơng làm mất đặc trưng
của một giờ đọc hiểu thể loại truyện ngắn.
2.2.

THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ TRƯỚC KHI ÁP DỤNG SKKN

Trong thời gian nghiên cứu đề tài, tôi đã khảo sát và điều tra khả năng vượt
khó và việc dạy học văn bản văn học đối với học sinh hai lớp: 12B5 (lớp thực
nghiệm: 44HS) và 12B2 (lớp đối chứng: 42HS). Tôi khảo sát và điều tra bằng một
bài kiểm tra 45 phút (được trình bày kĩ ở phần kiểm nghiệm kết quả kiểm tra trước
và sau tác động), hệ thống câu hỏi điển hình, nội dung và kết quả như sau:
Nhận thức của HS về kỹ năng kiểm soát và giải tỏa cảm xúc:
Lớp đối chứng
Đúng
Sai

CÂU HỎI
1.Theo em, kiểm sốt cảm xúc là gì?
2. Thế nào là giải tỏa cảm xúc tiêu cực?
3. Tại sao mỗi người cần phải biết kiểm
soát và giải tỏa cảm xúc đặc biệt là các
cảm xúc tiêu cực?

Lớp thực nghiệm
Đúng
Sai

29 HS
66%
32 HS
76%

13 HS
34%
10 HS
24%

30 HS
68%
35 HS
80%

14 HS
32%
9 HS

20%

28 HS
67%

14 HS
33%

29 HS
66%

15 HS
34%

4

skkn


4. Theo em, bản lĩnh cá nhân được biểu hiện
như thế nào khi kiểm sốt được cảm xúc
của mình đặc biệt là các cảm xúc tiêu cực?
5. Nếu gặp phải tình huống có vấn đề tác
động xấu tới bản thân mình, em sẽ làm gì?

19 HS
45%

23 HS
55%

20 HS
46%

24 HS
54%

18 HS
43%

24 HS
57%

19 HS
43%

25HS
57%

Bảng 1: Kết quả khảo sát lớp thực nghiệm và lớp đối chứng

Từ bảng kết quả khảo sát trên, ta nhận thấy: HS đã nhận thức được khái niệm
kiểm soát và giải tỏa cảm xúc tiêu cực (12B2: 66%, 12B5: 68%); vai trị của kiểm
sốt và giải tỏa cảm xúc tiêu cực (12B2: 67%, 12B5: 66%). Tuy nhiên, nhiều HS lại
nhận thức không đầy đủ biểu hiện của kiểm soát và giải tỏa cảm xúc tiêu cực (12B2:
55 %, 12B5: 54%), càng khơng biết kiểm sốt và giải tỏa cảm xúc tiêu cực như thế
nào trước tình huống có vấn đề (12B2: 57 %, 12B5: 57%) nên đã có những biểu
hiện cảm xúc và hành vi chưa đúng, thậm chí cịn có hại cho bản thân.
Về việc đọc hiểu văn bản văn học ở trường THPT:
Tôi đã tổ chức khảo sát thăm dò ý kiến của 420 HS ở 3 khối 10,11,12 của

trường THPT Triệu Sơn 4 về việc dạy và học môn Ngữ văn. Kết quả như sau:
Mức đánh giá

Tiêu chí khảo sát
1. Thầy cơ có ra các câu hỏi, yêu cầu các em
liên hệ, ứng dụng thực tiễn hay không?
2. Khi dạy học đọc hiểu văn học, thầy cơ có
rèn luyện KNS cho các em khơng?
3. Khi dạy học đọc hiểu văn học, thầy cơ có
rèn luyện kỹ năng kiểm soát và giải tỏa cảm
xúc cho các em không?
4. Trong dạy đọc hiểu văn bản tự sự, thầy cơ
có thường sử dụng các câu loại hỏi: Nếu em là
nhân vật, em sẽ …? Giả sử em ở trong tình
huống đó, em sẽ…? hay khơng?
5. Trong dạy đọc hiểu văn bản tự sự, thầy cơ
có thường sử dụng phương pháp đóng vai để
các em suy ngẫm, hành động không?

RTX

TX

TT

HK

83
20%
93

15%
0

45
10 %
272
72%
0

265
61 %
30
7%
0

37
9%
25
6%
10

0%

0%

0%

2,4%

13

7

34

45

3,1%

1,7%

8,1%

10,7%

10

23

36

54

2,4%

5,5%

8,6%

13%

Bảng 2: Kết quả khảo sát học sinh 3 khối lớp

( RTX: Rất thường xuyên, TX: Thường xuyên, TT: Thỉnh thoảng,HK: Hiếm khi)
(Phiếu khảo sát đính kèm trong Phụ lục 1, 2)
Còn ở câu hỏi số 3: Khi dạy học đọc hiểu văn học, thầy cơ có rèn luyện kỹ
năng kiểm soát và giải tỏa cảm xúc cho các em không?, qua thống kê phiếu khảo
sát HS tôi nhận thấy có 97,6% số phiếu điều tra cho biết không sử dụng.
Như vậy, trong dạy học văn hiện nay, việc liên hệ, ứng dụng thực tiễn, rèn
luyện nâng cao kỹ năng kiểm soát và giải tỏa cảm xúc tiêu cực cho HS đã được
5

skkn


quan tâm nhưng cịn rất ít, khoảng cách giữa văn học nhà trường với HS còn khá
lớn, nhiều học sinh khơng hứng thú với mơn Văn một phần vì điều này.
2.3.

CÁC SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐÃ ÁP DỤNG ĐỂ GIẢI QUYẾT
VẤN ĐỀ:
2.3.1. Giải pháp 1: Lựa chọn nội dung để tích hợp rèn luyện, phát triển năng
lực kiểm sốt và giải tỏa cảm xúc tiêu cực cho HS
Nhà văn Nguyễn Minh Châu thực sự đã trở thành một người mở đường tinh anh
và tài năng nhất của văn học Việt Nam thời kỳ Đổi mới. Khuynh hướng sáng tác văn
học của ông trong giai đoạn sau năm 1975 thường hướng về cảm hứng thế sự với
những vấn đề đạo đức và triết lí nhân sinh. “Chiếc thuyền ngồi xa” là một tác phẩm
như thế. Bằng một tình cảm dạt dào với tấm lòng thiết tha hiểu đời, hiểu nghệ thuật,
Nguyễn Minh Châu đã để lại trong lòng người đọc nhiều trăn trở, day dứt về nghệ
thuật và nhất là về số phận con người trong cuộc sống mưu sinh vất vả nhọc nhằn.

Qua dạy học tác phẩm “Chiếc thuyền ngoài xa”, GV có thể tích hợp lồng ghép
phát triển năng lực kiểm soát và giải tỏa cảm xúc tiêu cực cho HS ở nội dung tìm
hiểu kiến thức bài học trong các hoạt động sau:
HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC
Nội dung 1: Tìm hiểu phát hiện thứ 2 của người nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng:
cảnh bạo lực gia đình trong gia đình người đàn bà làng chài. Chú ý đoạn văn viết về
hành động đánh vợ, đánh con của lão đàn ông; thái độ cam chịu nhẫn nhục của
người đàn bà và hành động đánh lại cha mình của thằng bé Phác.
Nội dung 2: Tìm hiểu câu chuyện của người đàn bà làng chài ở tòa án huyện.
Nguyên nhân khiến chị van xin không phải bỏ chồng, cam chịu để người chồng
bạo hành “ba ngày một trận nhẹ, năm ngày một trận nặng”.
Cách người đàn bà làng chài đã sử dụng để vượt qua được nỗi đau đớn về thể
xác và những tổn thương về tinh thần do hành động đánh vợ thường xuyên, dã man
của lão chồng vũ phu.
HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG, MỞ RỘNG
Hướng dẫn HS trao đổi thảo luận về vai trị của việc kiểm sốt cảm xúc trong
cuộc sống của mỗi người và các cách để giải tỏa cảm xúc tiêu cực, giúp các em có
thêm những KNS cần thiết cho cuộc sống của bản thân mình trong hiện tại và sau này.
=> Nhận xét: Việc rèn luyện, phát triển năng lực kiểm soát và giải tỏa cảm xúc
tiêu cực cho HS chỉ là một hoạt động tích hợp lồng ghép vào hoạt động tìm hiểu một
tác phẩm văn học. Cho nên cần phải lựa chọn nội dung tích hợp lồng ghép phù hợp
mới phát huy được hiệu quả và không phá vỡ đi cái đặc trưng của một bài dạy về
một tác phẩm truyện ngắn.
2.3.2. Giải pháp 2: Xác định biện pháp thực hiện, đặt câu hỏi gợi mở, nâng cao
cho HS tìm hiểu vấn đề trước khi xây dựng kế hoạch bài dạy
Để bài dạy đạt được hiệu quả tốt nhất như mục tiêu đã đề ra, tôi định hướng
cho HS chuẩn bị bài ở nhà, soạn trước nội dung bài học qua hệ thống câu hỏi phần
hướng dẫn học bài (SGK trang 78). Ngoài ra, tơi cịn đặt những câu hỏi gợi mở,
nâng cao mang tính định hướng HS tìm hiểu thêm về các vấn đề xã hội mà tác giả
đặt ra trong tác phẩm, và khả năng kiểm soát cảm xúc của các em như sau:

6

skkn


Biện pháp 1: Câu hỏi gợi dẫn HS phát hiện các vấn đề xã hội trong tác phẩm và
số phận của các nhân vật
Câu hỏi gợi dẫn 1:
Phát hiện của người nghệ sĩ Phùng trên bãi biển miền Trung và câu chuyện
của người đàn bà hàng chài ở tòa án huyện đã phản ánh được vấn nạn gì trong xã
hội? Nạn nhân trực tiếp của vấn nạn này là ai? Hậu quả của vấn nạn đó là gì?
Định hướng trả lời: Qua phát hiện của người nghệ sĩ Phùng và câu chuyện của
người đàn bà hàng chài ở tòa án huyện, HS cần nhận thức được sự việc người đàn
bà bị gã chồng vũ phu đánh đập, nguyền rủa cứ “Mày chết đi cho ông nhờ. Chúng
mày chết hết đi cho ơng nhờ.” đó chính là hành vi bạo hành trong gia đình. Hành
động và lời nói của người đàn ông chứng tỏ ông ta đang gặp phải vấn đề trong cuộc
sống mà chưa giải quyết được nên dung hình thức đánh chửi để phát tiết cảm xúc.
Nạn nhân trực tiếp của sự bạo hành đó là người phụ nữ, người mẹ và người chịu ảnh
hưởng về sự phát triển nhân cách đó là những đứa con của gia đình ấy.
Câu hỏi gợi dẫn 2:
Khi đọc những câu văn viết về cảnh bạo hành của người chồng đối với vợ và
sự cam chịu của người vợ trong một cuộc sống lầm than, người vợ đã chấp nhận
tình trạng khốn khổ của mình để cho con có cha, để cho gia đình có người đàn ơng,
anh (chị) có suy nghĩ gì về thái độ cam chịu ấy của người đàn bà hàng chài?
Định hướng trả lời: Tình trạng bạo hành của người chồng đối với vợ và sự
cam chịu của người vợ trong một cuộc sống lầm than, người vợ đã chấp nhận tình
trạng khốn khổ của mình để cho con có cha, để cho gia đình có người đàn ơng, HS
cần hiểu được suy nghĩ này còn khá phổ biến trong những người phụ nữ bị bạo lực.
Họ không tự nhận thức là phải chống lại nạn bạo hành mà họ là nạn nhân, và đây là
yếu tố góp phần làm cho nạn bạo hành phụ nữ vẫn tồn tại dai dẳng.

Biện pháp 2: Hướng dẫn HS tìm hiểu nguồn gốc của nạn bạo hành trong gia
đình nói chung và sự bất hạnh trong gia đình người đàn bà làng chài nói riêng.
Câu hỏi gợi dẫn 3:
Theo em đâu là nguyên nhân dẫn đến nạn bạo lực trong gia đình? Nêu một số
ví dụ cụ thể. Có giải pháp nào cho vấn nạn trên?
Định hướng trả lời: HS cũng cần hiểu được nguyên nhân sâu xa của bạo hành
là sự bất bình đẳng giới. Người phụ nữ là nạn nhân chủ yếu của những vụ bạo hành
trong gia đình. Tư tưởng phong kiến lạc hậu vẫn còn bám rễ trong suy nghĩ của
những người phương Đơng.
=>Bạo hành trong gia đình - vấn đề nhức nhối của mỗi cộng đồng, mỗi đất
nước liệu có bao giờ kết thúc? Câu trả lời nằm ở mỗi chúng ta - là những chủ nhân
tương lai của đất nước. Các em chính là những thế hệ mang đủ niềm tin, nghị lực và
ý chí để cùng nhau xây dựng một xã hội văn minh, giàu đẹp hơn.
Câu hỏi gợi dẫn 4:
Anh (chị) hiểu gì về Stress và áp lực cuộc sống? Đã khi nào anh (chị) gặp phải
áp lực chưa? Trong tình huống bị áp lực, anh (chị) kiểm soát được cảm xúc của bản
thân như thế nào?
Định hướng trả lời:
 Stress là gì?
7

skkn


Stress là một trạng thái thần kinh căng thẳng, bao gồm nhiều yếu tố như vật lý,
hóa học và phản ứng của một cá thể đang cố gắng thích nghi với một sự thay đổi
hay áp lực từ bên ngoài hoặc bên trong. Khi gặp tác nhân gây stress sẽ làm cho cơ
thể tiết ra hormone giúp cung cấp năng lượng mạnh mẽ cho các cơ, nhịp thở nhanh
hơn, nhịp tim tăng lên.
Stress có thể đem lại những hoạt động tích cực, kích thích sự tập trung trong học

tập và cơng việc. Tuy nhiên, nếu stress quá độ, diễn ra liên tục sẽ dẫn tới sức khỏe
tâm lý và thể chất chán nản, mệt mỏi, tiêu hóa kém, suy giảm miễn dịch và thậm chí
có thể gây ra bệnh trầm cảm ảnh hưởng đến nhiều mối quan hệ xung quanh.
 Thế nào là áp lực cuộc sống?
Áp lực cuộc sống là tất cả những tác động tiêu cực của cơng việc, đời sống gia
đình, tình cảm… mang đến cho con người. Nó khiến người ta cảm thấy chán nản và
thất vọng, khơng cịn chút sinh lực nào để có thể cố gắng và vượt qua khó khăn, vất
vả. Áp lực quá nhiều cũng là một trong những loại stress tiêu cực và gây ra những
hậu quả khó lường. Áp lực có thể đến từ những điều bình thường nhất, ví như “cơm
áo gạo tiền”. Trường hợp chồng người đàn bà hàng chài trong truyện ngắn “Chiếc
thuyền ngồi xa” của Nguyễn Minh Châu là một ví dụ điển hình.
 Chia sẻ của HS về những áp lực mình gặp phải trong cuộc sống
Biện pháp 3: Hướng dẫn HS đánh giá mức độ ảnh hưởng của bạo lực gia đình
đối với các thành viên trong gia đình; tìm ra những phản ứng, hành động, cảm
xúc tiêu cực của những người trong cuộc
Câu hỏi gợi dẫn 5:
Phản ứng của cậu bé Phác đối với bố: Vì bênh vực mẹ, Phác cướp lấy cái thắt
lưng đánh vào bố mình rồi bị bố đánh ngã dúi xuống cát... gợi cho em suy nghĩ gì?
Nhà văn Nguyễn Minh Châu đã gửi gắm thơng điệp gì qua chi tiết này?
Định hướng trả lời: HS phải nhận thức được nhà văn đã dấy lên trong lịng
người đọc nỗi âu lo về tình trạng phụ nữ và trẻ em bị ngược đãi, về nguy cơ trẻ em
có thể nhiễm thói vũ phu, thơ bạo do bị tổn thương tâm hồn, đánh mất niềm tin vào
cuộc sống. Đồng thời nhà văn kêu gọi mọi người hãy bảo vệ trẻ em, chống nạn bạo
hành gia đình. HS nên có suy nghĩ về cách giải quyết vấn đề để khơng dẫn đến tình
trạng bạo lực nối tiếp bạo lực trong hiện thực cuộc sống.
Biện pháp 4: Hướng dẫn HS rèn luyện khả năng kiểm soát và giải tỏa cảm xúc
tiêu cực trong cuộc sống
Câu hỏi gợi dẫn 6:
Khi bản thân xuất hiện các cảm xúc tiêu cực như buồn bã, thất vọng, đau
khổ… anh (chị) đã kiểm soát và giải tỏa bằng cách nào?

Định hướng trả lời: - HS chia sẻ từ những điều đã xảy ra với bản thân
- Chia sẻ các biện pháp kiểm soát cảm xúc rút ra từ bài học
Trong cuộc sống hiện tại bộn bề những lo toan, chúng ta cảm thấy luôn ẩn chứa
bao nhiêu điều bức xúc, hay nóng giận mà nhiều khi dẫn đến những hành vi tổn
thương cho người khác và cho chính bản thân mình. Khi chúng ta nhận thức và kiểm
sốt được cảm xúc của mình, chúng ta có thể suy nghĩ rõ ràng và sáng tạo, quản lý
sự căng thẳng, tạo nên tự tin và dễ dàng giao tiếp tốt với người khác. Làm thế nào để
kiềm chế được sự tức giận?
8

skkn


Cách 1: Nghĩ đến trách nhiệm của bản thân
Người đàn bà hàng chài vì cần một người chồng để chèo chống con thuyền gia
đình nhất là khi biển động, khi phong ba và nuôi nấng sắp con trên dưới chục đứa đã
cam chịu nhẫn nhục để cho chồng đánh đập hành hạ dã man “ba ngày một trận nhẹ,
năm ngày một trận nặng” mỗi khi lão thấy “khổ quá” mà không hề van xin hay chạy
trốn. Tuy sự cam chịu nhẫn nhục này là một cách làm tiêu cực nhưng HS phải nhận
ra rằng người đàn bà ấy vì nghĩ đến trách nhiệm của bản thân đối với đàn con mà
chịu đựng, hi sinh cho con, cho gia đình. Đây là điều đáng trân trọng.
Cách 2: Tránh suy nghĩ tiêu cực, không giữ thù hận hay ác cảm
Cậu bé Phác vì thương mẹ, muốn bênh vực mẹ mà đánh trả bố mình, thậm chí
sẵn sàng dùng dao để đâm bố nếu khơng được chị ngăn lại thì có lẽ đã xảy ra những
điều đáng tiếc. Hành động của Phác chính là xuất phát từ suy nghĩ tiêu cực về bố
mình, ác cảm với hành động đánh mẹ của bố nó mà khơng hiểu được vì sao bố nó
hay đánh mẹ và vì sao mẹ nó ln cam chịu để chồng đánh như thế. Nếu sự việc cứ
tiếp diễn như thế, sự phát triển tâm lí của Phác sẽ bị ảnh hưởng. Rất có thể Phác
tương lai sẽ giống như bố nó.
Gã chồng vũ phu đánh vợ vì cho rằng vợ con làm lão khổ là suy nghĩ tiêu cực.

Chính cuộc sống mưu sinh vất vả, nhà đơng con, có khi cả nhà phải ăn xương rồng
luộc chấm muối… đã khiến cho lão có suy nghĩ đó. Thế nhưng đánh vợ cũng khơng
giải quyết được vấn đề, ngược lại cịn khiến cho con lão – thằng Phác - có ác cảm,
thù hận lão, dám đánh lại lão, thậm chí cịn cầm dao chạy đến đâm lão.
Từ đó, HS phải nhận thức được rằng suy nghĩ tiêu cực, thù hận hay ác cảm sẽ
khiến chúng ta suy nghĩ không thấu đáo để rồi dẫn đến những hành động thiếu sáng
suốt gây nên những hậu quả khó lường. Cần phải bình tĩnh trong mọi tình huống để
có cách xử lí cho phù hợp, tránh những điều đáng tiếc có thể xảy ra.
Cách 3: Học cách giải tỏa cảm xúc
Người đàn ông mỗi khi đánh vợ lại nguyền rủa “Mày chết đi cho ông nhờ,
chúng mày chết hết đi cho ông nhờ” chứng tỏ lão cho rằng vợ con làm cuộc đời lão
khổ. Gia đình đơng con, thuyền chật lại làm nghề thuyền lưới vó vất vả, lam lũ mà
vẫn khơng đủ ăn đã tạo cho lão một áp lực lớn. Lão chọn cách đánh vợ để giải tỏa
nỗi khổ của mình. Người đàn bà hàng chài tâm sự: “Bất kể lúc nào thấy khổ quá là
lão lại xách tôi ra đánh”. Sau khi đánh vợ xong, hai vợ chồng lại trở lại thuyền và
tiếp tục cuộc sống như trước.
-> Nếu kiềm chế cảm xúc quá nhiều sẽ gây hại tới sức khỏe. Bản thân cần tự giải
tỏa cơn tức giận để nó khơng có cơ hội bùng lên mạnh hơn. Cách giải tỏa cảm xúc
này của lão là khơng đúng vì nó khơng giúp cho cuộc sống của lão thay đổi đồng
thời lại làm ảnh hưởng xấu tới sự phát triển nhân cách của con cái. Do đó HS phải
biết lựa chọn cách giải tỏa cảm xúc như thế nào cho lành mạnh và có hiệu quả.
Cách 4: Học cách đối mặt với khó khăn, bình tĩnh trong mọi tình huống
Từ câu chuyện trong gia đình một người hàng chài, tơi giúp HS nhận thức được
cuộc sống ln tiềm ẩn nhiều khó khăn thử thách yêu cầu con người phải dũng cảm
đối mặt với nó. Khi gặp những thử thách, khó khăn, phải suy nghĩ để tìm cách giải
9

skkn

quyết những khó khăn đó. Khơng nên mất bình tĩnh mà cần tỉnh táo để nhìn nhận
vấn đề một cách tồn diện, đầy đủ nhất. Đừng bao giờ chỉ nhìn nhận vấn đề theo
một hướng, để rồi ta sẽ chỉ nhận thấy sai lầm ở người khác mà không nhận ra những
chỗ khơng đúng của chính mình. 
=> Nhận xét: Trong xã hội đầy phức tạp và cạnh tranh này nếu bạn biết kiềm
chế cảm xúc và kiểm soát chế ngự để làm chủ bản thân mình là bạn đã đạt đến 50%
của sự thành cơng trong tương lai. Tục ngữ Việt Nam có câu: “cả giận sẽ mất
khôn”. Đúng vậy, ai trong chúng ta cũng đều nhận thức được hậu quả của
việc không giữ được bình tĩnh và mất lý trí do nơng nổi nhất thời. Cách chúng ta có
thể vượt qua được chính là hiểu rõ và kiểm chế cảm xúc của mình.
2.3.3. Giải pháp 3: Thiết kế bài dạy thực hiện theo hướng tích hợp lồng ghép
dạy học VBVH với việc phát triển năng lực kiểm soát và giải tỏa cảm xúc
tiêu cực cho HS
Từ những nghiên cứu, tìm tịi; lựa chọn PPDH và KTDH; xác định nội dung
có thể khai thác trong truyện ngắn “Chiếc thuyền ngồi xa” của Nguyễn Minh Châu,
tơi đã thiết kế bài dạy để hướng dẫn HS rèn luyện và nâng cao khả năng kiểm soát
và giải tỏa cảm xúc tiêu cực như sau:
Tiết 71+72+73+74 : CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA
- Nguyễn Minh Châu I. MỤC TIÊU CẦN ĐẠT:
1. Kiến thức: Giúp học sinh:
- Cảm nhận được những chiêm nghiệm sâu sắc của nhà văn về cuộc đời và nghệ
thuật: Mỗi người trên cõi đời, nhất là người nghệ sĩ, khơng nên nhìn đời và nhìn người
một cách đơn giản, trái lại, cần phải nhìn nhận cuộc sống và con người một cách sâu
sắc, nhiều chiều. Nghệ thuật chân chính ln gắn với cuộc đời và vì cuộc đời.
- Phân tích được nét đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm: tình huống truyện độc đáo
mang ý nghĩa khám phá, phát hiện về đời sống; chọn được điểm nhìn nghệ thuật sắc
sảo, đa chiều; ngôn ngữ nhân vật linh hoạt, sáng tạo.
2. Kĩ năng:
- Kĩ năng đọc hiểu văn bản văn xuôi theo thể loại truyện ngắn; biết vận dụng
kiến thức để làm bài văn về văn bản.

- Kĩ năng thực hành đọc hiểu văn bản có nội dung liên quan đến bản sắc văn
hóa; biết nhận ra các văn bản khác viết về bản sắc văn hóa.
- Kĩ năng tự nhận thức về vẻ đẹp của quê hương đất nước; kĩ năng tư duy sáng
tạo: phân tích, bình luận về nhân vật, giá trị của tác phẩm và về nghệ thuật truyện.
3. Thái độ:    
- Biết nhìn nhận, đánh giá cuộc đời, con người một cách tồn diện và có chiều sâu.
- Cảm thơng với nỗi bất hạnh, ca ngợi vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ thời hậu
chiến, lên án nạn bạo hành gia đình.
4. Định hướng phát triển năng lực cho học sinh:
- Phát triển các năng lực chung: năng lực tự chủ, tự học, giải quyết vấn đề,
sáng tạo, giao tiếp và hợp tác.
10

skkn


- Phát triển các năng lực riêng: năng lực giao tiếp tiếng Việt, năng lực thưởng
thức, cảm thụ thẩm mĩ,…
II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH
1. Giáo viên:
- Xây dựng kế hoạch bài dạy theo hướng phát triển năng lực, nâng cao khả
năng vượt khó cho học sinh; xây dựng giáo án điện tử hỗ trợ giảng dạy; thiết kế trị
chơi ơ chữ văn học, chuẩn bị phiếu học tập, hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài học.
- Phương tiện dạy học: SGK (Ban cơ bản), máy tính, máy chiếu, giáo án điện tử,
phiếu học tập, tư liệu về Nguyễn Minh Châu và truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa”.
2. Học sinh:  
- Đọc Tiểu dẫn và tóm lược những ý chính về tác giả và tác phẩm.
- Xem lại bài Khái quát Văn học Việt Nam từ Cách mạng tháng Tám năm
1945 đến cuối thế kỷ XX (mục II).
- Đọc tác phẩm, tóm tắt truyện và hệ thống hóa nhân vật. Xem lại những tri

thức lý luận về thể loại truyện. Xác định kết cấu của tác phẩm. Phân tích tác phẩm
theo hệ thống câu hỏi hướng dẫn học bài và hệ thống câu hỏi định hướng của GV.
- Chuẩn bị phiếu học tập:
K
W
L
Em đã biết được gì về Em mong muốn đạt Em đã thu hoạch được
truyện ngắn “Chiếc thuyền được gì từ bài học?
gì từ bài học?
ngồi xa”?
III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC
1. Kiểm tra bài cũ: (kiểm tra kết hợp trong phần khởi động)
2. Bài mới:
a. Hoạt động 1: Khởi động (10 phút)
Hoạt động của GV và HS
* Mục tiêu/Phương pháp/Kĩ thuật dạy học:
- Mục tiêu: Đặt vấn đề vào bài mới, giúp HS có tâm thế
thoải mái, chủ động khi tiếp cận kiến thức mới.
- Phương pháp/kĩ thuật: động não, trực quan
* Hình thức tở chức hoạt đợng: (GV có thể lựa chọn 1
trong 3 cách)
Cách 1. Trình chiếu tranh ảnh, cho HS xem tranh ảnh về
thiên nhiên và cuộc sống con người vùng biển.
- Yêu cầu HS chuẩn bị giấy A4.
- Trình bày cảm nhận của em về những hình ảnh vừa
xem?
- GV giới thiệu bài mới:
Cái đẹp ln là đối tượng để nghệ thuật có thể chào
đời, thăng hoa. Song nghệ thuật muốn tồn tại cần có sự kết
nối với cuộc sống. Vậy nhà văn Nguyễn Minh Châu sẽ xử lí

Chuẩn kiến thức
kĩ năng 
cần
đạt, năng lực
cần phát triển

– Nhận thức được
nhiệm vụ cần giải
quyết của bài học.
– Tập trung cao và
hợp tác tốt để giải
quyết nhiệm vụ.
– Có thái độ tích
cực, hứng thú.

11

skkn


mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc sống như thế nào chúng
ta cùng tìm hiểu truyện ngắn “Chiếc thuyền ngồi xa”
Cách 2. Em có điều gì băn khoăn sau khi đọc xong “Chiếc
thuyền ngoài xa”?
Cách 3. HS trả lời câu hỏi TN (Câu hỏi phần Phụ lục 2)
b. Hoạt động 2: Hình thành kiến thức ( 115 phút)
* Mục tiêu/Phương pháp/Kĩ thuật dạy học
- Mục tiêu:
+ Cảm nhận được những chiêm nghiệm sâu sắc của nhà văn về cuộc đời và nghệ

thuật: Mỗi người trên cõi đời, nhất là người nghệ sĩ, khơng nên nhìn đời và nhìn người
một cách đơn giản, trái lại, cần phải nhìn nhận cuộc sống và con người một cách sâu
sắc, nhiều chiều. Nghệ thuật chân chính ln gắn với cuộc đời và vì cuộc đời.
+ Phân tích được nét đặc sắc nghệ thuật của tác phẩm: tình huống truyện đọc
đáo mang ý nghĩa khám phá, phát hiện về đời sống; chọn được điểm nhìn nghệ thuật
sắc sảo, đa chiều; ngôn ngữ nhân vật linh hoạt, sáng tạo.
- Phương pháp/kĩ thuật:
Trực quan, kết hợp các hình thức trao đổi thảo luận nhóm, trình bày một phút,
công não, thông tin - phản hồi, mảnh ghép.
* Hình thức tổ chức hoạt động:
Hoạt động của GV và HS
1. Hướng dẫn HS tìm hiểu chung
Bước 1: GV giao nhiệm vụ
- Giới thiệu vài nét về tác giả
Nguyễn Minh Châu?
- Đặc điểm sáng tác của Nguyễn
Minh Châu, trước và sau 1975 có gì
thay đổi?
- Tác phẩm được sáng tác trong
hồn cảnh như thế nào?
- Vận dụng kiến thức lịch sử Việt
Nam từ sau năm 1975 - thời hậu
chiến, căn cứ vào tình hình xã hội,
em hãy giải thích tác động của lịch
sử lúc bấy giờ đến sáng tác của văn
học các tác giả nói chung, của
Nguyễn Minh Châu nói riêng?

Nội dung cần đạt
I. Tìm hiểu chung:

1. Tác giả:
- Cây bút tiêu biểu của văn xuôi Việt Nam
hiện đại ở cả hai giai đoạn sáng tác, trước và
sau 1975.
- Là một trong những nhà văn mở đường tinh
anh và tài năng nhất của văn học Việt Nam
thời kì đổi mới.
- Đặc điểm sáng tác:
+ Trước 1975 ngịi bút sử thi có thiên hướng
trữ tình lãng mạn.
+ Sau 1975 cảm hứng đời tư thế sự, triết lí
nhân sinh.
2. Tác phẩm:
- Viết năm 1983, là một trong những sáng tác
tiêu biểu của văn học Việt Nam giai đoạn
1975 đến cuối thế kỉ XX.
- Tác phẩm nằm trong xu hướng nghệ thuật
Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ
chung của văn học thời kì đổi mới: hướng nội,
- HS đã chuẩn bị bài ở nhà
khai thác sâu sắc số phận cá nhân và thân
- Làm việc cá nhân, trả lời câu hỏi
Bước 3: HS báo cáo kết quả thực phận con người đời thường.
- Tóm tắt:
hiện nhiệm vụ
12

skkn

- Giới thiệu tác giả:
+ Người đi suốt cuộc chiến để thắp
lửa sử thi cho dân tộc giữa thời đại
máu lửa.
+ Người gieo phù sa cho những
mảnh đất cằn
+ Người ở giữa cuộc đời để
yêu thương và triết lý phủ kín trang văn.
- Giới thiệu tác phẩm:
+ Hồn cảnh sáng tác
+ Xuất xứ
- Nhìn sơ đồ, tóm tắt ngắn gọn VB
2. Hướng dẫn đọc hiểu văn bản II. Đọc hiểu văn bản:
Thao tác 1: Tìm hiểu hai phát hiện 1. Hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp
của người nghệ sĩ nhiếp ảnh ảnh Phùng trước cảnh bình minh trên biển
Phùng
a. Phát hiện thứ nhất – Chiếc thuyền
ngoài xa - Bức tranh thiên nhiên hoàn mĩ
Bước 1: GV giao nhiệm vụ
- Màu sắc: sương mù trắng như sữa pha đôi
chút màu hồng hồng.
- HS đọc văn bản trang 70, 71
- HS thảo luận nhóm lớn (thời - Hình ảnh: chiếc thuyền lưới vó, vài bóng
người lớn lẫn trẻ con ngồi im phăng phắc.
gian 7p)
- Đường nét ánh sáng hài hoà và đẹp.
Nhóm 1: Phát hiện thứ nhất của => Một bức tranh mực tàu của một danh họa
người nghệ sĩ nhiếp ảnh là phát thời cổ, một cảnh đắt trời cho, một bức họa
hiện đầy thơ mộng. Vẻ đẹp đó được diệu kỳ, sản phẩm q hiếm của hóa cơng.
miêu tả như thế nào? Anh đã cảm - Xúc cảm của người nghệ sĩ:

nhận như thế nào về vẻ đẹp của + Bối rối
chống ngợp,
chiếc thuyền ngồi xa trên biển sớm + Trái tim bóp thắt
xúc động
+ Tâm hồn trong ngần
mù sương?
+ Hạnh phúc ngập tràn
Nhóm 2: Phát hiện thứ hai của -> phát hiện cái đẹp có khả năng thanh lọc
người nghệ sĩ nhiếp ảnh mang đầy tâm hồn; bản thân cái đẹp là đạo đức
nghịch lí. Phùng đã chứng kiến và => Phùng là một nghệ sĩ yêu cái đẹp, có
có thái độ như thế nào trước những tâm huyết với nghề cầm máy
gì diễn ra ở gia đình thuyền chài?
b. Phát hiện thứ hai: Chiếc thuyền vào bờ Bức tranh cuộc sống đầy bất ngờ và nghịch lí.
Nhóm 3: Qua hai phát hiện của – Người nghệ sĩ đã tận mắt chứng kiến: từ
nghệ sĩ Phùng, Nguyễn Minh Châu chiếc thuyền ngư phủ đẹp như trong mơ bước
muốn người đọc nhận thức điều gì ra một người đàn bà xấu xí, mệt mỏi và cam
về cuộc đời?
chịu; một lão đàn ông thô kệch, dữ dằn, độc
ác, coi việc đánh vợ như một phương cách để
Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ
giải toả những uất ức, khổ đau…
- HS làm việc theo nhóm, cử -> Đây là hình ảnh đằng sau cái đẹp “toàn
13

skkn


đại diện trả lời
bích, tồn thiện” mà anh vừa bắt gặp trên
Bước 3: HS báo cáo kết quả thực biển. Nó hiện ra bất ngờ, trớ trêu như trị đùa

qi ác của cuộc sống.
hiện nhiệm vụ
- HS trình bày, bổ sung
Bước 4: GV nhận xét, chốt kiến - Chứng kiến những cảnh tượng đó, nghệ sĩ
Phùng “kinh ngạc đến mức, trong mấy phút
thức bằng các slide
đầu, cứ đứng há hốc mồm ra mà nhìn”.
->Phùng khơng thể ngờ rằng đằng sau cái vẻ
* Tích hợp rèn luyện nâng cao khả đẹp diệu kỳ của tạo hóa lại là bi kịch của cuộc
năng kiểm soát và giải tỏa cảm xúc đời, là cái ác, cái xấu.
tiêu cực cho HS
Câu hỏi gợi dẫn 1: Phát hiện của => Ý tưởng nghệ thuật của nhà văn : Cuộc
người nghệ sĩ Phùng trên bãi biển đời không đơn giản, xuôi chiều mà chứa đựng
miền Trung và đã phản ánh được nhiều nghịch lý. Giữa hình thức bên ngồi với
vấn nạn gì trong xã hội? Nạn nhân nội dung bên trong không phải bao giờ cũng
trực tiếp của vấn nạn này là ai? thống nhất. Đừng vội đánh giá con người, sự
Hậu quả của vấn nạn đó là gì?
vật ở dáng vẻ bên ngồi, phải phát hiện ra bản
- HS làm việc độc lập, trình bày 1p: chất thực sau vẻ ngoài đẹp đẽ của hiện tượng.
TL: Đây chính là hành vi bạo hành
trong gia đình. Hành động và lời 2. Câu chuyện của người đàn bà hàng chài ở
nói của người đàn ơng chứng tỏ ông tòa án huyện
ta đang gặp phải vấn đề trong cuộc - Người đàn bà đã từ chối lời đề nghị giúp đỡ
sống mà chưa giải quyết được nên của chánh án Đẩu vì:
dùng hình thức đánh chửi để phát + Với những người đàn bà hàng chài như chị
tiết cảm xúc. Nạn nhân trực tiếp của gã chồng ấy là chỗ dựa quan trọng trong cuộc
sự bạo hành đó là người phụ nữ, đời nhất là những khi biển động, phong ba.
người mẹ và người chịu ảnh hưởng + Chị phải ni đứa con, chị phải sống vì con.
về sự phát triển nhân cách đó là + Vả lại, trên thuyền cũng có những lúc vợ
những đứa con của gia đình ấy.

chồng con cái hịa thuận, vui vẻ.
Thao tác 2: Hướng dẫn HS tìm
hiểu về câu chuyện của người đàn
bà hàng chài ở tòa án huyện
Bước 1: GV giao nhiệm vụ
GV yêu cầu HS trình bày nội dung
đã chuẩn bị ở nhà theo yêu cầu của
phiếu học tập (Phụ lục 3)

- Thái độ của người đàn bà với gã chồng vũ phu:
+ Người đàn ông ấy vốn là “một anh con trai
cục tính nhưng hiền lành”, “khơng bao giờ
đánh tơi” .
+ Chỉ vì “nghèo khổ, túng quẫn đi vì trốn
lính” mà anh ta trở nên độc dữ.
→ Trong con mắt của người đàn bà, người
chồng vũ phu kia chỉ là nạn nhân của hoàn
Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ
cảnh sống khắc nghiệt.
- HS đã chuẩn bị bài ở nhà
→ Điều đó cho thấy người phụ nữ vùng
- Làm việc theo nhóm, cử đại biển này đã nhìn nhận chồng mình với một
diện trả lời
thái độ thấu hiểu, cảm thông, chia sẻ.
Bước 3: HS báo cáo kết quả thực
hiện nhiệm vụ
- Câu chuyện của người phụ nữ hàng chài
14

skkn

- HS trình bày, bổ sung
Bước 4:
- GV nhận xét, chốt kiến thức
- GV mở rộng vấn đề
* Tích hợp rèn luyện nâng cao khả
năng kiểm soát và giải tỏa cảm xúc
tiêu cực cho HS
Câu hỏi gợi dẫn 2: Khi đọc những
câu văn viết về cảnh bạo hành và sự
cam chịu của người vợ trong một
cuộc sống lầm than, người vợ đã
chấp nhận tình trạng khốn khổ của
mình để cho con có cha, để cho gia
đình có người đàn ơng, anh (chị) có
suy nghĩ gì?
TL: Suy nghĩ này cịn khá phổ biến
trong những người phụ nữ bị bạo
lực. Họ không tự nhận thức là phải
chống lại nạn bạo hành mà họ là
nạn nhân, và đây là yếu tố góp phần
làm cho nạn bạo hành phụ nữ vẫn
tồn tại dai dẳng.
Câu hỏi gợi dẫn 5: Phản ứng của
cậu bé Phác đối với bố, việc cậu
cướp lấy cái thắt lưng đánh vào bố
mình rồi bị bố đánh ngã dúi xuống
cát... gợi cho em suy nghĩ gì? Nhà
văn Nguyễn Minh Châu đã gửi gắm

thơng điệp gì qua chi tiết này?
TL: Nhà văn đã dấy lên trong lịng
người đọc nỗi âu lo về tình trạng
phụ nữ và trẻ em bị ngược đãi, về
nguy cơ trẻ em có thể nhiễm thói vũ
phu, thơ bạo do bị tổn thương tâm
hồn, đánh mất niềm tin vào cuộc
sống. Đồng thời nhà văn kêu gọi
mọi người hãy bảo vệ trẻ em, chống
nạn bạo hành gia đình. Khơng tiếp
diễn tình trạng bạo lực nối tiếp bạo
lực trong hiện thực cuộc sống.

giúp người nghệ sĩ nhiếp ảnh hiểu rõ hơn về :
+ Người đàn bà: không hề cam chịu một
cách vô lý, không hề nông nổi một cách ngờ
nghệch mà thực ra chị ta là người sâu sắc,
thấu hiểu lẽ đời. Người phụ nữ này có một
cuộc đời nhọc nhằn, lam lũ nhưng biết chắt
chiu những hạnh phúc đời thường. Sống cam
chịu và kín đáo, hiểu sâu sắc lẽ đời nhưng chị
khơng để lộ điều đó ra bên ngồi. Một người
phụ nữ có ngoại hình xấu xí, thơ kệch nhưng
tâm hồn đẹp đẽ, thấp thống bóng dáng của
những người phụ nữ Việt Nam nhân hậu, bao
dung, giàu đức hi sinh và lòng vị tha.
+ Người đồng đội cũ – chánh án Đẩu: anh
có lịng tốt, sẵn sàng bảo vệ cơng lý nhưng
anh chưa thực sự đi sâu vào đời sống nhân
dân. Lòng tốt là đáng quý nhưng chưa đủ.

Luật pháp là cần thiết nhưng cần phải đi vào
đời sống. Cả lòng tốt và luật pháp đều phải
được đặt vào những hoàn cảnh cụ thể, không
thể áp dụng ào ào với mọi đối tượng.
+ Chính mình: mình đã đơn giản khi nhìn
nhận cuộc đời và con người.
→ Người đàn ông này vừa đáng bị lên án bởi
sự độc ác, thói vũ phu, tính ích kỷ. Nhưng ở
anh ta cũng có chỗ có thể cảm thông bởi anh
ta cũng chỉ là một nạn nhân của hồn cảnh
sống khắc nghiệt
 Từ “sự tha hóa” của người đàn ơng hàng
chài qua điểm nhìn của một người lính đã
từng chiến đấu để bảo vệ mảnh đất này (nghệ
sĩ Phùng), Nguyễn Minh Châu muốn nói đến
một cuộc chiến mới, khơng kém phần khó
khăn, gian khổ so với hai cuộc kháng chiến
chống kẻ thù xâm lược đã qua – cuộc chiến
bảo vệ nhân tính, thiên lương và vẻ đẹp tâm
hồn của con người.

3. Tấm ảnh được chọn trong bộ lịch năm ấy

Thao tác 3: Hướng dẫn HS tìm - Mỗi lần nhìn kỹ vào bức ảnh đen trắng,
15

skkn


hiểu về tấm ảnh được chọn trong

bộ lịch năm
Bước 1: GV giao nhiệm vụ
HS đọc lại đoạn văn cuối cùng thảo
luận nhóm theo bàn:
- Mỗi lần nhìn bức ảnh đen trắng,
người nghệ sĩ đều thấy những gì?
- Vậy Nguyễn Minh Châu muốn
phát biểu điều gì về mối quan hệ
giữa nghệ thuật và cuộc đời?

người nghệ sĩ đều thấy “hiện lên cái màu hồng
hồng của ánh sương mai”. Và nếu nhìn lâu
hơn, bao giờ anh cũng thấy “người đàn bà ấy
đang bước ra khỏi tấm ảnh”. “Cái màu hồng
hồng của ánh sương mai” -> chất thơ của
cuộc sống, là vẻ đẹp lãng mạn của cuộc đời, là
biểu tượng của nghệ thuật.
-Hình ảnh “người đàn bà bước ra khỏi bức
tranh” -> hiện thân của những lam lũ, khốn
khó đời thường, là sự thật cuộc đời đằng sau
bức tranh.
Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ
- Làm việc theo nhóm, cử đại => Nghệ thuật chân chính khơng bao giờ rời
xa cuộc đời. Nghệ thuật là chính cuộc đời và
diện trả lời
Bước 3: HS báo cáo kết quả thực phải ln ln vì cuộc đời.
hiện nhiệm vụ
- HS trình bày, bổ sung
Bước 4: GV nhận xét, chốt kiến thức
III. Tổng kết:

3. Hướng dẫn HS tổng kết.
1. Nội dung:
Bước 1: GV giao nhiệm vụ
- Chiếc thuyền ngoài xa thể hiện những
chiêm nghiệm sâu sắc của nhà văn về nghệ
- Ý nghĩa của văn bản?
thuật và cuộc đời; nghệ thuật chân chính phải
Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ
ln gắn với cuộc đời, vì cuộc đời; người
- HS làm việc cá nhân
Bước 3: HS báo cáo kết quả thực nghệ sĩ cần phải nhìn nhận cuộc sống và con
người một cách toàn diện và sâu sắc.
hiện nhiệm vụ
- Tác phẩm cũng rung lên hồi chuông báo
- HS trình bày, bổ sung
Bước 4: GV nhận xét, chốt kiến động về tình trạng bạo lực gia đình và hậu quả
khơn lường của nó.
thức
2. Nghệ thuật:
Hướng dẫn HS khái quát những nét cơ bản về nghệ thuật
- GV tổ chức HS đóng vai tác giả để trao đổi với các bạn đọc HS khác về
một số vấn đề xoay quanh nghệ thuật truyện.
Hình thức tổ chức là một HS đóng vai trị người dẫn dắt, giới thiệu; một số HS
đảm nhiệm vai trò tác giả. Các HS khác sẽ đặt cho HS này những câu hỏi về nghệ
thuật truyện (dựa vào những câu hỏi hướng dẫn học bài mà GV đã yêu cầu chuẩn bị)
và HS này cũng có thể hỏi lại các “khán giả” đang trực tiếp.
(Kịch bản đóng vai Phụ lục 4)
c. Hoạt động 3: Luyện tập ( 15 phút )
* Mục tiêu, phương pháp/Kĩ thuật dạy học
- Mục tiêu: Củng cố kiến thức, thực hành áp dụng kiến thức vừa học.

- Phương pháp/kĩ thuật: thảo luận nhóm
* Hình thức tở chức hoạt đợng: Thảo luận nhóm:
Bước 1: GV giao nhiệm vụ
16

skkn


Nhóm 1 + 2: Trong phần Tiểu dẫn của bài học, tác giả SGK giới thiệu: Truyện
ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa” kể lại chuyến đi thực tế của một nghệ sĩ nhiếp ảnh và
những chiêm nghiệm sâu sắc của anh về nghệ thuật và cuộc đời”. Qua bài học, anh
(chị) đã hiểu được điều đó như thế nào?
Nhóm 3 + 4: So với những truyện viết trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân
Pháp và đế quốc Mỹ (Vợ chồng A Phủ, Rừng xà nu, Những đứa con trong gia
đình…), Chiếc thuyền ngoài xa đã cho thấy những đổi mới nào của văn học Việt
Nam sau 1975 (về đề tài, bút pháp, cái nhìn nghệ thuật về con người…) ?
Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ
- HS đã chuẩn bị bài ở nhà
- Làm việc theo nhóm, cử đại diện trả lời
Bước 3: HS báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ
- HS trình bày, bổ sung
Bước 4: GV nhận xét, chốt kiến thức
Nhóm 1 + 2: Nghệ thuật chân chính phải ln ln gắn với cuộc đời và vì cuộc đời.
Khơng thể nhìn đời một cách giản đơn, cần phải nhìn nhận cuộc sống và con người
một cách đa diện, nhiều chiều.
Nhóm 3 + 4: - HS so sánh, đánh giá khái quát: Chiếc thuyền ngoài xa đã cho thấy
những đổi mới cơ bản của văn học Việt Nam sau 1975 :
+ Đề tài: văn học tập trung vào những vấn đề của đời sống nhân sinh, quan tâm
nhiều hơn đến các đề tài đạo đức - thế sự (như câu chuyện của người đàn bà hàng
chài trong truyện ngắn này…).

+ Bút pháp: văn học sau 1975 hướng nội nhiều hơn, đi sâu vào thế giới nội tâm phức
tạp và đầy mâu thuẫn của con người trong cuộc sống thường nhật (VD: những mâu
thuẫn và phức tạp trong đời sống tâm hồn của người đàn bà vùng biển).
+ Quan niệm nghệ thuật về con người : khác với giai đoạn trước - chủ yếu khắc họa
con người trong quan hệ với cộng đồng, dân tộc - văn học giai đoạn này khai thác
sâu sắc số phận cá nhân và thân phận con người đời thường (VD: số phận của người
lao động nghèo vùng biển).
d. Hoạt động 4: Vận dụng (5 phút)
* Mục tiêu/Phương pháp/Kĩ thuật dạy học
- Mục tiêu: Đạt những yêu cầu về kĩ năng đọc hiểu văn bản, nắm được nội dung
của bài, có sự vận dụng và mở rộng kiến thức
- Phương pháp/kĩ thuật: Đọc sáng tạo, kĩ năng trình bày, năng lực tự học.
* Hình thức tổ chức hoạt động: BÀI TẬP VỀ NHÀ
Bài tập 1: Tìm hiểu các chi tiết, nhân vật có ý nghĩa biểu tượng trong truyện
(Phụ lục 5)
Bài tập 2: HS chọn 1 trong 2 câu, làm ở nhà và nộp sản phẩm vào tiết sau:
Câu 1: Nếu là chánh án Đẩu, anh (chị) sẽ ứng xử như thế nào trước những lý do mà
người phụ nữ vùng biển ấy đưa ra? Hãy viết một bài luận ngắn trình bày các giải
pháp của anh (chị) cho vấn đề bạo hành gia đình.
Câu 2: Anh (chị) thu được những kinh nghiệm sống, tri thức sống nào sau bài học
17

skkn