kinh đô hoa lư xưa và nay

DANG BAT
KINH DO
¥A
\
•
NHA XUAT
BAN
VAN HOA DAN TOG
r
Ha Noi - 2009
LA OANG BAT
Que:
Hoa Lu - Ninh Binh
Cfl nhan van hoc
Hoi vien Hoi VHNT
Ninh Binh
Nghd
nghiep: Day hoc
Giii
thucimg
VHNT
Truang Han Sieu tinh
Ninh Binh
Jiai thuong VHNT ciia Uy
ban toan quoc lien hiep
cac hoi VHNT Viet Nam
KINH DO HOA
LlJ
XUa va nay
KYNIEM
1000 NAM THANG

LONG -
HA
NOI
1000 NAM VUA LY THAI TO
DOI
DO
Tir
HOA
LURA
THANG LONG
(1010 - 2010)
1^
<w-
•-^
>
^
ffi
>
I
z
CO
I
z
z
X
2
^T^
£jBi '^DaiKj Oitil
'Kiiiti
(to

Ifioa Jiif
.tit,,
„i,
mil
•dC.36
K
3U-9
LA DANG BAT
KINH DO HOA LIT
NHA XUAT BAN VAN HOA DAN TOC
HA
NOI - 2009
J^i
^/Miuj
nat
JCiult dd JCoa
JHU
xiia.
oa.
naij.
LCflNOIDAU
Theo
.sach Dgi
Viet
si'f
ky loan
tJiif thi "Ndm
Man
Thin (968) vua (Dinh Tien
Hodng)

len
ng()i,
dgt
cjut'ic
hieu
Id
Dgi
Co
Viet,
drJi
Kinh dp ve dgng Hoa
Lie
hdt
ddu difng do mai"'" thuoc xa
Trirong
Yen, huyen Hoa
Lu,
tinh
Ninh
Binh.
Kinh do Hoa Lu la Kinh do
dftu
tien cua Nha
nu6c
phong kien tap
quy6n 6
Viet Nam. Hoi do, tuy chi mang
tinh
chat mot quan thanh nhung Kinh do Hoa Lu trai
qua 42 nam (968 -

1010)
ton tai va
gSn
bo voi nhieu doi
vua cua ba vuong
tri6u
Dinh, Le, Ly da thuc su la trung
tam chfnh tri kinh te, van hoa cua nuoc Dai Co Viet
tho'ng nhat, doc lap, tu chu.
Kinh do Hoa Lu cung la noi
the
hien y chf kien
cudng, bat khuat chong giac ngoai xam va bao ve
T6
quoc,
thuc su la mot quan thanh vung
chSc.
Xa hoi Dai Co Viet khi do rat can mot quan thanh
nhu the. Vua Dinh Tien Hoang va Vua Le Dai Hanh xay
dung Kinh do Hoa Lu
6
xa Trudng Yen, huyen Hoa Lu,
tinh Ninh
Binh
ngay nay la hoan loan
phii
hop voi
tinh
(li- Dill \ ict
.sir

k\
todn
thu- NXB KHXH - Ha
Noi
-
199H-
Traiifi 211
Ma
^f>iuu,
liul .
hinh
thuc te
ctia
nuac Dai Co Vict con non tre
liic
bay
gio.
Den dau
tridu
Ly. khi nuoc Dai Co Vict phat trien,
Kinh do Hoa Lu
dij
la mot quan thanh
hijng
vT,
hicin
tra.
nhung lai chat
hep chi
hop voi the

thii
ma thoi.
Muon cho
ntrac
Dai Co Viet phat trien hon nua. phai
CO the cong. Kinh do phai la no'i rong rai, thuan tien ve
giao thong thuy. bo. trung tam ve dia ly, kinh te, nam
1010.
Vua Ly Thai
T6
da quyet dinh ddi dd
tii'
Hoa Lu
den thanh Dai La (Ha Ndi ngay nay).
Sau khi Vua Ly Thai Td ddi dd nam 1010, Kinh dd
Hoa Lu trd thanh Cd dd Hoa Lu .
Ngay nay, xa Trudng Yen, huyen Hoa Lu,
tinh
Ninh
Blnh da khac xua rat nhieu, gdm 16 thdn, cd 3.363 hd,
khoang
11.274
nhan khau. dudng sa,
cflu
cdng, nha cua
khang trang, vung chai va dep de.
Tuy da khac xua nhieu. nhung
van
cdn tdn tai d xa
Trudng Yen nhu'ng di tfch lich sir

ciia
Kinh dd Hoa Lu
xua. Dd la nhCfng tudng thanh thien nhien, n6n mdng
ciia Ccic
tudng thanh nhan tao, nen san
ciia
cac cung dien,
cac ngdi chiia. kho
tang,
ngue
that, ddng thdi cdn cd
nhiing kien
true
duac xay dung
de
thd cac vi vua, cac
con vua va cac quan thdi xua d Kinh dd Hoa Lu.
Ngay nay, nhung noi dd la cac diem tham quan du
lich
ciia
du khach trong Va ngoai nudc rat hap dan.
Tdn/i do 7f>oa Jlir jiitu vd iiuii
KIIMH
DO HOA LU
Mti
^/Jf-au,
Bdi
'Kinh do '7f)oa Jhr jeitu ixi
iiiii/
VI

TRI KINH DO
HO
A
LIT
I - TEN GOI VUNG DAT NINH BINH
TL'
CO
XL
A DEN
THOINHA
LY
Viing dat Ninh Blnh ngay nay
tiJ
thdi co xua den
thdi nha Ly da cd
nhi6u
ten goi khac nhau:
- Thdi
CO
xua thudc dat Nam Giao
- Thdi nha Tan (Trung Qudc) goi la Tuong Quan.
- Thdi nha Han (Trung Qudc) goi la Giao Chi.
-
TCr
nha Tan, nha Tuy (Trung Qudc) trd
v6
sau thudc
Giao Chau.
- Cudi nha Luang (Trung Qudc) thudc huyen Trudng
San, chau Trudng (hoac huyen Nhu Vidn, chau Phiic

Lde).
- TCr nam 968 den nam 1009, tuc la thdi nha Dinh va
Tien Le (Viet Nam)
van
thudc huyen Trudng San, chau
Trudng (hoac huyen Nhu
Vi6n,
chau Phiic Loc).
- Nha Ly (1010 - 1225) goi la phu Trudng Yen, sau
goi la chau Dai Hoang.
Jlu '^Miiti Jiqt 9
Nhu
the
Kinh
dd Hoa Lu xua
thudc xung
dat
hu\cn
Trudng So'n. chau Trudng (cudi
nha
Luong). Sach
"Dgi
Nam nlidf tht'ing
chi" cd ghi:
^'ciun
doi
Ludng
(Ninh
Binhj
Id

chdu
TruWig
Yen.
Nifdc
ta nhd
Dinh
dtnig
Kinh
d(')
<)'
Hoa
Lw tiic
Id dai
ndy
d()i Tien
Le
cung
ggi Id
chdu
Tnayng
Yen
"
(//
VI
vay
vung
dat
Ninh Binh tCr cudi
nha
Luang

den
diiu nhii
Ly
(1009)
goi
lii
chau Trudng (Trudng Chau)
hay chau Trudng
Yen.
Trong chau
dd cd
Kinh
dd Hoa
Lu.
H-DC^NG
HOALU
Ndi
den
Trudng Chau. phai biet
den
ddng
Hoa Lu.
Ddng Hoa
Lu la noi
Dinh
Bd
LTnh
tap
Iran
cd

lau, luyen
tap quan sT
dc sau nay
dii'ng
len dep
loan
12
sii'
quan.
Sach
"Dgi \'iel
sif
ky
todn
thif"
cd ghi: "Hg
Dinh,
ten
huy Id
Bi)
Linh.
ngittyi
dgng Hoa
Lir,
chdu Dgi Hodng "'
-'.
Vay ddng
Hoa Lu d
dau? Ddng
Hoa Lu

phai
nam
trong
dat Trudng Chau.
sau dd goi la
chau
Dai
Hoang. Theo
"Dgi
Nam
nhdt tht'ing chi"', "D(}ng
Hoa
Lif:
a
cdch
huyen Gia
\'ien
33
ddm
ve phia
tdy
hdc,
d
dia phdn
cdc
ill-
-Dai Nam uticit ihcmf>
clii"-
Tdp
III

- NXB KHXH
-
Hd
Noi
-
1971 -
Trang 224
(2)
-
-Dai
\
id
.sirkx
todn
thif-
-
Tap
I
- NXB KHXH -
Hd Not -
199H
- Trang
210
1
0 'Kiiili
dti
1()oa Mir .fUu mi
iitii/
xd Uv
\'ien.

Uy Te'va Dai
Hmr'
''.
Nhu the cd nghia la
ddng Hoa Lu ngay nay thudc thdn Mai Phuang. xa Gia
Hung, huycn Gia
Vi6n.
tinh Ninh Blnh. Ddng d day
khdng phai la mdt dan vi hanh chfnh ma la mdt thung
lung, trong dd cd mdt hang da nhd hep (xem bai "Dgng
Hoa
Lif"
trong sach nay). Thdi nhd, Dinh Bd LTnh da d
day mdt thdi gian. "Dgi Viet
.sir
ky todn
thir"
cd ghi
"\'//c/
nu') c('>i
cha tir he. me hg Ddm
dira
gia
fhiujc
vdo
d
cgnh den
So'n
Thdn trong
dgng"'-'

Tai sao thung lung do goi la Hoa Lu? "Dgi Vier sir
ky todn
thir"
viet:
''"Phdm
khi cho'i
diia,
(Dinh Bg Linh),
thirdng hdt hgn chiing (tre chdn trdu) cheo tay Idm kieu
khieng vd cdm hoa lau. di hai hen de
ririrc nhir nghi
tnrgng thien
tii"'-''.
Riit
cd the nai dd cd nhieu hoa lau
nen goi la Hoa Lu. Hoa Lu chfnh la hoa lau.
HI - KINH DO HOA
LU
Sach "Dgi Viet
.sir
lu'oc""
(khuyet danh thdi Tran) cd
ghi:
"Deii
ndm thir nhdi nien hieu Khai Bdo (968) ddi
(1)
-
-Dill Nam iilidi
thdng
chi"

(SM) - Trang
2.^6
(2)
.(3) - "Dai Vict
st'rky
todn
thir'
-
(Schli
- Trang
210.
Mti
^/)tint/
9itil 1 1
\'ua Trieu Id Tdng Thdi Td.
Virang .xirng
Hodng de d
dgng Hoa
Lir.
Rdi dirng cung dien. che trieu nghi, sdp
ddt trdm quan, lap
.xd
tdc"'
".
Den nam 968 nay, Kinh dd
ciia
Vua Dinh Tien Hoang
dugc
nhac den lai la
'"d

dgng Hoa
Lir".
Sach "Dgi Viet
sir ky todn
thir"
cQng
ghi
"IMdu
Thin (968) Vua len
ngdi, ddt
cpidc
hieu Id Dgi Co Viet, ddi Kinh dp ve dgng
Hoa
Lir"<"
"Dgng Hoa
Lir"
ma hai cudn
sii
tren nhac den khdng
phai la thung lau d xa Gia Hung, huyen Gia Viln, ma la
mdt dia danh, lay ten cua thung Lau dat ten cho mdt
viing da't.
Y)6
la xa Trudng Yen, huyen Hoa Lu, tinh
Ninh
Binh ngay
nay. Nhu the cd nghia la Kinh dd Hoa
Lu xua thudc xa Trudng Yen, huyen Hoa Lu.
Liic
diiu,

theo
"Dgi Viet
sir ky todn
thir",
""Chgn
diro'c
chd
dd't
dep d Ddm Thdn, vua mudn dirng dd d do,
nhirng vi the ddt chat hep Igi khdng co Igi ve viec dgt
hiem.
nen vdn ddng dd d Hoa
Lir"'^'
(1)
- "Dai \'ict sir
Itn/c"
(kliuyei danlii
NXB thdnh pho Ho
Ciii Minli
- Bd
nidn
Chdu A hoc
Dai
hoc long hap thdnh
plidHd
Chi
Minh
- 1993 - Trang 90.
(2i
-

"DaiVict .sirky
loan
thir"
(Sdd) - Trang 210.
(3)
- "Dai \ let
sir
ky todn tlur' (Sdd) -
Trang
211
1
2 TCiiili ft() 'Jfiofi Mit jcii-ft
oil
null
Dam Thdn chfnh la dat
ciia
hai xa Gia
ThSng,
Gia
Tien, huyen Gia
Vian
ngay nay. Nai dd qua la trdng trai,
khdng cd
niii
non bao boc bao ve.
Viec chon xa Trudng Yen, huyen Hoa Lu de xay
dung Kinh dd Hoa Lu chCrng td Vua Dinh Tien Hoang
rat quan tam tdi yeu td
""thdnli"
dt bao ve Kinh dd Hoa

Lu.
Xa Trudng Yen hien nay cd dien tfch tu nhien gan
21km-,
trong dd dien tfch mil da vdi chie'm hon 960ha.
Trudc
Caeh
mang thang Tam nam
1945,
xa Trudng Yen
goi la long Trudng Yen, gdm 7 lang: Yen Thugng, Yen
Trung, Yen Ha, Yen Thanh, Yen Trach, Chi Phong va
Lac Hdi, thudc huyen Gia
Viln,
tinh Ninh Blnh. Ngay 1
thang 9 nam 1954 xa Trudng Yen dugc sat nhap vao
huyen Gia Khanh, khdng thudc huyen Gia Vien
niJa.
Huyen Gia Khanh sau dugc doi ten la huyen Hoa Lu -
lay ten Kinh dd Hoa Lu thdi xua. Phfa bac xa Trudng
Yen giap sdng Hoang Long, phfa ddng giap hai xa Ninh
Giang, Ninh Hoa (huyen Hoa Lu), phfa nam giap hai xa
Ninh Xuan, Ninh Hai (huyen Hoa Lu), phfa tay giap xa
Gia Sinh (huyen Gia Viln).
Md ^d„q OidI 1
3
Dinh Ticn Hoang
xay
dung Kinh dd Hoa Lu d xa
Trudng Yen xung dang vdi
tiim

\dc
ciia
nudc Dai Cd
Viet thdng nhat. Day la Kinh dd
diiu
tien
ciia
che do
phong kien Trung uong tap
quyIn
d Viet Nam. Tuy cdn
mang tfnh chat
ciia
mdt quiin thanh. nhu'ng thuc su Kinh
dd Hoa Lu da la mdt trung tam chfnh tri. kinh te. van hoa
cua
cii
nudc khi
do.
' 4 TCiiili lit')
"Jfiou
Mif Jiitti
Dti
iitii/
DINH BO LINH
VA VUNG DAT HOA LU
I
-
QUE HUONG
Sach

"/)(//
\'iet
sir ky todn
thir"
cd ghi:
""Hg
Dinh.
ten huy Id Bg Linh. ngirdi dgng Hoa
Lir,
chdu Dgi
Hodng""'
". Nhu the que Dinh Bd LTnh la thdn Kim Lu.
king Dai Huu, chau Dai Hoang, ngay nay la thdn
Viin
Bdng, xa Gia Phuang. huycn Gia Vicn. tinh Ninh Blnh.
Hicn nay tai xa Gia Phuong cd mdt trai
niii
ldn d phfa lay
nam hinh gid'ng nhu mdt con ky lan nen ggi la nui Ky
Lan. Tuong truyin. d lung chd'ng nui cd mdt khoang dat
tuang ddi bang phang. giua la md
diit
noi len, ngudi dan
cho dd la md to phat
tich
cua Dinh Bd
Linh,
nen dng trd
thiinh Vua Dinh Tien Hoang.
(h-

-Dai
\
ict .'.irky loan
ihu"
- Tap I - NXB KHXH - Hd
Noi
-
1998
- Trang
211).
Md
^fJtiiit/
riitU 1 5
Tai thdn Van Bdng, xa Gia Phuong hien nay cd
din
thd Vua Dinh Tien Hoang. Ngdi
din
dugc
xay
dung tCr
khi Vua Dinh Tien Hoang mat. Qua nhiiu lan trung tu,
ngdi
din
hien cdn, cd 3 toa, kien trCic theo kilu ""tien
nhdt, hdu dinli" liln nhau (cd nghia la toa
thii
nhat kien
true
theo kieu chir
""nhdt "{Han

tu), toa
thCr
hai va toa
thii"
ba kien triic theo kilu
chu'
"c/////z"XHan
tu), liln ngay vdi
toa
thir
nhat.
Ngay 8 thang 9 nam 1993, nha nudc da cap bang
cdng nhan
din
la Di tfch Lich
sii
- Van hoa cap qud'c gia.
H-GIA
DINH
"Dgi Viet
sir
ky todn
thir"
ghi:
""Cha
cua vua Id Dinh
Cong Trd ldm nha tudng cua Dirang Dinh Nghe,
dirge
Dinh Nghe giao giir chirc quyen Thir sd
"

Chdu Hoan,
sau theo
ve
vdi Ngd
Virang,
vdn dugc giu chdc
cii
rdi
mdt. Vua md cdi cha td he, me hg Ddm dUa gia thugc
vdo d cgnh den San Thdn trong dgng"'-'
Diiu
dd khang dinh Dinh Bd LTnh cd gia
dinh,
cd
bd. cd me. Truyin thuyet ndi Dinh Bd
Linh
cd bd la rai
ca la hoan loan bia dat.
(1)
- Cluic quan
cai qudn mot
chdu
thai
Bdc thudc.
(2) -
"Dai \'iet sir
ky todn thu" (Sdd) - Trang 210.
1
6 TCiii/i
ttt)

7(mu Mif jiita
oa
iituf
Duang
Dinh
Nghe (931-937) que d lang Rang, xa
Duong Xa, Ai Chau, nay thudc huyen Thieu Hoa, tinh
Thanh Hoa. Khi quan Nam Han xam
luge
va dd hd nudc
ta, dng noi day gianh ddc lap. Ngd QuyIn d Phong Chau
(thudc Son Tay, Ha Tay cCi), Dinh Cdng
Trii
d Trudng
Chau (Ninh Blnh), la nhiJng tudng tai da theo Duong
Dinh Nghe danh quan Nam Han. Nam
93.,
Duong Dinh
Nghe danh tan quan Nam Han, gianh ddc lap, tu xung la
Tiet do
sii.
Ong
cii'
Dinh Cdng
Trii
lam
Thii
su Hoan
Chau (Nghe An), Ngd QuyIn lam ThCr
sii

Ai Chau
(Thanh Hoa). Nhu the Dinh Cdng
Trii
da la mdt tudng
tai,
mdt dng quan to, dCrng dau mdt chau tCr thdi Duong
Dinh
Nghe.
Nam 937, Kieu Cdng Tien
la
nha tudng da
giet
Puong
:_
Dinh
Nghe, dinh doat chiic Tiet do
sii.
Ngd
Quymjchi r
c!d la
Thii
su Ai Chau dem quan ra giet Kilu
Cdng Tiln :-
va sau dd danh tan quan Nam Han d sdng Bach' Dang
(nam 938).
i-
L'J
Nam Ky Hgi (939) Ngd QuyIn xung Vuong ddng
dd d Cd Loa (Ha Ndi). Khi Ngd QuyIn dem quan giet
Kilu Cdng Tiln va danh quan Nam Han, Dinh Cdng

Trii
theo Ngd QuyIn va lap cdng. Chfnh vi the, khi Ngd
Md
^dnt,
OMl
1
7
QuyIn d ngdi (939 -
944),
da giu nguyen chuc cho Dinh
Cdng TrCr lam Thu: su Hoan Chau. Dinh Cdng Tru
liim
ThCr
sir
Hoan Chau dudi hai triiu Duong
Dinh
Nghe va
Ngd QuyIn, tu nam 931 den nam nao khdng rd.
Sir
cu
khdng ghi nam Dinh Cdng Tru mat, chi ghi
".vc///
theo ve
vdi
Ngd
Vurrng,
vdn dugc giu chdc
cil,
rdi md't". Cd the
phdng doan Dinh Cdng

Trii
lam Thu
sir
Hoan Chau tren
10 nam. Phai la mdt dng quan trung quan, ai qudc, cd tai
nan
?;
mdi cd dugc vinh du dd.
Dinh Cdng TrCr chfnh la mdt vi quan to, thdng minh,
diTc
do, yeu nudc, thuong dan.
Dinh Bd LTnh da cd mdt ngudi bd nhu the. TCr 7 tuoi
diK'
da
d nha mdn cung bd! Chdc chan rang Dinh Bd
LTnh dugc bd day dd
va
cho hgc hanh
tir
te nen ngudi.
Tu chat cua Dinh Bd LTnh mang ddng gidng cua mdt gia
dinh dai quan. . •
,
Me Dinh Bd LTnh la Dam Thi.
SCr
cii khdng ndi den
ten, chi viet
""me
ho
Ddm"".

TO nil ft6 Idoti Mit jrita
od
iiai/.
Ill -
TUOI
NHO,
CHI
LON
Dinh Bd LTnh sinh nam Giap Than (924)'
",
que d
thdn Kim Lu, lang Dai
HCfu,
chau Dai Hoang (nay la
thdn Van Bdng, xa Gia Phuong, huyen Gia Viln, tinh
Ninh Blnh). "Ong sinh ra, ddng ngUdi vd tu chdt khdc
thudng"'^\
Sau khi Dinh Cdng Tru mat, Dinh Bd LTnh da cung
me va gia nhan tCr Hoan Chau trd ve que. Thdi gian nay
Dinh Bd LTnh cd tuoi khoang tren dudi 15. Gia dinh
Dinh Bd LTnh phai nuang nhd dng
chii
rudt la Dinh
Thiic Du d que.
Dang sdng thanh nha d noi quan trudng cung bd,
dugc hgc hanh, giao
due tir
te, nay phai vl que sdng vdi
ngudi dan chan lam tay bun la mdt budc ngoat trong
cudc ddi cua Dinh Bd LTnh.

Tai ddng Hoa
Lu*"*-'
,
liic
dau Dinh Bd
Linh
cung me
d canh
din
Son Than (xa Gia Thuy, huyen Nho Quan
ngay nay). "Dgi Viet sir ky todn thu" ghi: "me hg Ddm
dua gia thugc vdo d cgnh den San Thdn trong dgng ".
(1)
- Cdc sir sdch
.xica
khdng ghi ngdy. thdng sinh
ciia
Dinh Bd LTnh.
(2)-'
'Lich
trieu luen
cinccnig
low chi"- Tap
I -
Phan Huy Chu-
NXB
KHXH
-1992
-Trang
190

(3) - Ddng Hoa
Lir Id
Thung Lau
a .xd
Gia
Himg
vd vitng ddi
.xung
quanh dd thuoc
huven Gia Vien. tinh Ninh Binh ngdy nay.
Md
nOdng Oidl 1 9
Din
Son than theo "Dgi Nam nhdt thdng chi"
tiic
la
din
Long Vien:
"O.xdDeCdc,
nhd me Dinh Tien Hodng
a
ddy,
tire
chd
a cii ciia
Dinh Tien Hodng luc cdn an
ndu, nen nhd cu ndy vdn cdn nen ggi Id "Long Vien ",
trUdc mat trdng ra sdng, co cdu Ngu, cdu Phanh, hen td
vudn cd gd hdng phang, tdc Id chd
hd\

trdn cd lau
"' '*.
Xa D6 Cdc xua, ngay nay chinh la thdn My Ha, xa
Gia Thuy, huyen Nho Quan, tinh Ninh
Binh'
-'.
Vdi tri thdng minh, tai nang bam sinh, lai
la
con nha
quan cd hgc, vao
liia
tuoi duong do trudng thanh, Dinh
Bd LTnh da thfch nghi ngay mdi trudng sdng mdi, hoa
ddng, chiem dugc ldng men phuc cua bgn tre quanh
vung va dan lang.
Dinh Bd LTnh ciing nhu bao tre nhd khac trong lang
que,
thudng phai di kiem cui, chan trau. Khi di chan trau
Dinh Bd LTnh dugc tdn dung
diiu
bgn tre chan trau, dugc
chung khoanh tay gia lam ngai
rude
choi bay ll vua tdi,
lay hoa lau lam cd cho quan mang phfa trudc, lai gia lam
quan di
rude
d hai ben ta hCru, het nhu nghi thCrc triiu
(1) -
"Dai

Nam nhai thdng chi" - Tdp
III
- NXB KHXH - 1971 - Trang 251
(2) -
Hien
nay
d
khu
vice llidii
Mr Ha cdn cd
nipt
sd dia danh ndi ve
Dinh
Bd
LTnh
khi
ddaddy:
ddi Ho Id noi dirng trdu.
Ngi
Chdi Id noi Idm chdi
liic
tni qudn, Ndi
Ron Chieng Id
iiai
de chieng lenh: Npi Ndm
Ccnn Id ncri
de com ndm. rirng Trdng
Id
noi de tiding: ddng Qudn
Id

nd hot qudn. Theo
"Di
tich Lich su\'dn
liod
vc hai
tneu Dmh -
Tien
Le o Nmh Binh " - Nguyin \ dn
Tid
- NXB
VHDT
- 2007)
2 0 TCiiili
ttt')
7Coa
Milt
jpitfi IIfi naif
dinh.
Dinh Bd LTnh cdn bay cho bgn tre chia quan danh
tran gia. Nhdm ban than cung
iCra
tudi vdi nhau cd Dinh
Diin,
Nguyin Bac, Trinh
Tii,
Luu Co cung tudi, cung
que,
da cung Dinh Bd LTnh ket nghia anh em. Dinh Bd
LTnh dugc tdn lam anh ca. Sach "Dgi Viet su ky todn
thu" cd ghi:

""Bd
me thdy vdy mirng Idm, md
Ign
nhd cho
chiing dn. Phu Ido cdc
sdcli"
hdo nhau: "Dda he ndy
khi lugng
nhu
the dt Idm nen
sir
nghiep, hgn ta neu khdng
theo ve, ngdy sau hdi thi dd mugn ". Ben ddn con em
den theo, rdi lap Idm trudng d sdch Ddo do
"' -\
IV - DINH BO
LINH
LUYEN TAP QUAN
SY,
TRO
THANH
MOT
TI/ONG
TAI
Cang ldn len, Dinh Bd LTnh td rd
la
ngudi muu
luge
cao,
cd chf ldn nen da tap hgp, luyen tap quan sy d Thung

Lau (cdn ggi la Thung Ong thudc thdn Mai Phuang, xa
Gia Hung, huyen Gia Viln ngay nay). Day la mdt thung
lung bang phang, cd dien tfch khoang 16
mSu,
xung
quanh
diu
la nui cao, chi cd mdt con dudng duy nhat
vao ra la di qua mdt cai quen nhd, cao khoang 30m. Phu
lao trong lang thay Dinh Bd LTnh nhu mdt ngudi anh
hung nen cho con cai theo rat ddng. Luc lugng vu trang
{1)
- - Sdch: don vi hdnh chinh nhd a mien
mii
nhu hdn.
trai
(2) -
"Dai Viet sir
ky todn thu" (Sdd) - Trang
210.
Md
lOiliiti JSiit 21
cua Dinh Bd LTnh cang ngay cang ldn manh. chiem giii
ca mdt vung que Hoa Lu. Dinh Bd LTnh da thu phuc
dugc ca sach Bdng cua ngudi
chii
Dinh Thuc Du. "Dgi
Viet
su ky todn thu" ghi:
""Ngudi chii ciia

vua giu sdch
Bdng chdng ddnh vdi vua. Bdy gid, vua cdn it tudi, the
qudn chua mgnh, phdi thua chgy. Khi qua cdu d Ddm
Gia
NUcrng
Load '', cdu gdy, Vua rai xudng
hiin,
ngUdi
chil toan ddm, hdng thdy hai con rdng vdng hg ve vua,
nen sg md lui. Vua thu nhdt qudn cdn sdt, quay lgi ddnh,
ngUdi chil phdi hdng. Td day ai cung sg phuc, phdm di
ddnh den ddu deu de nhu che tre, ggi Id Vgn Thdng
Vuang"'-'.
Nam Giap Thin (944) Vua Ngd QuyIn ddng dd d
Co Loa (Ha Ndi) mat. Triiu
dinh
luc bay gid xay ra nhiiu
bien loan va xung dot. Duong Tam Kha la con cua Duong
Dinh Nghe va la em vg cua Ngd QuyIn cudp ngdi nam
945,
xung la Duong Blnh Vuong. Con trudng cua Ngd
QuyIn la Ngd Xuong Ngap chay trdn vl Nam Sach
(thudc Hai Duong).
Duong Tam Kha nhan con
thii
cua Ngd QuyIn la
Ngd Xuong Van lam con nudi. De'n nam 950 Ngd
Xuong Van lat do Duong Tam Kha.
(1)
- Loan: Id chd sdng udn vdng. Nay

dxa
Gia
Tien,
huyen Gia Vien. tinh Ninh
Binh.
gdn ben dd Trudng Yen. huyen Hoa Lu.
(2) - "Dai Vier
sirky
loan thu" (Sdd) - Trang
211.
2 2
TCiiili ttti Ifioa Mit arita
od
iitiij
Nam
951
Ngd Xuong Van len ngdi xung la Nam
Tan Vuong. Cung nam dd Ngd Xuong Van cho ngudi
di ddn anh rudt la Ngd Xuong Ngap vl cung minh trdng
coi viec nudc. Ngd Xuong Ngap vl xung la Thien Sach
Vuong. LCic dd da cd hai vua lanh dao dat nudc. Dat
nudc luc nay rdi ren. Mdt sd tudng cua nha Ngd va cac
tho hao da tu tap hgp luc lugng quan
si
rieng chiem ddng
cac dia phuang (Sau nay trd thanh
12 sir
quan). Dinh Bd
LTnh d Hoa Lu budc sang tuoi 27, da trudng thanh, cung
tach khdi chfnh

quyIn
cua hai vua, cai quan rieng ca
vCing
Hoa Lu.
Nhu'ng la ngudi
""hidt
minh,
hi eii
ngudi"",
mudn cd
mdt luc lugng manh hon nua, biet Triin Lam la mdt trong
12
SU'
quan d
Tliai
Binh. cd tai thao luge, dting cam, dCrc
do,
nen Dinh Bd LTnh da cung vdi con trai la Dinh Liln
lien ket va lam thudc tudng cua Trim Lam.
Diiu
nay da
the hien tam nhin xa rdng cua mdt vi tudng biet danh gia
luc lugng cua
minh.
Tran Lam khdng cd con nd'i, thay Dinh Bd LTnh la
ngudi cd tai nang, cd chf khf, uy nghiem, hy vgng se
lam rang rd cho
diit
nudc. da nhan
iam

con nudi va giao
quyIn
binh cho dng. Day la mdt budc ngoat rat quan
trgng trong su nghiep cung cd luc lugng quan su cua
Md'^Otiiitl OitU
23