Quản Lý Xây Dựng Văn Hoá Nhà Trường Tại Học Viện Hành Chính Quốc Gia 6106741.Pdf

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THỊ LA

QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HOÁ NHÀ TRƢỜNG
TẠI HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA

LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC

Hà Nội - 2019


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THỊ LA

QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HOÁ NHÀ TRƢỜNG
TẠI HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA

Ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 9.14.01.14

LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC
PGS.TS. NGUYỄN THỊ MAI LAN

Hà Nội - 2019


LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tơi. Các số
liệu, trích dẫn nêu trong luận án là trung thực. Các kết quả của luận án chưa
từng được ai công bố trong bất kỳ cơng trình nào khác.
Hà Nội, ngày …. tháng …. năm 2019
Tác giả luận án

Nguyễn Thị La


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ XÂY
DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG CỦA TRƯỜNG ĐẠI HỌC, HỌC VIỆN ...... 7
1.1. Các cơng trình nghiên cứu về văn hóa nhà trường của trường đại học, học
viện .............................................................................................................................. 7
1.2. Các cơng trình nghiên cứu về xây dựng văn hóa nhà trường và văn hố nhà
trường của trường đại học, học viện ......................................................................... 14
1.3. Các công trình nghiên cứu về quản lý xây dựng văn hóa nhà trường của
trường đại học, học viện ............................................................................................ 18
1.4. Đánh giá chung về các cơng trình nghiên cứu và các vấn đề đặt ra của luận án ...... 21
Chƣơng 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN HÓA
NHÀ TRƢỜNG CỦA TRƢỜNG ĐẠI HỌC, HỌC VIỆN .................................. 25
2.1. Lí luận về văn hố nhà trường............................................................................... 25
2.2. Lí luận về xây dựng văn hoá nhà trường của học viện ...................................... 42
2.3. Lý luận về quản lý xây dựng văn hoá nhà trường học viện ............................... 52
2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý xây dựng văn hoá nhà trường của học viện....... 61

Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG QUẢN LÝ XÂY
DỰNG VĂN HÓA NHÀ TRƢỜNG TẠI HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH
QUỐC GIA .............................................................................................................. 70
3.1. Địa bàn nghiên cứu và khách thể nghiên cứu thực trạng ................................... 70
3.2. Tổ chức và phương pháp nghiên cứu thực trạng quản lý xây dựng văn hoá
nhà trường tại Học viện Hành chính Quốc gia.......................................................... 74
3.3.Thực trạng biểu hiện văn hố nhà trường tại Học viện Hành chính Quốc gia .......... 78
3.4. Thực trạng xây dựng văn hoá nhà trường tại Học viện Hành chính Quốc gia ......... 88
3.5. Thực trạng quản lý xây dựng văn hoá nhà trường Học viện Hành chính
Quốc gia .................................................................................................................... 92
3.6. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý xây dựng văn hoá Học viện
Hành chính Quốc gia ............................................................................................... 104
Chƣơng 4: GIẢI PHÁP HỒN THIỆN QUẢN LÝ XÂY DỰNG VĂN
HÓA NHÀ TRƢỜNG TẠI HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA ............ 119


4.1. Một số định hướng và nguyên tắc xây dựng văn hóa nhà trường tại Học
viện Hành chính Quốc gia ....................................................................................... 119
4.2. Các giải pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường tại Học viện Hành
chính Quốc gia ........................................................................................................ 125
4.3. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các giải pháp ......................... 138
4.4. Thử nghiệm một giải pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường tại Học
viện Hành chính Quốc gia ....................................................................................... 142
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ....................................................................... 147
DANH MỤC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ............................ 151
TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 152


DANH MỤC BẢNG

Bảng 3.1: Đánh giá của cán bộ giảng viên và học viên, sinh viên về mức độ
phù hợp của các giá trị vật chất văn hóa nhà trường................................ 78
Bảng 3.2: Đánh giá của cán bộ giảng viên và học viên, sinh viên về mức độ
phù hợp của các giá trị tinh thần của văn hóa nhà trường ....................... 80
Bảng 3.3: Đánh giá của cán bộ giảng viên và học viên, sinh viên về thực
trạng xây dựng các giá trị văn hố vật chất tại Học viện Hành chính
Quốc gia..................................................................................................... 89
Bảng 3.4: Đánh giá của cán bộ giảng viên và học viên, sinh viên về thực
trạng xây dựng các giá trị văn hoá tinh thần tại Học viện ....................... 91
Bảng 3.5: Mức độ thực hiện lập kế hoạch xây dựng văn hố nhà trường tại
Học viện Hành chính Quốc gia................................................................. 93
Bảng 3.6: Đánh giá của cán bộ, giảng viên về tổ chức, triển khai xây dựng
văn hoá nhà trường tại Học viện Hành chính Quốc gia........................... 95
Bảng 3.7: Đánh giá của cán bộ, giảng viên về chỉ đạo xây dựng văn hố
nhà trường Học viện Hành chính Quốc gia.............................................. 97
Bảng 3.8: Đánh giá của cán bộ, giảng viên về công tác kiểm tra, đánh giá
việc xây dựng và thực hiện văn hố nhà trường tại Học viện Hành
chính Quốc gia ........................................................................................100
Bảng 3.9: Đánh giá của cán bộ, giảng viên về các yếu tố ảnh hưởng đến quản
lý xây dựng văn hố nhà trường tại Học viện Hành chính Quốc gia ........109
Bảng 4.1: Mức độ cần thiết của các giải pháp (%) ...........................................140
Bảng 4.2: Mức độ khả thi của các giải pháp (%) .............................................141


DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 4.1: Mức độ thực hiện „„Nâng cao hiệu quả lập kế hoạch xây dựng
văn hóa nhà trường tại Học viện Hành chính Quốc gia” tại Khoa Văn
bản và Cơng nghệ hành chính (trước thử nghiệm) ............................... 144
Biểu đồ 4.2: Mức độ thực hiện“Nâng cao hiệu quả lập kế hoạch xây dựng

văn hóa nhà trường tại Học viện Hành chính Quốc gia” tại KhoaVăn
bản và Cơng nghệ hành chính (sau thử nghiệm) ................................... 145


MỞ ĐẦU
1.Tính cấp thiết của đề tài
Đề tài luận án được nghiên cứu xuất phát từ những lý do sau:
Một là, xuất phát từ vai trị của văn hố nhà trường và quản lý xây dựng văn
hoá nhà trường trong việc phát triển bền vững của nhà trường đại học.
Văn hoá nhà trường tác động tới mọi mặt hoạt động của nhà trường nói
chung và trường đại học nói riêng. Trong bối cảnh hiện nay, việc quản lý xây dựng
văn hố nhà trường có vai trị hết sức quan trọng bởi văn hố nhà trường tích cực,
lành mạnh sẽ giúp cho việc thực hiện các mục tiêu giáo dục của nhà trường hiệu
quả, bền vững. Tham gia vào xây dựng văn hoá nhà trường là trách nhiệm của tất cả
các thành viên trong nhà trường, trong đó có vai trị quan trọng của người lãnh đạo,
quản lý, họ là chủ thể định hình và phát triển văn hố nhà trường từ việc xác định
tầm nhìn, sứ mệnh, mục tiêu của nhà trường đến lập kế hoạch và tổ chức thực hiện,
chỉ đạo, kiểm tra, đánh giá quá trình xây dựng văn hoá nhà trường giúp cho việc
quản lý nhà trường thuận lợi, hiệu quả.
Hai là, xuất phát từ quan điểm của Đảng về xây dựng và phát triển văn hoá nhà
trường và mục tiêu giáo dục, đào tạo đại học ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay
Hội nghị Trung ương 9 khóa XI đã ra Nghị quyết số 33-NQ/TW về xây dựng
và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất
nước đã chỉ rõ đối với ngành giáo dục cần phải giáo dục văn hố tạo ra những con
người vừa có đức vừa có tài để phục vụ đất nước.
Luật Giáo dục đại học 2012 cũng đã định hướng mục tiêu của đào tạo, giáo
dục đại học ở Việt Nam hiện nay là giáo dục, đào tạo con người phát triển toàn
diện, con người của thời kỳ phát triển khoa học công nghệ nhằm phục vụ cho sự
phát triển bền vững của đất nước.
Ba và và là, xuất phát từ vị trí, vai trị của Học viện Hành chính Quốc gia

trong cải cách hành chính ở Việt Nam hiện nay.
Học viện Hành chính Quốc gia là đơn vị sự nghiệp cơng lập hạng đặc biệt
nằm trong hệ thống trường đại học, học viện có chức năng đào tạo, bồi dưỡng cán
bộ, công chức, viên chức về quản lý nhà nước, đào tạo nguồn nhân lực phục vụ cho
công cuộc cải cách hành chính. Trong 60 xây dựng và phát triển, Học viện Hành
chính Quốc gia đã khơng ngừng vươn lên, vượt qua nhiều khó khăn, thách thức,

1


thực hiện tốt nhiệm vụ được giao. Học viện là đầu tầu, là động lực thúc đẩy sự phát
triển công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức cho khu vực công.
Theo Quyết định số 163/QĐ-TTg ngày 25/01/2016 của Thủ tướng Chính phủ
phê duyệt Đề án đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức, viên chức giai đoạn 20162025 đã định hướng xây dựng Học viện Hành chính Quốc gia trở thành trung tâm
đào tạo, bồi dưỡng cán bộ lãnh đạo, quản lý ngang tầm khu vực. Đây là một sứ
mệnh lớn lao của Học viện, muốn sứ mệnh đó được hiện thực hố, Lãnh đạo Học
viện cần xác định rõ tầm nhìn, mục tiêu và có những giải pháp phát triển Học viện
nói chung; quản lý xây dựng văn hố nhà trường tại Học viện nói riêng để khẳng
định vai trị, vị trí của mình trong hệ thống các trường đại học và học viện cũng như
trong công cuộc cải cách hành chính nhà nước ở nước ta hiện nay.
Nghiên cứu về văn hố nhà trường nói chung và các trường đại học, học viện
nói riêng đã có một số cơng trình nghiên cứu trong và ngồi nước quan tâm ở những
chiều cạnh khác nhau. Tuy nhiên, nghiên cứu về quản lý xây dựng văn hoá nhà
trường tại Học viện Hành chính Quốc gia thì chưa có cơng trình nào đề cập. Xuất
phát từ những kiến giải nêu trên, luận án nghiên cứu về “Quản lý xây dựng văn
hóa nhà trường tại Học viện Hành chính Quốc gia” với mong muốn tìm ra giải
pháp hồn thiện quản lý xây dựng văn hoá nhà trường tại Học viện Hành chính
Quốc gia nhằm góp phần đào tào, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ cơng chức, viên chức
nhà nước có chất lượng phục vụ yêu cầu cải cách hành chính và đổi mới quản lý
giáo dục đào tạo ở Việt Nam hiện nay.

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
2.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và đánh giá thực trạng xây dựng văn hoá nhà
trường và quản lý xây dựng văn hoá nhà trường của trường đại học, học viện từ đó
đề xuất một số giải pháp quản lý xây dựng văn hoá nhà trường tại Học viện Hành
chính Quốc gia góp phần nâng cao hiệu quả quản lý xây dựng văn hoá nhà trường
tại Học viện Hành chính Quốc gia trong giai đoạn hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tổng quan tình hình nghiên cứu về xây dựng văn hố nhà trường, quản lý xây
dựng văn hoá nhà trường.

2


- Xây dựng cơ sở lý luận về quản lý xây dựng văn hoá nhà trường của trường
đại học và học viện
- Khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng quản lý xây dựng văn hoá nhà
trường tại Học viện Hành chính Quốc gia và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt
động này.
- Đề xuất một số giải pháp quản lý xây dựng văn hoá nhà trường tại Học viện
Hành chính Quốc gia.
- Khảo nghiệm các giải pháp quản lý xây dựng văn hoá nhà trường tại Học
viện Hành chính Quốc gia và thử nghiệm một giải pháp tại một đơn vị của Học viện
nhằm làm rõ tính khả thi và hiệu quả của giải pháp đề xuất.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận án
3.1. Đối tượng nghiên cứu: Quản lý xây dựng văn hoá nhà trường tại
Học viện Hành chính Quốc gia.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
3.2.1. Giới hạn về phạm vi nội dung nghiên cứu
Luận án tập trung nghiên cứu quản lý xây dựng văn hố nhà trường tại Học

viện Hành chính Quốc gia theo cách tiếp cận văn hoá tổ chức và tiếp cận chức năng
quản lý.
3.2.2. Giới hạn về địa bàn nghiên cứu
Luận án tiến hành khảo sát thực trạng quản lý xây dựng văn hóa nhà trường
tại: Học viện Hành chính Quốc gia Hà Nội; Phân viện Học viện tại TP. Hồ Chí
Minh; Phân viện Học viện tại Huế; Phân viện Học viện tại Tây Nguyên.
3.2.3 Giới hạn về khách thể điều tra, khảo sát của luận án
Tổng số khách thể khảo sát thực tiễn của luận án gồm có: 555 người (gồm
523 người khảo sát bằng bảng hỏi, 32 người phỏng vấn sâu). Trong đó gồm có: Các
cán bộ quản lý giáo dục; giảng viên; học viên; sinh viên của Học viện Hành chính
Quốc gia Hà Nội; Phân viện Học viện tại TP. Hồ Chí Minh; Phân viện Học viện tại
Huế; Phân viện Học viện tại Tây Nguyên.
3.2.4 Giới hạn về chủ thể quản lý
Có nhiều chủ thể tham gia quản lý xây dựng văn hoá nhà trường tại Học viện
Hành chính Quốc gia như: Giám đốc, các Phó Giám đốc, lãnh đạo các phân viện,
khoa, ban và các đoàn thể, đơn vị chức năng trong hệ thống của Học viện Hành

3


chính Quốc gia. Tuy nhiên, trong nghiên cứu này xác định chủ thể chính là Giám
đốc Học viện và các chủ thể khác là chủ thể phối hợp.
3.2.5. Giới hạn phạm vi về thời gian: Từ năm 2014 -2018 (giai đoạn Học
viện chuyển từ trực thuộc Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh
sang trực thuộc Bộ Nội vụ).
3.2.5. Tổ chức thử nghiệm: Việc tiến hành tổ chức thử nghiệm giải pháp chỉ
thực hiện tại một đơn vị của Học viện là Khoa Văn bản và Cơng nghệ hành chính.
4. Phƣơng pháp luận, phƣơng pháp nghiên cứu
4.1. Phương pháp luận
Luận án được nghiên cứu dựa trên các cách tiếp cận sau:

- Tiếp cận văn hoá tổ chức: Văn hố nhà trường Học viện Hành chính Quốc
gia là một dạng của văn hố tổ chức. Chính vì thế nó mang đặc trưng của văn hố tổ
chức. Các thành tố của văn hoá nhà trường Học viện cũng được cấu trúc như văn
hoá tổ chức, bao gồm các giá trị tạo nên văn hoá vật chất và văn hoá tinh thần.
- Tiếp cận chức năng quản lý: Hoạt động quản lý xây dựng văn hoá nhà
trường của chủ thể quản lý được thực hiện thông qua các chức năng cơ bản của
quản lý.
Ngồi ra, luận án cịn được tiếp cận theo quan điểm hệ thống, quan điểm liên
ngành và tiếp cận nghiên cứu thực tiễn.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu văn bản, tài liệu; Phương pháp điều tra điều tra
bằng bảng hỏi; Phương pháp quan sát; Phương pháp phỏng vấn sâu; Phương pháp
thử nghiệm; Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học.
4.3. Câu hỏi nghiên cứu
Việc thực hiện luận án này nhằm trả lời các câu hỏi nghiên cứu sau:
1) Việc nghiên cứu quản lý xây dựng văn hoá nhà trường được tiếp cận từ
quan điểm khoa học nào? Cơ sở lý luận của quản lý xây dựng văn hoá nhà trường học
viện là gì?
2) Thực trạng quản lý xây dựng văn hố nhà trường tại Học viện Hành chính
Quốc gia hiện nay như thế nào? Nó có những ưu điểm và những bất cập, hạn chế?
Những yếu tố nào có ảnh hưởng đến quản lý xây dựng văn hoá nhà trường tại Học
viện Hành chính Quốc gia?

4


3) Những giải pháp nào cần thực hiện để nâng cao hiệu quả quản lý xây dựng
văn hoá nhà trường tại Học viện Hành chính Quốc gia?
4.4. Giả thuyết nghiên cứu
Trong các nhà trường học viện ở Việt Nam hiện nay, việc quản lý xây dựng

văn hố nhà trường cịn chưa đạt được hiệu quả cao. Nếu vận dụng phương thức quản
lý chức năng để quản lý xây dựng văn hố nhà trường tại Học viện Hành chính Quốc
gia thơng qua đề xuất hệ thống giải pháp đảm bảo đồng bộ, tính thực tiễn và tính khả
thi thì sẽ duy trì và phát triển văn hố nhà trường ổn định và phát triển bền vững.
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
Luận án xây dựng khung lý thuyết nghiên cứu quản lý xây dựng văn hóa nhà
trường. Trong đó gồm có hệ thống khái niệm cơng cụ như: Văn hoá; Văn hoá tổ
chức; Văn hoá nhà trường; Văn hoá nhà trường đại học; Văn hoá nhà trường học
viện; Xây dựng văn hoá nhà trường học viện; Quản lý; Quản lý xây dựng văn hoá
nhà trường học viện. Luận án đã phân tích sâu các vấn đề lí luận và đặc trưng của
văn hoá nhà trường, xây dựng văn hoá nhà trường học viện và đặc biệt là dựa trên
cách tiếp cận phối hợp giữa tiếp cận văn hóa tổ chức và chức năng quản lý hình
thành được khung lý thuyết về nội dung quản lý xây dựng văn hóa nhà trường và
các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý xây dựng văn hóa nhà trường học viện.
Luận án cũng đã khắc họa tương đối rõ nét bức tranh chung về thực trạng
văn hóa nhà trường tại Học viện Hành chính Quốc gia với những đặc thù riêng có
của Học viện Hành Chính Quốc gia nơi đào tạo và bồi dưỡng cán bộ, công chức,
viên chức của Nhà nước; Thực trạng mức độ và kết quả thực hiện xây dựng và quản
lý xây dựng văn hóa nhà trường tại Học viện Hành chính Quốc gia. Đánh giá và chỉ
ra thực trạng mức độ ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan và khách quan tới quản lý
hoạt động này.
Trên cơ sở kết quả nghiên cứu lí luận và thực tiễn, luận án đề xuất được 6 giải
pháp quản lý xây dựng văn hóa nhà trường tại Học viện Hành chính Quốc gia. Các
giải pháp đề xuất khi tiến hành khảo nghiệm đều được đánh giá có tính cần thiết và
khả thi ở mức độ cao. Các giải pháp đề xuất có thể áp dụng vào thực tiễn quản lý xây
dựng văn hố nhà trường tại Học viện Hành chính Quốc gia trong giai đoạn hiện nay
góp phần phát triển Học viện Hành chính Quốc gia trở thành Học viện đào tạo, bồi

5

dưỡng nguồn nhân lực có chất lượng cao về khoa học hành chính và quản lý nhà
nước cho đất nước.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
6.1. Về mặt lý luận
Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ góp phần bổ sung một số vấn đề lí luận cơ
bản về quản lý xây dựng văn hoá nhà trường tại các trường đại học, học viện là cơ
sở khoa học để có thể tiến hành các nghiên cứu tiếp theo trong lĩnh vực quản lý giáo
dục ở Việt Nam hiện nay.
6.2.Ý nghĩa thực tiễn
Luận án sẽ là tài liệu tham khảo giúp các nhà lãnh đạo quản lý xây dựng văn
hoá nhà trường đại học, học viện, đặc biệt là Học viện Hành chính Quốc gia - nơi
đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức, viên chức hành chính và quản lý nhà nước.
Đây cũng là tài liệu tham khảo bổ ích đối với việc nghiên cứu, giảng dạy và học tập
về văn hoá nhà trường ở các trường đại học, học viện.
7. Kết cấu luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, danh mục tài liệu, phụ lục, luận án
gồm 4 chương.
Chương 1. Tổng quan nghiên cứu về quản lý xây dựng văn hoá nhà trường
của trường đại học và học viện
Chương 2. Cơ sở lý luận về quản lý xây dựng văn hoá nhà trường của trường
đại học và học viện
Chương 3. Thực trạng quản lý xây dựng văn hoá nhà trường tại Học viện Hành
chính Quốc gia
Chương 4. Giải pháp hồn thiện quản lý xây dựng văn hố nhà trường tại
Học viện Hành chính Quốc gia

6

Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU QUẢN LÝ XÂY DỰNG
VĂN HÓA NHÀ TRƢỜNG CỦA TRƢỜNG ĐẠI HỌC, HỌC VIỆN
Trong Chương 1 này, tác giả luận án tập trung vào việc tổng quan tình hình
nghiên cứu trên thế giới và ở Việt Nam về quản lý xây dựng văn hoá nhà trường. Để
tìm hiểu và có những khẳng định về cách tiếp cận, sự kế thừa các nghiên cứu đi
trước để xây dựng khung lý thuyết nghiên cứu về quản lý xây dựng văn hoá nhà
trường của các trường đại học và học viện chúng tôi tập trung vào các vấn đề chính
sau đây: (1) Tổng quan tình hình nghiên cứu về văn hoá nhà trường; (2) Xây dựng
văn hoá nhà trường; (3) Quản lý xây dựng văn hoá nhà trường. Trong mỗi nội dung
chúng tơi đều có sự quan tâm đến nội hàm của các trường đại học, học viện để làm
cơ sở cho việc nghiên cứu quản lý xây dựng văn hố nhà trường tại Học viện Hành
chính Quốc gia.
1.1. Các cơng trình nghiên cứu về văn hóa nhà trường của trường đại học,
học viện
1.1.1. Các cơng trình nghiên cứu trên thế giới
Văn hóa nói chung và văn hố nhà trường nói riêng là một trong những chủ
đề hấp dẫn được các nhà nghiên cứu trên thế giới quan tâm khai thác ở những chiều
cạnh khác nhau, tiêu biểu có những cơng trình nghiên cứu sau đây:
Theo Deal, Terrence E (1993) [50], Schein (2004) [80] và Maslowski
(2006) [64] trong cơng trình nghiên cứu của mình đưa ra các quan điểm nghiên
cứu về thuật ngữ “văn hoá nhà trường” (school culture, 1980 -1990). Purkey và
Smith (1982) [73], Peterson (2002) [68], nghiên cứu cấu trúc, kết cấu về văn hóa
nhà trường. Một số cơng trình nghiên cứu đề cập đến ảnh hưởng của văn hoá nhà
trường tới tất cả các lĩnh vực trong nhà trường, bao gồm hoạt động giảng dạy,
hiệu quả học tập của học sinh và sự phát triển nghề nghiệp (Hamilton và
Richardson, 1995) [58].
Bàn về cấu trúc văn hoá nhà trường, hầu hết các nhà nghiên cứu đều nhất trí
với một trong hai mơ hình cấu trúc: Thứ nhất, mơ hình tảng băng (hai tầng bậc)
được đưa ra bởi Frank Gonzales (1978). Theo đó, tương tự văn hóa tổ chức, văn hố

nhà trường giống như một tảng băng, có văn hóa biểu hiện ở bề mặt và văn hóa ở
chiều sâu. Trong đó, bề mặt văn hóa là những thành tố vật chất dễ quan sát và dễ

7


thay đổi. Bề sâu của văn hóa là những yếu tố thuộc tinh thần như các giá trị, niềm
tin và các ý nghĩ của con người mà chúng ta khó quan sát hoặc khó thay đổi [57].
Thứ hai, mơ hình cấu trúc ba tầng bậc do Edgar H. Schein (2004) đưa ra và được áp
dụng vào văn hoá nhà trường. Theo mơ hình này, văn hố nhà trường bao gồm ba
tầng bậc: (1) Các yếu tố hữu hình – có thể quan sát được; (2) Các giá trị được thể hiện,
bao gồm niềm tin, thái độ, cách ứng xử; (3) Các giả thiết cơ bản – bao gồm các yếu tố
liên quan đến môi trường xung quanh, thực tế của tổ chức, hoạt động và mối quan hệ
giữa con người trong tổ chức. Trong hai mơ hình này, mơ hình ba cấp độ của văn hoá
nhà trường phản ánh chặt chẽ và đầy đủ hơn về cấu trúc văn hoá nhà trường. Trong đó,
đặc biệt cần nhấn mạnh ở đây là các giả thiết cơ bản – tầng thứ ba trong cấu trúc văn
hóa. Theo Schein, tầng giả định cơ bản bề sâu chính là các giả thiết ban đầu, được hỗ
trợ bởi một linh cảm hay một giá trị nào đó, được sử dụng liên tục khi giải quyết một
vấn đề, dần dần trở thành hiện thực. Tầng giả thiết cơ bản bề sâu này sẽ quyết định đến
cách giải quyết, nhìn nhận, xem xét mọi vấn đề của tổ chức, nó chi phối việc lựa chọn
phương án nào, giá trị nào. Nó có mối quan hệ chặt chẽ, chi phối đến hai tầng còn lại là
các yếu tố hữu hình và các giá trị được thể hiện [80].
Theo Patrick J. Schuermann, James W. Guthrie và Colleen Hoy (2015), tương
tự như những nỗ lực thay đổi trong các lĩnh vực khác, sự phát triển tổ chức trong lĩnh
vực giáo dục không xảy ra trong một môi trường riêng biệt. Thay vào đó, nó xảy ra
trong những tổ chức có các quy tắc và giá trị, các giả định và kỳ vọng. Trong khi
thường được sử dụng thay thế cho nhau, một số tác giả đã phân biệt các cấu trúc của
“mơi trường nhà trường” và “văn hố nhà trường” trên cơ sở môi trường tổ chức
được mô tả như các niềm tin và nhận thức mà cá nhân nắm giữ trong tổ chức, cịn văn
hóa được xem như các giá trị, niềm tin và kỳ vọng được chia sẻ, hình thành và phát

triển từ các tương tác xã hội trong tổ chức. Văn hố nhà trường chính là “cách thức
chúng ta thực hiện những cơng việc ở đó” - thể hiện ở dạng hữu hình và vơ hình và
được các thành viên của nhà trường chia sẻ, duy trì, các giá trị văn hoá nhà trường sẽ
giúp định hướng các hành vi của các giáo viên, hiệu trưởng nhà trường [67].
Bàn về các biểu hiện của văn hoá nhà trường, tiêu biểu có các cơng trình nghiên
cứu của các tác giả Peterson [68], Deal, Terrence [50], Frank Gonzales [57], Schein
[80]…Các nghiên cứu của các tác giả đều có điểm chung cho văn hoá nhà trường được
biểu hiện cụ thể thành hai tầng bậc. Tầng bậc thứ nhất là các yếu tố bề nổi của văn hoá
nhà trường và tầng bậc tứ hai là các yếu tố bề sâu của văn hóa nhà trường.

8


Về vai trị của văn hóa nhà trường đối với các hoạt động dạy và học của nhà
trường, tiêu biểu có một số cơng trình nghiên cứu sau: Barth (2002) cho rằng văn
hố nhà trường tác động đến tồn bộ các thành viên trong nhà trường; tác động đến
sự thành công, hiệu quả hoạt động của nhà trường. Tác giả nhấn mạnh: “Văn hố
nhà trường cịn có sức ảnh hưởng mạnh mẽ hơn đến các hoạt động và việc học tập
trong trường học hơn là tổng thống của quốc gia, bộ giáo dục, hội đồng nhà trường,
hay thậm chí là hiệu trưởng, giáo viên và các phụ huynh”[45].Tương tự, Peterson
(2002) cho rằng “Mơi trường văn hố nhà trường tích cực, các thành viên ln có ý
thức chung về sự kết nối giữa các cá nhân, ý thức được chia sẻ rộng rãi về sự tơn
trọng và chăm sóc cho mọi người. Cịn mơi trường văn hóa chứa đựng các yếu tố
tiêu cực sẽ tác động xấu đến hiệu quả giáo dục cũng như các hoạt động khác của
nhà trường” [68].
Dewit và cộng sự (2003) nghiên cứu vai trò của văn hố nhà trường đối với
sự thành cơng của người học đã phân chia các khía cạnh của văn hố nhà trường
thành ba phạm trù chung: (i) Khơng khí tâm lý – xã hội của nhà trường; (ii) Quản lý
hành chính của nhà trường; (iii) Kiểu dạy và học được thực hiện trong nhà trường.
Các tác giả đã đưa ra minh chứng về tác động, ảnh hưởng rõ nét của văn hoá nhà

trường đến kết quả học tập và hành vi của người học [53].
Theo Bahar Gun và Esin Caglayan (2013), văn hố nhà trường đóng vai trị
quan trọng trong việc cải thiện hoạt động nhà trường. Nhận thức về văn hố nhà
trường cũng có nghĩa là để mang lại sự thay đổi, nền văn hóa hiện tại phải được
xem xét lại và tái cơ cấu. Những phát hiện của nghiên cứu cho thấy ba khía cạnh nổi
bật nhất của văn hoá nhà trường là sự hỗ trợ và hợp tác của đội ngũ nhân viên, sự
lãnh đạo hợp tác và sự thống nhất mục đích. Sự hợp tác của giáo viên được coi là
yếu tố tích cực mạnh mẽ nhất trong văn hố nhà trường, điều đó cho thấy sự hiểu
biết nghề nghiệp một cách chính thức và khơng chính thức của giáo viên có thể
được tăng cường bằng cách xây dựng và duy trì những cơ hội cần thiết để giáo viên
phát huy sự hợp tác trong tổ chức [47]. Cavanagh J.B., Holton J.L., Nolan C.C.,
Ray D.E., Naik J.T., Mantle P.G. (1998) cho rằng các nhà quản lý có thể khuyến
khích, tạo điều kiện về thời gian và cơ hội để giáo viên tham gia vào các hoạt động
phát triển nhà trường[49]. Đề xuất này cũng được phản ánh trong nghiên cứu của
Jurasaite-Harbison (2009), liên quan tới việc học tập tại nơi làm việc của giáo

9


viên[59]. Jurasaite-Harbison, E., Rex, L.A. (2010), cho rằng, giáo viên có nhiều khả
năng tham gia vào loại hình học tập này trong các trường học, nơi mà môi trường
vật lý và xã hội góp phần thúc đẩy các tương tác nghề nghiệp [60]. Đồng quan điểm
Fullan, M.G. (1991) cũng cho rằng kiểu hợp tác này nên được thúc đẩy bởi nó làm
gia tăng tinh thần, sự nhiệt tình và hiệu quả của giáo viên, giúp họ trở nên dễ tiếp
nhận những ý tưởng mới [56].
Để xác định nhà trường hiệu quả, Snowden và Gorton (1998) chỉ ra năm yếu
tố văn hố nhà trường quan trọng, đó là: văn hóa tổ chức tích cực; nỗ lực học tập và
thành tích; tin tưởng rằng tất cả học sinh có thể học tập; liên tục phát triển và đổi
mới đội ngũ nhân sự; xây dựng mơi trường học tập an tồn, trật tự [72]. Nghiên cứu
của Yenming Zhang (2008) lại cho thấy 8 giá trị được xếp thứ hạng cao trong giá trị

văn hoá nhà trường, bao gồm: Sự đổi mới (nhà trường ln ln đặt ở vị trí đầu
tiên), chấp nhận rủi ro, trao quyền lực, sự tham gia của mọi người, tập trung vào kết
quả, tập trung vào con người, làm việc nhóm và sự ổn định. Với 8 giá trị này, nhà
trường nên xem lại đang phát triển và xây dựng được bao nhiêu giá trị, những giá trị
thực hay ảo… Vấn đề cốt yếu chính là sự thống nhất mục đích – sự nhận thức
chung về sứ mệnh và tầm nhìn của nhà trường giữa các giáo viên [79].
Nghiên cứu văn hoá nhà trường ở cấp độ đại học, các tác giả Bartell, (2003)
cho rằng “Văn hoá nhà trường bao gồm toàn bộ hoạt động của các thành viên trong
nhà trường (Hiệu trưởng, giảng viên, nhân viên, học viên, sinh viên), các nghi thức
giao tiếp; hệ thống các giá trị; các chuẩn mực xử sự, các câu chuyện…” [48].
Theo Mintzberg và Van der Hayden, (1999): “Trong các trường đại học,
những người có liên quan đến văn hố nhà trường rất đa dạng. Các bên liên quan
trong nội bộ nhà trường bao gồm từ sinh viên trong nước tới sinh viên quốc tế, đang
học hay đã tốt nghiệp, sinh viên chính quy và phi chính quy. Các bên liên quan bên
ngoài bao gồm từ những người trong cộng đồng dân cư nơi trường đặt địa điểm cho
đến các nhà chính trị, những người thực thi pháp luật, các nhà tài trợ, các tổ chức
kiểm định, các tổ chức hiệp hội và cơ quan truyền thơng. Trong bối cảnh đó, như
một mạng lưới phức tạp, trường đại học được xem là q trình truyền thơng liên tục
và đan dệt lẫn nhau giữa các cá nhân cùng chia sẻ trách nhiệm và quyền ra quyết
định [65].

10


Nghiên cứu của Barbara Fralinger, Valerie Olson (2007) cho rằng văn hóa trường
đại học là một là một dạng của văn hóa tổ chức, trong đó các giá trị văn hóa trường đại
học là một thành tố cơ bản trong việc ra quyết định ở các trường đại học. Để các nhà
quản lý, giảng viên và nhân viên có thể phối hợp có hiệu quả với nhau nhằm tạo ra một
môi trường học thuật hiệu quả cho một nền giáo dục lành mạnh, thì việc đánh giá các
yếu tố văn hóa và tạo ra thay đổi trong văn hóa là hết sức cần thiết [46].

1.1.2. Các cơng trình nghiên cứu ở Việt Nam
Bàn về các thành tố của văn hoá nhà trường, Phạm Minh Hạc (1994) cho
rằng văn hoá nhà trường bao gồm chủ thể là giảng viên, sinh viên, cán bộ công
nhân viên; khách thể là hệ thống các giá trị văn hóa, các hình thức vận động văn
hóa, cảnh quan văn hóa [16]. Nguyễn Trường Lưu (1998) nhấn mạnh, thơng qua
văn hố nhà trường, giảng viên và sinh viên nhận thấy điểm mạnh và điểm yếu của
chính mình, từ đó chủ thể xây dựng văn hóa sẽ điều chỉnh được bản thân, góp phần
tạo nên giá trị văn hố nhà trường [25].
Ở góc độ tâm lý học, tác giả Thái Duy Tuyên (2009) đã quan niệm “Văn
hoá học đường bao gồm những giá trị vật chất và tinh thần của nhân loại, hệ kinh
nghiệm của lịch sử xã hội lồi người đã được hệ thống hố qua nhiều thế kỷ và có
thể truyền lại cho thế hệ sau. Văn hoá học đường là những giá trị, những kinh
nghiệm lịch sử của xã hội lồi người được tích luỹ trong quá trình xây dựng hệ
thống giáo dục quốc dân và quá trình hình thành nhân cách” [34].
Tác giả Vũ Dũng (2009), bàn về một số vấn đề lý luận và thực tiễn của văn
hoá học đường, cho rằng: “Văn hoá học đường là hành vi ứng xử của các chủ thể
tham gia hoạt động đào tạo trong nhà trường, là lối sống văn minh trong trường
học. Bao gồm quan hệ ứng xử của người thầy với người học; ứng xử của người học
đối với người thầy; Ứng xử của người lãnh đạo nhà trường và giáo viên; Ứng xử
giữa các đồng nghiệp với nhau…Tác giả cũng chỉ ra một số hạn chế về văn hoá
học đường ở nước ta hiện nay như: Quan hệ Thầy – trò bị yếu tố vật chất chi phối;
đạo lý tôn sư, trọng đạo bị suy giảm, tệ nạn xã hội, bạo lực trong học đường …”
[11,tr33-39].
Cơng trình nghiên cứu của tác giả Phạm Quang Hn trong cuốn “Văn hóa tổ
chức – Hình thái cốt lõi của văn hóa nhà trường”, Kỷ yếu Hội thảo Văn hóa học
đường (2007) cho rằng văn hố nhà trường là văn hóa tổ chức, do đó, văn hố nhà

11

trường mang đặc trưng của, hình thái của văn hố tổ chức [21]. Còn theo Phạm Thị
Minh Hạnh (2009) trong bài viết “Văn hóa học đường: Quan niệm, vai trị, bản chất và
một số yếu tố cơ bản” in trong cuốn “Văn hóa và văn hóa học đường cho rằng: văn
hóa tổ chức nhà trường là hệ thống những quy định tường minh hay ngầm ẩn, các
chuẩn mực đạo đức, giá trị cơ bản, quy tắc ứng xử tốt đẹp nhất giữa các thành viên
trong nhà trường và các tổ chức cá nhân ngồi xã hội có liên quan trong quá trình hoạt
động: đặc trưng cho mỗi nhà trường, phù hợp với xã hội đó [21].
Cùng tác giả Phạm Minh Hạc (2008), “Quan hệ người – người: Giá trị quan
trọng nhất trong nhân cách”, Tạp chí Nghiên cứu Con người, số 5 (38) và “Giáo
dục giá trị xây dựng văn hóa học đường”, Tạp chí Đại học Sài Gịn, Quyển số 17 –
Tháng 11/2013, nội dung văn hoá nhà trường có ba nội dung chính cần chú ý: Thứ
nhất, các nhà trường ở nước ta có hồn cảnh riêng, nhất là về cơ sở vật chất còn
thiếu thốn nhiều, đội ngũ nhà giáo lẫn cán bộ quản lý còn gặp nhiều khó khăn, do
đó mục đích của văn hóa học đường là đến năm 2015-2020, khi nước ta trở thành
nước công nghiệp theo hướng hiện đại, trường lớp trên cả nước đều đã kiên cố hóa,
như Chính phủ đã đưa ra Đề án từ năm 2004. Thứ hai, đồng thời với việc chăm lo
cơ sở vật chất, sách giáo khoa, đội ngũ giảng dạy và quản lý, cần xây dựng môi
trường giáo dục trong nhà trường, trong ký túc xá hay nhà trọ, ở gia đình, nơi cơng
cộng; hưởng ứng phong trào “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”
của Bộ Giáo dục và Đào tạo (Chỉ thị số 40/2008/CT- BGDĐT ngày 22/7/2008),
nhằm mục đích “thiết lập lại môi trường sư phạm với sáu đặc trưng là trật tự kỷ
cương, trung thực, khách quan, cơng bằng, tình thương và khuyến khích sáng tạo,
hiệu quả”. Thứ ba, xây dựng “văn hóa ứng xử”, “văn hóa giao tiếp” ở gia đình,
trong nhà trường, ngồi xã hội – đó là quan hệ người - người, giá trị quan trọng
nhất trong nhân cách [15; tr47-53].
Bàn về văn hóa tổ chức ở cấp độ trường đại học, tác giả Nguyễn Viết Lộc
(2009) đã nghiên cứu trường hợp cụ thể Đại học Quốc gia Hà Nội và cho rằng đây
là một tổ chức đặc thù gồm các tổ chức con với những khác biệt về văn hóa (các
trường thành viên, đơn vị trực thuộc) tạo thành một tổ chức lớn; khẳng định văn
hóa tổ chức có vai trị hết sức quan trọng trong việc tạo nên sự phát triển đột phá và

bền vững cho tổ chức nhờ phát huy được nguồn lực nội sinh và tìm kiếm, dung nạp
các nguồn lực ngoại sinh. Qua đó, tác giả cho rằng xây dựng văn hóa tổ chức có
vai trị rất quan trọng trong việc phát huy tính liên thơng, liên kết, chia sẻ nguồn

12


lực giữa các tổ chức con và đồng thời khắc phục những tồn tại, mâu thuẫn, xung
đột làm ảnh hưởng, cản trở quá trình phát triển bền vững [26; tr21-26].
Từ góc độ tâm lý giáo dục, Nguyễn Khắc Hùng và cộng sự (2011) cung cấp một
cách hệ thống các tri thức về văn hóa học đường, về khái niệm, vai trị, ý nghĩa cũng
như tầm quan trọng của văn hóa học đường trong sự nghiệp giáo dục và đào tạo thế hệ
trẻ đất nước, ở tất cả các cấp học từ mầm non, tiểu học, trung học cơ sở, phổ thông
trung học cho đến cao đẳng, đại học và sau đại học. Đặc biệt, trong bối cảnh văn hóa
học đường có những biểu hiện “xuống cấp” như tình trạng bạo lực học đường, thiếu
văn hóa ở chốn học đường, tình trạng học sinh – sinh viên vi phạm pháp luật ngày một
gia tăng, các tác giả đã đề ra những biện pháp khắc phục tình trạng đó [22].
Luận bàn văn hoá nhà trường dưới lý thuyết quản lý hiện đại, Lê Thị Ngọc Thúy
(2014) khẳng định văn hóa bao trùm lên tất cả mọi lĩnh vực hoạt động quản lý, giảng
dạy và học tập trong nhà trường. Tác giả đã đưa ra những kiến giải sâu sắc về văn hoá
nhà trường phổ thơng và vấn đề xây dựng văn hố nhà trường phổ thông Việt Nam
trong bối cảnh hiện nay. Ngồi ra, tác giả khơng chỉ dừng lại ở lý thuyết, quan điểm mà
cịn có hướng dẫn thực hành, đặc biệt xây dựng được bộ công cụ đánh giá văn hố nhà
trường phổ thơng, đi sâu vào nhà trường tiểu học Việt Nam - mô thức nhà trường hiệu
quả và có thể vận dụng cho các cơ sở giáo dục đào tạo khác [33].
Nghiên cứu về văn hoá nhà trường cấp Học viện, các cơng trình nghiên cứu chủ
yếu là xem xét dưới góc độ văn hố cơng sở, văn hố cơng vụ, văn hố Đảng.
Năm 2016, đề tài nghiên cứu khoa học cấp cơ sở Văn hóa cơng sở ở Học viện
Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh hiện nay - thực trạng và giải pháp do
TS. Lê Văn Lợi chủ nhiệm đã khảo sát làm rõ thực trạng văn hóa cơng sở tại Học viện

Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh và đề xuất các giải pháp để xây dựng
văn hóa cơng sở tại hệ thống Học viện Chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh
trong thời gian tới [27].
Đáng chú ý là Đề tài khoa học cấp nhà nước “Xây dựng văn hóa trường
Đảng theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” do GS.TS. Nguyễn Xuân
Thắng – Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh là chủ nhiệm đề tài
nghiệm thu năm 2017 đã làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về văn hóa trường
Đảng, đề tài vận dụng khảo sát, đánh giá thực trạng văn hóa trường Đảng hiện nay,
đề xuất nội dung xây dựng văn hóa trường Đảng cùng bộ quy tắc ứng xử trong hệ
thống trường Đảng và khuyến nghị một số giải pháp nhằm nâng cao văn hóa trường

13


Đảng[36]. Đây là cơ sở để Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh ban hành Quy
chế văn hố công sở của Học viện tạo ta điểm nhấn quan trọng trong văn hố trường
Đảng tại Học viện.
1.2. Các cơng trình nghiên cứu về xây dựng văn hóa nhà trƣờng và văn hoá
nhà trƣờng của trƣờng đại học, học viện
1.2.1. Các cơng trình nghiên cứu trên thế giới
Theo Schein (2004), các giá trị văn hố nhà trường khơng phải là được hình
thành ngay từ ban đầu mà phải cần có thời gian sáng tạo của các thành viên nhà
trường; các giá trị này được sàng lọc, tích lũy theo thời gian và được các thành viên
của nhà trường thừa nhận. Vì vậy, văn hố nhà trường hồn tồn có thể thay đổi
và được điều chỉnh, tăng cường các yếu tố tích cực, loại bỏ những yếu tố tiêu
cực để phục vụ hiệu quả cho hoạt động giáo dục trong nhà trường [80]. Kashner
(1990) nhấn mạnh, làm cho một trường học sẵn sàng đáp ứng với các điều kiện
đòi hỏi phải có thay đổi, hoặc thực hiện đổi mới theo những đề xướng của bản
thân nhà trường, đều là những việc đòi hỏi một sự hiểu biết rõ ràng về văn hóa
hợp tác của nhà trường và làm thế nào điều chỉnh văn hóa ấy theo chiều hướng

mong muốn [61].
Nhóm cơng trình nghiên cứu về điều kiện xây dựng văn hố nhà trường có
các tác giả tiêu biểu, Farmer, D.W. (1990), “Chiến lược thay đổi”, [35]; Rowley,
D.J., Lujan, H.D., Dolence, M.G. (1997), Strategic change in colleges and
universities (Chiến lược thay đổi trong các trường cao đẳng và đại học) [71];
Steeples, D.W. (1990) trong cuốn “Concluding observations” (Quan sát kết luận) và
cuốn sách Managing change in higher education, New directions for higher
education (Quản lý sự thay đổi trong giáo dục đại học, những hướng đi mới cho
giáo dục đại học), San Francisco: Jossey-Bass Publishers: Nhà xuất bản JosseyBass. Nội dung các công trình nghiên cứu chỉ ra rằng, điều kiện cơ bản để xây dựng
văn hố nhà trường thành cơng bao gồm: (1) Xây dựng văn hóa tin tưởng, cởi mở
và làm kế hoạch chiến lược với sự tham gia của mọi thành viên; (2) Điều kiện thứ
hai cần cho một môi trường thay đổi hiệu quả là việc xây dựng kế hoạch chiến
lược phải cởi mở, có sự tham gia của nhiều người, nhất quán với văn hoá nhà
trường và với những mục tiêu dài hạn. Những chiến lược có đặc điểm giá trị như

14


thế cũng sẽ tạo điều kiện xây dựng niềm tin, là điều giúp tạo ra các giá trị nội tại
và phản ánh một tầm vóc thích hợp cho các nỗ lực tạo ra đổi mới [74].
Trên cơ sở nghiên cứu định tính về các yếu tố then chốt trong quá trình
tái cấu trúc văn hố nhà trường tại hai khu vực trường học ở đông nam Hoa Kỳ,
Wonycott-Kytle, Angel M. và Bogotch, Ira E. (1997), trong bài Creative strategies
to transform school culture Thay đổi văn hoá: Các giả định, niềm tin và giá trị làm
nền tảng cho các quá trình tái cấu trúc” đăng trên Tạp chí lãnh đạo nhà trường đã
đề xuất một số phương hướng đặc trưng nhằm thay đổi văn hoá nhà trường để thực
hiện cải cách giáo dục hiệu quả. Đó là: Xem xét và đặt câu hỏi về thực tiễn hiện tại
và quá khứ; tham gia vào các hoạt động phát triển có mục đích, liên tục và tồn
diện; tái xác lập các vai trị nhằm hướng đến sự hợp tác; công nhận, khen thưởng và
các hình thức khích lệ, động viên bằng vật chất [78].

Theo Eller, John, and Sheila Eller (2009), Creative strategies to transform
school culture (Chiến lược sáng tạo để biến đổi văn hóa học đường), Thousand
Oaks, CA: Corwin Press, Thousand Oaks, CA: Corwin Press, các tác giả cho rằng
văn hoá nhà trường là một trong những yếu tố quan trọng nhất trong hoạt động của
sinh viên và cán bộ nhân viên. Môi trường tích cực sẽ thúc đẩy thành tích cao, trong
khi mơi trường tiêu cực sẽ làm nản lịng cả người học, các nhà giáo dục và các phụ
huynh. Theo đó, các tác giả đã đề ra các chiến lược nhằm cải thiện mơi trường và
văn hố nhà trường, bao gồm: Nuôi dưỡng mối quan hệ giao tiếp và cộng tác cá
nhân giữa các thành viên; phát triển các mối quan hệ cộng tác trong công việc; cải
thiện các cuộc họp nhân viên; giải quyết các vấn đề liên quan đến hoạt động nhà
trường; xử lý xung đột một cách thích hợp. Với các ý tưởng sáng tạo này, lãnh đạo
nhà trường có thể tạo ra một mơi trường giảng dạy và học tập hợp tác [54].
Xây dựng và phát triển văn hố nhà trường là cả một q trình liên tục, lâu
dài, cần có những bước đi phù hợp, các tác giả Richard Hagberg, Julie Heifetz
(2003, 2000) đã đề xuất mơ hình xây dựng văn hóa tổ chức gồm 11 bước cụ thể, tạo
cơ sở để xác định phương hướng xây dựng và phát triển văn hoá nhà trường, bao
gồm 11 tiêu chí [70].
1.2.2. Các cơng trình nghiên cứu ở Việt Nam
Xây dựng văn hóa tổ chức trong nhà trường là vấn đề rất có ý nghĩa, đặc biệt
trong bối cảnh nền giáo dục Việt Nam đổi mới căn bản và toàn diện nhà trường hiện

15


nay. Do đó, nhiều cơng trình nghiên cứu trong nước đã đề xuất phương hướng, giải
pháp nhằm xây dựng, phát triển văn hoá nhà trường xét ở các cấp độ khác nhau.
Nguyễn Phương Hồng (1997) khẳng định, mục đích của việc xây dựng văn
hoá nhà trường là để đào tạo ra những học viên, sinh viên có phẩm chất đạo đức tốt,
có trình độ chun mơn sâu rộng. Tác giả cũng xác định một số yếu tố cơ bản của
việc xây dựng văn hoá nhà trường gồm: Kế hoạch chiến lược phát triển; Ảnh hưởng

của các cấp lãnh đạo trong nhà trường đến mọi thành viên; Các chính sách khuyến
khích cho mọi hoạt động trong nhà trường; Xây dựng phương châm xử thế, bầu
khơng khí chung cho cộng đồng; Xây dựng khung cảnh nhà trường, cách bài trí lớp
học; Xác định sự đặc trưng của nhà trường thông qua logo, khẩu hiệu, bảng hiệu,
biểu tượng; Xây dựng truyền thống qua đồng phục, các nghi thức, nghi lễ; Tổ chức
các hoạt động văn hóa trong nhà trường, tham gia các hoạt động văn hóa, lễ hội của
địa phương; Xây dựng thương hiệu nhà trường [20].
Theo Nguyễn Viết Chức (2001), nội dung xây dựng văn hoá nhà trường là
giáo dục nếp sống lành mạnh cho sinh viên và xử lý các mối quan hệ giữa thầy với
thầy, thầy và trò, trò với trị, giữa thầy, trị với các cán bộ cơng nhân viên. Phạm
Minh Hạc và Hồ Sỹ Quý (2002) cũng khẳng định xây dựng văn hoá nhà trường tạo
điều kiện đưa tiêu chí chân - thiện - mỹ vào nhà trường [9].
Trên cơ sở tìm hiểu những hình thái và cấp độ thể hiện của văn hóa tổ chức
trong nhà trường, Phạm Quang Hn (2007) phân tích làm rõ vai trị quan trọng của
xây dựng văn hố nhà trường, trong đó tác giả chỉ ra rằng, văn hoá nhà trường là
một tài sản của nhà trường có tác dụng ổn định, duy trì, phát triển hoạt động giáo
dục của nhà trường… Từ đó, tác giả khẳng định để tạo lập và phát triển bản sắc văn
hóa, mỗi nhà trường cần nhận thức rõ bản chất của văn hóa của trường mình; đồng
thời, q trình xây dựng và phát triển văn hóa ở một nhà trường phải là việc làm lâu
dài, có chủ đích rõ ràng và tiếp nối của các chủ thể quản lý nhà trường cùng với sự
thống nhất, đồng thuận của tập thể sư phạm. Tác giả đề xuất phương hướng xây
dựng, phát triển văn hoá nhà trường dựa trên cơ sở mơ hình xây dựng văn hóa tổ
chức gồm 11 bước cụ thể do Julie Heifetz và Richard Hagberg đề xuất [21].
Trần Ngọc Giao (2012) khẳng định tầm quan trọng của việc phát triển văn
hóa trường đại học, cao đẳng; vai trò của lãnh đạo quản lý trong việc phát triển văn
hố nhà trường; định hình những giá trị cốt lõi để xây dựng và phát triển văn hoá

16

nhà trường; đồng thời đưa ra những kinh nghiệm để xây dựng và phát triển văn hóa
trường đại học, cao đẳng tại các nước và Việt Nam [2].
Theo Lê Thị Yến (2013), việc xây dựng văn hoá nhà trường là một q trình
lâu dài, phức tạp, địi hỏi cách tiếp cận tổng thể, hệ thống thơng qua tồn bộ hoạt
động dạy học, giáo dục, mối quan hệ công tác điều hành nhà trường. Tác giả đã đề
xuất các giải pháp xây dựng văn hố nhà trường mang tính đồng bộ, phù hợp với
điều kiện thực tế Trường Đại học Sài Gòn như sau: Tăng cường nâng cao chất
lượng hiệu quả quản lý cơng tác tun truyền nhận thức vai trị quan trọng của việc
xây dựng văn hố nhà trường; Cơng tác xây dựng kế hoạch, nội dung hoạt động xây
dựng đội ngũ cán bộ phụ trách việc xây dựng văn hố nhà trường; Xây dựng mơi
trường cảnh quan sư phạm, tăng cường xây dựng cơ sở vật chất kết hợp với điều
kiện đảm bảo cho công tác xây dựng văn hố nhà trường… Đặc biệt, ngồi những
kiến nghị cụ thể đối với Trường Đại học Sài Gòn, tác giả còn kiến nghị với các cơ
quan ban ngành liên quan như Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Văn hóa – Thể thao và
Du lịch phối kết hợp trong việc xây dựng văn hoá nhà trường[42].
Liên quan đến xây dựng văn hố nhà trường đại học cấp học viện có chức
năng đào tạo cán bộ lãnh đạo, quản lý, năm 2017, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ
Chí Minh đã nghiệm thu đề tài cấp nhà nước “Xây dựng văn hóa trường Đảng

theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” do GS.TS Nguyễn Xuân
Thắng chủ nhiệm đề tài đã xây dựng và phát triển được hệ giá trị văn hoá
trường Đảng theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; xây dựng
chuẩn mực văn hóa và bộ quy tắc ứng xử của trường Đảng; xây dựng cơ sở
vật chất kỹ thuật phục vụ cho hoạt động của trường Đảng và các hình thức ngoại
hiện của văn hóa trường Đảng (trang phục, biển tên chức danh, logo, biểu
tượng...) [36].
Ngoài ra, nghiên cứu về văn hoá của các cơ quan nhà nước – nơi cán bộ công
chức, viên chức làm việc, Học viện Hành chính Quốc gia đã nghiệm thu đề tài cấp
nhà nước với tên gọi: “Văn hóa cơng vụ ở Việt Nam hiện nay”, mã số KX.03.13/1115 do TS. Huỳnh Văn Thới làm chủ nhiệm. Đề tài đề cập đã làm sáng tỏ những vấn
đề lý luận về văn hóa cơng vụ; bước đầu đánh giá thực trạng văn hóa cơng vụ ở

nước ta hiện nay; chỉ ra những nhân tố tác động đến văn hóa cơng vụ và đề xuất một
số giải pháp nhằm nâng cao văn hóa cơng vụ trong thời gian tới [37].

17


Các kết luận khoa học của đề tài có giá trị tham khảo tốt khi nghiên cứu về
quản lý văn hố nhà trường Học viện Hành chính Quốc gia.
1.3. Các cơng trình nghiên cứu về quản lý xây dựng văn hóa nhà trƣờng của
trƣờng đại học, học viện
1.3.1. Các cơng trình nghiên cứu trên thế giới
Văn hố nhà trường là động lực quan trọng nhất cho quá trình đổi mới quản
lý của từng nhà trường. Khơng có văn hố nhà trường thì khơng thể đổi mới quản lý
nhà trường hiệu quả. Do đó, quản lý xây dựng văn hố nhà trường là một trong
những nội dung không thể thiếu của hoạt động quản trị nhà trường. Nghiên cứu về
nội dung này, các tác giả nước ngoài đã đề cập đến những nội dung sau đây:
Cơng trình nghiên cứu của Terrence E. Deal, Kent D. Peterson (1999), trong
cuốn Shaping School Culture: The Heart Of Leadership (Định hình văn hố học
đường: Tâm huyết của người lãnh đạo, San Francisco: Nhà xuất bản Jossey-Bass,
các tác giả cho rằng: lãnh đạo nhà trường từ mọi cấp độ là chìa khóa để hình thành
văn hố nhà trường. Hiệu trưởng định hướng giá trị; Giáo viên củng cố các giá trị
trong hành động và lời nói của họ; Phụ huynh củng cố tinh thần khi họ tới thăm
trường học, tham gia quản trị… Điều quan trọng nhất, hiệu trưởng nhà trường có
thể thay đổi các nền văn hóa tiêu cực và độc hại để xây dựng một cộng đồng tin
tưởng, tận tâm và ý thức đoàn kết [75].
Cũng bàn về vai trò của hiệu trưởng đối với văn hoá nhà trường, Terrence E.
Deal, Kent D. Peterson (2009) trong bài viết “Shaping School Culture: Pitfalls,
Paradoxes, and Promises” (Định hình văn hóa học đường: Cạm bẫy, Nghịch lý và
Hứa hẹn), Phiên bản 2, San Francisco: Nhà xuất bản Jossey-Bass cho rằng: hiệu
trưởng là người được chọn để dẫn dắt chứ khơng chỉ quản lý nhà trường. Vì vậy,

trước tiên hiệu trưởng phải hiểu rõ văn hóa của nhà trường, nhận thức được rằng
văn hóa là vấn đề phức tạp bởi vì nó có những cách thức rất độc đáo và mang phong
cách riêng. Khi một tổ chức có sự hiểu biết rõ ràng về mục đích của nó, tại sao nó
tồn tại, nó phải làm những gì thì sẽ đảm bảo mọi thứ hoạt động tốt. Khi các niềm
tin, giá trị, thái độ, sự kỳ vọng, ý tưởng và hành vi của các thành viên trong một tổ
chức khơng phù hợp với văn hóa thì sẽ gây cản trở cho tổ chức. Hiệu trưởng phải
hiểu được vai trò quan trọng của văn hoá nhà trường trong việc phát triển một nhà
trường thành công [76].

18