Giải chuyên đề vật lí 10 – kết nối tri thức bài (6)

Bài 4: Xác định phương hướng
A/ Câu hỏi đầu bài
Câu hỏi trang 34 Chuyên đề Vật lí 10: Khi đi trên biển hoặc sa mạc, nếu khơng có
la bàn và thiết bị định vị thì chúng ta phải dựa vào quan sát bầu trời sao ban đêm để
xác định phương hướng. Vậy căn cứ vào đặc điểm nào trên bầu trời sao mà chúng ta
xác định được phương hướng?
Lời giải:
Căn cứ vào vị trí của các chịm sao trên bầu trời sao mà ta xác định được phương
hướng.

B/ Câu hỏi giữa bài
I. Bản đồ sao
Câu hỏi trang 34 Chuyên đề Vật lí 10: Nêu căn cứ xác định phương hướng
khi quan sát bầu trời sao.
Lời giải:
- Căn cứ xác định phương hướng khi quan sát bầu trời sao là dựa vào vị trí các chịm
sao, tuy nhiên rất khó xác định vị trí của một ngơi sao nên các nhà chiêm tinh cổ đại
đã nhóm các ngơi sao sáng cạnh nhau thành các chòm sao để dễ quan sát, nhận dạng
trên bầu trời.


- Sao Bắc Cực nằm gần cực nên vị trí của nó gần như cố định qua các mùa. Từ một
điểm bất kỳ trên bán cầu Bắc, giá trị của góc từ đường chân trời tới sao Bắc Cực
(cao độ của nó) bằng vĩ độ của người quan sát trên Trái Đất.
Ví dụ: Người quan sát nhìn thấy sao Bắc Cực nằm cách chân trời 30°, thì người quan
sát đang có mặt tại vĩ tuyến 30°.

Hoạt động trang 36 Chuyên đề Vật lí 10: Thảo luận để nêu một số đặc điểm khác
nhau khi quan sát các chòm sao ở bán cầu Bắc và bán cầu Nam.

Lời giải:

Khi quan sát các chịm sao ở bán cầu Bắc ta ln khơng nhìn thấy được một bộ phận
các chịm sao ở bán cầu Nam và ngược lại.


Câu hỏi 1 trang 36 Chuyên đề Vật lí 10: Các chịm sao thay đổi vị trí trên bầu trời
như thế nào?
Lời giải:
Các chịm sao ln chuyển động trên bầu trời theo hướng từ Đông sang Tây khi ta
quan sát từ Trái Đất, nhưng sao Bắc Cực ở gần phía cực Bắc của Trái Đất gần như
không thay đổi vị trí.

Câu hỏi 2 trang 36 Chuyên đề Vật lí 10: Tìm hiểu trên internet, sách báo tên các
chịm sao và sự xuất hiện các chòm sao theo mùa như thế nào.
Lời giải:
- Chòm sao Gấu Lớn
Chòm sao Gấu Lớn (Ursa Major) còn được gọi là chòm sao Cán Gáo Lớn. Chòm
sao này thường xuất hiện trên đỉnh đầu người quan sát vào mùa xuân và do đó rất dễ
quan sát, ở gần chân trời cực Bắc vào mùa thu, ở phía cao trên thiên cầu và lệch về
phía Đơng Bắc trên bầu trời vào mùa đơng và ở phía cao trên thiên cầu và lệch về
phía Tây Bắc vào mùa hè. Bảy ngơi sao chính của chịm Gấu Lớn lần lượt có tên là

 (alpha),  (beta),  (gamma),  (delta),  (epsilon),  (zeta) và  (eta).


- Chòm sao Gấu Bé
Chòm sao Gấu Bé (Ursa Minor) còn được gọi là chòm Cán Gáo Bé. Chòm sao này
có phương phụ thuộc vào từng thời điểm quan sát trong đêm và từng đêm trong năm.
Đầu Cán Gáo Bé chính là sao Bắc Cực. Tên gọi của bảy ngơi sao trong chòm sao
Gấu Bé cũng tương tự như chòm sao Gấu Lớn.

- Chòm sao Thiên Hậu
Chòm sao Thiên Hậu (Cassiopeia) được tạo thành từ 5 ngôi sao trên bầu trời phương
Bắc, có dạng chữ W hay chữ M, nằm đối diện với chòm sao Gấu Lớn qua chòm sao
Gấu Bé. Trong đêm, chịm Thiên Hậu nằm thấp về phía Bắc – Tây Bắc vào mùa
xuân, nằm thấp về phía Bắc – Đông Bắc vào mùa hè, gần với thiên đỉnh vào mùa
thu và nằm cao về phía Bắc – Đơng Bắc vào mùa đơng. Năm ngơi sao chính của
chịm Thiên Hậu lần lượt có tên là  (alpha),  (beta),  (gamma),  (delta), 
(epsilon).


Câu hỏi 3 trang 36 Chuyên đề Vật lí 10: Hãy tìm hiểu trên internet, sách, báo để
làm bản đồ sao quay cho địa phương của em.
Lời giải:
- Bản đồ sao quay gồm hai phần là:
+ Đĩa trịn có in các chỏm sao bên trong (2 mặt ứng với bản đồ sao ở 2 bán cầu).

+ Tâm đĩa là vị trí của cực Bắc, vành đĩa là các vĩ độ quan sát, các tháng trong năm.
- Các em xem cách làm chi tiết ở link phía dưới:
/>

II. Chòm sao Gấu Lớn
Câu hỏi 4 trang 36 Chuyên đề Vật lí 10: Xác định chịm Gấu Lớn trên bản đồ sao
Hình 4.4.
Lời giải:
Chịm sao Gấu Lớn được khoanh trịn xanh như hình:

Câu hỏi 5 trang 36 Chun đề Vật lí 10: Hãy kể tên dụng cụ lao động của nước ta
có hình dạng giống hình nối 7 ngơi sao chính của chịm sao Gấu Lớn.

Lời giải:
Dụng cụ lao động có hình dạng giống hình nối 7 ngơi sao chính của chịm sao Gấu
Lớn là: chiếc gàu tát nước.

III. Chòm sao Gấu Bé
Câu hỏi 1 trang 37 Chuyên đề Vật lí 10: Hãy xác định chịm Gấu Bé trên bản đồ
sao Hình 4.4.

Lời giải:
Chịm sao Gấu Bé được khoanh trịn đỏ như hình:


Câu hỏi 2 trang 37 Chuyên đề Vật lí 10: Mơ tả sự khác nhau của chịm sao Gấu
Lớn và Gấu Bé.
Lời giải:
Sự khác nhau của chòm sao Gấu Lớn và Gấu Bé:
- Chòm sao Gấu Bé nhỏ hơn chòm sao Gấu Lớn.
- Chúng ngược chiều nhau.
IV. Chòm sao Thiên Hậu
Câu hỏi 3 trang 37 Chuyên đề Vật lí 10: Hãy kể tên các chữ có hình dạng giống
hình nối 5 ngơi sao sáng chính trong chịm sao Thiên Hậu.
Lời giải:
Các chữ có hình dạng giống hình nối 5 ngơi sao sáng chính trong chịm sao Thiên
Hậu là chữ M và chữ W.
V. Sao Bắc Cực
Câu hỏi 1 trang 39 Chuyên đề Vật lí 10: Xác định sao Bắc Cực trên bầu trời sao?
Lời giải:
- Xác định sao Bắc Cực thơng qua chịm sao Gấu Lớn

Lấy đoạn có độ dài bằng 5 lần khoảng cách giữa hai ngơi sao  và  trong chịm sao
Gấu Lớn thì gặp sao Bắc Cực.

- Xác định sao Bắc Cực thơng qua chịm sao Thiên Hậu
Kẻ đoạn thẳng vng góc với  của chịm sao Thiên Hậu. Trên đoạn thẳng vừa kẻ,
lấy một đoạn có độ dài bằng khoảng 7 lần đoạn  thì sẽ gặp sao Bắc Cực.

Câu hỏi 2 trang 39 Chun đề Vật lí 10: Tìm hiểu trên internet và sách báo để xác
định sao Bắc Cực thơng qua các chịm sao khác.
Lời giải:
Xác định sao Bắc Cực thơng qua chịm sao Thiên Nga (Cygnus)
Kéo dài cạnh ab (nối từ cánh phải tới đuôi của thiên nga) khoảng 4 đoạn bằng ab sẽ
gặp sao Bắc Cực.


Em có thể 1 trang 39 Chun đề Vật lí 10: Xác định được các chòm sao trên bản
đồ sao.
Lời giải:
Để xác định được các chòm sao trên bản đồ sao, chúng ta cần nhớ số lượng các ngơi
sao chính của chịm sao đó và liên tưởng đến những hình dạng quen thuộc để dễ
dàng ghi nhớ hơn.

Em có thể 2 trang 39 Chuyên đề Vật lí 10: Xác định được phương hướng nhờ xác
định được sao Bắc Cực.


Lời giải:
Sao Bắc Cực nằm gần cực Bắc của Trái Đất nên vị trí của nó gần như cố định qua
các mùa, do đó ta có thể xác định được phương hướng nhờ xác định được sao Bắc
Cực.