Skkn một số kinh nghiệm lựa chọn ngữ liệu đọc hiểu trong đề thi môn ngữ văn nhằm tạo hứng thú, nâng cao nhận thức, góp phần bồi dưỡng nhân cách cho học sinh

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
LĨNH VỰC: NGỮ VĂN

ĐỀ TÀI
MỘT SỐ KINH NGHIỆM LỰA CHỌN NGỮ LIỆU ĐỌC - HIỂU
TRONG ĐỀ THI MÔN NGỮ VĂN NHẰM TẠO HỨNG THÚ,
NÂNG CAO NHẬN THỨC, GÓP PHẦN BỒI DƯỠNG NHÂN CÁCH
CHO HỌC SINH

1

skkn


SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TỈNH NGHỆ AN
TRƯỜNG THPT DTNT TỈNH

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

ĐỀ TÀI
MỘT SỐ KINH NGHIỆM LỰA CHỌN NGỮ LIỆU ĐỌC - HIỂU
TRONG ĐỀ THI MÔN NGỮ VĂN NHẰM TẠO HỨNG THÚ,
NÂNG CAO NHẬN THỨC, GÓP PHẦN BỒI DƯỠNG NHÂN CÁCH
CHO HỌC SINH
Môn: Ngữ văn

Tác giả : Bùi Nguyễn Lan Anh
Tổ
: Văn - Ngoại ngữ
Năm
: 2020 - 2021

Điện thoại: 0986688101

2

skkn


MỤC LỤC
PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................. 1
1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................. 1
2. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................... 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 2
4. Phương pháp tiến hành ...................................................................................... 2
5. Đóng góp của đề tài:........................................................................................... 2
6. Cấu trúc của đề tài SKKN .................................................................................. 3
PHẦN II. NỘI DUNG ............................................................................................... 4
1. Cơ sở khoa học của đề tài ................................................................................ 4
1.1. Cơ sở lý luận ................................................................................................... 4
1.1.1 Kkái quát về kiểm tra đánh giá ..................................................................... 4
1.1.1.1. Các khái niệm ............................................................................................ 4
1.1.1.2. Đổi mới kiểm tra đánh giá......................................................................... 4
1.1.2. Khái quát về “Đọc - hiểu” ............................................................................ 7
1.1.2.1. Khái niệm “Đọc - hiểu”............................................................................. 7
1.1.2.2. Tầm quan trọng của đọc hiểu nói chung trong mơn Ngữ văn. ................. 8
1.1.2.3. Ý nghĩa của việc đưa phần Đọc hiểu vào đề thi môn Ngữ văn. ............... 9
1.1.2.4. Phân biệt Đọc - hiểu văn bản trong nhà trường và câu hỏi đọc hiểu
trong đề thi mơn Ngữ văn. ................................................................................... 10
1.1.2.5. Vị trí câu Đọc - hiểu trong đề thi môn Ngữ văn THPT Quốc gia .......... 11
1.1.3. Giới thuyết về văn bản và VBĐH trong các kì thi cấp THPT. .................. 14
1.1.3.1. Giới thuyết về văn bản ............................................................................ 14

1.1.3.2. Văn bản đọc hiểu trong đề thi THPT Quốc gia ...................................... 14
1.1.3.3. Vai trò của ngữ liệu trong đề thi môn Ngữ văn ...................................... 15
1.2. Cơ sở thực tiễn .............................................................................................. 16
1.2.1. Những ưu điểm trong việc sử dụng ngữ liệu. ............................................ 16
1.2.2. Những hạn chế trong việc sử dụng ngữ liệu. ............................................. 16
2.2.3. Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trang mà đề tài đã đặt ra..................... 19
2. Một số kinh nghiệm lựa chọn ngữ liệu đọc hiểu.......................................... 21
2.1. Những căn cứ lí luận để đề xuất lựa chọn văn bản/NLĐH. .......................... 21
2.1.1 Căn cứ vào mục tiêu môn ngữ văn: ............................................................ 21
2.1.2. Căn cứ vào dạy học Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực................. 21
2.1.3. Căn cứ vào đặc điểm tâm - sinh lí của đối tượng thực hiện....................... 22
2.2. Một số kinh nghiệm lựa chọn ngữ liệu đọc hiểu........................................... 23
2.2.1 Lựa chọn ngữ liệu thiết thực với đối tượng/ học sinh. ................................ 23
2.2.2. Lựa chọn ngữ liệu thú vị. ........................................................................... 26
3

skkn


2.2.3. Lựa chọn ngữ liệu phù hợp với đối tượng/HS, phù hợp với nhận thức, tâm
lí chung của thời đại. ............................................................................................. 27
2.2.4. Lựa chọn ngữ liệu có tính giáo dục và tính nhân văn sâu sắc song mới
mẻ hấp dẫn............................................................................................................ 30
2.2.5. Lựa chọn những văn bản/ngữ liệu mẫu mực về dùng từ, ngữ pháp và diễn đạt. 31
2.2.6. Ngoài ra, lựa chọn ngữ liệu cần lưu ý các yếu tố sau: ............................... 33
3. Bài tập minh họa ............................................................................................ 33
PHẦN III. KẾT LUẬN ............................................................................................ 38
1. Quá trình nghiên cứu ........................................................................................ 38
2. Ý nghĩa của đề tài ............................................................................................. 38
3. Phạm vi ứng dụng của đề tài ............................................................................ 38

4. Kiến nghị .......................................................................................................... 39
TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 40

4

skkn


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
Từ viết tắt
GD &ĐT

Từ viết đầy đủ
Giáo dục và đào tạo

GV

giáo viên

HS

học sinh

SKKN

sáng kiến kinh nghiệm

ĐH

đọc hiểu

NLĐH

ngữ liệu đọc hiểu

PTNL

phát triển năng lực

ĐHPTNL

định hướng phát triển năng lực

PPDH

phương pháp dạy học

PP

phương pháp

KTĐG

kiểm tra đánh giá

SGK

sách giáo khoa

TPVC

Tác phẩm văn chương

THCS

Trung học cơ sở

THPT

Trung học phổ thông

NXB

Nhà xuất bản

VB

Văn bản

VBĐH

Văn bản đọc hiểu

5

skkn


PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lí do chọn đề tài

Đổi mới giáo dục là một trong những ưu tiên hàng đầu trong chính sách
phát triển đất nước của Việt Nam. Trong vòng mấy mươi năm lại đây, Trung
ương Đảng, Quốc hội và Chính phủ đã có những chỉ đạo cụ thể, kịp thời nhằm
đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục, đào tạo nước nhà. Luật Giáo dục số
38/2005/QH11, Điều 28 quy định: “Phương pháp giáo dục phổ thơng phải phát
huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc
điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm
việc theo nhóm; rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động
đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. Nghị quyết Hội
nghị TW 8 khóa XI về đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo cũng
nêu rõ “Đổi mới hình thức, phương pháp thi, kiểm tra đánh giá kết quả giáo dục
theo hướng đánh giá năng lực của người học, kết hợp đánh giá cả quá trình với
đánh giá cuối kì học, cuối năm học theo mơ hình của các nước có nền giáo dục
phát triển”.
Thực hiện các Nghị quyết của Đảng, Quốc hội và Quyết định của Thủ
tướng Chính phủ, giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ
chương trình tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực người học, nghĩa là từ chỗ
quan tâm đến việc học sinh được học cái gì đến chỗ quan tâm học sinh vận dụng
được cái gì qua việc học. Để đảm bảo điều đó, nhất định phải thực hiện thành
cơng việc chuyển từ phương pháp dạy học theo lối truyền thụ một chiều sang
dạy cách học. Theo tinh thần đó, ngành giáo dục cũng xác định: đổi mới căn bản
hình thức và phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục, đào tạo
phải được xem là một khâu có tính chất đột phá. Từ năm 2014 Bộ GD&ĐT đưa
phần đọc hiểu vào đề thi môn Ngữ văn đã đổi mới kiểm tra, đánh giá năng lực
đọc hiểu của học sinh. Đây là một bước đổi mới khá căn bản, có tính tất yếu
hướng đến sự thay đổi hệ hình trong nội dung và phương pháp dạy văn hiện nay.
Đồng thời việc làm này có tác động tích cực đến quá trình rèn luyện khả năng
tiếp nhận văn bản đọc hiểu của các em.
Thực ra, Đọc - hiểu không phải là vấn đề mới trong dạy học văn xưa nay.
Học văn phải đọc văn, thời nào cũng thế, vì văn học là nghệ thuật ngơn từ.

Nhưng vì sao thời gian gần đây, vấn đề đọc văn lại được nêu ra như một phát
hiện, một khâu đột phá, một sự thay đổi hệ hình. Đã có rất nhiều bài viết đề cập
đến tầm quan trọng của đọc văn, không chỉ quan trọng trong mơn Ngữ văn, cịn
quan trọng cả trong đời sống xã hội, cả trên tầm quốc tế nữa. Cũng đã có nhiều
bài viết cắt nghĩa tường tận thế nào là đọc, thế nào là hiểu, đọc hiểu phải thực
hiện những yêu cầu gì; rồi phương pháp dạy đọc - hiểu… Những bài viết này vô
cùng cần thiết, đã tạo ra nhận thức đúng đắn cho người dạy văn, học văn. Nhưng
cịn một cơng đoạn nữa vẫn bị bỏ ngỏ, đó là làm thế nào để chuyển được tồn bộ
1

skkn


những nhận thức về đọc hiểu văn bản, tiếp nhận văn chương vào thực tiễn ra đề
- kiểm tra đánh giá. Trong đề thi Đọc - hiểu, ngữ liệu có ý nghĩa rất lớn không
chỉ tạo hứng thú học tập, bồi dưỡng những tư tưởng, tình cảm tốt đẹp cho học
sinh mà cịn có ý nghĩa quyết định cho thành cơng của một đề thi. Song, đây
cũng là khâu cịn có khá nhiều bất cập trong các đề thi từ kì thi PHPT Quốc gia
đến các kì thi ở địa phương. Để chia sẻ, góp phần tháo gỡ những vướng mắc,
khó khăn với đồng nghiệp trong khâu “lựa chọn ngữ liệu” chúng tơi mạnh dạn
trình bày đề tài: Một số kinh nghiệm lựa chọn ngữ liệu đọc hiểu trong đề thi môn
Ngữ văn nhằm tạo hứng thú, nâng cao nhận thức, góp phần bồi dưỡng nhân cách cho
học sinh.
2. Nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Làm sáng tỏ cơ sở khoa học của đề tài, bao gồm: thuyết minh các khái
niệm then chốt về kiểm tra đánh giá (KTĐG), định hướng phát triển năng lực
(ĐHPTNL), đọc hiểu (ĐH), văn bản (VB). Phân tích thực trạng sử dụng ngữ liệu
trong đề thi mơn Ngữ văn. Đề xuất một số tiêu chí lựa chọn ngữ liệu đọc hiểu.
2.2. Thể nghiệm vận dụng kĩ năng, kinh nghiệm lựa chọn ngữ liệu để ra
bài tập đọc hiểu.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là việc lựa chọn ngữ liệu được sử dụng
trong phần Đọc hiểu của đề thi môn Ngữ văn từ đề thi Tuyển sinh vào lớp 10 ở
các địa phương đến đề thi THPT quốc gia.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu các ngữ liệu được sử dụng trong phần Đọc
hiểu của đề thi Tuyển sinh vào lớp 10 ở các địa phương, đề thi kiểm tra thường
xuyên, kiểm tra định kì ở tất cả các khối 10, 11, 12 trong trường THPT đến đề
thi THPT quốc gia.
4. Phương pháp tiến hành (phương pháp xử lí, thể hiện đề tài)
- Phương pháp thống kê, tổng hợp, được chúng tôi vận dụng để tổng hợp
khái quát quá trình đưa đọc hiểu vào dạy học nói chung và đề thi mơn Ngữ văn nói riêng.
- Phương pháp so sánh được vận dụng nhằm làm rõ một số kinh nghiệm
lựa chọn ngữ liệu.
- Phương pháp phân tích được sử dụng nhằm chỉ ra ưu, nhược điểm của
quá trình lựa chọn ngữ liệu đưa vào đề thi mơn Ngữ văn.
5. Đóng góp của đề tài:
Đổi mới KTĐG, nhất là đưa phần Đọc hiểu vào đề thi mơn Ngữ văn có
vai trị rất lớn trong việc thúc đẩy hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất
2

skkn


của người học. Đồng thời, nó ảnh hưởng, tác động, chi phối đến việc đổi mới
PPDH; từng bước nâng cao chất lượng dạy và học môn Ngữ Văn - cả hai
phương diện nội dung và phương pháp, ở nhà trường phổ thơng hiện nay. Nó
góp phần đưa nền giáo dục Việt Nam hội nhập với khu vực và quốc tế.
Trước hết, với đề tài này, người viết đã phân tích kĩ thực trạng, những ưu

khuyết điểm trong việc sử dụng ngữ liệu để xây dựng phần Đọc hiểu trong các
kì thi môn Ngữ văn từ cấp Bộ đến các trường phổ thơng. Từ đó, đề xuất các tiêu
chí lựa chọn ngữ liệu, góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả cơng tác KTĐG
nói chung và thi cử nói riêng.
6. Cấu trúc của đề tài SKKN
Ngoài phần Đặt vấn đề, Kết luận và Tài liệu tham khảo, phần trọng tâm Phần II. Nội dung được triển khai trong ba mục:
1. Cơ sở khoa học của đề tài.
2. Một số kinh nghiệm lựa chọn ngữ liệu.
3. Bài tập minh họa.

3

skkn


PHẦN II. NỘI DUNG
1. Cơ sở khoa học của đề tài
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1 Kkái quát về kiểm tra đánh giá
1.1.1.1. Các khái niệm
- Kiểm tra: Kiểm tra đánh giá là hai mặt của một quá trình, kiểm tra là
phương tiện và hình thức của đánh giá. Kiểm tra là thu thập thông tin, số liệu,
bằng chứng về kết quả đạt được làm cơ sở cho việc đánh giá.
Trong dạy học có 4 hình thức kiểm tra: Kiểm tra thăm dò, kiểm tra kết
quả, kiểm tra xếp thứ bậc và kiểm tra năng lực tổng thể có định hướng.
- Đánh giá: Đánh giá được hiểu là quá trình thu thập và xử lí kịp thời, có
hệ thống thơng tin về hiện trạng, khả năng hay nguyên nhân của chất lượng và
hiệu quả giáo dục, căn cứ vào mục tiêu dạy học làm cơ sở cho những chủ
trương, biện pháp và hành động giáo dục tiếp theo.
- Đánh giá theo ĐHPTNL (định hướng phát triển năng lực): Đánh giá theo

ĐHPTNL là đánh giá theo chuẩn và sản phẩm đầu ra những sản phẩm đó khơng
chỉ là kiến thức, kĩ năng mà cịn là thái độ cần có và thực hiện nhiệm vụ học tập
đạt tới một chuẩn nào đó. Theo quan điểm phát triển năng lực, việc đánh giá kết
quả học tập không lấy việc kiểm tra tái hiện kiến thức đã học làm trung tâm của
việc đánh giá. Đánh giá kết quả học tập theo năng lực cần chú trọng khả năng
vận dụng sáng tạo tri thức trong những tình huống ứng dụng khác nhau. Đánh
giá kết quả học tập đối với các môn học và hoạt động giáo dục ở mỗi lớp và sau
cấp học là biện pháp chủ yếu nhằm xác định mức độ thực hiện mục tiêu dạy học,
có vai trị quan trọng trong việc cải thiện kết quả học tập của học sinh. Hay nói
cách khác, đánh giá theo năng lực là đánh giá kiến thức, kĩ năng và thái độ
trong bối cảnh có ý nghĩa.
1.1.1.2. Đổi mới kiểm tra đánh giá
Để có cơ sở bàn luận việc đổi mới KTĐG, cần nói đơi nét về thực trạng
KTĐG trước đây (từ 2014, nhất là từ những năm 2010 trở về trước).
- Đánh giá chỉ nhằm vào mục tiêu cho điểm để xếp loại, khen thưởng,
tuyển chọn, không quan tâm đến mục tiêu đánh giá được học sinh, để kiểm tra
hiệu quả của PPDH nhằm làm cho việc dạy học được tốt hơn.
- Chỉ đặc biệt quan tâm đến kĩ năng viết mà không quan tâm đúng mức
đến kĩ năng đọc cũng như các kĩ năng khác như nghe và nói. Việc đánh giá bài
viết của học sinh cũng chỉ tập trung vào nội dung bài viết theo hệ thống các ý,
luận điểm mà người chấm thi hay người làm đáp án hình dung.
4

skkn


- Ngữ liệu được dùng trong các bài kiểm tra và bài thi để đánh giá kết quả
dạy học rất nghèo nàn, chủ yếu là các văn bản đã có trong SGK, vì vậy đã được
dạy và học. Các kì thi Tốt nghiệp THPT hay Tuyển sinh đại học thường xoay
quanh những tác giả, tác phẩm quen thuộc, đến mức có năm người ta có thể

khoanh vùng được một phạm vi rất hẹp các tác giả, tác phẩm mà người ra đề có thể ra.
Nghị quyết số 29 của Hội nghị BCH Trung ương 8 (khóa XI) đã xác định
GD & ĐT Việt Nam cần đổi mới một cách căn bản. Đổi mới căn bản ấy cần
phải tiến hành một cách tồn diện. Trong đó, KTĐG là một khâu hết sức quan
trọng. Nó là hệ quả tất yếu của đổi mới PPDH. Đổi mới phương pháp dạy học
theo định hướng phát triển năng lực là phương pháp dạy học chuyển mạnh từ
trang bị kiến thức sang việc phát triển toàn diện năng lực người học. Nói một
cách đơn giản hơn, đó là phương pháp chuyển từ dạy “CÁI” sang dạy “CÁCH”,
thay đổi cách nghĩ, cách làm cho người học; nhằm phát huy tính tích cực, chủ
động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của học sinh; khắc phục lối truyền
thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc; tăng cường kỹ năng thực hành, vận
dụng kiến thức; tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học; bảo
đảm cân đối giữa trang bị kiến thức, rèn luyện kĩ năng và định hướng thái độ,
hành vi cho HS.
Với nhận thức sâu sắc rằng: đổi mới KTĐG là động lực mang tính đột phá
thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học, trong những năm gần đây, Bộ GD &
ĐT đã thường xuyên chỉ đạo các cơ sở giáo dục triển khai mạnh mẽ việc đổi mới
kiểm tra, đánh giá chất lượng học tập của học sinh, theo hướng: kiểm tra, đánh
giá khả năng vận dụng sáng tạo kiến thức đã học của học sinh, khắc phục việc
ghi nhớ máy móc, khơng nắm vững bản chất. Các hình thức kiểm tra đánh giá
đều hướng tới phát triển năng lực của học sinh. Việc KTĐG không chỉ là việc
xem học sinh học được cái gì mà quan trọng hơn là để biết học sinh học như thế
nào, có biết vận dụng không?
Đổi mới KTĐG môn Ngữ văn, trước hết phải xác định được nội hàm của
năng lực Ngữ văn. Năng lực Ngữ văn bao gồm hai năng lực bộ phận là: Năng
lực tiếp nhận văn bản và Năng lực tạo lập văn bản. Ở đây, chúng tôi chỉ đề cập
tới năng lực thứ nhất - liên quan đến nội dung bài viết đó là Năng lực tiếp nhận
văn bản. Năng lực tiếp nhận văn bản là khả năng lĩnh hội, nắm bắt được các
thơng tin chủ yếu, từ đó hiểu đúng, hiểu thấu đáo, thấy cái hay, cái đẹp của văn
bản, nhất là văn bản văn học. Muốn có năng lực tiếp nhận phải biết cách tiếp

nhận. Tức là dựa vào những yếu tố như: từ, ngữ, câu, đoạn, hình ảnh, biểu
tượng, số liệu, sự kiện, tiêu đề, dấu câu,… để có thể có được các thơng tin và
cách hiểu ấy. Văn bản ở đây cũng cần được hiểu theo nghĩa rộng. Đó khơng chỉ
là các tác phẩm thơ văn, nghệ thuật mà cịn là các loại văn bản khơng phải là văn
chương - văn bản thông tin, một loại văn bản rất gần gũi với mọi người và
thường xuyên gặp trong cuộc sống.
5

skkn


Đánh giá theo yêu cầu phát triển năng lực cần xác định được khả năng
vận dụng tổng hợp những gì đã học của học sinh vào việc giải quyết một bài
toán mới, đáp ứng các yêu cầu mới trong một tình huống tương tự. Nội dung
đánh giá khơng phải là những gì đã học mà cịn là u cầu tổng hợp, liên hệ
nhiều nội dung đã học; không chỉ các phân mơn trong mơn học mà cịn cả
những hiểu biết từ các môn học khác. Tăng cường yêu cầu học sinh tìm mối
liên hệ giữa các kiến thức, kĩ năng của bài học với các hiện tượng, sự vật, sự
việc, con người,… thường xuất hiện trong đời sống sinh hoạt cũng như trong
công việc hàng ngày. Phương thức đánh giá khơng chú trọng u cầu học
thuộc, nhớ máy móc, nói đúng và đầy đủ những điều thầy cô đã dạy… mà coi
trọng ý kiến và cách giải quyết vấn đề của mỗi cá nhân người học; động viên
những suy nghĩ sáng tạo, mới mẻ giàu ý nghĩa; tôn trọng sự phản biện trái
chiều, khuyến khích những lập luận giàu sức thuyết phục… Muốn thế đề thi
cần phải có sự thay đổi. Theo tinh thần vừa nêu, đề thi tốt nghiệp THPT và đề
thi tuyển sinh Đại học và Cao đẳng liên tục có những thay đổi phù hợp với
yêu cầu của đời sống xã hội.
Thứ nhất, đó là sự xuất hiện của câu nghị luận xã hội, một trong những
biểu hiện rõ rệt nhất của quan điểm dạy học Ngữ văn trong nhà trường cần gắn
với thực tiễn đời sống và tính chất cơng cụ của mơn học bên cạnh những thuộc

tính đặc trưng khác vốn được nhấn mạnh. Đã có những vấn đề thời sự của đời
sống, những giá trị căn cốt của con người, những quan điểm lựa chọn hành động
của cá nhân,… được đưa vào đề nghị luận xã hội như một cơ hội để học sinh
được chứng tỏ vị thế của mình với tư cách một cơng dân có trách nhiệm với bản
thân và với cuộc đời.
Thứ hai, thay thế cho câu hỏi kiểm tra trí nhớ kiến thức về văn học sử (tác
giả, tác phẩm), đề thi đã quan tâm nhiều hơn đến hoạt động cảm thụ văn học của
học sinh (tìm hiểu chi tiết và cắt nghĩa các chi tiết nghệ thuật). Ngày 15/04/2014,
Bộ GD & ĐT gửi văn bản đến các Sở GD&ĐT, các trườngTHPT trong cả nước về
hướng dẫn ôn thi tốt nghiệp cho học sinh THPT. Cấu trúc đề thi gồm 03 câu: câu 1
- Đọc hiểu, câu 2 - Làm văn NLXH, câu 3 - Làm văn NLVH. Đây là xu hướng đổi
mới kiểm tra đánh giá từ sự ghi nhớ những kiến thức của học sinh chuyển sang
kiểm tra đánh giá năng lực đọc hiểu của học sinh (tự mình khám phá văn bản).
Cũng từ năm đó, dạng câu hỏi “Đọc hiểu” bắt đầu được đưa vào đề thi để thay thế
cho dạng câu hỏi tái hiện kiến thức. Có thể nói đây là sự đổi mới tích cực trong
cách ra đề Ngữ văn theo định hướng mới. Nếu dạng câu hỏi tái hiện kiến thức chỉ
có thể kiểm tra học sinh ở mức nhận biết, thông hiểu; Nghĩa là nhằm xác định HS
có biết, hiểu, có nắm được những kiến thức văn học đã được dạy trong chương
trình hay khơng, thì dạng câu hỏi “Đọc hiểu” đã nâng cao hơn một mức vận dung
thấp, vận dụng sáng tạo, kiểm tra, phát triển được năng lực tự cảm nhận một văn
bản bất kì (có thể văn bản đó hồn tồn xa lạ đối với các em). Như vậy có thể thấy,
6

skkn


bên cạnh việc ôn tập, rèn kỹ năng viết phần tự luận thì việc ơn tập và rèn kỹ năng
làm dạng câu hỏi đọc hiểu là điều cần thiết phải trang bị cho học sinh.
1.1.2. Khái quát về “Đọc - hiểu”
1.1.2.1. Khái niệm “Đọc - hiểu”

Thuật ngữ đọc hiểu lần đầu tiên xuất hiện trong cuốn Ngữ văn 6 (2002).
Trước đây tương ứng với ba phân mơn, chúng ta có ba bộ SGK độc lập là Văn
học, Tiếng Việt, Làm văn, nay hợp nhất lại trong cuốn Ngữ văn. Theo đó tên gọi
giảng văn, phân tích tpvh, dạy học tpvc được đổi thành dạy đọc - hiểu văn bản.
Đây là một bước đổi mới khá căn bản, có tính tất yếu hướng đến sự thay đổi hệ
hình trong nội dung và phương pháp dạy văn hiện nay. Nói cách khác, đây là
sự thay đổi về mặt bản chất của hoạt động tìm hiểu văn bản của mơn Ngữ văn
qua tên gọi đọc - hiểu văn bản. Sự thay đổi về mặt bản chất của hoạt động tìm
hiểu văn bản của môn Ngữ văn qua tên gọi đọc - hiểu được thể hiện qua nội hàm
của khái niệm đọc và hiểu trong quan niệm dạy và học hiện nay.
Đọc là một hoạt động của con người, dùng mắt để nhận biết các kí hiệu và
chữ viết, dùng trí óc để tư duy và lưu giữ những nội dung mà mình đã đọc và sử
dụng bộ máy phát âm phát ra âm thanh nhằm truyền đạt đến người nghe.
Hiểu là phát hiện và nắm vững mối liên hệ của sự vật, hiện tượng, đối
tượng nào đó và ý nghĩa của mối quan hệ đó. Hiểu cịn là sự bao qt hết nội
dung và có thể vận dụng vào đời sống. Hiểu là phải trả lời được các câu hỏi Cái
gì? Như thế nào? Làm thế nào?
Đọc hiểu là hoạt động cơ bản của con người để chiếm lĩnh văn hóa. Khái
niệm đọc hiểu (comprehension reading) có nội hàm khoa học phong phú có
nhiều cấp độ gắn liền với lí luận dạy học văn, lí thuyết tiếp nhận tâm lí học nghệ
thuật, lí thuyết giao tiếp thi pháp học, tường giải học, văn bản học… Phạm trù
của khái niệm đọc hiểu rất rộng và khó đưa ra được một khái niệm chung cụ thể.
Chú ý đến kĩ năng hành động trong quá trình đọc hiểu, PGS. TS. Phạm
Thị Thu Hương đưa ra khái niệm: “Đọc hiểu văn bản thực chất là quá trình
người đọc kiến tạo nghĩa của văn bản đó thơng qua hệ thống các hoạt động, hành
động, thao tác”.
Nhấn mạnh kết quả thu nhận được, PGS. TS. Nguyễn Thị Hạnh lại có
cách hiểu: “Đọc hiểu là một hoạt động giao tiếp, ở đó người đọc lĩnh hội lời nói
đã được viết thành văn bản nhằm làm thay đổi những hiểu biết, tình cảm hoặc
hành vi của chính mình”.

PISA cũng có cách hiểu riêng về vấn đề này: “Đọc hiểu là sự hiểu biết, sử
dụng, phản hồi và chiếm lĩnh các văn bản viết nhằm đạt được những mục đích,
phát triển tri thức và tiềm năng cũng như tham gia vào đời sống xã hội của mỗi cá nhân”.

7

skkn


Như vậy, đọc hiểu là một hoạt động đọc tiếp cận văn bản và có những thu
nhận, phản hồi từ những thơng tin văn bản, từ đó hình thành kĩ năng, năng lực
và phẩm chất khác nhau cho người đọc. Đối với TPVC, đọc hiểu là hoạt động
đọc và giải mã các tầng ý nghĩa của văn bản thông qua khả năng tiếp nhận của
học sinh. Đọc hiểu là tiếp xúc với văn bản, hiểu được nghĩa hiển ngôn, nghĩa
hàm ẩn, các biện pháp nghệ thuật, thông hiểu các thông điệp tư tưởng, tình cảm
của người viết và giá trị tự thân của hình tượng nghệ thuật.
1.1.2.2. Tầm quan trọng của đọc hiểu nói chung trong mơn Ngữ văn.
GS.TS. Trần Đình Sử trong “Đột phá từ đọc hiểu văn bản” đã chỉ ra vai
trò của đọc hiểu đối với việc tiếp nhận giá trị thông tin văn bản trên phương diện
rộng trong cuộc sống mà học sinh bắt gặp. “Đọc hiểu văn bản có tác dụng giúp
học sinh trực tiếp tiếp nhận giá trị văn học, thể nghiệm tư tưởng và cảm xúc
được truyền đạt bằng nghệ thuật ngôn từ, hình thành cách đọc riêng. Vì thế dạy
văn là dạy năng lực và kĩ năng để học sinh có thể đọc hiểu được bất cứ loại văn bản
nào cùng loại”.
Tầm quan trọng của đọc hiểu còn được tác giả Nguyễn Thị Hạnh với bài
nghiên cứu Xây dựng chuẩn năng lực đọc hiểu cho mơn Ngữ văn của chương
trình giáo dục phổ thông sau 2015 ở Việt Nam đề cập đến như sau: “Đọc hiểu có
chức năng phát triển ở người đọc vào giải quyết nhiệm vụ học tập và các vấn đề
có trong cuộc sống nên đọc hiểu khơng chỉ là một kĩ năng mà còn là một năng
lực - năng lực đọc hiểu. Năng lực đọc hiểu được bắt đầu hình thành từ mơn học

Ngữ văn, vì vậy nó là một năng lực chun biệt của mơn học này”.
Nhìn nhận vấn đề ở góc độ khác, GS. Trần Đình Sử xem đọc hiểu như
một khâu đột phá trong dạy học, góp phần khắc phục những phương pháp dạy
học cũ. Trong bài viết Từ giảng văn qua phân tích tác phẩm đến dạy học đọc
hiểu văn bản văn học, GS. Trần Đình Sử đã thẳng thắn nhận định rằng: chúng ta
không thể tiếp tục dạy học văn như cũ. Qua những bài nghiên cứu các tác giả đã
đưa ra những hướng đi mới và nhấn mạnh sự cần thiết của việc đổi mới phương
pháp dạy văn theo phương pháp đọc hiểu trong nhà trường hiện nay.
Trong Kĩ năng đọc hiểu Văn, GS. Nguyễn Thanh Hùng cũng cho rằng:
“Dạy đọc văn cung cấp cho người tiếp nhận cách đọc để có quan điểm riêng,
thái độ đúng đắn và kĩ năng đọc những sáng tạo ngôn từ theo quan điểm thẩm
mĩ, năng lực làm chủ cảm xúc riêng tư khi đã nắm được dụng ý nghệ thuật và
những biểu hiện ý nghĩa sâu sắc của tác phẩm” (Nguyễn Thanh Hùng, Đọc và tiếp nhận
văn chương).
Tóm lại, đọc và hiểu văn bản có ý nghĩa quan trọng trong việc hình thành
năng lực giao tiếp cho học sinh, trong việc tự học và học tập suốt đời của mỗi cá
nhân. Do những lợi ích mà khả năng đọc và đọc hiểu mang lại to lớn như thế, cùng
với quan điểm phát huy vai trò chủ thể của học sinh, xuất phát từ đặc thù của văn
chương (nghệ thuật ngôn từ), nên vấn đề đọc hiểu văn bản ngày càng được quan tâm.
8

skkn


1.1.2.3. Ý nghĩa của việc đưa phần Đọc hiểu vào đề thi môn Ngữ văn.
Đổi mới KTĐG, nhất là đưa phần Đọc hiểu vào đề thi mơn Ngữ văn có
vai trị rất lớn trong việc thúc đẩy hình thành và phát triển năng lưc, phẩm chất
của người học. Điều này có thể thấy rõ qua việc phân tích mối quan hệ biện
chứng giữa PPDH và KTĐG.
Với phần Đọc hiểu, nó địi hỏi học sinh phải có nhiều năng lực chung và

chun biệt mới có thể giải quyết được thì nghiễm nhiên người giáo viên không
thể dạy theo kiểu truyền thụ kiến thức một chiều.
Giáo viên phải bắt đầu dạy từ kỹ năng, năng lực cho học sinh. Khi đó bài
học chỉ đơn giản là một lát cắt những tình huống vơ cùng sinh động của cuộc
sống mn màu (trong đó có đời sống văn học, ngơn ngữ, giao tiếp... mà mơn
Ngữ văn có liên quan).
Vậy là đề thi đổi mới đã gián tiếp tự nó lơi kéo đổi mới PPDH một cách
tự nhiên, bền vững. PPDH sẽ khơi dậy những năng lực quan trọng của người
học để phục vụ cho cuộc sống mà bấy nay ngủ quên. Đó là vai trị phát triển
năng lực của q trình đổi mới cơng tác KTĐG.
Câu hỏi Đọc - hiểu, củng cổ các năng lực cho người học. Điều này khá dễ
hiểu. Bởi vì, để giải quyết được tất cả các câu hỏi (đầy đủ các các cấp độ: nhận
biết, thông hiểu, vận dụng) đòi hỏi học sinh phải được trang bị (đến mức thành
thạo) nhiều kỹ năng, năng lực.
Việc đổi mới đưa phần Đọc hiểu vào đề thi mơn Ngữ văn có nhiều tác
dụng đối với học sinh:
- Nó khuyến khích sự sáng tạo, cách cảm thụ, sự linh hoạt của người viết,
rèn luyện khả năng độc lập suy nghĩ của học sinh trước một văn bản, có thể là
lần đầu tiên được tiếp cận.
- Giải quyết các câu hỏi đọc hiểu, tạo điều kiện cho người viết có những
suy nghĩ trẻ trung, cảm xúc tươi mới, và quan trọng hơn, là thể hiện phẩm chất
của con người thành thực, dám nghĩ và dám viết. Với câu hỏi đọc hiểu, nó hạn
chế tình trạng học tủ, học vẹt, sao chép văn mẫu trong học sinh.
- Phần Đọc hiểu tạo cơ hội cho học sinh có dịp bộc lộ tư tưởng, tình cảm,
suy nghĩ của cá nhân, đề xuất những ý kiến mang tính phát hiện về các giá trị của văn
bản.
- Với việc lựa chọn các văn bản đọc hiểu có tính tư tưởng cao, tầm tư duy
mới mẻ đã rèn luyện cho học sinh khả năng tư duy phản biện xã hội, biết xem
xét một vấn đề, một sự việc, hiện tượng trên nhiều bình diện khác nhau.
Tóm lại, với các u cầu về đọc - hiểu tác phẩm văn chương, yêu cầu đọc

- hiểu các văn bản thông thường trong cuộc sống, yêu cầu sử dụng tiếng mẹ đẻ,
yêu cầu tạo lập các loại văn bản phục vụ cuộc sống, ... học sinh thêm một lần
9

skkn


được củng cố, rèn luyện nhiều năng lực, nhất là năng lưc giao tiếp, sử dụng
ngôn ngữ, giải quyết vấn đề, cảm thụ văn chương. Với số lượng bài kiểm tra và
thi khá lớn, trải qua nhiều năm học tập, các năng lực của học sinh được hình
thành tự nhiên và có chiều sâu.
Đây là thước đo chính xác những phẩm chất, tư tưởng, tình cảm của học
sinh mà chúng ta đang cần đạt đến trong mục tiêu môn học. Thơng qua sự thể
hiện phẩm chất, tình cảm như vậy của học sinh, giáo viên và cán bộ quản lý sẽ
nhận được thông tin phản hồi để điều chỉnh kịp thời nội dung và PPDH. Tức là
sẽ nhanh chóng tìm ra hướng để bồi dưỡng phẩm chất cho HS.
Nếu chúng ta đứng ở góc độ KTĐG để nhìn nhận về phần đọc hiểu trong đề
thi mơn Ngữ văn thì thấy rằng so với kiểu ra đề máy móc, thì đề thi những năm gần
đây có hiệu quả hơn trong việc KTĐG các năng lực, phẩm chất của người học. Đề
thi mới đã đo được nhiều năng lực hơn, thể hiện chính xác tư tưởng, tình cảm và cả
trí tuệ của người học. Việc phải vận dụng nhiều năng lực để giải quyết nhiệm vụ
của đề thi, kiểm tra sẽ giúp giáo viên đánh giá đúng năng lực của học sinh ở mức
độ nào. Hơn nữa, nó giúp đánh giá được phương pháp rèn luyện năng lực cho học
sinh đã thực sự hiệu quả chưa, có cần thay đổi gì khơng?
1.1.2.4. Phân biệt Đọc - hiểu văn bản trong nhà trường và câu hỏi đọc
hiểu trong đề thi môn Ngữ văn.
- Điểm tương đồng giữa đọc hiểu văn bản trong nhà trường và câu hỏi đọc
hiểu trong đề thi môn Ngữ văn.
+ Mục đích chung là khám phá các giá trị của văn bản, bao gồm giá trị nội
dung (tư tưởng của tác giả gửi gắm trong tác phẩm/văn bản) và giá trị đặc sắc

của các yếu tố nghệ thuật.
+ Hiện nay đọc hiểu văn học trong nhà trường THPT và câu hỏi đọc hiểu
trong các đề thi khối THPT thường hướng tới các vấn đề cụ thể sau:
Nhận biết đúng, chính xác về văn bản: Thể loại của văn bản (các phong cách
ngôn ngữ); nắm đề tài, nhan đề, chủ đề, tóm tắt được các nội dung của văn bản;
nắm được các phương thức biểu đạt của văn bản, cũng như các thao tác lập luận.
Thông hiểu, đánh giá đúng văn bản: Cảm nhận được những đặc sắc, nổi
bật của văn bản (từ ngữ, hình ảnh, chi tiết quan trọng, đặc sắc, các biện pháp tu
từ...); hiểu được ý nghĩa hàm ẩn của văn bản, đánh giá được nội dung, ý nghĩa
của văn bản bằng kiến thức, kinh nghiệm của mình.
Vận dụng văn bản để giải quyết một vấn đề cụ thể: Liên hệ mở rộng một
vấn đề nào đó từ văn bản bằng suy nghĩ, ý kiến của mình; vận dụng văn bản để
trình bày phương hướng, biện pháp giải quyết một vấn đề cụ thể của cuộc
sống, của xã hội.
+ Phương thức tiếp cận văn bản là giống nhau: bắt đầu từ đọc rồi đến hiểu.
10

skkn


+ Cùng sử dụng các thao tác giải thích, phân tích, khái quát, biện luận
đúng - sai về logic…
- Nét khác biệt, đọc hiểu trong dạy học văn nói chung là hoạt động trên
lớp có sự định hướng của người thầy để nắm bắt các giá trị của văn bản. Còn câu
hỏi đọc hiểu trong đề thi là hoạt động độc lập, sáng tạo của học sinh, nhằm kiểm
tra đánh giá năng lực người học. Hơn nữa những kiến thức trong dạng câu hỏi
đọc hiểu rất phong phú, học sinh phải biết huy động những kiến thức đã học ở
các lớp dưới để trả lời câu hỏi. Ngữ liệu trong dạy học văn trên lớp là các tác
phẩm (TPVC và TPVCL) được in trong SGK còn ngữ liệu câu hỏi đọc hiểu, như
trên đã nói là rất phong phú, đa dạng và có thể khơng có trong SGK, hầu hết là

những văn bản lần đầu tiên các em được tiếp cận.
1.1.2.5. Vị trí câu Đọc - hiểu trong đề thi môn Ngữ văn THPT Quốc gia
Năm học 2013- 2014, Bộ GD& ĐT quyết định đổi mới kiểm tra đánh giá.
Đề thi mơn Ngữ văn bắt buộc có thêm phần Đọc hiểu. Trong đề thi Tốt nghiệp
THPT phần Đọc hiểu chiếm 3/10 điểm toàn bài. Trong đề thi Ngữ văn tuyển
sinh vào Đại học, Cao đẳng khối C, D năm 2014, phần Đọc hiểu chiếm 2/10
điểm của toàn bài thi với 1 văn bản và 3 câu hỏi nhỏ theo các mức độ khác nhau.
Xét về mức độ kiến thức và tương quan thời gian trong tồn bài thi thì cấu trúc
phần Đọc - hiểu như thế là hợp lí.
Năm 2015, Bộ GD & ĐT hợp nhất hai kì thi Tốt nghiệp THPT và tuyển
sinh vào Đại học, Cao đẳng thành một kì thi chung. Từ chỗ có nhiều đề thi Ngữ
văn (đề thi tốt nghiệp THPT; đề thi tuyển sinh vào Đại học, Cao đẳng khối C, D)
chỉ có một đề thi duy nhất vừa lấy điểm để xét tốt nghiệp, vừa lấy điểm để xét
vào Đại học, Cao đẳng.
Phần Đọc hiểu trong đề thi từ chỗ chiếm số điểm 2/10 điểm nay được
nâng lên 3/10 điểm. Nhưng thay vì 1 văn bản với 3 câu hỏi nhỏ như năm 2014,
đề thi năm 2015 ra 2 văn bản khá dài với 8 câu hỏi nhỏ. Đến năm 2016 cấu trúc
đề thi mơn văn cũng khơng có gì thay đổi so với năm học trước. Nhưng từ năm
2017 đến năm 2019 cũng như đề thi Tốt nghiệp THPT năm 2020, cấu trúc đề thi
mơn Ngữ văn, phần Đọc hiểu chỉ cịn lại một văn bản với 04 câu hỏi nhỏ, song
vẫn chiếm một tỉ lệ điểm khá cao 3/10.
Như vây, câu hỏi Đọc hiểu trong đề thi Tốt nghiệp THPT và tuyển sinh
ĐH & CĐ chiếm một vị trí/tỉ lệ điểm số rất quan trọng, nhất là đối với những kì
thi địi hỏi tính phân hóa cao như tuyển sinh vào ĐH & CĐ.
Như phần đặt vấn đề chúng tơi có giới thiệu, dạng câu hỏi đọc hiểu đã
xuất hiện thường niên trong các kì thi Đại học, Cao đẳng, các kì thi Học sinh
giỏi... Thậm trí trong các nhà trường phổ thông trung học, dạng đề này cũng
thường xuyên được các thầy cô sử dụng cho các bài kiểm tra, thường xun,
định kì. Minh chứng cho điều này chúng tơi xin giới thiệu một số câu hỏi thuộc
phần Đọc hiểu trong đề thi học sinh giỏi tỉnh và đề thi tuyển sinh vào lớp 10 của

Sở GD & ĐT Nghệ An.
11

skkn


* KỲ THI CHỌN HỌC SINH GIỎI TỈNH LỚP 9 CẤP THCS
NĂM HỌC 2018 - 2019
Môn thi: NGỮ VĂN - BẢNG A
Phần I. Đọc - hiểu (4.0 điểm)
Đọc đoạn trích sau và thực hiện các yêu cầu:
Đá san hô kê lên thành sân khấu
Vài tấm tôn chôn mấy cánh gà
Em đừng trách bọn chúng anh tạm bợ
Chẳng phông màn nào chịu nổi gió Trường Sa
(…)
Những giai điệu ngang tàng như gió biển
Nhưng lời ca tồn nhớ với thương thơi
Đêm bng xuống nhìn nhau khơng rõ nữa
Cứ ngỡ như vỏ ốc cất thành lời…
(Trích Lính đảo hát tình ca trên đảo, Trần Đăng Khoa,
Bên cửa sổ máy bay, Nxb Tác phẩm mới, 1985)
Câu 1. Xác định thể thơ.
Câu 2. Tìm những từ cùng trường nghĩa với từ sân khấu.
Câu 3. Chỉ ra một biện pháp tu từ được sử dụng trong hai câu thơ:
Những giai điệu ngang tàng như gió biển/ Nhưng lời ca tồn nhớ với
thương thơi.
Câu 4. Hình dung của em về hình ảnh người lính đảo Trường Sa qua đoạn
thơ trên?
* KỲ THI TUYỂN SINH LỚP 10 THPT

NĂM HỌC 2018-2019
Môn thi: NGỮ VĂN - BẢNG A
I. PHẦN ĐỌC - HIỂU (2,0 điểm)
Đọc đoạn trích sau và thực hiện các yêu cầu từ câu 1 đến câu 4:
Bạn có thể không thông minh bẩm sinh nhưng bạn luôn chuyên cần và
vượt qua bản thân từng ngày một. Bạn có thể không hát hay nhưng bạn là người
không bao giờ trễ hẹn. Bạn không là người giỏi thể thao nhưng bạn có nụ cười
ấm áp. Bạn khơng có gương mặt xinh đẹp nhưng bạn rất giỏi thắt cà vạt cho ba
và nấu ăn rất ngon. Chắc chắn, mỗi một người trong chúng ta đều được sinh ra
12

skkn


với những giá trị có sẵn. Và chính bạn, hơn ai hết, trước ai hết, phải biết mình,
phải nhận ra những giá trị đó.
(Trích Bản thân chúng ta là giá trị có sẵn - Phạm Lữ,
Nếu biết trăm năm là hữu hạn, NXB Hội Nhà văn, 2012, tr.24)
Câu 1 (0,5 điểm). Xác định phương thức biểu đạt chính được sử dụng
trong đoạn trích.
Câu 2 (0,5 điểm). Chỉ ra thành phần biệt lập trong câu: Chắc chắn, mỗi
một người trong chúng ta đều được sinh ra với những giá trị có sẵn.
Câu 3 (0,5 điểm). Nêu tên một biện pháp tu từ có trong những câu in đậm.
Câu 4 (0,5 điểm). Nội dung chính của đoạn trích trên là gì?
* KỲ THI TUYỂN SINH VÀO LỚP 10
NĂM HỌC: 2020 - 2021
Môn: Ngữ Văn
Câu 1. Đọc hiểu (2,0 điểm)
Đọc đoạn văn sau và thực hiện các yêu cầu:
(1) Bông lau, sậy đẹp nhất là lúc đang tàn, lúc đang phai. (2) Dường như

có vài thứ giống vậy, như mùa thu, pháo hoa, giao thừa, tiếng chuông chùa...
lúc đẹp là lúc mất. (3) Chẳng hiểu đẹp để mất hay vì biết sẽ mất nên đẹp. (4)
Gió chướng thơng ngọn thì bơng sậy lìa cây, vào khi ngọt ngào và mỹ miều
nhất, rút lui, buông bỏ vào lúc vinh quang nhất. (5) Nên tôi, trong vai người
đứng ngắm phải ngẩn ngơ nhớ tiếc. (6) Đơi lúc nghĩ, có người nào dám và được
rời đi nhẹ nhõm như cái bơng sậy nhỏ nhoi này?
(Trích Chập chờn lau sậy ... - Nguyễn Ngọc Tư,
Bánh trái mùa xưa, NXB Hội Nhà văn, 2012, tr. 93,94)
a. Chỉ ra câu chủ đề của đoạn văn.
b. Xác định và gọi tên thành phần biệt lập trong câu (2).
c. Tìm từ láy trong câu (6).
d. Em hiểu như thế nào về nội dung của đoạn văn?
* KỲ THI CHỌN HỌC SINH GIỎI TỈNH LỚP 11
NĂM HỌC 2016 – 2017
Môn thi: NGỮ VĂN - BẢNG A
Câu I. (4,0 điểm)
Đọc văn bản và thực hiện các yêu cầu:
13

skkn


Nơi khu vườn anh nhà văn nọ có một cây si rất rậm rạp, xanh lá quanh
năm. Từ phòng viết của mình, qua tấm cửa kính, anh có thể nhìn thấy cây si ấy.
Thói quen của anh là thức sớm mỗi ngày để viết, và anh vô cùng ngạc nhiên khi
có một dạo nọ, ngày nào cũng có một con chim tới đâm vào cửa phòng anh.
Nhiều ngày liên tục, sáng nào cũng vậy, anh đã có ý nghĩ : Phải chăng con chim
đó bị mù ? Hay bị một chứng bệnh nào đó ? Sự lí giải khơng được thỏa mãn, lại
nhiều ngày tiếp tục trôi qua. Cho tới một hơm, anh quyết định bước ra khỏi cửa
phịng mình, đứng về phía con chim, đối diện với tấm kính để nhìn vào căn

phịng. Anh khơng thể tin nổi vào mắt mình. Trước mắt anh là một cảnh tượng
quá đẹp đẽ : Một cây si lung linh xanh thẫm in hình trên tấm kính, như thể ở một
nơi nào đó thật xa, trong một không gian rộng hơn, sâu hơn. Và anh biết con
chim nhỏ bé kia đã “chán” cây si quen thuộc mỗi ngày của mình khi nó bất ngờ
phát hiện ra một “cây si” khác. Nó đã đâm đầu vào đó để mong tìm tới một nơi đẹp
đẽ hơn, lung linh hơn.
(Theo http://www. truyenngan.com.vn)
1. Xác định phương thức biểu đạt chính của văn bản. (1,0 điểm)
2. Hãy đặt nhan đề cho văn bản. (1,0 điểm)
3. Chỉ ra ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh cây si lung linh xanh thẫm in
hình trên tấm kính. (1,0 điểm)
4. Thơng điệp nào từ văn bản trên có ý nghĩa nhất đối với anh/chị ? (Trình
bày bằng một đoạn văn có độ dài khoảng 8 - 10 dòng) (1,0 điểm)
1.1.3. Giới thuyết về văn bản và VBĐH trong các kì thi cấp THPT.
1.1.3.1. Giới thuyết về văn bản
- Khái niệm: Văn bản là sản phẩm hoàn chỉnh của một hành vi tạo lời hay
phát ngôn, mang một nội dung giao tiếp nhất định, thể hiện dưới dạng âm thanh
hay chữ viết. Theo PGS. TS Trương Đăng Dung, văn bản là mọi diễn ngơn được
ghi lại.
- Phân loại văn bản: Có nhiều cách phân loại văn bản. Căn cứ vào phong
cách ngôn ngữ, có các loại văn bản như: văn bản hành chính, văn bản khoa học,
văn bản nghệ thuật,… Căn cứ vào nội dung, lại gồm các loại văn bản như: văn bản
nghệ thuật và văn bản thông tin. Trong văn bản thông tin, người ta lại chia ra thành
các tiểu loại như văn bản hành chính, văn bản nhật dụng, văn bản toán học,…
1.1.3.2. Văn bản đọc hiểu trong đề thi THPT Quốc gia
- Căn cứ vào công văn của Bộ Giáo dục và Đào tạo số 1268/BGDĐT –
VP Hướng dẫn việc tổ chức ôn thi THPT Quốc gia 2015, phần đọc hiểu có một
trong hai loại văn bản sau: văn bản văn học và văn bản nhật dụng. Hai loại văn
bản này cũng chính là các ngữ liệu để học sinh khai thác.
14

skkn


+ Văn bản nhật dụng: Văn bản nhật dụng là loại văn bản đề cập, bàn luận,
thuyết minh, tường thuật, miêu tả, đánh giá,... về những vấn để, những hiện
tượng gần gũi, bức xúc với cuộc sống con người và cộng đồng. Như vậy, văn
bản nhật dụng không phải là một thể loại văn bản, cũng không phải là một kiểu
văn bản. Xét về công dụng đây là văn bản mà nội dung của nó đề cập đến những
vấn đề đời sống hằng ngày. Với những đề tài liên quan đến cuộc sống thiết thực
như quyền sống, môi trường, cuộc sống xã hội, sức khỏe, văn hóa, xã hội....
+ Văn bản văn học: Văn bản văn học (còn gọi là văn bản nghệ thuật, văn
bản văn chương) được hiểu theo hai phạm vi:
* Nghĩa rộng: Là những văn bản sử dụng ngơn từ một cách nghệ thuật, có
nhịp điệu, có hình ảnh.
* Nghĩa hẹp: Là những sáng tác có hình tượng nghệ thuật được tác giả
xây dựng bằng hư cấu.
Như vậy: Văn bản văn học có hai loại, văn bản văn học hư cấu và văn bản
văn học không hư cấu.
Thực tế cho thấy, văn bản văn học đa dạng hơn các văn bản nhật dụng.
Văn bản đọc hiểu nói chung và văn bản đọc hiểu trong nhà trường nói riêng rất
đa dạng và phong phú. Có bao nhiêu loại văn bản trong cuộc sống thì có bấy
nhiêu loại được dạy trong nhà trường. Điều đó cũng có nghĩa là văn bản đọc hiểu trong các đề thi rất rộng. Về thể loại, đề thi gồm nhiều thể loại khác nhau,
về nội dung có thể đó là những văn bản hồn tồn xa lạ với học sinh.
1.1.3.3. Vai trị của ngữ liệu trong đề thi môn Ngữ văn
- Ngữ liệu là phần vật chất của ngôn ngữ, tức phần nghe được, để biểu
hiện nội dung trừu tượng. Ngữ liệu của phần Đọc hiểu trong đề thi là những
đoạn trích mang tính tiêu biểu về mặt văn phong, ngơn ngữ, được trích trong các
bài báo, tạp chí khoa học hoặc trong các tác phẩm văn học. Nó là cứ liệu/tư liệu,
là đối tượng để học sinh/thí sinh phân tích, khai thác, khám phá các giá trị, qua

đó bộc lộ/thể hiện thái độ, cảm xúc, suy nghĩ của bản thân về văn chương, cuộc
sống, con người,… Ngữ liệu phần đọc hiểu trong đề thi THPT khá đa dạng
(dạng ngữ liệu đọc hiểu dựa vào văn bản chính luận; dạng ngữ liệu đọc hiểu dựa
vào văn bản thơ, dạng ngữ liệu đọc hiểu dựa vào văn bản nhật dụng).
- Ngữ liệu quyết định cho sự thành công hay thất bại của một đề bài. Ngữ
liệu "hay", bản thân nó có tính sinh động, hấp dẫn, giàu sức gợi, gây hứng thú
cho người khai thác, khám phá. Một ngữ liệu tốt phải có tính tư tưởng cao, có
sức cảm hóa, giáo dục sâu sắc. Từ đó, một mặt nâng cao nhận thức, mặt khác
bồi dưỡng những tình cảm đẹp cho học sinh.
+ Hứng thú có vai trị quan trọng trong học tập và làm việc, khơng có việc
gì người ta khơng làm được dưới ảnh hưởng của hứng thú. M. Gorki từng nói
Thiên tài nảy nở từ tình u đối với cơng việc. Vì vậy, bồi dưỡng hứng thú học
15

skkn