Tác hại của Tảo độc trong ao nuôi Tôm pot

1
2
3
Tác hại của Tảo độc 4
trong ao nuôi Tôm 5
6
1. Tổng quan 1
a) Cơ chế gây độc của tảo 2
- Độc tố tảo là độc tố sinh học được sản sinh ra từ tảo, chủ yếu thuộc 3 ngành: 3
tảo hai rãnh (Dinophyta), tảo lam (Cyanobacteria), tảo silic (Diatom). Ngoài 4
ra, tảo lông roi bám (Haptophyta) và tảo vàng kim (Chrysophyta) cũng được 5
phát hiện có chứa các độc tố. Ở Việt Nam, đã xác định 61 loài tảo độc hại ở 6
các vùng ven biển Bắc bộ,Trung bộ, riêng Nam bộ có khoảng 20 loài (Chu 7
văn Thuộc, 2007). 8
- Cơ chế gây độc của độc tố tảo lên thủy sinh vật là làm tắc nghẽn mang hay 9
gây độc khi phân hủy giải phóng độc tố ra môi trường hoặc có thể tích lũy 10
trong các sinh vật và thông qua chuỗi thức ăn, chúng gây nguy hại cho các 11
loài động vật ăn thịt bao gồm cả con người (Landsberg, 2002; Backer và ctv, 12
2003; Hallegraeff, 2004). Các loài động vật thân mềm có vỏ và cá sống rạn là 13
sinh vật chủ yếu tích lũy độc tố tảo,một số sinh vật biển khác như cua, rùa 14
biển và cá mập cũng có thể tích lũy các độc tố này (Shumway, 1990; 15
Landsberg, 2002). Tùy loài tảo, hàm lượng độc tố phụ thuộc vào giai đoạn 16
sinh trưởng khác nhau. Tảo hai rãnh Alexandrium có hàm lượng độc tố cao 17
nhất là giai đoạn tăng trưởng (Cembella, 1998), tảo silic Pseudonitszchia độc 18
tố được sản sinh chủ yếu vào giai đoạn ổn định (Bates, 1998) còn tảo 19
Prorocentrum cordatum chỉ độc ở giai đoạn tàn lụi (Grzebyk và ctv., 1997). 20
b) Các dạng nở hoa của tảo độc 21
- Các loài tảo không chứa độc tố, khi nở hoa có thể tăng đến mật độ rất cao 22
ảnh hưởng trực tiếp tới chất lượng nước như làm cho pH, oxy hòa tan dao 23
động lớntheo chu kỳ ngày-đêm, tăng hàm lượng ammonia, cạnh tranh dinh 24
dưỡng, khi tảo tàn dễ gây hiện tượng thiếu oxy cục bộ trong ao nuôi, tăng 25

hàm hàm lượng các khí độc gây chết trực tiếp đối với các đối tượng nuôi thủy 26
sản.Một số loài thường gặp là: Gonyaulax polygramma, Noctiluca scintillans 1
(tảo hai rãnh),Trichodesmium erythraeum (tảo lam)… 2
3
- Các loài tảo sản sinh ra các độc tố mạnh gây tác động trực tiếp đến đối 4
tượng nuôi và cả con người (Liopo, 2001). Các dạng độc tố này thường gặp ở 5
nhóm tảo hai rãnh, tảo silicvà tảo lam: 6
+ Đối với tảo 2 rãnh và tảo silic(độc tố thường tích lũy trong nhóm hai mảnh 7
vỏ) có thể gây ra 4 dạng hội chứng: ASP (Amnesic Shellfish Poisoning) gây 8
mất trí nhớ, DSP (Diarrhetic Shellfish Poisoning) gây tiêu chảy, NSP 9
(Neurotoxic Shellfish Poisoning) gây bệnh trên hệ thần kinh và PSP (Paralytic 10
Shellfish Poisoning) gây liệt cơ, độc tố được tiết ra từ các loài Alexandrium 11
acatenella, A. catenella; Dinophysis acuta, D. acuminata, D. fortii; 12
Pseudonitzschia multiseries…Ở loài tảo 2 rãnh sống đáy như là 13
Gambierdiscus toxicus, Ostreopsis spp., Prorocentrum spp…. (độc tố tích lũy 14
trong nhóm cá sống trong rạnsan hô) thường gây ra hội chứng CFP (Ciguatera 15
Fish Poisoning) là độc tố gây bệnh cả trên hệ thần kinh và hệ tiêu hóa. 16
+ Độc tố tảo lam được chia thành 2 nhóm chủ yếu là độc tố gan (hepatotoxin) 17
và độc tố thần kinh. Độc tố gan được tìm thấy trong các loài tảo như 18
Microcystisaeruginosa, M. ichthyoblabe, M. novaceki, M. viridis, M. 1
Wesenbergi. Trong tự nhiênhơn 65% các đợt nở hoa của tảo lam có độc tố là 2
do Microcystis aeruginosa gây ra(Sivonen, 1990).Ngoài ra, Oscillatoria 3
nigroviridis vừa có khả năngsản sinh ra độc tố gan hepatotoxin, vừa sản sinh 4
ra độc tố thần kinh (Ostensvik et al., 1981). Đối vớigiống Nostoc có các loài 5
sản sinh ra độc tố gan dạng hepta và pentapeptide như là: N. linckia, N. 6
paludosum, N. rivulare, N. zetterstedtii.Trong khi đó, một số loài chỉ sản sinh 7
ra độc tố thần kinh như là: Oscillatoriaformosa,Anabaena circinalis, A. 8
flosaquae, A. hassallii, A. variabilis, A. lemmermannii, A. spiroides var. 9
Contracta (Carmichael, 1988; Sivonen, 1990). 10
- Một số loài tảo không độc với người nhưng lại độc với cá và các động vật 11

không xương sống (đặc biệt trong các hệ thống nuôi thâm canh) do phá hủy 12
hoặc làm tắc nghẽn mang của chúng như là Chaetoceros convolutus (tảo 13
silic), Gymnodinium mikimotoi (tảo 2 rãnh)… 14
2. Sự phát triển của tảo trong ao nuôi tôm 15
- Dall et al. (1990)cho rằng có mối liên quan mật thiết giữa phytoplankton và 16
sự phát triển của tôm. Nhìn chung, môi trường nước ở các ao tôm khá giàu 17
chất lơ lững, vật chất hữu cơ và các chất dinh dưỡng hòa tan (Paez-Osuna, 18
2001), điều này phụ thuộc vào mức độ thâm canh (bao gồm: mật độ thả, 19
nguồn nước, phân bón và thức ăn) chất thải càng nhiều thì nitơ và phospho bị 20
thải ra ngoài môi trường càng cao và đó là điều kiện thuận lợi cho tảo nở hoa 21
trong ao tôm (Alonso-Rodriguez và Paez-Osuna, 2003). Có nhiều nguyên 22
nhân gây hiện tượng nở hoa như: bón phân bất hợp lý, sản phẩm thải từ động 23
vật thủy sản và các điều kiện môi trường kể cả nồng độmuối. Các loài gây nở 24
hoa chủ yếu thuộc các giống loài tảo ưa môi trường giàu dinh dưỡng. Tôm 25
cũng có thể ăn tảo khi nó sử dụng chất vẫn ở đáy ao (Gomez-Aguirre và 26
Martınez-Cordova, 1998). Tuy nhiên, khi tảo nở hoa trong ao tôm có nhiều 27
bất lợi, có thể gây hại đến sinh trưởng của tôm (Ming -Yuan và Jians-Heng, 1
1993; Cortes-Altami và Licea-Duran, 1999). Hiện tượng nở hoa ở tảo trong 2
ao nuôi thường kéo dài khoảng 5-10 ngày tùy vào giống loài tảo và điều kiện 3
môi trường dinh dưỡng. Trong ao, tảo nở hoa có thể gây bệnh đốm nâu 4
(Stirling và Day, 1990) hoặc gây thiếu oxy cục bộ vào ban đêm từ đó dẫn đến 5
sự thiếu oxy trong máu làm tôm chết hàng loạt (Alonso-Rodriguez và Paez-6
Osuna, 2003). 7
- Thông thường trong ao nuôi, các loài tảo silic phát triển thì có lợi hơn các 8
nhóm tảo khác. Do đó, để tảo silic phát triển tốt cần bón phân nhiều lần với 9
liều lượng ít để đạt tỉ lệ N/P là 20:1 (Boyd và Daniel, 1993).Khi nồng độ 10
muối giảm, nhiều ngành tảo khác sẽ phát triển ưu thế dưới sự ảnh hưởng của 11
nhiều yếu tố như nhiệt độ, ánh sáng, độ muối và hàm lượng chất dinh 12
dưỡng…Theo Boyd (1989), tảo silic thường chiếm ưu thế trong ao nước lợ, 13
mặn. Trong khi đó,tảo lục phát triển mạnh ở các ao có độ mặnthấp, muối dinh 14

dưỡng thấp đến trung bìnhvà nhiệt độ ôn hòa. Tuy nhiên, trong các ao tôm ở 15
vùng cận nhiệt đới, nhiệt đới, tảo lam lại là nhóm tảo phát triển ưu thế nhất, 16
kế đếnlà tảo tảo silic và ít nhất là tảo hai rãnh (Cortes-Altam et al., 1994; 17
Rungsupa et al., 1999). Theo Sevrin và Pletikosic (1990), tảo lam thường ưu 18 
thế ở mùa hè, tuy nhiên chúng là nhóm tảo có thể chịu đựng môi trường khắc 19
nghiệt nên có thể phát triển cả trong mùa đông ở các ao nông, ít thay nước và 20
ánh sáng mạnh (Santoyo, 1972). Theo nghiên cứu của Barraza-Guzman 21
(1994), tảo lam nở hoa với mật độ cao nhất đạt 3,5 triệu tế bào/lít. 22
3. Hiện tượng tảo độc nở hoa trong ao nuôi tôm 23
- Sự nở hoa của nhóm tảo hai rãnh (Dinoflagellate) gây nên thủy triều đỏ ở 24
các ao nuôi tôm đã gây thiệt hại lớn về kinh tế đối với nghề nuôi (Alonso-25
Rodriguez và Paez-Osuna, 2003). Trên các ao nuôi tôm sú Penaeus monodon 26
và P. orientalis ở Đài Loan, Trung Quốc và Malaysia có nhiều giống loài tảo 27
nở hoa do môi trường giàu dinh dưỡng bao gồm: Euglena spp., Noctiluca 1
scintillan,Alexdrium tamarense, Chattonella spp., Protoperidinium balechii; 2
chúng gây ra tình trạng thiếu oxy máu, tiết ra độc tố PSP, ASP làm giảm sinh 3
trưởng ở tôm, gây bệnh, hoặc trực tiếp gây chết tôm (Chen và Gu, 1993; 4
Huei-Meei et al., 1993; Jiasheng et al., 1993; Mingyuan và Jiansheng, 1993; 5
Kotaki et al., 2000). Trong ao tôm thẻ chân trắng Liptopenaeus vannamei, L. 6
stylirostris ở Ecuador và Mexico, một số giống loài tảo nở hoa được phát 7
hiện: Gyrodinium instriatum,Synechocystis diplococcus,Schizothrix calcicola, 8
Prorocentrum minimum, Gymnodinium catenatum. Các loài này thường nở 9
hoa khi môi trường giàu dinh dưỡng hay do sự thay đổi nồng độ muối, chúng 10
tiết ra độc tố PSP và gây thiếu oxy máu làm giảm sinh trưởng và gây chết ở 11
tôm (Jimenez, 1993; Cortes-Altamirano, 1994; Delgado et al., 1996; Cortes-12
Altamirano và Alonso-Rodrıguez (1997); Cortes-Altamirano và Licea-Duran 13 
(1999). 14
- Ở Việt Nam, tảo độc nở hoa làm thiệt hại về kinh tế đã được ghi nhận vào 15
tháng 5 và tháng 6/1995, tảo Noctiluca scintillans nở hoa ở khu vực vịnh Vân 16
Phong thuộc vùng biển Khánh Hòađã làm chết khoảng 20 tấn tôm hùm với 17

thiệt hại ước tính khoảng 6 tỷ đồng (Nguyễn Ngọc Lâm và ctv., 1996).Theo 18
Kotaki et al., (2000) ở ao nuôi tôm sú tại Đồ Sơn, tảo Nizschia navis-19
varingica nở hoa do môi trường giàu dinh dưỡng tiết ra độc tố ASP (1,7pg/tế 20
bào, 1 pg = 1/1.000.000 mg) gây chết tôm. 21
5
(
M
6
ca
u
7
sc
i
8
B
à
8
ph
ả
9
C
ầ
10

9
M
ột số giốn
u
data, C:
N

ntillans n
ở
à
i viết đã đ
ư
ả
i có trích
ầ
n Thơ.
g loài tảo
đ
N
octiluca
S
ở
hoa ở Ne
w
ư
ợc mua t
á
dẫn nguồ
n
đ
ộc hại –
A
S
cintillans,
w
zealand)
á

c quyền t
ừ
n
: Ths. Dư
ơ

A
: Pseudo
n
D:Micro
c

ừ
tác giả,
b
ơ
ng Thị H
o
n
iszchia
pu
c
ystis aeru
g
b
ất cứ hìn
h
o
àng Oan
h

u
ngens, B:
g
inosa, E:
N
h
thức sao
c
h
– Khoa
T
Dinophys
i
N
octiluca
c
hép nào
đ
T
hủy sản –
i
s
đ
ều
ĐH