LUẬN VĂN: Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa vừa mang tính chất chung, vừa mang tính chất đặc thù pdf

LUẬN VĂN:
Nền kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa vừa mang tính chất chung,
vừa mang tính chất đặc thù


Lời mở đầu
Qua những năm đổi mới nước ta đã thành công trong việc chuyển từ nền kinh
tế kế hoạch hoá tập trung, bao cấp sang nền kinh tế thị trường có sự quản lý của
Nhà nước mà vẫn bảo đảm tăng trưởng kinh tế và cải thiện đời sống của nhân dân.
Tuy nhiên nền kinh tế thị trường nước ta mới ở giai đoạn sơ khai, chưa đạt tới trình
độ một nền kinh tế hiện đại. Vì vậy vấn đề nghiên cứu lý luận về kinh tế thị trường
là việc làm hết sức quan trọng và cần thiết để đưa nền kinh tế Việt Nam ngày càng
vững mạnh. Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa vừa mang tính chất
chung, vừa mang tính chất đặc thù. Dựa trên nguyên tắc và tính chất ấy để đưa ra
những biện pháp phát triển kinh tế thị trường ở Việt Nam.
Trong khuôn khổ bài tiểu luận này, trên cơ sở tham khảo tài liệu và vận dụng
những kiến thức mà em đã học em xin mạnh dạn nêu ra vấn đề này trong bài tiểu
luận của mình. Bài tiểu luận của em có thể cịn có những thiếu sót em rất mong
nhận được sự giúp đỡ của thầy, cô để em tiến bộ hơn.

Phần nội dung
I.

Các khái niệm cơ bản

1.

Thị trường
Thị trường ln gắn liền với q trình sản xuất và lưu thơng hàng hố. Theo

nghĩa ngun thuỷ của nó thì thị trường được gắn gắn với 4 đặc điểm nhất định. Nó
là nơi diễn ra các q trình trao đổi mua, bán hàng hố. Thị trường có tính khơng
gian và thời gian theo nghĩa này thì thị trường có thể là hội chợ, các địa dư, hoặc


các khu vực tiêu thụ phân theo các mặt hàng, ngành hàng. Tuy nhiên sản xuất hàng
hoá ngày càng phát triển, lượng sản phẩm hàng hố lưu thơng trên thị trường ngày
càng dồi dào và phong phú, thị trường được mở rộng. Do đó nó lại được hiểu theo
nghĩa rộng hơn. Đó là lĩnh vực trao đổi hàng hố qua tiền tệ làm môi giới. Tại đây
người mua và người bán tác động qua lại lẫn nhau để xây dựng giá cả và số lượng
lưu thông trên thị trường.
Mỗi loại hàng hố lại có thị trường riêng của nó như: thị trường gạo, thị
trường muối, thị trường vải... Do vậy dựa vào các hình thức lưu thơng hàng hố
người ta đã phân chia thị trường thành thị trường cung ứng kỹ thuật, thị trường lưu
thơng những nơng sản hàng hố vàd thị trường thương nghiệp hàng tiêu dùng. Còn
nếu dựa vào quan hệ sở hữu, người ta chia thị trường thành thị trường có tổ chức và
thị trường tự do. Tuy nhiên đó là sự phân chia thị trường ở nước ta thời kỳ trước.
Ngày nay do lý thuyết hiện đại về kinh tế thị trường và dựa trên cơ sở chủng loại
hàng hố được đưa ra trao đổi thì thị trường.
Do nền kin htế hàng hố ln gắn liền với thị trường, tiêu dùng phải thông qua
thị trường... Nên nó có vai trị rất quan trọng và có tác động rất lớn đến quá trình
sản xuất và kinh doanh của bất kỳ doanh nghiệp nào. Thị trường chính là điều kiện,
môi trường cho hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp. Đó chính là nơi
cuối cùng kiểm tra chủng loại hàng hoá và số lượng hàng hoá cũng như chất lượng
của sản phẩm. Thông qua thị trường hoạt động kinh tế của các doanh nghiệp ngày
càng năng động, sáng tạo hơn, hiệu quả của sản xuất kinh doanh ngày càng tốt hơn.
2.

Kinh tế thị trường
Kinh tế thị trường là quá trình, trình độ phát triển cao của kinh tế hàng hố,

trong đó tất cả các yếu tố mang tính chất "đầu vào" "đầu ra", của sản xuất đều thông
qua thị trường. Trong nền kinh tế thị trường các quan hệ kinh tế cảu các cá nhân,
các doanh nghiệp đều biểu hiện thông qua các quan hệ mua bán hàng hoá dịch vụ
trên thị trường.
Kinh tế thị trường xuất hiện như một yêu cầu khách quan không thể thiếu
được của nền kinh tế hàng hoá. Xét về mặt lịch sử thì kinh tế hàng hố có trước


kinh tế thị trường. Kinh tế hàng hoá ra đời thì thị trường cũng xuất hiện nhưng
khơng có nghĩa là lúc đó đã có kinh nghiệm thị trường. Với sự tăng trưởng của kinh
tế thị trường ngày càng mở rộng, phong phú, đồng bộ, các quan hệ thị trường tương
đối hồn thiện clúc này mới hình thành kinh tế thị trường. Như vậy nghĩa là kinh tế
thị trường không phải là một giai đoạn khác biệt, độc lập đứng ngoài kinh tế hàng
hoá mà là giai đoạn cao của kinh tế hàng hoá.
Từ khi kinh tế thị trường hàng hoá nó được chi thành 3 mơ hình khái qt đó
là:
Knh tế thị trường tự do cạnh tranh: là nền kinh tế chịu sự điều tiết tự phát của
các quy luật kinh tế sản xuất hàng hoá. Trong nền kinh tế này Nhà nước không trực
tiếp can thiệp vào mà chỉ tạo môi trường cho sự tự do cạnh tranh lành mạnh, nhất là
môi trường pháp lý.
- Kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước: Do cuộc khủng hoảng kinh tế
thế giới nên chứng tỏ rằng khi tính chất xã hội hố phát triển đến một trình độ nhất
định thì kinh tế thị trường tự do cạnh tranh khơng thể phát triển một cách hài hồ,
ổn định. Vì vậy cần có sự quản lý của Nhà nước để hạn chế những tác hại của tính
tự phát vơ Chính phủ trong nền kinh tế thị trường.
- Kinh tế hỗn hợp: Thực tiễn đã chứng minh trong thời đại hiện nay cả hai mơ
hình kinh tế trên đều kém hiệu quả và nền kinh tế đã dần chuyển sang nền kinh tế
hỗn hợp, nghĩa là kết hợp kinh tế thị trường tự do cạnh tranh với sự điều tiết vĩ mơ
của Nhà nước.

3.

Tính hai mặt của nền kinh tế thị trường
a. Mặt tích cực của nền kinh tế thị trường
Trước hết: kinh tế thị trường kích thích việc áp dụng tiến bộ kỹ thuật, tăng

năng suất lao động, nâng cao trình độ xã hội hố 4 sản xuất. Kinh tế thị trường lấy
lợi nhuận làm động lực hoạt động. Để thu được lợi nhuận đòi hỏi các doanh nghiệp
phải thường xuyên áp dụng kỹ thuật mới, hợp lý hoá sản xuất làm cho năng suất lao
động cá biệt và năng suất lao động tăng lên.


Thứ hai: Kinh tế thị trường có tính năng động và khả năng thích nghi nhanh
chóng. Nó tồn tại một nguyên tắc đó là ai đưa ra thị trường hàng hoá trước sẽ thu
được nhiều lợi nhuận hơn. Mặt khác, nếu nhận thức được sản phẩm của mình khơng
có người mua hay lượng cầu đang giảm dần thì người sản xuất sẽ khơng sản xuất
nữa. Điều đó dẫn tới sự tiết kiệm hao phí lao động xã hội. Vì vậy, kinh tế thị trường
luôn diễn ra sự đổi mới. Nhiều sản phẩm trước đây đã có mặt trên thị trường nhưng
nay khơng cịn nữa vì khơng có nhu cầu về nó nữa. Trên thị trường lại xuất hiện sản
phẩm mới với chất lượng, quy cách, phẩm chất này ngày càng hồn thiện hơn.
Thứ 3: Trong kinh tế thị trường có sẵn hàng hoá và dịch vụ. Kinh tế thị trường
là nền kinh tế dư thừa không phải là nền kinh tế thiếu hụt. Do vậy, nền kinh tế thị
trường tạo được vật chất để thoả mãn ngày càng tốt hơn nhu cầu vật chất, văn hố
và sự phát triển tồn diện của con người.
b. Mặt tiêu cực của nền kinh tế thị trường và biện pháp khắc phục tiêu cực
Trước hết đó là những tệ nạn ln gắn liền với nền kinh tế thị trường như:
khủng hoảng, thất nghiệp, lạm phát, bất bình đẳng, ơ nhiễm mơi trường. Ngày nay
khủng hoảng là tình trạng phổ biến, khủng hoảng có thể chia ra hai loại: khủng
hoảng thừa và khủng hoảng thiếu. Khủng hoảng thừa là đặc trưng của nền kinh tế
thị trường phát triển. "Thừa" ở đây nghĩa là hàng hoá sản xuất ra quá nhiều dẫn đến

cung vượt cầu. Hiện nay xảy ra ra được giải thích với nhiều lý do khác nhau nhưng
về cơ bản nó chỉ là do mâu thuẫn cơ bản của tính chất xã hội hố của sản xuất và
chiếm hữu tư nhân về tư liệu sản xuất. Nó được thể hiện ở tính kế hoạch cao độ
trong từng doanh nghiệp với tính vơ Chính phủ trong tồn xã hội; xu hướng mở
rộng sản xuất vơ hạn đó với sức mua có hạn của quần chúng. Ngồi ra cịn do
những ngun nhân bên ngồi như ảnh hưởng của các cuộc cách mạng, nguồn tài
nguyên, môi trường. Từ những nguyên nhân trên có thể đưa ra nhiều ý kiến giải
quyết vấn đề khủng hoảng đặc biệt là những đề xuất về sự can thiệp của Nhà nước ở
những mức độ khác nhau.
Gắn liền với việc khủng hoảng là thất nghiệp, còn những căn bệnh nan giải
của kinh tế thị trường như: Kinh tế thị trường tạo ra sự phân hố giai cấp do đó tăng
mâu thuẫn giai cấp. Lừa đảo cũng là một tệ nạn của kinh tế thị trường, mục đích lợi


nhuận, người ta tìm mọi cách để giảm chi phí, bán được hàng và thu lợi nhuận, kể
cả các biện pháp lừa đảo. Một tình trạng khác đó là ơ nhiễm mơi trường, khơng khí,
nguồn nước, tàn phá đất đai, rừng đầu nguồn để chạy theo mục đích lợi nhuận là
tình trạng phổ biến trong kinh tế thị trường.
Tất cả những hạn chế trên địi hỏi phải có sự can thiệp của Nhà nước và nền
kinh tế để đảm bảo sự ổn định, công bằng và hiệu quả.
II.

Thực trạng phát triển nền kinh tế thị trường ở Việt Nam

1.

Trình độ phát triển của sản xuất hàng hố cịn thấp, do phân công lao
động xã hội kém phát triển
Gần 80% dân cư sống ở nông thôn, trên 70% số người đang trong độ tuổi lao

động làm nghề nông, sản xuất lương thực vẫn là ngành sản xuất chính chiếm đại bộ
phận diện tích đất canh tác, tỷ xuất hàng hố lương thực thấp; chăn ni chưa trở
thành ngành sản xuất chính. Cơng nghiệp chế biến nơng sản cịn nhở yếu; ở vùng
núi, vùng sâu vẫn còn kinh tế tự nhiên.
2.

Thị trường dân tộc thống nhất đang trong quá trình hình thành nhưng
chưa đồng bộ
Do giao thông vận tải kém phát triển nên chưa lôi quấn được tất cả các vùng

trong nước vào một mạng lưới giao thơng hàng hố thống nhất.
Thị trường hàng hố dịch vụ đã hình thành nhưng cịn hạn hẹp và nhiều hiện
tượng tiêu cực. Thị trường hàng hoá sức lao động đã ra đời một số trung tâm giới
thiệu việc làm và xuất khẩu lao động nhưng đã nảy sinh những hiện tượng tiêu cực.
Nét nổi bật trong thị trường này là cung và sức lao động lành nghề nhỏ hơn rất
nhiều. Trong khi đó cung về sức lao động giản đơn lại vượt quá xa cầu, nhiều người
có sức lao động khơng tìm được việc làm. Cịn thị trường tiền tệ có nhiều tiến bộ
nhưng vẫn còn nhiều chắc trở, như nhiều doanh nghiệp nhất là doanh nghiệp tư
nhân rất thiếu vốn nhưng không vay được vì vướng mắc thủ tục. Trong khi đó nhiều
ngân hàng thương mại huy động được nhiều tiền gửi và không thể cho vay. Thị


trường chứng khốn ra đời nhưng cũng chưa có nhiều (hàng hố) để mua bán và
mới có rất ít doanh nghiệp đủ điều kiện tham gia thị trường này.
3.

Nhiều thành phần kinh tế tham gia thị trường.
Có nhều loại hình sản xuất hàng hoá cùng tồn tại, đan xen nhau, trong đó sản

xuất hàng hố nhỏ phân tán cịn phổ biến.

4.

Q trình chuyển kinh tế cịn mang tính tự cung tự cấp
Nền kinh tế hàng hoá diễn ra cùng quá trình chuyển có chế kế hoạch hố tập

trung, bao cấp sang cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước.
Q trình này địi hỏi sự phát triển phân công lao động xã hội, phát triển cơ
cấu hạ tầng... xố bỏ cơ chế quản lý cũ, hình thành và hồn thiện cơ chế quản lý
mới.
5.

Sự hình thành của thị trường trong nước luôn gắn với việc mở rộng quan
hệ kinh tế đối ngoại, hội nhập thị trường khu vực và thế giới, trong khi
điều kiện về trình độ kỹ thuật, kinh tế kỹ thuật còn thấp xa so với hầu hết
các nước khác
Tồn cầu hố và khu vực hố về kinh tế đang đặt ra cho các nước đang phát

triển như nước ta những thách thức hết sức gay gắt. Nhưng đó là xu thế tất yếu
khách quan, nên không thể đặt vấn đề tham gia hay không tham gia. Mà chỉ tìm
cách xử sự với xu hướng đó như thế nào.
6.

Quản lý Nhà nước về kinh tế xã hội cịn yếu: Hệ thống luật pháp, cơ chế,
chính sách chưa đồng bộ và nhất quán, thực hiện chưa nghiêm
Công tác tài chính, ngân hàng, giá cả, kế hoạch hố, quy hoạch xây dựng,

quản lý đất đai còn nhiều yếu kém; thủ tục hành chính đổi mới chậm. Thương
nghiệp Nhà nước bỏ trống một số chận địa quan trọng, chưa phát huy tốt vai trò chủ
đạo trên thị trường. Quản lý xuất nhập khẩu có nhiều sơ hở, tiêu cực, một số trường
hợp gây tác động xấu đối với sản xuất. Chế độ phân bố thu nhập còn nhiều bất hợp

lý. Bộ chi ngân sách va nhập siêu còn lớn, lạm phát được kiềm chế nhưng chưa
vững chắc.


III. Những giải pháp chủ yếu để phát triển kinh tế thị trường ở Việt Nam
Trước thực trạng của nền kinh tế thị trường nước ta để đưa ra nền kinh tế nước
nhà ngày càng vững mạnh, xây dựng một nền kinh tế thị trường định hướng xã hội
cần thực hiện những giải pháp như:
1.

Thực hiện nhất quán phát triển kinh tế nhiều thành phần
Nâng cao hiệu quả kinh tế Nhà nước và kinh tế tập thể để kinh tế Nhà nước

vững lên đóng vai trị chủ đạo và cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền
tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân.
Khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi cho các chủ thể kinh tế thuộc tất cả
các thành phần kinh tế phát triển sản xuất hàng hoá, dịch vụ trong mọi ngành kinh
tế quốc dân, sắp xếp lại các doanh nghiệp Nhà nước và phát triển các hình thức kinh
tế hợp tác kiểu mới.
2.

Tiếp tục đổi đổi mới và hoàn thiện cơ chế quản lý kinh tế, tạo lập đồng bộ
các loại thị trường
Phát triển mạnh thị trường hàng hoá, dịch vụ, khắc phục tình trạng kinh doanh

trái phép, chốn lận thuế. Tổ chức quản lý tốt việc thuê mướn và sử dụng lao động;
quản lý chặt chẽ việc sử dụng ruộng đất và thị trường bất động sản, hoàn thiện thị
trường tiền tệ. Xây dựng thị trường vốn và thị trường chứng khoán.
3.

Nâng cao năng lực và hiệu quả quản lý kinh tế vĩ mô của Nhà nước
Nhà nước thực hiện tốt chức năng định hướng sự phát triển kinh tế, kiểm kê và

kiểm soát mọi hoạt động kinh tế - xã hội, tạo lập khn khổ pháp luật và hệ thống
chính sách nhất quán, trực tiếp đầu tư vào một số lĩnh vực thiết yếu, nhất là kết cấu
hạ tầng để tạo ra môi trường ổn định và thuận lợi cho giới kinh doanh làm ăn phát
đạt, hạn chế các hiện tượng tiêu cực.
Tiếp tục cải cách các thủ tục hành chính để Nhà nước thực hiện đúng chức
năng quản lý vĩ mô và chức năng chủ sở hữu tài sản công cộng của Quốc gia, không
can thiệp vào chức năng quản trị kinh doanh và quyền tự chủ hoạch toán doanh
nghiệp.


4.

Nhà nước thực hiện các biện pháp nhằm đảm bảo tăng trưởng kinh tế đi
đôi với tiến bộ và công bằng xã hội
Như thực hiện thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp: thực hiện

các chương trình xố đói, giảm nghèo, nhất là tín dụng cho người nghèo và các
chính sách xã hội khác.


Kết luận
Việc từ bỏ nền kinh tế tập trung quan liêu bao cấp chuyển sang nền kinh tế thị
trường là một bước đi đúng đắn của Đảng và Nhà nước ta. Ngay ở những bước đi
đầu chúng ta không thể tránh khỏi những vướng mắc khó khăn, trở ngại. Nhưng
thực sự nền kinh tế thị trường đã làm cho nền kinh tế của nước ta càng ngày càng
phát triển vững mạnh và tạo các điều kiện cho các doanh nghiệp Việt Nam khẳng
định tên tuổi mình, khơng những ở thị trường trong nước mà còn ở các thị trường

quốc tế đầy sự cạnh tranh và cam go.

Tài liệu tham khảo
1. Giáo trình thương mại
2. Thời báo "Kinh tế thị trường"
3. Một số tài liệu khác.


mục lục
Lời mở đầu

....................................................................................................... 1

Phần nội dung

2

I.

Các khái niệm cơ bản .............................................................................................. 2
1. Thị trường........................................................................................................ 2
2. Kinh tế thị trường ............................................................................................ 3
3. Tính hai mặt của nền kinh tế thị trường ....................................................... 4
a. Mặt tích cực của nền kinh tế thị trường .............................................. 4
b. Mặt tiêu cực của nền kinh tế thị trường và biện pháp khắc phục
tiêu cực..................................................................................................... 5

II. Thực trạng phát triển nền kinh tế thị trường ở Việt Nam ....................................... 6
1. Trình độ phát triển của sản xuất hàng hố cịn thấp, do phân cơng lao
động xã hội kém phát triển ............................................................................ 6

2. Thị trường dân tộc thống nhất đang trong quá trình hình thành nhưng
chưa đồng bộ ................................................................................................... 6
3. Nhiều thành phần kinh tế tham gia thị trường. ............................................ 7
4. Q trình chuyển kinh tế cịn mang tính tự cung tự cấp.............................. 7
5. Sự hình thành của thị trường trong nước luôn gắn với việc mở rộng
quan hệ kinh tế đối ngoại, hội nhập thị trường khu vực và thế giới,
trong khi điều kiện về trình độ kỹ thuật, kinh tế kỹ thuật còn thấp xa so
với hầu hết các nước khác .............................................................................. 7
6. Quản lý Nhà nước về kinh tế xã hội còn yếu: Hệ thống luật pháp, cơ
chế, chính sách chưa đồng bộ và nhất quán, thực hiện chưa nghiêm ........ 7
III. Những giải pháp chủ yếu để phát triển kinh tế thị trường ở Việt Nam .................. 8
1. Thực hiện nhất quán phát triển kinh tế nhiều thành phần .......................... 8
2. Tiếp tục đổi đổi mới và hoàn thiện cơ chế quản lý kinh tế, tạo lập đồng
bộ các loại thị trường ...................................................................................... 8
3. Nâng cao năng lực và hiệu quả quản lý kinh tế vĩ mô của Nhà nước ......... 8
4. Nhà nước thực hiện các biện pháp nhằm đảm bảo tăng trưởng kinh tế
đi đôi với tiến bộ và công bằng xã hội ........................................................... 9


Kết luận

..................................................................................................... 10

Tài liệu tham khảo 10