Báo cáo " Giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người - nội dung cơ bản trong tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hoá pháp luật" docx

nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học số 3/2004 49





TS. Lê Thanh Thập *
m 1990, UNESCO - T chc vn hoỏ -
giỏo dc ca Liờn hip quc - cụng
nhn Ch tch H Chớ Minh l danh nhõn vn
hoỏ th gii. ỳng nh d bỏo ca nh th
Nga Oxip Manenxtam nm 1923, khi tip
xỳc vi Ngi (lỳc by gi ly tờn l Nguyn
i Quc): C din mo Nguyn i Quc
toỏt lờn s t nh v lch thip vn cú. Ngi
l s th hin mt nn vn hoỏ, khụng phi
vn hoỏ chõu u, m cú l l vn hoỏ ca
tng lai.
(1)

Vn hoỏ tng lai - nn vn hoỏ H
Chớ Minh l s kt tinh truyn thng vn hoỏ
hng ngn nm ca dõn tc Vit Nam ng
thi, cng l ni hi t v kt tinh ca cỏc nn
vn hoỏ trờn th gii.
Nghiờn cu H Chớ Minh di giỏc l
nh vn hoỏ ó cú nhiu tỏc gi, nhiu ti
khoa hc cp nhng nghiờn cu t tng

H Chớ Minh v vn hoỏ phỏp lut, cú l cũn
ớt c bn n. Trong phm vi bi vit ny,
chỳng tụi cha cú tham vng nghiờn cu mt
cỏch ton din vn t tng H Chớ Minh
v vn hoỏ phỏp lut m ch cp ni dung
c bn nht ú l t tng gii phúng dõn tc,
gii phúng giai cp, gii phúng con ngi.
Vn hoỏ phỏp lut l nhng giỏ tr nhõn
o, tin b, tớch cc ca h thng phỏp lut
th hin trong cỏc b lut, o lut m cỏc giỏ
tr ca chỳng c thm thu vo nhn thc
v hnh ng ca mi cỏ nhõn, bin thnh
nhu cu thng trc trong ng x ca h,
cựng cỏc thit ch xó hi nhm bo m thc
hin cỏc giỏ tr y.
Trong thi i ngy nay, vi cỏch hiu
trờn õy, t tng H Chớ Minh v vn hoỏ
phỏp lut l cỏc giỏ tr phỏp lut ca giai cp
cụng nhõn. T tng ú ó c H Chớ
Minh nờu ra v ch o xõy dng, thc hin
nc ta trong sut cuc i hot ng ca
Ngi. Bn cht ca nn phỏp lut th hin
giỏ tr vn hoỏ ó c Ngi khng nh
ngay t nm 1950 ti Hi ngh hc tp ca
cỏn b ngnh t phỏp:
Lut phỏp ca chỳng ta hin nay l ý chớ
ca giai cp cụng nhõn lónh o cỏch mng;
Lut phỏp ca ta hin nay bo v quyn
li cho hng triu ngi lao ng

Lut phỏp ca ta l lut phỏp thc s dõn
ch vỡ nú bo v quyn t do, dõn ch rng
rói cho nhõn dõn lao ng.
(2)

T tng phỏp lut tin b ca Ch tch
H Chớ Minh c hỡnh thnh v phỏt trin
khụng ngng, k t khi Ngi gi bn Yờu
sỏch 8 im cho Hi ngh ho bỡnh Vộc
Xõy nm 1919, ri n Bn ỏn ch thc
dõn Phỏp (xut bn ln u tiờn bng ting
N

* Ging viờn chớnh Khoa Mỏc - Lờnin, t tng H Chớ Minh
Trng i hc lut H Ni


nghiên cứu - trao đổi
50
Tạp chí luật học số 3/2004
Phỏp ti Paris nm 1925) mang t tng yờu
nc, n khi tr thnh chin s cng sn.
Bng s phỏt trin ca mỡnh, Ch tch H Chớ
Minh ó nõng nhng t tng phỏp lut lờn
mt tm cao mi. ú l t tng phỏp lut
tin b, cỏch mng ca giai cp cụng nhõn.
n thi im ú, Ngi ó gn t tng gii
phúng dõn tc vi gii phúng giai cp cụng
nhõn v gii phúng con ngi.

Qua mt s tỏc phm phn ỏnh cuc i
hot ng ca Ch tch H Chớ Minh thy rừ
iu ú. Trong bn Yờu sỏch ca nhõn dõn
An Nam, di tờn l Nguyn i Quc, ó
nờu mt ũi hi cp bỏch v quyn dõn tc
ca nhõn dõn Vit Nam v quyn t do ca
ngi Vit Nam. Ngi núi: Quyn thiờng
liờng ca cỏc dõn tc c tha nhn, theo
nhng li cam kt chớnh thc v trnh trng
m cỏc cng quc ng minh ó cụng b
vi ton th gii trong cuc u tranh ca
vn minh chng dó man.
(3)

Ch phong kin v thc dõn Phỏp
thng tr nc ta bng h thng sc lnh, bt
nhõn dõn ta phc tựng phỏp lut c oỏn do
nh nc quõn ch v bo h ban hnh.
Trc tỡnh hỡnh y, t tng v quyn dõn tc
c bn ca Ch tch H Chớ Minh xỏc lp nn
tng cỏc mc tiờu v phng hng u tranh
ca nhõn dõn ta nhm ginh li v bo m
cỏc giỏ tr phỏp lut ó c quc t tha
nhn. Khng nh quyn bỡnh ng dõn tc,
quyn t quyt dõn tc, quyn c lp dõn tc
trờn c s cụng phỏp quc t l ni dung quan
trng nht trong t tng H Chớ Minh v
vn hoỏ phỏp lut lỳc by gi. Chớnh t tng
ny ó khng nh vi nhõn dõn th gii rng
quyn u tranh ginh c lp, t do, thng

nht ton vn lónh th ca nhõn dõn Vit
Nam l chớnh ngha v phự hp vi cụng
phỏp quc t.
Cựng vi vic u tranh ũi tha nhn
thc s quyn t quyt thiờng liờng ca cỏc
dõn tc, Ngi nờu yờu sỏch 8 im v cỏc
quyn ca con ngi Vit Nam. bo m
cỏc quyn ú, cn phi: Ci cỏch nn cụng lớ
ụng Dng bng cỏch ban cho ngi bn
x cng c quyn hng nhng bo m
v mt phỏp lut nh ngi u chõu; xoỏ
b hon ton v trit cỏc to ỏn dựng
lm cụng c khng b v ỏp bc b phn
trung thc nht trong nhõn dõn An Nam,
(4)

phi bo m cỏc quyn t do c bn ca
con ngi nh: "Quyn t do bỏo chớ v t
do ngụn lun; quyn t do lp hi v hi
hp; quyn t do xut ngoi v i du lch
nc ngoi; quyn t do giỏo dc, phi:
thay th ch ra sc lnh bng ch ra
cỏc o lut.
(5)

Cng nh nhng t tng tin b trong
Bn yờu sỏch gi Hi vn quc - Nguyn
i Quc nờu yờu sỏch v: Quyn c lp
hon ton tc khc ca dõn tc Vit Nam;
nu quyn ú c thc hin thỡ nc Vit

Nam s sp t mt nn hin phỏp v phng
din chớnh tr v xó hi, theo nhng lớ tng
dõn quyn.
(6)

Nh vy, trong yờu sỏch ca nhõn dõn
An Nam (thỏng 6/1919), trong Bn yờu
sỏch gi hi vn quc (1926), H Chớ Minh
ó gn vn c lp dõn tc vi vn
quyn t do ca con ngi .
Vn gii phúng dõn tc v gii phúng
con ngi - nhng giỏ tr tin b, c H
Chớ Minh nờu lờn nh nhng vn mang


nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học số 3/2004 51

tớnh phỏp lớ quc t, ú l nhng giỏ tr mang
tớnh nhõn loi. S dng nhng giỏ tr m k
thự khụng th ph nhn u tranh chng
li k thự, t tng ú ó t ti nhng ũi
hi cao nht v mt chớnh tr - phỏp lớ ca
ngi dõn mt nc thuc a lỳc by gi.
Trong xu th phỏt trin ca thi i, cỏc
th lc quc buc phi tha nhn quyn
dõn tc t quyt v cỏc quyn c bn ca con
ngi nhng chỳng cng s khụng bao gi
thc hin i vi ngi dõn cỏc nc thuc
a. Nờu nhng vn bit chc k thự s

khụng bao gi thc hin (nhng chỳng cng
khụng th ph nhn) u tranh, chng t
nh yờu nc Nguyn i Quc rt nhy cm
vi nhng vn lut phỏp quc t. Nờu
nhng t tng ú lờn, Ngi mong tỡm c
ting núi chung, tranh th c s ng h ca
lc lng tin b v lng tri trờn th gii lỳc
by gi. i vi trong nc, t tng ú thc
tnh ý thc u tranh ca nhõn dõn Vit Nam.
S nhy cm c bit vi nhng vn
mang tớnh cht phỏp lớ quc t (nh quyn
dõn tc t quyt, cỏc quyn t do c bn ca
con ngi), ch cú th thng trc trong tõm
trớ ca mt con ngi khi m ch ngha yờu
nc v ch ngha nhõn vn ho qun mt
cỏch nhun nhuyn. ú l phm cht ca mt
nh vn hoỏ ln.
T tng phỏp lut tin b ca nh yờu
nc Nguyn i Quc ngy cng c cng
c v phỏt trin, biu hin tp trung trong
Tuyờn ngụn c lp m Ngi c ngy
2/9/1945 ti qung trng Ba ỡnh lch s.
Tuyờn ngụn c lp, ngy 2/9/1945 l
mt vn kin cú giỏ tr phỏp lớ mang tớnh thi
i. Trong ú, t tng v quyn dõn tc t
quyt v cỏc quyn c bn ca con ngi l
nhng ni dung ch o v l kim ch nam
cho vic xõy dng chớnh quyn cng nh nn
phỏp lut cỏch mng Vit Nam.
M u bn Tuyờn ngụn c lp, Ch

tch H Chớ Minh trớch dn li bt h trong
Tuyờn ngụn c lp ca nc M nm
1776: "Tt c mi ngi u sinh ra cú
quyn bỡnh ng. To hoỏ cho h nhng
quyn khụng ai cú th xõm phm c; trong
nhng quyn y cú quyn c sng, quyn
t do v quyn mu cu hnh phỳc.
T nhng quyn c bn ca con ngi
m cỏc nc quc phi tha nhn, Ngi
khng nh: Suy rng ra, cõu y cú ngha l:
tt c cỏc dõn tc trờn th gii u sinh ra
bỡnh ng; dõn tc no cng cú quyn sng,
quyn sung sng v quyn t do.
Ngi tip tc vin dn bn Tuyờn ngụn
nhõn quyn v dõn quyn ca cỏch mng
Phỏp nm 1791: Ngi ta sinh ra t do v
bỡnh ng v quyn li v phi luụn luụn
c t do v bỡnh ng v quyn li. V
mt phỏp lớ quc t, ú l nhng l phi
khụng ai cú th chi cói c.
T vn quyn con ngi núi chung
n quyn sng ca mt cng ng ngi l
s phỏt trin t tng mt cỏch liờn tc, hp
logic, vn gii phúng con ngi phi gn
lin vi vn gii phúng dõn tc. Mt dõn
tc b thng tr thỡ quyn con ngi dõn
tc ú cng khụng c bo m. Cui bn
Tuyờn ngụn c lp, H Ch tch khng
nh: Nc Vit Nam cú quyn hng t
do v c lp v thc s ó thnh mt nc

t do c lp. Ton th dõn tc Vit Nam
quyt em tt c tinh thn v lc lng,


nghiªn cøu - trao ®æi
52
T¹p chÝ luËt häc sè 3/2004
tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự
do độc lập ấy”.
Đối với nhân dân Việt Nam, quyền sống
trong độc lập, tự do, bình đẳng đã được
khẳng định.
Tuyên ngôn Độc lập ngày 2/9/1945 là sự
phát triển tư tưởng chính trị - pháp lí của Chủ
tịch Hồ Chí Minh từ bản “Yêu sách của nhân
dân An Nam”, “Bản yêu sách gửi hội vạn
quốc”… Đó là tư tưởng chính trị - pháp lí dân
tộc, dân chủ. Tư tưởng này còn được tiếp tục
củng cố và phát triển trong Hiến pháp năm
1946, Hiến pháp năm 1959.
Là nhà yêu nước tìm đường giải phóng
dân tộc, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đến với
chủ nghĩa Mác - Lênin. Cuộc cách mạng giải
phóng dân tộc do Người lãnh đạo đã được
gắn liền với cuộc đấu tranh giải phóng giai
cấp công nhân, giải phóng con người khỏi
mọi áp bức, bóc lột và thực hiện các quyền tự
do cơ bản của con người.
Đi từ chủ nghĩa yêu nước đến với chủ
nghĩa cộng sản, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gắn

được quyền lợi của dân tộc với quyền lợi của
giai cấp công nhân trong mối quan hệ mật
thiết giữa cách mạng giải phóng dân tộc vì
độc lập, tự do của Tổ quốc với cách mạng xã
hội chủ nghĩa giải phóng giai cấp công nhân
và toàn thể nhân dân lao động.
Thấm nhuần tư tưởng của chủ nghĩa Mác-
Lênin, Chủ tịch Hồ Chí Minh thường nhắc
nhở: Nhà nước cách mạng phải bảo đảm
quyền làm chủ của nhân dân và mục tiêu duy
nhất của Nhà nước cách mạng là phục vụ dân
tộc. Nhà nước cách mạng muốn thực hiện
được mục tiêu của mình phải dùng pháp luật
để xây dựng và không ngừng củng cố Nhà
nước, tiến hành công việc quản lí Nhà nước.
Nội dung và sức mạnh của pháp luật là phát
huy quyền làm chủ của nhân dân lao động mà
nòng cốt là liên minh giữa giai cấp công nhân
và giai cấp nông dân.
Ngay sau khi Cách mạng tháng Tám
thành công, đất nước giành lại được độc lập,
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chú ý ngay tới việc
bầu cử Quốc hội và xây dựng Hiến pháp.
Người coi đó là vấn đề cấp bách, là điều kiện
bảo đảm cho nhân dân được hưởng quyền tự
do, dân chủ. Người nói: “Phải bầu ngay
Quốc hội càng sớm càng tốt. Bên trong thì
nhân dân tin tưởng vào chế độ của mình,
trước thế giới, Quốc hội do nhân dân bầu ra
có một giá trị pháp lí không ai có thể phủ

nhận được”.
(7)
Người trực tiếp chỉ đạo Chính
phủ xây dựng Hiến pháp và pháp luật ở nước
ta - một nền pháp luật tiến bộ, cách mạng, vì
lợi ích của giai cấp công nhân và toàn thể dân
tộc Việt Nam.
Để củng cố nền độc lập dân tộc và quyền
tự do, dân chủ trong hoàn cảnh nhân dân đã
có chính quyền của mình, Chủ tịch Hồ Chí
Minh đã tiên liệu rằng nguy cơ đánh mất độc
lập, tự do lại có thể xảy ra do chúng ta không
xác lập được một trật tự pháp lí mới, xâm
phạm quyền hưởng tự do, hạnh phúc của
nhân dân, Người nói rằng: “Nước độc lập mà
dân không được hạnh phúc, tự do thì độc lập
cũng không có nghĩa lí gì”.
(8)

Sau Cách mạng tháng Tám đất nước lâm
vào hoàn cảnh thù trong, giặc ngoài. Ngoài
nguy cơ giặc ngoại xâm, giặc đói, giặc dốt
còn một nguy cơ nội xâm trong hàng ngũ
cách mạng: “Có nhiều người phạm những lỗi
lầm rất nặng nề: trái phép. Cũng có lúc vì tư


nghiên cứu - trao đổi
Tạp chí luật học số 3/2004 53

thự m bt b v tch thu gia sn lm cho
nhõn dõn oỏn thỏn. Cy th. Cy mỡnh trong
ban ny, ban n ri ngang tng phúng tỳng,
mun sao lm vy, coi khinh d lun, khụng
ngh gỡ n dõn, quờn rng dõn bu mỡnh ra
lm vic cho dõn ch khụng phi cy
th vi dõn. H hoỏ, n mun cho ngon, mc
mun cho p, cng ngy cng xa x, cng
ngy cng lóng phớ, th hi tin bc õu m
ra? Thm chớ ly ca cụng lm vic t, quờn
c thanh liờm, o c.
(9)
Trong tỡnh hỡnh
t nc nh vy, sau khi xoỏ b ch thc
dõn v phong kin, Ch tch H Chớ Minh
tham gia ngay vo vic xõy dng bn d tho
Hin phỏp u tiờn ca nc Vit Nam mi.
Trong Hin phỏp ny, ngoi vic xỏc lp
quyn bỡnh ng dõn tc, giai cp, gii tớnh
trong xó hi, Ch tch H Chớ Minh mong
mun bc u xõy dng quan h vn hoỏ
dõn ch mi, ú kt hp c bn yu t c
bn: 1) Dõn ch i din; 2) Dõn ch trc
tip; 3) Quyn con ngi; 4) Quyn cụng dõn.
Cỏc ch nh ca Hin phỏp s l cụng c
qun lớ t nc, trc ht l i vi nhng
ngi tha hnh phỏp lut.
T tng H Chớ Minh v vn hoỏ phỏp
lut trong giai on u tiờn ca cuc cỏch
mng gii phúng dõn tc ó cha ng yu t

c bn ca vic cu trỳc li nn vn hoỏ c
truyn - ú l kt hp gia yu t khoa hc v
yu t dõn tc. Tớnh khoa hc trong t tng
vn hoỏ phỏp lut H Chớ Minh bt ngun t
vic tip thu cỏc thnh qu qun lớ t nc
ca nhiu nn vn minh tiờn tin trờn th gii.
Tớnh dõn tc trong t tng vn hoỏ phỏp lut
ca Ngi li bt ngun t truyn thng yờu
nc, lũng nhõn ỏi, v tha lõu i ca nhõn dõn
ta. T tng vn hoỏ phỏp lut H Chớ Minh l
c s cho nhiu quan h lao ng, giao tip,
ng x thu lớ, t tỡnh ca xó hi ta.
Ln u tiờn trong lch s vn hoỏ dõn
tc, H Chớ Minh ó cp mnh m n
vic bỡnh ng gii tớnh, bỡnh ng c v
quyn v ngha v. T tng coi ph n l
na xó hi, cha gii phúng c ph n l
cha gii phúng c xó hi ca Ch tch H
Chớ Minh cú ý ngha vn hoỏ phỏp lớ rt sõu
rng. T tng ny khụng ch khc phc
c s coi thng n gii m nú cũn úng
gúp to ln vo vic gii phúng con ngi, gii
phúng nng lc sỏng to ca xó hi.
Theo t tng H Chớ Minh, vn hoỏ
phỏp lut l vn hoỏ nhõn o. Hiu bit
phỏp lut, lm theo phỏp lut, gúp phn lm
cho cỏi tt trong mi con ngi phỏt trin,
ngn chn cỏi ỏc khi nú ny sinh, ú chớnh l
hng xõy dng vn hoỏ phỏp lut mi m
Ch tch H Chớ Minh xng. Cỏi ct lừi

trong t tng vn hoỏ phỏp lut H Chớ
Minh l gii phúng con ngi khi mi s
ỏp bc, búc lt, to ra mt xó hi bỡnh yờn,
nhõn dõn c sng t do, hnh phỳc, bỡnh
quyn v bỡnh ng./.

(1), (3), (4), (5).Xem: H Chớ Minh Ton tp, Tp 1,
Nxb. Chớnh tr quc gia, H.1995, tr.435, 436, 478.
(2).Xem: "Nh nc v Cỏch mng", Nxb. Phỏp lớ,
1985, tr.185-188.
(6). Theo ti liu ca Vin bo tng cỏch mng Vit
Nam - kớ hiu: H. I. G/S
0
.1.
(7).Xem: H Chớ Minh Ton tp, Tp 4, Nxb. Chớnh
tr quc gia, H.1995, tr.8.
(8). Nh trờn ó dn: tr.56.
(9). Nh trờn ó dn: tr. 57.