Bí quyết học và làm bài thi môn lịch sử

Bí quyết học và làm bài thi môn Lịch sử
Nguồn: hp://ussh.vnu.edu.vn/bi-quyet-hoc-va-lam-bai-thi-mon-lich-su/6068
“Lịch sử như một câu chuyện dài với nhiều sự kiện, nhiều chương, hồi được liên
kết logic với nhau theo trật tự thời gian và luôn có mối quan hệ nhân quả. Lịch sử
đem lại cho chúng ta những suy ngẫm rất quý giá về cuộc sống. Nếu hiểu được
điều ấy và biết học Sử một cách có phương pháp, các em học sinh sẽ không còn
thấy đây là một môn học khô khan nữa” – TS. Nguyễn Quang Liệu (giảng viên
Khoa Lịch sử, Trường ĐHKHXH&NV) chia sẻ suy nghĩ của mình về cách dạy và
học Sử. Thầy cũng “bật mí” cho các bạn thí sinh bí quyết để học và làm bài thi
môn Lịch sử một cách tốt nhất trong kì thi đại học năm nay.
Nội dung chương trình lịch sử Việt Nam lớp 12 bắt đầu từ sau chiến tranh thế giới
thứ nhất và kết thúc vào năm 2000. Nội dung chương trình lịch sử thế giới bắt đầu
từ sự kiện chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc năm 1945 kéo dài cho đến năm
2000. Đây là khối lượng kiến thức Lịch sử rất lớn mà các em học sinh phải nắm
được trong một khoảng thời gian ôn thi rất ngắn. Vì vậy, chúng ta phải biết cách
học và cách làm bài thi thì mới có kết quả tốt. Sau đây là những kinh nghiệm của
cá nhân tôi rút ra sau nhiều năm nghiên cứu, giảng dạy môn Lịch sử cho nhiều đối
tượng học sinh, sinh viên, học viên.
Thứ nhất, học sinh phải có cái nhìn tổng thể về lịch sử Việt Nam và lịch sử thế
giới trong chương trình ôn thi đại học. Khi học, yêu cầu đầu tiên là các em phải có
phương pháp phân kì lịch sử, phải vẽ được bức tranh lịch sử gồm nhiều giai đoạn
với tên gọi và những đặc điểm riêng của từng giai đoạn. Tiếp đó, với mỗi giai
đoạn, các em lại đi sâu nắm những nội dung và sự kiện chính, có ý nghĩa quan
trọng. Nếu không làm tốt được điều này ngay từ lúc bắt đầu học thì học sinh dễ rơi
vào “mê cung” những sự kiện, nội dung chồng chéo mà không định vị được vị trí
từng nội dung, từng sự kiện nằm trong giai đoạn nào của lịch sử Việt Nam.
* Ví dụ, theo tôi, tổng quan Lịch sử Việt Nam từ 1919-2000 có thể được phân kì
thành 5 giai đoạn lớn:
- Giai đoạn 1919-1930: thời kì vận động thành lập Đảng.
- Giai đoạn 1930-1945: đấu tranh giành chính quyền.
- Gian đoạn 1945-1954: bảo vệ chính quyền và tiến hành kháng chiến chống thực

dân Pháp xâm lược.
- Giai đoạn 1954-1975: Cách mạng XHCN miền Bắc và cách mạng dân tộc dân
chủ nhân dân ở miền Nam.
- Giai đoạn 1975 đến năm 2000.
* Ở cấp độ thứ hai, trong từng giai đoạn, chúng ta lại phải xác định các nội dung
chính. Ví dụ: trong giai đoạn 1919-1930 không được quên các nội dung sau:
- Chính sách khai thác thuộc địa lần thứ II của thực dân Pháp
- Phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam
- Phong trào yêu nước theo khuynh hướng vô sản gắn liền với vai trò của Nguyễn
Ái Quốc.
- Hội nghị hợp nhất thành lập Đảng.
* Ở cấp độ thứ 3, khi triển khai nội dung về phong trào yêu nước của giai cấp vô
sản gắn với vai trò của Nguyễn Ái Quốc, cần nắm các nội dung sau:
- Hoàn cảnh tìm đường cứu nước của Nguyễn Ái Quốc.
- Quá trình đi tìm đường (1911-1920).
- Quá trình chuẩn bị về chính trị tư tưởng và tổ chức cho sự ra đời của Đảng (1921-
1929).
Nếu nắm vấn đề theo “cây” sơ đồ như trên sẽ rất dễ hiểu, dễ học, dễ nhớ. Nhưng
trên thực tế, rất nhiều học sinh lại học theo hướng “từ dưới lên”, tức là học từ các
sự kiện và từng giai đoạn cụ thể mà không có cái nhìn tổng thể và móc xích chúng
lại với nhau.
Thành Long/USSH
Các sự kiện lịch sử thường có liên quan logic với nhau, sự kiện này là nguyên nhân
dẫn đến sự kiện kia. Nếu chúng ta hiểu quy luật này thì học Lịch sử rất dễ.
Thứ hai, lịch sử là một dòng chảy với những sự kiện liên tục, diễn ra theo trình tự
thời gian. Các sự kiện lịch sử thường có liên quan logic với nhau, sự kiện này là
nguyên nhân dẫn đến sự kiện kia. Nếu chúng ta hiểu quy luật này thì học Lịch sử
rất dễ. Còn nếu học kiểu nhảy cóc, học vẹt, thiếu sự liên kết thì rất khó nhớ.
* Ví dụ: Tại sao có sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam? Là do công cuộc khai
thác thuộc địa của thực dân Pháp làm xuất hiện các giai cấp trong xã hội Việt Nam.

Không chịu được ách áp bức bóc lột, các giai cấp lần lượt đứng lên chống lại thực
dân Pháp. Xuất hiện phong trào đấu tranh yêu nước theo khuynh hướng dân chủ tư
sản nhưng phong trào này nhanh chóng thất bại. Tiếp đó, ngọn cở đấu tranh thuộc
về giai cấp vô sản. Và sau khi giai cấp vô sản xác định được sứ mệnh của mình rồi
thì có nhu cầu xuất hiện một tổ chức chính trị của giai cấp vô sản. Từ đó dẫn đến
sự ra đời của nhiều tổ chức khác nhau như: Đông dương Cộng sản Đảng, An Nam
Cộng sản Đảng, Đông Dương Cộng sản liên đoàn và cuối cùng là hội nghị hợp
nhất các tổ chức cộng sản ấy để thành lập nên Đảng Cộng sản Việt Nam năm 1930.
Thứ ba, với mỗi nội dung học, học sinh phải nắm được những sự kiện chính và trả
lời được các câu hỏi: diễn ra ở đâu, thời gian nào, diễn ra làm sao và ý nghĩa của sự
kiện như thế nào?
* Ví dụ: đề thi hỏi về chiến dịch Biên giới năm 1950, các em phải bám sát và trả
lời được các câu hỏi: âm mưu thủ đoạn của địch là gì? chủ trương kế hoạch của ta?
diễn biến, kết quả và ý nghĩa?
Thứ tư, rất nhiều người nghĩ học Lịch sử chỉ đơn thuần là học thuộc, đó là một
quan niệm sai lầm. Học thuộc nhưng phải trên cơ sở quan trọng là phải hiểu, phải
xâu chuỗi được các sự kiện thành một câu chuyện lịch sử, có trình tự, có nguyên
nhân – kết quả thoả đáng, có giá trị và ý nghĩa trong tiến trình lịch sử nói riêng và
trong cuộc sống nói chung, khi ấy bạn sẽ thấy câu chuyện lịch sử ấy rất hấp dẫn.
Thứ năm, học sinh phải vẽ được sơ đồ của từng giai đoạn lịch sử, sau đó mới triển
khai các nội dung chi tiết. Học Sử phải chú ý phương pháp đồng đại: trình bày một
sự kiện nhưng đặt nó trong bối cảnh trong nước và quốc tế như thế nào? Các nội
dung học phải được hệ thống thành các ý chi tiết, làm được điều này, sẽ giúp học
sinh ăn điểm khi làm bài thi.
* Ví dụ: đề thi hỏi về vai trò của Nguyễn Ái Quốc đối với sự thành lập Đảng? Học
sinh cần xây dựng được đề cương sau: hoàn cảnh trong nước và thế giới; quá trình
tìm đường; quá trình chuẩn bị về chính trị, tư tưởng và tổ chức…
Thứ sáu, khi ôn thi Lịch sử cần phải viết ra giấy. Với mỗi nội dung ôn tập cần
được chi tiết hoá theo kiểu sơ đồ như đã nói ở trên, xem có bao nhiêu ý, có bao
nhiêu sự kiện quan trọng cần nắm. Nếu học sinh hiểu bài, viết ra được các ý và nhớ

các sự kiện theo trình tự, logic, móc xích thì sẽ không bao giờ quên bài. Tránh học
theo kiểu chỉ ôm sách đọc lơ mơ, gây cảm giác mệt mỏi, chán nản, kém hứng thú.
Khi tìm đọc sách tham khảo phải chú ý xem nguồn gốc của sách vì hiện có nhiều
sách có nội dung rất xa với kiến thức trong sách giáo khoa, chưa kể những cuốn
sách Lịch sử viết chất lượng không tốt. Học sinh chỉ nên dùng sách tham khảo với
các kiến thức nâng cao trên cơ sở đã nắm vững được kiến thức cơ bản trong sách
giáo khoa. Nếu không thì việc đọc sách tham khảo cũng không có hiệu quả, chỉ
làm phân tâm và rối trí thêm.
Học xong, các em phải kiểm tra tính hệ thống của toàn bộ nội dung đã học bằng
cách viết ra theo hệ thống cây thư mục, xem thử bức tranh lịch sử có đoạn nào bị
“khuyết” không, nếu có tức là còn nội dung mà mình nắm chưa vững, cần bổ sung
vào.
Điều đặc biệt cần ghi nhớ là tất cả những nội dung đã được đưa vào sách giáo khoa
đều quan trọng như nhau, các em cần phải nắm chắc. Bỏ bất kì một nội dung nào
cũng đều làm kiến thức của các em bị thiếu hụt, dẫn đến nhận thức vấn đề không
chắc. Hiện nay, ngay cả nhiều giáo viên khi dạy cho học sinh cũng vô tình khuyến
khích các em học “tủ” khi cho rằng: nội dung nào thi năm ngoái rồi thì năm nay sẽ
không ra đề nữa, điều đó là không nên.
* Ví dụ: không học nội dung về xây dựng CNXH ở miền Bắc thì làm sao hiểu là
miền Bắc đã hậu thuẫn vững chắc, là nhân tố quan trọng cho chiến thắng của cách
mạng miền Nam trong cuộc kháng chiến chống Mĩ?
Khi tìm đọc sách tham khảo phải chú ý xem nguồn gốc của sách vì hiện có nhiều
sách có nội dung rất xa với kiến thức trong sách giáo khoa, chưa kể những cuốn
sách Lịch sử viết chất lượng không tốt.
Thứ bảy, về cách làm bài:
- Nguyên tắc đầu tiên là phải đọc thật kĩ đề bài, gạch chân những cụm từ quan
trọng trong đề để xác định xem hỏi gì. Đây là nguyên tắc quan trọng số một, vì nếu
định hướng này sai ngay từ đầu thì phần làm bài cũng sẽ sai.
- Tiếp theo là lập dàn ý cho câu trả lời. Đề cương phần trả lời càng chi tiết thì kết
quả đem lại càng cao. Ngoài ra, động tác này cũng giúp học sinh khi trả lời không

bị sót ý.
- Chọn câu dễ làm trước, tuy nhiên phải tập trung cho những câu nhiều điểm. Bởi
nếu bạn có tập trung viết rất tốt một câu, mà câu ấy lại được ít điểm, mà bỏ qua các
câu khác thì số điểm của bạn cũng chỉ được tối đa theo “barem” chấm của câu ấy.
- Cân đối thời gian làm bài, phân phối đều thời gian cho các câu. Điều này có thể
thực hiện rất đơn giản bằng cách lấy thời gian làm bài chia cho số điểm để ra thời
gian tối đa bạn có thể dành cho một câu.
- Khi làm bài đi thẳng vào vấn đề, tránh trường hợp trình bày lan man, dài dòng.
Hỏi gì trả lời đúng nội dung ấy.
* Ví dụ: đề thi hỏi về ý nghĩa lịch sử của việc thành lập Đảng CSVN, bạn không
cần trình bày hoàn cảnh ra đi tìm đường cứu nước, vai trò của Nguyễn Ái Quốc đối
với sự thành lập Đảng… Vì bạn có mất thời gian trình bày rất hay nhưng cũng
không được điểm với nội dung mà đề thi không yêu cầu.
- Khi làm xong nên kiểm tra lại bài thi một lần cuối để chắc rằng các sự kiện, các
con số được nêu trong bài là chính xác. Cần tuyệt đối chú ý, những gì không chắc
chắn thì không nên đưa vào nội dung bài thi, đặc biệt là những con số, thời gian…
Thứ tám, một số lỗi rất hay mắc trong các bài thi đại học môn Lịch sử:
- Xác định nội dung trả lời không đúng, hỏi một đằng trả lời một nẻo vì bị sai ngay
từ khâu xác định đề thi hỏi về vấn đề gì.
* Ví dụ: đề thi hỏi về quá trình chuẩn bị chính trị, tư tưởng và tổ chức của Nguyễn
Ái Quốc cho sự ra đời của Đảng CSVN. Nhiều thí sinh lại trình bày lan man về quá
trình tìm đường cứu nước của Nguyễn Ái Quốc. Các em nên trả lời đi thẳng vào
vấn đề theo cách sau: “sau khi tìm được chân lí cứu nước đúng đắn, Nguyễn Ái
Quốc đã tiến hành một cuộc đấu tranh kiên trì, bền bỉ để truyền bá chủ nghĩa Mác
Lê nin, tích cực chuẩn bị những điều kiện về chính trị, tư tưởng và tổ chức cho sự
ra đời của Đảng, quá trình đó thể hiện qua những sự kiện như sau….”.
- Trả lời sót ý do vội làm bài ngay, không vạch ra dàn ý chi tiết. Lỗi này rất phổ
biến nên dẫn đến tình trạng nhiều bạn làm xong câu 2 rồi mới viết thêm phần bổ
sung ý của 1.
- Cách trình bày không rõ ràng, viết lan man, chung chung, bài thi dài hai, ba trang

nhưng không nêu được ý chính.
- Năm tháng và sự kiện nhớ không chính xác nên viết “bừa” vì nhiều thí sinh nghĩ
rằng: viết nhiều còn hơn là thiếu.
- Đầu voi đuôi chuột, nghĩa là câu thì trả lời dài lê thê, câu thì không còn thời gian
nên trả lời rất ngắn, cụt ý.
Thứ chín, trong số các lỗi mắc phải khi học Sử, lỗi phổ biến và “nặng” nhất của
học sinh là không phân kì được các giai đoạn lịch sử, tức là không vẽ được bức
tranh toàn cảnh về lịch sử Việt Nam theo các giai đoạn. Đó là do các thầy cô đã
không dạy các em phương pháp học đúng, mà vô tình làm cho môn Sử trở nên
nặng nề, kém hấp dẫn.
Theo kinh nghiệm chấm bài nhiều năm, những bài thi Lịch sử đạt điểm 9 hoặc 9,5
đều có những đặc điểm chung như sau: thí sinh nắm bài rất chắc, nội dung trình
bày đầy đủ, cách trình bày rõ ràng và đặc biệt biết phân tích nâng cao. Nhiều em
biết phối hợp phương pháp lịch sử, phương pháp logic, phương pháp đồng đại để
trả lời nên bài làm rất rõ nét và sâu sắc.
* Ví dụ: đề thi đề nghị trình bày nguyên nhân thắng lợi của cuộc kháng chiến
chống Mĩ cứu nước của dân tộc. Bài làm trình bày đủ bốn nguyên nhân sau: có
đường lối lãnh đạo đúng đắn của Đảng, truyền thống đấu tranh kiên cường của
nhân dân, có hậu phương vững chắc, vận dụng tốt các mối quan hệ quốc tế. Ngoài
ra, nâng lên một bước, thí sinh đó còn trình bày và phân tích được rằng: trong số
bốn nguyên nhân trên thì sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng là nguyên nhân quyết
định vì có đường lối đúng thì mới phát huy được các nhân tố khác.