Báo cáo " Các chủ thể tham gia giao dịch trên sở giao dịch hàng hoá " pptx

nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 7/2009 61




Ths. Nguyễn thị yến *
ua bỏn hng hoỏ qua s giao dch
hng hoỏ l hot ng mua bỏn hng
hoỏ tng lai qua trung gian. Hot ng mua
bỏn ny c thit lp khụng ch gia ngi
mua, ngi bỏn m thụng qua nhiu ch th
tham gia trờn th trng s giao dch hng
hoỏ, vỡ vy cú nhiu im khỏc so vi mua
bỏn hng hoỏ tng lai ngoi s giao dch.
Vi s tham gia ca nhiu ch th, quan h
mua bỏn hng hoỏ qua s giao dch hng hoỏ
cú th bo m tt hn quyn v li ớch
chớnh ỏng ca cỏc nh u t, hn ch n
mc thp nht ri ro cho cỏc nh u t.
Theo quy nh ca phỏp lut cỏc nc (vớ
d: Lut v s giao dch hng hoỏ nụng sn Thỏi
Lan ban hnh nm 2001; Lut mua bỏn hng
húa tng lai Hn Quc ban hnh nm 1995,
sa i nm 2002) cỏc ch th tham gia
giao dch trờn s giao dch hng húa bao gm:
Th nht, nh bo h (bo him) v giỏ
(hedgers) v nh u c (speculators).
- Nh bo h v giỏ: Ngun gc hỡnh

thnh ca th trng hng hoỏ giao sau l
ỏp ng nhu cu ca cỏc nh bo h v giỏ.
Ngi bỏn mun cht mc giỏ m bo cho
hng hoỏ ca h, ngi mua mun cht mc
giỏ m h mun thanh toỏn cho nhng hng
hoỏ ny. t c mc tiờu ú, h cú th
giao dch trc tip vi nhau trờn th trng
mua bỏn hng hoỏ tng lai ngoi s giao
dch hng hoỏ (th trng OTC) hoc n s
giao dch hng hoỏ giao kt cỏc hp ng
(t cỏc lnh mua, bỏn). Nu giao kt hp
ng hng hoỏ tng lai qua s giao dch
hng hoỏ, ngi mua v ngi bỏn khụng
giao dch trc tip vi nhau m t lnh
mua, lnh bỏn thụng qua mụi gii ca mỡnh.
iu kin tin hnh giao dch ngoi nhng
quy nh nh giao dch mua bỏn thụng
thng (phi cú y nng lc phỏp lut
v nng lc hnh vi thc hin giao dch),
ngi mua v ngi bỏn cũn phi kớ qu
bo m cho giao dch sp thc hin. Khon
tin ny gi l tin bo chng, bao gm bo
chng ban u v bo chng duy trỡ nhng
khụng phi l khon tin tr cho giỏ tr lụ
hng ang c bỏn mua. hỡnh thc giao
dch ny, ngi mua v ngi bỏn s tho
thun mua bỏn lng hng hoỏ nht nh
theo ỳng tiờu chun ca s giao dch hng
hoỏ vi giỏ c xỏc nh vo thi im
hin ti nhng giao hng v thanh toỏn vo

mt thi im n nh trong tng lai. n
thi im giao hng, nu vn gi quyn mua,
ngi mua s tin hnh thanh toỏn qua h
thng thanh toỏn ca s giao dch hng hoỏ
v nhn hng qua h thng kho ca s giao
dch; nu vn gi quyn bỏn, ngi bỏn phi
a hng vo h thng kho v nhn thanh
toỏn qua h thng thanh toỏn ca s giao
dch. Nh vy, ngi bỏn s bỏn hng hoỏ
M

* Ging viờn Khoa phỏp lut kinh t
Trng i hc Lut H Ni


nghiên cứu - trao đổi
62 tạp chí luật học số 7/2009

ca mỡnh khụng ph thuc vo bin ng giỏ
trờn th trng, ngi mua cng tho món
nhu cu v hng ca mỡnh, cht giỏ mua
n nh k hoch kinh doanh bt lun giỏ
hng hoỏ trờn th trng ó thay i. Do ú,
hỡnh thc mua bỏn ny s loi b c hai
ri ro m mua bỏn hng hoỏ tng lai ngoi
s giao dch hng hoỏ ang i mt. Ri ro
th nht c loi b l ri ro tớn dng hay
ri ro do vi phm hp ng. Bi vỡ, cú th
mua bỏn hng hoỏ qua s giao dch hng
hoỏ, nhng ngi cú nhu cu mua, bỏn phi

tuõn th phỏp lut iu chnh cng nh quy
tc giao dch cht ch ca s giao dch,
khụng th phỏ v hp ng. Ri ro th hai
c loi b l ri ro v tiờu chun hoỏ hp
ng, bi vỡ hng hoỏ c a vo giao dch
phi ỏp ng cỏc tiờu chun v cht lng,
chng loi, n v giao dch chun ca tng
hp ng do s giao dch hng hoỏ t ra v
c h thng giao nhn ca s giao dch
hng hoỏ kim nh cht ch, do ú cú th
bo v tt hn quyn li ca ngi mua.
Nhng ngi cú nhu cu bo him v giỏ
bao gm:
+ Nụng dõn, ngi chn nuụi: cn bo v
khi nguy c gim giỏ hng nụng sn hoc
gia sỳc gia cm hoc nguy c tng giỏ cỏc
sn phm u vo;
+ Cỏc nh buụn: cn bo v khi nguy
c gim giỏ t lỳc mua vo hoc kớ hp ng
mua nụng sn n lỳc bỏn ra;
+ Cỏc nh sn xut ch bin thc phm:
cn bo v khi nguy c tng chi phớ nguyờn
liu thụ hoc gim giỏ thnh sn phm;
+ Cỏc nh xut khu: cn bo v khi
nguy c gim giỏ i vi mt hng xut khu;
- Cỏc nh nhp khu: cn bo v khi nguy
c tng giỏ i vi mt hng mỡnh nhp khu.
(1)

Nh vy, cú th chia nhúm nh bo him

v giỏ thnh hai loi: bo him khi nguy c
gim giỏ (i vi ngi bỏn) v bo him
khi nguy c tng giỏ (i vi ngi mua).
Tuy nhiờn trờn thc t, vic giao v nhn
hng thc trờn sn bo him v giỏ hng
hoỏ ớt khi xy ra. Hu ht, h tham gia vo th
trng s giao dch bo h cho hot ng
mua bỏn hng thc ang din ra trong quỏ
trỡnh sn xut, kinh doanh ca mỡnh. C th:
Khi kớ nhng giao dch mua, bỏn trờn th trng
hng thc phc v nhu cu kinh doanh trong
thi gian nht nh, trỏnh s bin ng khú
lng ca giỏ hng hoỏ, cỏc nh kinh doanh
thng n s giao dch hng hoỏ t cỏc
lnh mua, bỏn i ng vi nhng giao dch
h ang thc hin trờn thc t. Nu giỏ c
bin ng tng lờn (hoc gim i) so vi thi
im h giao kt hp ng, vi t cỏch l
ngi bỏn trờn th trng hng thc, h s b
l (hoc lói) nhng trong giao dch i ng
trờn s giao dch hng hoỏ, h li c lói
(hoc b l) vi t cỏch l ngi mua.
- Nh u c: Bi s lng cỏc cỏ nhõn
v doanh nghip tham gia bo him chng
li s tng giỏ v bo him chng li s
gim giỏ him khi trựng nhau nờn trờn th
trng s giao dch xut hin thnh phn th
ba l nh u c. Nh u c lm tng tớnh
thanh khon cho th trng. H cú th tham
gia th trng vi t cỏch l khỏch hng hoc

cng cú th l thnh viờn ca s giao dch.
Vi t cỏch l khỏch hng, cỏc nh u c
chớnh l nhng ngi mua i, bỏn li nhiu
ln hp ng tng lai trc khi n hn. H
l nhng ngi sn sng chp nhn ri ro t


nghiªn cøu - trao ®æi
t¹p chÝ luËt häc sè 7/2009 63

những nhà bảo hiểm về giá hàng hoá (hay
những người không chấp nhận rủi ro) để tìm
kiếm lợi nhuận. Cụ thể, sau khi hợp đồng
tương lai được thiết lập hay sau khi giao dịch
được khớp lệnh, người nắm giữ giao dịch sẽ
đặt các lệnh mua, bán đối ứng để thoát khỏi
trạng thái mình đang nắm giữ (trạng thái
trường đối với người mua, trạng thái đoản
đối với người bán) trước khi giao dịch đến
hạn. Các giao dịch này có thể được thực hiện
rất nhiều lần trước khi đến thời điểm giao
hàng và gọi là giao dịch thứ cấp hay giao
dịch phái sinh, có điểm khởi đầu là giao dịch
hàng thực đã được giao kết trước đó. Các
giao dịch phái sinh mang lại lợi nhuận cho
các nhà đầu cơ nếu họ dự đoán chính xác sự
biến động của thị trường. Đây là các giao
dịch chủ yếu được giao dịch qua sở giao dịch
hàng hoá, cũng chính vì thế mà các sở giao
dịch hàng hoá tồn tại và phát triển.

Với tư cách là thành viên của sở giao
dịch, họ phải mua chỗ (hay mua ghế) trên sở
giao dịch và có quyền hoạt động tại sở giao
dịch với tư cách là nhà đầu cơ. Họ cũng phải
kí quỹ như các khách hàng thông thường và
được đặt lệnh giao dịch để tìm kiếm lợi nhuận.
Đây là những nhà đầu cơ chuyên nghiệp và
thường là những nhà đầu cơ lớn trên thị
trường. Họ có tiềm lực tài chính mạnh và có
khả năng thao túng thị trường, khiến những
nhà đầu cơ nhỏ có thể “khuynh gia bại sản”.
Thứ hai, các thành viên của sở giao dịch
hàng hoá, bao gồm người môi giới của khách
hàng và người môi giới (hay thành viên) môi
giới của sở giao dịch.
- Người môi giới của khách hàng: Là
những người có trách nhiệm nhận lệnh mua,
lệnh bán của khách hàng và chuyển lệnh đó
đến người môi giới hay thành viên có chỗ
(có ghế) ở sở giao dịch. Những người môi
giới này chỉ thực hiện hoạt động môi giới,
không phải là người bán (đối với lệnh mua)
và người mua (đối với lệnh bán) của khách
hàng. Họ có quyền yêu cầu khách hàng kí
quỹ để thực hiện giao dịch. Khoản tiền kí
quỹ này được quy định cụ thể trong quy tắc
hoạt động của tổ chức môi giới và tuỳ vào
mức độ tín nhiệm của từng khách hàng với
tổ chức môi giới mà có thể cao hoặc thấp
nhưng không phải là khoản tiền mà khách

hàng trả cho lô hàng dự định mua. Đây là
khoản tiền bảo đảm thực hiện hợp đồng mà
khách hàng sẽ giao dịch qua sở. Đồng thời,
người môi giới có quyền thu phí của khách
hàng để chuyển lệnh mua, bán của khách
hàng lên sở giao dịch. Khoản phí này được
quy định trong quy tắc hoạt động của người
môi giới và dựa trên giá trị giao dịch mà
khách hàng dự định bán, mua. Người môi
giới của khách hàng phải trả phí cho thành
viên môi giới trên sở giao dịch để lệnh mua,
lệnh bán hàng hoá của khách hàng được kết
nối tại sở giao dịch. Người môi giới của
khách hàng phải thoả mãn các điều kiện nhất
định và được xếp hạng dựa vào uy tín của
mình trên sở giao dịch.
- Người môi giới trên sở giao dịch: Là
những tổ chức hoạt động môi giới trên sở
giao dịch, có quyền nhận lệnh mua, lệnh bán
của khách hàng thông qua môi giới của
khách hàng để khớp lệnh tại sở giao dịch. Họ
phải trả phí (hay mua chỗ) để được hoạt
động trên sở giao dịch, phải tuân theo quy
chế hoạt động chặt chẽ của sở và được quyền
thu phí của tổ chức môi giới của khách hàng


nghiên cứu - trao đổi
64 tạp chí luật học số 7/2009

thc hin hot ng. Thnh viờn mụi gii
trờn s giao dch ngoi vic nhn lnh mua,
bỏn ca ngi mụi gii ca khỏch hng cú
th hot ng t doanh, tc t cỏc lnh mua
bỏn hng hoỏ cho chớnh mỡnh tỡm kim
khon tin chờnh lch. Lỳc t lnh cho
chớnh mỡnh, h cng cú t cỏch ca nh u
c trờn s giao dch hng hoỏ. Tuy nhiờn, h
khụng c ng thi nhn lnh ca khỏch
hng (hot ng mụi gii), v t lnh mua
bỏn hng hoỏ cho chớnh mỡnh (hot ng t
doanh), vỡ cú th khỏch hng s gp ri ro.
Ngoi ra, vic thc hin cỏc giao dch
mua bỏn hng hoỏ qua s giao dch hng hoỏ
cũn cú s tham gia khụng th thiu ca cỏc
thit ch ca s giao dch nh phũng thanh
toỏn bự tr (clearing house), h thng kho,
trung tõm thụng tin, ban niờm yt giỏ
Theo quy nh ca Lut thng mi
nm 2005 v Ngh nh ca Chớnh ph s
158/2006/N-CP ngy 28/12/2006 quy nh
chi tit Lut thng mi v hot ng mua
bỏn hng hoỏ qua s giao dch hng hoỏ (sau
õy gi tt l Ngh nh 158), cỏc ch th
tham gia giao dch trờn s giao dch hng
hoỏ bao gm:
Th nht, khỏch hng (hay nhng ngi
cú nhu cu mua bỏn hng hoỏ qua s giao
dch hng hoỏ) l t chc, cỏ nhõn khụng
phi l thnh viờn ca s giao dch hng hoỏ,

thc hin hot ng mua bỏn hng hoỏ qua
s giao dch hng hoỏ thụng qua vic u thỏc
cho thnh viờn kinh doanh ca s giao dch
hng hoỏ (khon 13 iu 3 Ngh nh 158).
Khỏch hng l ch th hp ng mua bỏn
hng hoỏ qua s giao dch v khụng bt buc
phi l thng nhõn, ch l cỏc t chc, cỏ
nhõn cú nhu cu mua bỏn hng hoỏ qua s
giao dch. Tuy nhiờn, khỏch hng khụng trc
tip giao dch ti s giao dch m phi u
thỏc cho thnh viờn kinh doanh ca s giao
dch thc hin hot ng mua hoc bỏn
hng hoỏ qua s giao dch.
Nh vy, khỏch hng theo quy nh ca
phỏp lut Vit Nam cú th l ngi bo h
(bo him) v giỏ, cú th l ngi u c
tỡm kim khon tin chờnh lch. Nu l nh
sn xut, kinh doanh, xut khu, nhp khu
tc l nhng ngi sn xut, kinh doanh hng
thc, h s tham gia giao dch i ng trờn s
giao dch hng hoỏ bo him cho hot
ng kinh doanh hng thc ca mỡnh. Cũn
nu khụng cú nhu cu v hng thc nhng cú
tim lc ti chớnh, h s tr thnh nh u c,
mua bỏn, trao i nhiu ln cỏc giao dch
hng hoỏ tng lai tỡm kim li nhun t
s bin ng ca giỏ hng hoỏ trờn th trng.
Th hai, thnh viờn kinh doanh ca s
giao dch hng hoỏ. iu kin tr thnh
thnh viờn kinh doanh ca s giao dch hng

hoỏ bao gm: L doanh nghip c thnh
lp theo quy nh ca Lut doanh nghip;
vn phỏp nh 75 t ng tr lờn; giỏm c
hoc tng giỏm c phi cú bng i hc, c
nhõn tr lờn, cú nng lc hnh vi dõn s
v khụng thuc i tng b cm qun lớ
doanh nghip theo quy nh ca Lut doanh
nghip; cỏc iu kin khỏc theo quy nh ca
iu l hot ng ca s giao dch hng
hoỏ (iu 21 Ngh nh 158). Thnh viờn
kinh doanh cú quyn thc hin cỏc hot
ng mua bỏn hng hoỏ cho chớnh mỡnh
tỡm kim li nhun hoc nhn u thỏc mua
bỏn hng hoỏ qua s giao dch hng hoỏ cho


nghiên cứu - trao đổi
tạp chí luật học số 7/2009 65

khỏch hng hng thự lao. Do ú, khi
mua bỏn hng hoỏ qua s giao dch hng
hoỏ cho chớnh mỡnh, thnh viờn kinh doanh
s cú t cỏch ca nh u t, khỏch hng
t lnh trc tip ti s mua bỏn hng
hoỏ. Vỡ th, quy nh ti khon 13 iu 3
Ngh nh 158: Khỏch hng l t chc, cỏ
nhõn khụng phi l thnh viờn ca s giao
dch hng hoỏ l khụng chớnh xỏc trong
trng hp ny. Cũn khi nhn u thỏc ca
khỏch hng thc hin mua bỏn hng hoỏ

cho khỏch hng, thnh viờn kinh doanh cú
t cỏch ca ngi trung gian.
Nh vy, thnh viờn kinh doanh theo quy
nh ca phỏp lut Vit Nam cú t cỏch nh t
chc mụi gii ca khỏch hng theo phỏp lut
cỏc nc khi nhn y thỏc ca khỏch hng. H
cú quyn thu phớ khi nhn lnh y thỏc ca
khỏch hng v chuyn lnh ny lờn s giao
dch khp lnh. Khi thc hin hot ng t
doanh, h cú t cỏch ca nh kinh doanh, cng
phi kớ qu thc hin giao dch v l nh
u c trờn s giao dch hng hoỏ. Hot ng
mụi gii mang li cho h khon tin thự lao,
cũn hot ng t doanh s mang li li nhun
nu h d oỏn chớnh xỏc s bin ng ca
giỏ c hng hoỏ trờn th trng. Theo khon 2
iu 17 Ngh nh 158: Ch nhng thnh
viờn kinh doanh ca s giao dch hng hoỏ
mi c thc hin hot ng mua bỏn hng
hoỏ qua s giao dch hng hoỏ.
Th ba, thnh viờn mụi gii ca s giao
dch hng hoỏ. Theo iu 19 Ngh nh 158:
Thnh viờn mụi gii phi ỏp ng y
cỏc iu kin sau õy: L doanh nghip
c thnh lp theo quy nh ca Lut
doanh nghip; vn phỏp nh l 5 t ng tr
lờn; giỏm c hoc tng giỏm c phi cú
bng i hc, c nhõn tr lờn, cú nng
lc hnh vi dõn s v khụng thuc i tng
b cm qun lớ doanh nghip theo quy nh

ca Lut doanh nghip; cỏc iu kin khỏc
theo quy nh ca iu l hot ng ca s
giao dch hng hoỏ. Thnh viờn mụi gii
thc hin hot ng mụi gii mua bỏn hng
hoỏ qua s giao dch hng hoỏ nhn thự
lao. Thnh viờn mụi gii khụng c nhn
u thỏc ca khỏch hng nh thnh viờn kinh
doanh mua bỏn hng hoỏ qua s giao dch
hng hoỏ m ch c thc hin hot ng
mụi gii mua bỏn hng hoỏ qua s giao dch
hng hoỏ. Tuy nhiờn, vai trũ ca thnh viờn
mụi gii trong hot ng mua bỏn hng hoỏ
qua s giao dch hng hoỏ cha c quy
nh rừ rng trong Lut thng mi nm
2005 cng nh Ngh nh 158. C th:
Mt l thnh viờn mụi gii s thc hin
hot ng mụi gii cho ch th no vi ch
th no trong giao dch mua bỏn hng hoỏ
qua s giao dch hng hoỏ? Trong hot ng
mua bỏn hng hoỏ thụng thng hoc mua
bỏn hng hoỏ tng lai, ngoi s giao dch,
thnh viờn mụi gii s thc hin hot ng
mụi gii cho ngi cú nhu cu bỏn hng vi
ngi cú nhu cu mua hng. Nhng trong
hot ng mua bỏn hng hoỏ qua s giao
dch hng hoỏ, nguyờn tc giao dch l giao
dch khp lnh v c thc hin thụng qua
trung gian l cỏc thnh viờn ca s giao dch.
Vỡ vy, ngi t lnh bỏn v c khp lnh
hon ton khụng bit v cng khụng cn bit

mỡnh ó mua hng ca ai v ngi mua cng
vy. Do ú, nu thnh viờn mụi gii thc hin
vic mụi gii gia ngi bỏn v ngi mua


nghiên cứu - trao đổi
66 tạp chí luật học số 7/2009

trong giao dch ny l iu khụng cn thit v
khụng cú ý ngha, tr trng hp i vi cỏc
giao dch tho thun nu sau ny c b
sung vo cỏc quy nh ca phỏp lut (hin ti,
phng thc giao dch ti s giao dch hng
hoỏ l khp lnh tp trung - iu 36 Ngh
nh 158). Cũn nu thnh viờn mụi gii thc
hin hot ng mụi gii gia ngi cú nhu
cu bỏn hay mua vi thnh viờn kinh doanh
cng l iu hon ton khụng hp lớ, bi vỡ
ngi bỏn, ngi mua hon ton cú th y
thỏc cho thnh viờn kinh doanh m khụng
cn bt kỡ ngi mụi gii no.
Hai l nu quy nh: ch nhng thnh
viờn kinh doanh ca s giao dch hng hoỏ
mi c thc hin hot ng mua bỏn hng
hoỏ qua s giao dch hng hoỏ, ch cỏc
thnh viờn mụi gii mi c thc hin cỏc
hot ng mụi gii mua bỏn hng hoỏ qua
s giao dch hng hoỏ (cỏc khon 2, 3 iu
17 Ngh nh 158) thỡ cú mõu thun gỡ vi
lut phỏp cỏc nc v cú khú khn gỡ trong

quỏ trỡnh thc hin cỏc quy nh ny khụng?
Bi vỡ, khi nhn y thỏc mua bỏn hng hoỏ
cho khỏch hng, thnh viờn kinh doanh ó cú
vai trũ ca ngi mụi gii cho khỏch hng
giao dch trờn s giao dch. H nhn lnh
y thỏc mua, bỏn hng hoỏ ca khỏch hng,
chuyn lờn s giao dch khp lnh v
c hng khon tin thự lao khi thc hin
dch v ny. Ngoi h ra, thnh viờn mụi
gii khụng c quyn nhn y thỏc ca
khỏch hng thc hin hot ng mua bỏn
hng hoỏ qua s. Nh vy, h khụng ging
mụi gii ca khỏch hng hay mụi gii trờn
s giao dch theo quy nh ca lut phỏp cỏc
nc - nhng ngi cú quyn nhn lnh ca
khỏch hng chuyn lờn s giao dch. Hn
na, vi vai trũ khụng rừ rng ca mỡnh, nu
s giao dch hng hoỏ Vit Nam c thnh
lp v i vo hot ng, cng s rt khú cỏc
quy nh ny cú th phỏt huy hiu qu iu
chnh trờn thc tin. Vỡ vy, cn cú nhng
hng dn c th hn trong cỏc vn bn phỏp
lut ca cỏc c quan nh nc cú thm quyn
cỏc thnh viờn mụi gii cú th phỏt huy vai
trũ ỳng ngha ca h trong quan h mua bỏn
hng hoỏ qua s giao dch hng hoỏ.
Ngoi ra, cng nh quy nh ca phỏp lut
cỏc nc, tham gia vo hot ng mua bỏn
hng hoỏ qua s giao dch hng hoỏ Vit
Nam cũn cú trung tõm thanh toỏn v trung tõm

giao nhn ca s giao dch thc hin chc
nng thanh khon cho nhng giao dch qua s
v giao nhn hng nu khỏch hng cú nhu cu
nhn hng thc qua s giao dch hng hoỏ.
Túm li, tuy cũn mt s hn ch nhng
nhỡn chung cỏc ch th tham gia giao dch
qua s giao dch hng hoỏ theo quy nh ca
phỏp lut Vit Nam cú nhiu im tng
ng vi phỏp lut cỏc nc. Mi ch th cú
vai trũ, v trớ khỏc nhau khi tham gia quan h
mua bỏn hng hoỏ qua s giao dch nhng
tu trung li h hp thnh h thng giỳp
cho cỏc s giao dch hng hoỏ tn ti v phỏt
trin; giỳp cho quan h mua bỏn hng hoỏ
din ra sụi ng, tp trung v giỳp cho nn
kinh t ca mi quc gia phỏt trin mnh m
hn, hiu qu hn./.

(1).Xem: Ngõn hng u t v phỏt trin Vit Nam,
Ti liu nghip v: Bo him bng hp ng tng
lai v hp ng quyn chn, c dch v biờn son
t ti liu Hedger study guide ca sn giao dch Chicago.