Khái niệm Nghiên cứu khoa học và cách viết đề cương nghiên cứu

1
Khái niệm về nghiên cứu khoa học
và các bước viết một đề cương
nghiên cứu
PGS.TS. Lưu Ngọc Hoạt
Viện YHDP và YTCC
Trường ĐH Y Hà Nội
Nội dung cần trình bày
1.  Nghiên cứu khoa học là gì?
2.  Tại sao cán bộ y tế phải học và làm NCKH?
3.  Nghiên cứu khoa học có những loại hình gì?
4.  Đề cương nghiên cứu khoa học là gì? Tại
sao cần phải biết cách làm đề cương nghiên
cứu khoa học?
5.  Các bước cơ bản của một đề cương NCKH
là gì?
6.  Đề cương và báo cáo NCKH có điểm gì
giống và khác nhau?
1. Nghiên cứu khoa học là gì?
Nghiên cứu khoa học là gì?
•  Từ Nghiên cứu trong tiếng Anh là từ gì?
•  Research = Re + Search
Tìm kiếm
•  Study: Nghiên cứu, học tập
•  Nghiên cứu là tìm hiểu những cái mình và
nhiều người chưa biết.
! Học tập (study) cũng là một dạng đặc biệt
của nghiên cứu
Cơ sở khoa học của nghiên cứu
Lý thuyết cửa sổ của Johari (Johari Window)
và mối liên quan tới nghiên cứu khoa học

Vùng mở
(public area)

Vùng chưa biết
(unknown area)



Vùng bí mật
(secret area)

Vùng mù
(blind area)
Tôi đứng ở đây
Người
khác
đứng
đây
Chia sẻ
Lắng nghe
Khám phá
2
Định nghĩa nghiên cứu
Nghiên cứu là tìm kiếm các câu trả lời cho
các câu hỏi nghiên cứu một cách có tổ
chức và có hệ thống.
‒  Câu hỏi nghiên cứu: Là vấn đề mấu chốt và là

trung tâm của NC. Nếu không có câu hỏi NC thì
không cần câu trả lời và như vậy sẽ không cần
làm NC. Tuy nhiên, câu hỏi NC phải thích hợp,
hữu ích, có tính giá trị và quan trọng.
‒  Câu trả lời: Khi kết thúc một NC, người NC phải
tìm đ-ược câu trả lời cho câu hỏi NC của mình.
Tuy nhiên ngay cả khi người NC không tìm được
câu trả lời, thì đó vẫn được coi là kết quả NC.
Định nghĩa nghiên cứu
•  Nghiên cứu là tìm kiếm các câu trả lời cho
các câu hỏi nghiên cứu một cách có tổ
chức và có hệ thống.
‒  Có hệ thống: Vì NCKH bắt buộc phải được triển
khai theo một quy trình bao gồm các bước khác
nhau để đảm bảo thu được các thông tin mong
muốn một cách đầy đủ và chính xác.
‒  Có tổ chức: Các bước triển khai NCKH phải
được cấu trúc và sắp xếp theo đúng trình tự với
những phương pháp thích hợp, trong một phạm
vi nhất định.
”
Nghiên cứu khoa học là hoạt động chủ
động, tích cực và có hệ thống của con
người nhằm khám phá, giải thích thế
giới xung quanh"
Từ điển bách khoa toàn thư

2. Tại sao CBYT phải học và làm NCKH?
1.  Hầu hết các CBYT đều cần phải làm NCKH,
nhất là loại hình nghiên cứu hành động

(action research)
2.  Hiện nay hầu hết học viên SĐH và cả sinh
viên đều phải làm luận văn, luận án dựa
trên các đề tài NCKH,
3.  CBGD của trường Y còn phải hướng dẫn SV,
HV làm NCKH (cho luận văn, luận án), phải
ngồi các hội đồng bảo vệ đề cương, luận
văn, đề tài.
2. Tại sao CBYT phải học và làm NCKH?
4.  Ngày càng có nhiều kiến thức, phương pháp
NCKH mới cần được cập nhật cho CBYT !
hội nhập quốc tế.
5.  Khái niệm y học dựa vào bằng chứng đang
rất thịnh hành, trong đó NCKH có vai trò rất
quan trọng trong việc cung cấp các bằng
chứng tốt.
6.  Trong khi đó, y học là môn khoa học phải
dựa vào bằng chứng.
Số lượng bài báo KH quốc tế trong 10 năm gần đây


1,697
4,016
14,709
Việt nam (DS:
85 triệu)
Thái lan (DS:
61 triệu)
Nhật bản (DS:
127 triệu)

Việt Nam: hơn 60% bài báo có tác giả là NCS Việt Nam
tại nuớc ngoài hoặc người nước ngoài!
• 
Thiếu kinh phí cho
nghiên cứu???
• 
Hạn chế sử dụng
tiếng Anh???
• 
Chất lượng NC
thấp???
• 

3
3. Nghiên cứu khoa học có
những loại hình gì?
Các loại hình nghiên cứu
KH
cơ bản
NC ứng
dụng
Theo loại
hình NC
Theo bản
chất NC
Định
tính
Định
lượng
NC hành

động
Theo loại
thiết kế NC
Hai phương pháp tiếp cận
thường gặp trong nghiên cứu
• Phương pháp suy
diễn, ngoại suy
(deductive)


• Phương pháp quy
nạp
(inductive)

Phương pháp ngoại suy
(chủ nghĩa
thực chứng - positivistic)

•  Vấn đề NC là hiện hữu (có thật)
•  Mục đích của NC là quan sát và đo
lường tầm cỡ của vấn đề NC,
•  NC thường bắt đầu bằng việc hình
thành giả thuyết sau đó chứng minh
giả thuyết bằng các test TK thích hợp.
! Nghiên cứu định lượng
•  Tất cả những gì không thể quan sát và đo lường
trực tiếp (như- sự xúc cảm) là không thích hợp với
phương pháp nghiên cứu này.
Phương pháp quy nạp
(chủ nghĩa tự

nhiên - naturalistic)

•  Sự hiện hữu của vấn đề NC chỉ là
tương đối.
•  Mỗi người có thể có cách nhìn nhận
khác nhau về sự tồn tại và độ lớn
của vấn đề này.
•  Mục đích của NC là phát hiện những
nhận thức khác nhau này và lý giải
tại sao có sự khác biệt đó.
•  Hình thành kết luận, giả thuyết từ
các phát hiện này
! Nghiên cứu định tính
Khác nhau về chọn mẫu
Quần thể
Mẫu
Lựa chọn
ngẫu nhiên
Ngoại suy ra
quần thể NC
thông qua
các tham số
mẫU
Quần thể
Mẫu

Lựa
chọn có
chủ đích
Kết luận về

quần thể
thông qua ý
kiến của đối
tượng NC
Định lượng Định tính
(Bao nhiêu? Bằng nào?) Cái gì? Như thế nào? Tại sao?
4
QUẦN THỂ ĐÍCH
Quần thể
nghiên cứu
Mẫu
Tham số quần thể
(µ, σ, P
)
Mẫu xác suất
" 
Ngẫu nhiên đơn
" 
Ngẫu nhiên hệ thống
" 
Mẫu phân tầng
" 
Mẫu chùm
" 
Mẫu nhiều bậc
Mẫu không xác suất
" 
Mẫu kinh nghiệm
" 
Mẫu thuận tiện

" 
Mẫu chỉ tiêu
" 
Mẫu có mục đích.
Chọn
mẫu
Ước lượng
•  Điểm
•  Khoảng
Kiểm định
giả thuyết
Suy luận
thống kê
(chỉ áp
dụng cho
mẫu xác
suất với
cỡ mẫu
đủ lớn)
Kết luận ngoại suy
Các test
thống kê
Gía trị p

Lựa chọn
Mô tả các tham số mẫu
(
trình bày kết quả nghiên cứu)

Tham số mẫu

( , s, p )
X
Biến số
Thống kê
mô tả
Thống kê suy luận
Mẫu trong nghiên cứu định tính
Quần thể
Vấn đề
Mẫu 1 Mẫu 4
Mẫu 2 Mẫu 3
Kiểm tra chéo
để hiểu sâu sắc
về vấn đề và ý
kiến của các
đối tượng NC
Tại sao?
Phương pháp kiểm tra chéo thông tin
Quần thể
Vấn đề
Phỏng
vấn
Vẽ bản đồ
Quan sát
Thảo luận
Kiểm tra tính
trung thực của
thông tin
Tại sao?
Đinh nghĩa NC định tính

•  Là sự hiểu biết về thế giới phức tạp thông
qua quan điểm của những con người sống
trong đó
•  Quan tâm đến sự hiểu biết của những đối
tượng được nghiên cứu
•  Tôn trọng bản chất tự nhiên của sự vật
(Jones R. Why do qualitative research? BMJ 1995;
311:2)
Các điểm cơ bản về NC định tính
•  Nó thừa nhận có các cách lý giải khác nhau về thế
giới, về một hiện tượng.
•  Nghiên cứu được dẫn dắt bởi kinh nghiệm của đối
tượng nghiên cứu hơn là của người nghiên cứu, vì
vậy câu hỏi nghiên cứu thường dưới dạng mở.
•  Thường kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu
thích hợp với từng câu hỏi nghiên cứu
•  Là phương pháp chặt chẽ và có hệ thống
•  Kết quả nghiên cứu có thể kết luận cho những tr-
ường hợp tương tự như-ng không thể ngoại suy
cho quần thể.
Mối liên quan giữa NC Định tính và
nghiên cứu định l-ượng
Nghiên cứu
Định lượng
Nghiên cứu
Định tính
Phê phán
Nhận xét
Phân tích
Giải thích

Thực chứng
Bằng chứng
5
Phân biệt TLN trọng tâm và PV nhóm
?
?


Nghiên cứu định lượng

Nghiên cứu định tính

Định
nghĩa
-  Đo lường kích thước, độ
lớn, sự phân bố, kết hợp
của các biến số
-  Xác định, thăm dò một số yếu số giúp ta
hiểu sâu sắc về bản chất, nguyên nhân,
các yếu tố ảnh hưởng của vấn đề
Câu hỏi -  Bao nhiêu? Bằng nào? -  Cái gì? Tại sao? Như thế nào?
Ưu
điểm
-  Độ chính xác có thể cao
hơn do có các công cụ đo
lường chuẩn xác
-  Có các phương pháp
phân tích chuẩn, do đó có
vẻ thuyết phục hơn
-  Thường áp dụng cho các nghiên cứu,

đánh giá có sự tham gia của cộng đồng,
do vậy nghiên cứu thường sát thực tế
hơn.
-  Thường là bước thăm dò cho nghiên cứu
định lượng, hoặc kết hợp với nghiên cứu
định lượng.
Nhược
điểm
-  Phức tạp cần phải chọn
mẫu ngẫu nhiên, cỡ mẫu
đại diện
-  Chọn mẫu và cỡ mẫu không quan trọng
lắm nếu là NC thăm dò, tuy nhiên phải
chọn đúng đối tượng.
Nghiên cứu định lượng và định tính


Nghiên cứu định lượng

Nghiên cứu định tính

Loại kỹ
thuật thu
thập SL
-  Đo lường, thăm khám,
xét nghiệm, số liệu có
sẵn, dùng bộ câu hỏi
-  Phỏng vấn sâu, thảo luận
nhóm, vẽ bản đồ, quan sát,
chụp ảnh, ghi nhật ký

Công cụ
cần thiết
-  Phương tiện kỹ thuật,
Bệnh án, bộ câu hỏi
-  Được thiết kế chuẩn,
thường có cấu trúc sẵn
-  Phiếu hỏi, bảng hướng dẫn thảo
luận, máy ảnh, máy ghi âm
-  Chỉ thiết kế ý chính, người thu
thập số liệu dựa vào đó để khai
thác số liệu
Người thu
thập số
liệu
-  Có thể sử dụng người
ít có kinh nghiệm
nghiên cứu sau đó tập
huấn và giám sát tốt.
-  Phải là người có kinh nghiệm
thu thập số liệu định tính do
phải có khả năng điều hành
thảo luận, phỏng vấn và khai
thác thông tin.
Nghiên cứu định lượng và định tính
Đề tài nào dưới đây nên áp dụng
phương pháp nghiên cứu định tính?
•  Thực trạng và một số yếu tố ảnh hưởng đến
tình trạng dinh dưỡng của trẻ em dưới 5 tuổi
tại huyện A năm 2009.
•  Nạo phá thai của trẻ em vị thành niên: thực

trạng và giải pháp.
•  Đánh giá hiệu quả của một phác đồ điều trị
lao mới trên bệnh nhân mắc lao.
•  Đánh giá tình trạng ô nhiễm môi trường tại
khu vực dân cư xung quanh nhà máy X.
Các loại hình nghiên cứu
KH
cơ bản
NC ứng
dụng
Theo loại
hình NC
Theo bản
chất NC
Định
tính
Định
lượng
NC hành
động
Theo loại
thiết kế NC
Dọc Ngang
Quan sát Can thiệp
Bệnh
chứng
Thuần
tập
Mô
tả

Phân
tích
Lâm
sàng
Cộng
đồng
Giá trị test
chẩn đoán
Giá trị của các thiết kế NCKH
Phân tích gộp
(Meta-Analysis)
Nghiên cứu thuần tập
Tổng quan có hệ thống
(Systematic Review)
Thử nghiệm lâm sàng ngẫu
nhiên có đối chứng (RCT)
Nghiên cứu bệnh chứng
Nghiên cứu chùm bệnh, báo cáo trường hợp bệnh
Nghiên cứu thực nghiệm trên động vật
Sử dụng
số liệu từ
Internet
6
Làm thế nào để làm được NCKH?
Cách viết đề
cương nghiên
cứu khoa học
Cách phân tích số
liệu và viết báo
cáo nghiên cứu

Cách viết bài báo
NCKH để đăng tải
các tạp chí trong và
ngoài nước
Vấn đề đạo đức
trong NCKH
Tham khảo tài liệu
(trên mạng)
Thu thập
số liệu
Cách viết đề
cương nghiên
cứu khoa học
Vấn đề đạo đức
trong NCKH
Đề cương nghiên cứu là gì?
•  Đề cương NCKH là một bản kế hoạch chi
tiết mô tả:
‒  Mục đích, tầm quan trọng của nghiên cứu (đặt
vấn đề)
‒  Các câu hỏi, mục tiêu, giả thuyết nghiên cứu
‒  Quy trình triển khai nghiên cứu (phương pháp,
công cụ, kế hoạch triển khai, phân tích, trình
bày số liệu)
‒  Tính khả thi của nghiên cứu
Tại sao phải viết đề cương nghiên cứu?
•  Để trình bày tư duy của người nghiên cứu 1 cách
logic, có khoa học, dễ thuyết phục
•  Có cơ sở để hội đồng khoa học phê duyệt và xin
kinh phí

•  Tham khảo và xin ý kiến đóng góp của đồng nghiệp,
chuyên gia
•  Chọn được đề tài, cỡ mẫu, loại thiết kế NC thích hợp
•  Dự trù được các nguồn lực cần thiết, lường trước
các tình huống có thể xảy ra,
•  Dễ triển khai NC do có kế hoạch và khung thời gian
và sự phân bổ của các nguồn lực
Các bước viết
một đề cương
nghiên cứu
Chọn chủ
đề NC
Tham khảo
tài liệu
Kế hoạch
triển khai
Đối tượng
và phương
pháp
Đề xuất
mục tiêu
Dự kiến phân
tích, kết quả
nghiên cứu
Dù trù
kinh phí
Dự kiến kết
luận và
kiến nghị
Các bước xây dựng đề cương NC

Các bước Câu hỏi? Sản phẩm
Lựa chọn
chủ đề NC
•  Vấn đề nghiên cứu
là gì?
•  Tại sao?
•  Vấn đề nghiên cứu
•  Tên đề tài
•  Đặt vấn đề
Tham khảo
tài liệu
•  Đã có những thông
tin gì về vấn đề NC?
•  Thông tin nào cần
bổ sung?
•  Tổng quan tài liệu
Hình thành
mục tiêu
nghiên cứu
•  Kết quả mong đợi
từ NC là gì?
•  Câu hỏi NC
•  Mục tiêu NC
•  Giả thuyết NC
Các bước xây dựng đề cương NC
Các bước Câu hỏi? Sản phẩm
Xây dựng
phương
pháp
nghiên

cứu
•  Loại NC nào?
•  Cần thu thập
những thông tin gì?
•  Bằng phương pháp
nào?
•  Trên đối tượng
nào?
•  Bao nhiêu?
•  Ở đâu?
•  Khi nào?
•  Thiết kế nghiên cứu
•  Đối tượng nghiên cứu
•  Địa điểm nghiên cứu
•  Mẫu và cách chọn
mẫu
•  Biến số, chỉ số
•  Kỹ thuật và công cụ
•  Khống chế sai số NC
•  Vấn đề đạo đức NC
7
Các bước xây dựng đề cương NC
Các bước Câu hỏi? Sản phẩm
Xây dựng kế
hoạch nghiên
cứu
Cần nguồn lực gì? Ai
làm? Ở đâu? Khi nào?
Kinh phí là bao nhiêu?
Phân bổ? Lấy từ đâu?

•  Lập kế hoạch về
nhân lực, thời
gian, tổ chức và
dự trù kinh phí
Xây dựng dự
kiến kết quả
nghiên cứu
Mong đợi kết quả nghiên
cứu được trình bày như
thế nào?
•  Các bảng trống,
biểu đồ
•  Các test TK
Xây dựng dự
kiến bàn
luận, kết luận
và kiến nghị?
Những phát hiện chính từ
nghiên cứu? Giải thích?
Kết luận như thế nào?
Kiến nghị như thế nào?
•  Dự kiến bàn luận
•  Dự kiến kết luận
•  Dự kiến kiến nghị
Thành phần cơ bản của đề cương NC
1.  Tên đề tài
2.  Đặt vấn đề
3.  Mục tiêu nghiên cứu
4.  Tổng quan tài liệu
5.  Phương pháp nghiên cứu:

‒  Thiết kế và qui trình nghiên cứu
‒  Đối tượng nghiên cứu
‒  Địa điểm nghiên cứu
‒  Mẫu và cách chọn mẫu
‒  Biến số, chỉ số
‒  Kỹ thuật và công cụ
‒  Quản lý và phân tích số liệu, khống chế sai số NC
‒  Vấn đề đạo đức NC
Thành phần cơ bản của đề cương NC
6.  Dự kiến kết quả
7.  Dự kiến bàn luận
8.  Dự kiến kết luận
9.  Dự kiến khuyến nghị
10.  Kế hoạch nghiên cứu ( nhân lực, vật lực,
thời gian và dự toán kinh phí)
11.  Danh mục tài liệu tham khảo
12.  Phụ lục (nếu có)
Đề cương và báo cáo NCKH có
điểm gì giống và khác nhau?

So sánh đề cương và báo cáo NCKH
Các phần giống nhau: Tên đề tài; Đặt vấn đề; Mục tiêu chung, cụ
thể; Tổng quan (Báo cáo chi tiết, đầy đủ hơn)
Phần khác nhau Đề cương Báo cáo
Đối tượng và
phương pháp
Viết ở thì tương
lai
Viết ở thì quá khứ và điều
chỉnh, bổ sung (nếu có)

Kết quả nghiên cứu Dự kiến các bảng,
biểu, đồ thị trống
Bảng, biểu cụ thể, chi tiết,
đầy đủ thông tin
Bàn luận Dự kiến các phần
sẽ bàn luận
So sánh và khái quát hóa
kết quả NC
Kết luận Dự kiến kết luận
theo mục tiêu
Kết luận theo mục tiêu
Kiến nghị Chưa có Kiến nghị dựa trên KQ NC
Tài liệu tham khảo Chưa đầy đủ Đầy đủ và chuẩn theo mẫu
Phần khác Phụ lục nếu có Lời cám ơn, phụ lục chi tiết