Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục tổ chức hoạt động ngoại khóa về chế tạo và sử dụng một số thí nghiệm đơn giản chương

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHẠM ANH ĐỨC

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA VỀ CHẾ TẠO
VÀ SỬ DỤNG MỘT SỐ THÍ NGHIỆM ĐƠN GIẢN CHƯƠNG
"QUANG HÌNH" VẬT LÝ 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2016
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN




ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

PHẠM ANH ĐỨC

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA VỀ CHẾ TẠO
VÀ SỬ DỤNG MỘT SỐ THÍ NGHIỆM ĐƠN GIẢN CHƯƠNG
"QUANG HÌNH" VẬT LÝ 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH
Chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học bộ mơn Vật lí
Mã số: 60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. DƯƠNG XUÂN QUÝ

THÁI NGUYÊN - 2016

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN




LỜI CAM ĐOAN
Luận văn: "Tổ chức hoạt động ngoại khóa về chế tạo và sử dụng một số thí
nghiệm đơn giản chương "Quang hình" Vật lý 11 trung học phổ thông nhằm phát
triển năng lực sáng tạo của học sinh".
Tôi xin cam đoan:
Luận văn sử dụng những thông tin từ nhiều nguồn ..khác nhau, các thông tin đã
được chọn lọc, phân tích, tổng hợp, xử lý và đưa vào luận văn đúng quy định.
Số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này hoàn toàn trung thực và chưa
được sử dụng để bảo vệ trong bất kỳ cơng trình nghiên cứu nào.
Thái Nguyên, tháng 4 năm 2016
Tác giả

Phạm Anh Đức

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

i

LỜI CẢM ƠN
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, phòng đào tạo Sau Đại học, Ban
chủ nhiệm, quý Thầy, Cơ giáo khoa Vật lí Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái
Nguyên và quý thầy cô giáo trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ trong suốt quá trình học tập.
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu cùng q Thầy, Cơ giáo tổ Vật
lí trường THPT Lương Thế Vinh và trường THPT Cẩm Phả, thành Phố Cẩm Phả,
tỉnh Quảng Ninh đã cộng tác, tạo điều kiện thuận lợi cho việc học tập, nghiên
cứu và TNSP.
Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo hướng dẫn :
TS. Dương Xuân Quý, người đã tận tình hướng dẫn trong suốt thời gian nghiên cứu
và hồn thành luận văn này.
Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lớp cao học Vật lí K21 đã giúp đỡ, đóng
góp nhiều ý kiến trong q trình học tập và thực hiện luận văn này.
Xin bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình, người thân, bạn bè và đồng nghiệp giúp
đỡ, động viên tác giả hoàn thành luận văn này.

Thái Nguyên, tháng

năm 2016

Tác giả

Phạm Anh Đức

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

ii

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii
MỤC LỤC ........................................................................................................... iii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................. iv
DANH MỤC CÁC BẢNG ....................................................................................v
DANH MỤC CÁC HÌNH, ĐỒ THỊ..................................................................... vi
MỞ ĐẦU ..............................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài................................................................................................1
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ................................................................................2
3. Mục đích nghiên cứu của đề tài ..........................................................................3
4. Giả thuyết khoa học của đề tài ............................................................................3
5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài .......................................................3
6. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài .........................................................................3
7. Phạm vi nghiên cứu của đề tài ............................................................................4
8. Phương pháp nghiên cứu của đề tài ....................................................................4
9. Đóng góp của đề tài............................................................................................4
10. Cấu trúc của đề tài ............................................................................................4
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHĨA Ở
TRƯỜNG PHỔ THƠNG ...................................................................................6
1.1. Cơ sở lí luận về hoạt động ngoại khóa ở trường THPT ................................6
1.1.1. Vị trí, vai trị của hoạt động ngoại khóa trong hệ thống các hình
thức tổ chức dạy học ở trường phổ thông .........................................................6
1.1.2. Các đặc điểm của hoạt động ngoại khóa Vật lí ......................................7
1.1.3. Nội dung của hoạt động ngoại khóa Vật lí .............................................7
1.1.4. Các hình thức hoạt động ngoại khóa Vật lí ............................................8
1.1.5. Phương pháp hướng dẫn hoạt động ngoại khóa Vật lí ........................ 14
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

iii




1.1.6. Quy trình tổ chức hoạt động ngoại khóa Vật lí ................................... 14
1.2. Thiết kế, chế tạo và sử dụng các dụng cụ TN đơn giản trong dạy học
Vật lí ở trường phổ thông .................................................................................. 16
1.2.1. Các đặc điểm cơ bản của dụng cụ TN đơn giản .................................. 16
1.2.2. Sự cần thiết của việc sử dụng các dụng cụ TN đơn giản trong dạy
học Vật lí ở trường phổ thơng ........................................................................ 17
1.2.3. Các khả năng sử dụng các dụng cụ TN đơn giản trong dạy học Vật lí ở
phổ thơng......................................................................................................... 17
1.3. Tính tích cực trong học tập ......................................................................... 18
1.3.1. Khái niệm về tính tích cực của HS trong học tập ................................ 18
1.3.2. Các biểu hiện của tính tích cực trong học tập ...................................... 18
1.3.3. Các cấp độ của tính tích cực trong học tập .......................................... 19
1.3.4. Những yếu tố thúc đẩy tính tích cực của HS trong học tập ................. 19
1.4. Năng lực sáng tạo trong học tập ................................................................. 20
1.4.1. Khái niệm năng lực sáng tạo trong học tập ......................................... 20
1.4.2. Các biểu hiện của năng lực sáng tạo của HS trong học tập ................. 21
1.4.3. Các biện pháp phát huy năng lực sáng tạo của HS trong hoạt động
ngoại khóa....................................................................................................... 21
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .................................................................................. 22
Chương 2. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA VỀ CHẾ TẠO
VÀ SỬ DỤNG MỘT SỐ THÍ NGHIỆM ĐƠN GIẢN CHƯƠNG
"QUANG HÌNH" VẬT LÝ 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG NHẰM
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH .............................. 24
2.1. Mục tiêu dạy học của phần Quang hình học lớp 11 ................................... 24

2.1.1. Mục tiêu kiến thức ............................................................................... 24
2.1.2. Mục tiêu kĩ năng .................................................................................. 25
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

iv




2.1.3. Mục tiêu phát triển tư duy và năng lực sáng tạo.................................. 25
2.1.4. Mục tiêu về tình cảm, thái độ .............................................................. 26
2.2. Điều tra tình hình dạy học các kiến thức về phần “Quang hình học”
lớp 11 ở một số trường THPT thuộc tỉnh Quảng Ninh ..................................... 26
2.2.1. Mục đích điều tra ................................................................................. 26
2.2.2. Phương pháp điều tra ........................................................................... 26
2.2.3. Đối tượng điều tra ................................................................................ 27
2.2.4. Kết quả điều tra .................................................................................... 27
2.3. Thiết kế chế tạo thiết bị TN về thấu kính hội tụ và thấu kính phân kì ....... 33
2.3.1. TBTN về thấu kính hội tụ .................................................................... 33
2.3.2. TBTN về thấu kính phân kì ................................................................. 41
2.3.3. Đánh giá về những ưu, nhược điểm của bộ TN đã chế tạo...................... 43
2.4. Kế hoạch tổ chức hoạt động ngoại khóa về thấu kính phần "Quang
hình học" ở lớp 11 THPT .................................................................................. 45
2.4.1. Xác định mục tiêu của hoạt động ngoại khóa ...................................... 45
2.4.2. Dự kiến nội dung của buổi cho HS báo cáo sản phẩm đã chế tạo
được kết hợp với hội vui vật lí về kiến thức phần “Quang hình học” ................... 45
2.4.3. Xác định phương pháp ......................................................................... 55
2.4.4. Xác định hình thức tổ chức .................................................................. 55
2.4.5. Dự kiến các bước và thời gian học ngoại khóa ................................... 56
2.4.6. Xây dựng công cụ đánh giá ................................................................. 58

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .................................................................................. 60
Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM....................................................... 60
3.1. Mục đích ..................................................................................................... 60
3.2. Đối tượng và thời gian thực nghiệm........................................................... 61
3.3. Phương pháp thực nghiệm .......................................................................... 61
3.4. Phân tích diễn biến và đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm ................. 61
3.4.1. Phân tích diễn biến hoạt động ngoại khóa ........................................... 61
3.4.2. Đánh giá hiệu quả của việc phát huy tính tích cực và năng lực sáng
tạo của HS....................................................................................................... 66
3.4.3. Sơ bộ đánh giá hiệu quả của hoạt động ngoại khóa ............................ 72
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .................................................................................. 74
v
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN




KẾT LUẬN....................................................................................................... 75
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 77
PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

vi




DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
STT

Viết tắt

Viết đầu đủ

1

GV

Giáo viên

2

HS

Học sinh

3

NXB

Nhà xuất bản

4

PPDH

Phương pháp dạy học

5

THPT

Trung học phổ thông

6

TBTN

Thiết bị thí nghiệm

7

TN

Thí nghiệm

8

TNSP

Thực nghiệm sư phạm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

iv

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1:

Kết quả đo tiêu cự thấu kính hội tụ ......................................................... 39

Bảng 2.2:

Kết quả TN đo tiêu cự thấu kính phân kì ................................................. 43

Bảng 3.1:

Phân bố tần số điểm kiểm tra ................................................................ 70

Bảng 3.2:

Xếp loại điểm kiểm tra .......................................................................... 70

Bảng 3.3:

Bảng phân phối tần suất ........................................................................ 71

Bảng 3.4:

Bảng phân phối tần suất lũy tích ........................................................... 72

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

v

DANH MỤC CÁC HÌNH, ĐỒ THỊ
Hình 2.1:

Các bộ phận của bộ thí nghiệm............................................................. 33

Hình 2.2:

Một số chân đễ bằng gỗ ........................................................................ 35

Hình 2.3:

Một số vít hãm ...................................................................................... 35

Hình 2.4:

Vật ......................................................................................................... 35

Hình 2.5:

Tấm nhựa làm màn hứng ảnh ............................................................... 36

Hình 2.6:

HS chế tạo khung bằng nhơm ............................................................... 36

Hình 2.7:

HS chế tạo các dụng cụ TN .................................................................. 37

Hình 2.8:

HS tiến hành lắp ráp TN ....................................................................... 37

Hình 2.9:

Sơ đồ bố trí thí nghiệm đo tiêu cự của thấu kính hội tụ ....................... 38

Hình 2.10:

Các bộ phận của bộ thí nghiệm thấu kính phân kì................................ 41

Hình 2.11:

Sơ đồ bố trí thí nghiệm đo tiêu cự của thấu kính phân kì ..................... 42

Hình 2.12.

Thí nghiệm về thấu kính hội tụ ............................................................. 55

Đồ thị 3.1:

Xếp loại điểm kiểm tra ......................................................................... 71

Đồ thị 3.2:

Phân phối tần suất điểm kiểm tra .......................................................... 72

Đồ thị 3.3:

Phân phối tần suất lũy tích điểm kiểm tra............................................. 72

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

vi




MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Thế kỷ XXI mở ra cho thế giới cơ hội tồn cầu hóa và hội nhập quốc tế. Điều
đó đặt Việt Nam đứng trước cơ hội lớn nhằm tăng cường hợp tác quốc tề, đồng thời
tạo động lực thúc đẩy nhanh quá trình hội nhập và phát triển đất nước. Để giải quyết
được vấn đề đó địi hỏi mỗi người lao động trong xã hội phải biết cách vận dụng
tích cực và linh hoạt tri thức nhân loại vào thực tiễn cuộc sống nhằm đáp ứng được
nhu cầu cạnh tranh ngày càng cao của xã hội hiện đại.
Đứng trước đòi hỏi của xã hội, nhiệm vụ quan trọng đặt ra cho ngành Giáo dục Đào tạo nước ta là làm thế nào đào tạo và cung ứng cho xã hội những con người có đủ
phẩm chất, tài năng để xây dựng và phát triển đất nước, đây là nhân tố đóng vai trị
quyết định đối với sự phát triển mỗi đất nước. Đó cũng chính là lí do ngành Giáo dục Đào tạo nước ta đã đặt ra mục tiêu: “Ưu tiên nâng cao chất lượng đào tạo nhân lực,
đặc biệt chú trọng nhân lực khoa học - cơng nghệ trình độ cao, cán bộ quản lý, kinh
doanh giỏi và công nhân kỹ thuật lành nghề trực tiếp góp phần nâng cao sức cạnh
tranh của nền kinh tế; đẩy nhanh tiến độ thực hiện phổ cập trung học cơ sở”. [2]
Luật giáo dục 2005 đã quy định về mục tiêu, nội dung, phương pháp, chương
trình giáo dục cấp THPT. Trong đó có quy định: “Giáo dục trung học phổ thông
phải củng cố, phát triển những nội dung đã học ở trung học cơ sở, hồn thành nội
dung giáo dục phổ thơng; ngồi nội dung chủ yếu nhằm đảm bảo chuẩn kiến thức
phổ thông, cơ bản, tồn diện và hướng nghiệp cho mọi HS cịn có nội dung nâng
cao một số mơn học để phát triển năng lực, đáp ứng nguyện vọng của HS”.[30]

Như vậy, quá trình dạy học phải hướng đến việc đáp ứng nhu cầu đa dạng
của người học, với những khác biệt về năng lực, sở thích, nguyện vọng và các điều
kiện học tập. Hiện nay, ở cấp THPT đang thực hiện nguyên tắc dạy học phân hoá,
thực hiện bằng cách phân ban kết hợp với dạy học ngoại khóa để đáp ứng những
nhu cầu đó cũng như tạo điều kiện thuận lợi cho chương trình giáo dục của nhà
trường được thực hiện một cách linh hoạt, gắn bó với thực tiễn địa phương, phục vụ
yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực tham gia phát triển kinh tế - xã hội.
Hoa ̣t đô ̣ng ngoa ̣i khóa là mô ̣t hình thức tổ chức da ̣y ho ̣c mà hoa ̣t đô ̣ng của
HS được tiế n hành ngoài giờ lên lớp chính thức, nhằ m hỗ trơ ̣ cho dạy học nơ ̣i khóa.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

1




Với điều kiện mở về thời gian, không gian, địa điểm, phương tiện... HĐNK có tác
dụng bổ trợ rất hiệu quả cho dạy học nội khóa, giúp HS củng cố, đào sâu, mở rộng
các kiến thức đã học ở nội khố, kích thích sự hứng thú, phát huy tính tích cực, sáng
tạo, góp phầ n hoàn thiê ̣n, phát triể n nhân cách và bồ i dưỡng năng khiế u cho ho ̣c
HS. Đây là những điều mà nội khoá làm chưa tốt do điều kiện thời gian, phương
tiện dạy học hay do sức ép thi cử.
Tuy nhiên, thực tiễn trong những năm gần đây, ở nhiề u trường phổ thơng,
hoạt động ngoa ̣i khóa Vâ ̣t lí nói riêng và ngoại khóa các môn ho ̣c khác nói chung
chưa được coi trọng đúng mức, nếu có thì việc tiến hành cịn mang tính chất bắt
buộc, chưa thường xun, cịn mang nặng tính hình thức, vì vậy kết quả thu được
cịn thấp, ít đươ ̣c tở chức, lãnh đa ̣o nhà trường và GV bô ̣ môn chưa có sự quan tâm,
đầ u tư đúng mức cho hoa ̣t động này.
Qua q trình dạy học chúng tơi nhận thấy kiến thức về phần Quang hình học
Vật lí 11 rất thú vị và gần gũi với cuộc sống, có nhiều ứng dụng thiết thực trong đời

sống và kỹ thuật. Trong dạy học về phần này, do điều kiện thời gian, phương tiện
dạy học và một số khó khăn khác, HS chưa có cơ hội được thực nghiệm nhiều, do
đó chưa phát huy hết được sự hứng thú, tích cực và sáng tạo trong học tập. Ngồi
ra, phần này cũng có những thí nghiệm đơn giản, có thể tự chế tạo được hoặc khai
thác từ những thiết bị đã có sẵn trong thực tế nhưng GV đã không tổ chức cho HS
tự thiết kế và làm thí nghiệm. Do vậy, trong học nội khóa, HS khơng có cơ hội được
rèn luyện các kĩ năng, các thao tác làm thí nghiệm, cũng như khơng được hình
thành kiến thức một cách đúng đắn dễ dẫn đến sai lầm, hay khơng có sự hứng thú,
tích cực trong học tập và không được rèn luyện tư duy sáng tạo.
Với mong muốn góp phần vào việc nghiên cứu, nâng cao chất lượng, hiệu quả
dạy và học vật lí ở trường THPT chúng tơi chọn nghiên cứu đề tài: Tổ chức hoạt động
ngoại khóa về chế tạo và sử dụng một số thí nghiệm đơn giản chương "Quang hình"
Vật lý 11 trung học phổ thơng nhằm phát triển năng lực sáng tạo của học sinh".
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Qua q trình tìm hiểu những thơng tin khoa học có liên quan đến lĩnh vực nghiên
cứu của đề tài, tác giả nhận thấy: Đã có khá nhiều luận văn nghiên cứu về vấn đề phát huy
tính tích cực nhận thức cho HS trong dạy học vật lí ở trường THPT. Đặc biệt, một số luận
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

2




văn đã đề cập đến vấn đề phối hợp và sử dụng các phương pháp và PTDH theo hướng
phát huy tính tích cực, sáng tạo của HS.
Trong đó có: Ngơ Thị Bình (2009), Nghiên cứu việc tổ chức hoạt động ngoại
khoá về Tĩnh học vật rắn ở lớp 10 THPT nhằm phát huy tính tích cực và phát triển
năng lực sáng tạo của HS, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục [6]; Trương Đức
Cường (2007), Nghiên cứu xây dựng và tổ chức một số chủ đề ngoại khóa phần điện

học lớp 12(THPT) nhằm góp phần giáo dục KTTH cho HS, Luận văn thạc sĩ khoa
học giáo dục [11]; Trần Hữu Phước (2007), Nghiên cứu việc tổ chức ngoại khóa về
cơ học chất lưu chuyển động nhằm phát triển tính tích cực, sáng tạo của HS THPT,
Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục [28]; Phạm Hữu Tòng (2004), Dạy học vật lí ở
trường phổ thơng theo định hướng phát triển hoạt động tích cực tự chủ, sáng tạo và
tư duy khoa học, NXB Đại học Sư phạm Hà Nội [33]; Phạm Hữu Tòng (2008), Tổ
chức - định hướng hoạt động tích cực, Tài liệu dùng cho cao học k16 [34]... nhưng
ở các phần khác nhau trong chương trình vật lí và chưa có đề tài nào nghiên cứu
hoạt động ngoại khố về “Quang hình” ở lớp 11 THPT vì vậy chúng tôi quyết định
chọn hướng đề tài này.
3. Mục đích nghiên cứu của đề tài
Tổ chức hoạt động ngoại khóa về chế tạo và sử dụng một số thí nghiệm đơn
giản chương "Quang hình" Vật lý 11 trung học phổ thông nhằm phát triển năng lực
sáng tạo của học sinh.
4. Giả thuyết khoa học của đề tài
Nếu nghiên cứu để thiết kế, chế tạo được một số thiết bị thí nghiệm về quang
hình từ các vật liệu đơn giản, dễ kiếm và tổ chức được một số chủ đề hoạt động dạy
học ngoại khố vật lí về phần "quang hình học" thì có thể góp phần nâng cao tính tích
cực và phát triển năng lực sáng tạo của học sinh.
5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
Hệ thống các thiết bị thí nghiệm quang hình và quá trình dạy học các kiến thức
về khúc xạ ánh sáng, phản xạ tồn phần và thấu kính.
6. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài
- Nghiên cứu lí luận về tính tích cực, năng lực sáng tạo.
- Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc tổ chức dạy học ngoại khố.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

3

- Nghiên cứu thiết kế, chế tạo một số thiết bị thí nghiệm về quang hình.
- Xây dựng kế hoạch tổ chức một số hoạt động ngoại khoá về phần "Quang
hình học" cho HS lớp 11 THPT.
- Khảo sát thực trạng và đề xuất giải pháp việc tổ chức dạy học ngoại khố
bộ mơn vật lí tại một số trường THPT thuộc địa bàn tỉnh Quảng Ninh.
- Soạn thảo tiến trình dạy học ngoại khố cho một số đơn vị kiến thức về phần
"Quang hình học" trong chương trình vật lí 11.
7. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
Nghiên cứu và tổ chức hoạt động ngoại khoá khi dạy một số kiến thức về phần
"Quang hình học" trong chương trình vật lí 11 (THPT), nhằm phát huy tính tích cực và
phát triển năng lực sáng tạo cho HS.
8. Phương pháp nghiên cứu của đề tài
- Phương pháp nghiên cứu lí luận: Nghiên cứu các tài liệu về tâm lí học, giáo dục
học, lý luận dạy học vật lí, các tài liệu về tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp.
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Nghiên cứu thực tế dạy học ngoại khố vật lí
tại một số trường THPT.
- Phương pháp nghiên cứu thực nghiệm: Nghiên cứu thực nghiệm tại phịng thí
nghiệm và nghiên cứu thực nghiệm sư phạm tại trường phổ thơng.
9. Đóng góp của đề tài
- Góp phần làm rõ hơn cơ sở lý luận của hoạt động ngoại khố về thí nghiệm
vật lí tại các trường THPT.
- Thiết kế, chế tạo được các thiết bị thí nghiệm để sử dụng trong dạy học về
khúc xạ ánh sáng, phản xạ tồn phần và thấu kính.
- Đề xuất được một số nội dung và hình thức dạy học ngoại khố vật lí.
- Có thể làm tài liệu tham khảo cho việc tổ chức hoạt động ngoại khố vật lí ở
các trường phổ thơng.
10. Cấu trúc của đề tài

Luận văn dự kiến được trình bày gồm 5 phần: Ngoài phần mở đầu, phần kết luận
chung, phần tài liệu tham khảo. Phần nội dung gồm có 3 chương:
Chương1: Cơ sở lí luận về hoạt động ngoại khóa ở trường phổ thơng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

4




Chương 2: Thiết kế, chế tạo một số thiết bị và sử dụng để tổ chức hoạt động
dạy học ngoại khố về "Quang hình học" Vật lí lớp 11 (THPT) nhằm phát huy tính
tích cực và phát triển năng lực sáng tạo của HS.
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

5




Chương 1

CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHĨA
Ở TRƯỜNG PHỔ THƠNG
1.1. Cơ sở lí luận về hoạt động ngoại khóa ở trường THPT
1.1.1. Vị trí, vai trị của hoạt động ngoại khóa trong hệ thống các hình thức tổ chức
dạy học ở trường phổ thơng

Hoạt động ngoại khóa là một trong ba hình thức dạy học chủ yếu ở trường phổ
thơng hiện nay. Hoạt động ngoại khóa nói chung và hoạt động ngoại khóa Vật lí nói
riêng có vai trị vơ cùng quan trọng trong việc giáo dục HS trên tất cả các mặt, cụ thể là:
- Về nâng cao chất lượng kiến thức: Hoạt động ngoại khóa giúp HS củng cố,
đào sâu, mở rộng những tri thức đã được học ở trên lớp, bổ sung những vấn đề chưa
được đặt ra trong chương trình chính khóa, tăng cường tính thực tiễn, tính thời sự,
tính xã hội cho nội dung bài học. Bên cạnh đó nó cịn giúp HS vận dụng kiến thức đã
học vào thực tế, tạo điều kiện để học đi đôi với hành, nối liền kiến thức trên bục
giảng với thực tiễn đời sống.
- Về rèn luyện kỹ năng: Hoạt động ngoại khóa rèn luyện cho HS kĩ năng phân
tích, kĩ năng giải quyết vấn đề, kĩ năng thực nghiệm, kĩ năng làm việc tập thể, kĩ năng
sống, tổ chức, giao tiếp, định hướng nghề nghiệp…
- Về phát triển tư duy: Hoạt động ngoại khóa rèn luyện và phát triển các năng
lực tư duy của HS như: Tư duy logic, tư duy trừu tượng, tư duy sáng tạo…
- Về giáo dục tinh thần thái độ:
+ Hoạt động ngoại khóa làm cho q trình dạy bộ môn thêm phong phú, đa
dạng làm cho việc học tập của HS thêm lơi cuốn, sinh động. Vì vậy có tác dụng khơi
dậy niềm say mê hứng thú học tập, thực hành, lòng ham hiểu biết yêu khoa học và
phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của HS.
+ Hoạt động ngoại khóa cũng góp phần giáo dục tổ chức, tính kế hoạch, tinh
thần làm chủ và hợp tác trên cơ sở những hoạt động thực tế.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

6




+ Ngồi ra hoạt động ngoại khóa cịn giúp HS có thể hiểu sâu hơn về những

giá trị văn hóa, truyền thống của cha ông, của quê hương, đất nước, nâng cao nhận
thức về các vấn đề xã hội.
Như vậy hoạt động ngoại khóa đóng một vai trị rất quan trọng trong việc bổ
sung các kiến thức, kĩ năng và kinh nghiệm sống cho HS, giúp HS hoàn thiện nhân
cách và phát triển tồn diện, cân đối về trí tuệ, đạo đức, thể dục, thẩm mỹ, những điều
mà ở nội khóa cịn yếu.
1.1.2. Các đặc điểm của hoạt động ngoại khóa Vật lí
Hoạt động ngoại khóa Vật lí cũng như hoạt động ngoại khóa nói chung có
những đặc điểm sau:
- Việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa phải được lập kế hoạch cụ thể về cả
mục đích, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức, lịch hoạt động cụ thể và thời
gian thực hiện.
- Được thực hiện ngoài giờ học chính khóa.
- Có thể được tổ chức dưới nhiều dạng: Tập thể cả lớp, theo nhóm năng khiếu,
học tập, vui chơi, thường kì, đột xuất, nhân dịp những kỉ niệm hay lễ hội…
- Nội dung của hoạt động ngoại khóa thường liên quan đến nội dung học tập trong
chương trình nội khóa, phù hợp với trình độ và đặc điểm của đối tượng tham gia.
- Hình thức ngoại khóa Vật lí rất đa dạng, bao gồm ngoại khóa làm bài tập,
làm TN, tham gia cơng trình Vật lí, hội vui vật lí… nhằm giúp HS mở rộng đào sâu,
làm phong phú thêm những kiến thức đã được học trong giờ nội khóa.
- Cách đánh giá kết quả thơng qua những biểu hiện trong quá trình tham gia
hoạt động và sản phẩm của HS...
- HS được giao lưu với nhau, có thể phát huy tính năng động, sáng tạo của
mình mà không bị hạn chế bởi những căng thẳng như trong giờ học trên lớp.
Như vậy hoạt động ngoại khóa khơng gị bó về thời gian, khơng gian cũng như
trình tự nội dung như giờ học nội khóa, do đó GV có thể dễ dàng kết hợp hoạt động
ngoại khóa với những phương pháp, hình thức dạy học khác.
1.1.3. Nội dung của hoạt động ngoại khóa Vật lí

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

7




Nội dung ngoại khóa vật lí ở trường phổ thơng rất đa dạng nhưng có thể chia
thành hai nội dung chính: Lý thuyết và thực nghiệm. Cụ thể đó là các nội dung như:
- Nghiên cứu những kiến thức lý thuyết về Vật lí và kỹ thuật.
- Nghiên cứu, tìm hiểu những ứng dụng của Vật lí trong đời sống, kỹ thuật.
- Thiết kế, chế tạo dụng cụ và làm TN Vật lí.
Theo chúng tơi nội dung của hoạt động ngoại khóa Vật lí nên gắn với những
kiến thức nằm trong phạm vi chương trình nội khóa, hoạt động ngoại khóa gắn với
nội khóa nhằm mục đích giúp HS củng cố, đào sâu, mở rộng kiến thức, rèn luyện các
kỹ năng cơ bản, phát huy tính tích cực và phát triển năng lực sáng tạo. Trong phạm vi
đề tài nghiên cứu, tơi tập trung nghiên cứu hoạt động ngoại khóa về thiết kế, chế tạo
dụng cụ và làm TN Vật lí. Trong các giờ nội khóa mặc dù cũng có những bộ TN phục
vụ cho tiết học nhưng hầu như các em chỉ quan sát GV thực hiện hoặc nếu có thực
hiện thì chỉ một hoặc hai em được tiến hành, HS trong lớp chỉ được “xem TN”. Chính
vì vậy ngoại khóa về thiết kế, chế tạo dụng cụ và làm TN sẽ giúp các em hiểu được
bản chất của hiện tượng, HS tự tìm tịi chế tạo, tự tay thực hiện TN không những dẫn
đến sự tin tưởng về các kiến thức được học mà còn phát huy được tính tích cực và
khả năng sáng tạo của các em.
Căn cứ vào các hướng có thể tổ chức hoạt động ngoại khóa về vật lí như trên
và thực tế dạy học vật lí ở trường phổ thơng hiện nay, chúng tôi lựa chọn nội dung của
đề tài chủ yếu là hoạt động thực nghiệm: Thiết kế, chế tạo và sử dụng cụ TN vật lí
đơn giản và chúng tơi chọn nội dung kiến thức của phần "Quang hình học" trong
sách giáo khoa vật lí lớp 11. [15]
1.1.4. Các hình thức hoạt động ngoại khóa Vật lí
Việc phân chia các hình thức hoạt động ngoại khóa về vật lí chỉ mang tính chất

tương đối, khơng phân biệt được rõ ràng. Có thể phân ra các hình thức hoạt động
ngoại khóa về vật lí theo lượng HS tham gia, cũng có thể theo nội dung ngoại khóa
hoặc theo thời gian và địa điểm diễn ra hoạt động ngoại khóa… Sau khi nghiên cứu
các tài liệu, chúng tơi nhận thấy các hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa về vật lí
thơng thường nhất là: Hoạt động ngoại khóa mang tính chất cá nhân, hoạt động ngoại
khóa theo các nhóm và hoạt động ngoại khóa có tính quần chúng rộng rãi. Cụ thể:
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

8




- Tổ chức các hoạt động ngoại khóa ở lớp và ở nhà (HS đọc sách báo về vật lí và
kĩ thuật; tổ chức các buổi báo cáo và dạ hội về các vấn đề vật lí - kĩ thuật; HS ra báo
tường hoặc tập san về vật lí - kĩ thuật; HS biểu diễn TN hoặc giới thiệu sản phẩm là TN
vật lí chế tạo được…).
- HS tổ chức triển lãm giới thiệu những thành tích hoạt động ngoại khóa về vật lí.
- Tổ chức cho HS thăm quan ngoại khóa về vật lí, kĩ thuật.
- Tổ chức, hướng dẫn HS thiết kế, chế tạo và sử dụng các dụng cụ TN vật lí hoặc
máy móc đơn giản.
- Tổ chức ôn luyện cho HS tham dự thi HS giỏi hoặc các cuộc thi khác dành
cho mơn vật lí ở trường phổ thơng. Với các hình thức tổ chức ngoại khóa về vật lí như
trên, HS có thể tham gia vào các hoạt động với tư cách cá nhân, nhóm hoặc tập thể.
* Hoạt động ngoại khóa theo nhóm
Dựa trên tính chất đặc thù của bộ mơn vật lí: Các kiến thức vật lí khơng khó
nhưng biểu hiện khá phức tạp trong thực tế và các kiến thức được xây dựng chủ yếu
bằng con đường thực nghiệm. Cho nên tổ chức ngoại khóa về vật lí nên lựa chọn nhiều
nội dung liên quan đến việc sử dụng TN. Để hoạt động ngoại khóa về vật lí có liên
quan nhiều đến TN thành cơng được thì hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa theo

nhóm là ưu việt nhất. Hình thức này vừa đảm bảo cho quá trình thiết kế, chế tạo và tiến
hành TN diễn ra nhanh, có chất lượng vừa tạo điều kiện cho HS tự học hỏi lẫn nhau
và rèn luyện kĩ năng làm việc theo nhóm.
- Các nguyên tắc đảm bảo tổ chức tốt nhóm ngoại khóa vật lí:
+ Khi tổ chức nhóm ngoại khóa trước hết phải dựa trên tinh thần tự nguyện,
hứng thú của HS, HS phải được lựa chọn lĩnh vực kiến thức yêu thích để thiết kế, chế
tạo TN. Điều này tạo cho HS tinh thần làm việc thoải mải, từ đó họ thấy u thích cơng
việc, nỗ lực hồn thành cơng việc và phát triển được tài năng.
+ Để nhóm ngoại khóa có thể tồn tại và hoạt động có hiệu quả thì nhất thiết phải
phát hiện và xây dựng được hạt nhân của nhóm. Hạt nhân của nhóm thường là nhóm
trưởng. HS được chọn là hạt nhân của nhóm phải thích thú và có sự nhiệt tình cao với
đề tài mà nhóm theo đuổi, đồng thời cũng phải có khả năng đồn kết các thành viên
trong nhóm học tập và lực học thuộc hạng khá vững vàng, tuy nhiên nhóm trưởng
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN

9