BA DẤU MỐC ĐÁNG NHỚ CỦA MỸ THUẬT BIẾM HỌA BÁO CHÍ TRÊN ĐẤT VIỆT VÀ CỦA NGƯỜI VIỆT docx

BA DẤU MỐC ĐÁNG NHỚ CỦA MỸ THUẬT
BIẾM HỌA BÁO CHÍ TRÊN ĐẤT VIỆT VÀ CỦA
NGƯỜI VIỆT




Năm 2012 này, giới biếm họa báo chí Việt Nam có dịp nhớ lại ba sự kiện sáng giá
của biếm họa gắn với đất nước và con người Việt Nam trong quá trình phát triển.
Trước hết và xa nhất, cách nay vừa đúng 115 năm, năm 1897 (sau khi Thực dân
Pháp đã đặt ách đô hộ trên toàn cõi Việt Nam 13 năm (1884-1897)), tại Hà Nội, lần
đầu tiên đã xuất hiện một tờ báo trào phúng có đăng nhiều tranh biếm họa do người
Pháp xuất bản, mang tên "Đời Sống Đông Dương" (La vie Indochinoise).
Claude Bourrin, một người đương thời đã có những nhận xét về tờ báo đó như sau:
"Đây là một ấn phẩm sắc sảo, thấm đẫm tính hài Pháp Họa sỹ phụ trách hình ảnh
của tờ báo là Albert Cezard rất thấu hiểu Đông Dương… Nét bút của ông đôi khi
gợi lại những nét đẹp nhất của Caran d'Ache… Tính hài hước trong tranh đã đem
lại sự chinh phục mạnh mẽ của họa sỹ với độc giả… Các họa sỹ vẽ cho tờ báo rất
mạnh tay, nếu những nét vẽ của họ luôn luôn chứa đựng ẩn ý thì chúng lại không
bao giờ khoan nhượng khi bêu riếu các nhân vật cao cấp…" Claude Bourrin còn
khẳng định: "Chưa bao giờ và chưa ở nơi đâu như Đông Dương lại có một tờ báo
với tinh thần đối chọi mạnh mẽ đến như vậy đối với những hành động độc đoán
của nhà cầm quyền".
Như vậy là tại "Xứ Bắc Kỳ thuộc Pháp bảo hộ" khi ấy, bên cạnh những người Pháp
thực dân vẫn có những người Pháp (dù ít) giữ vững tinh thần văn hóa Pháp cũng
như tư tưởng phương Tây là hăng hái, say mê phê phán xã hội đương thời, lên án
sự thống trị áp bức của chế độ thực dân phong kiến. Chính bởi sự phản biện sắc

sảo và lên án gay gắt đối với nhà cầm quyền mà tờ báo Đời sống Đông Dương chỉ
tồn tại được hai năm 1897, 1898.
Dấu mốc thứ hai là vào năm 1922, cách đây vừa tròn 90 năm, tại Pari, nước Pháp,
một nhóm năm người Việt Nam hoạt động chính trị, tìm đường cứu nước, bao gồm
cụ Phan Chu Trinh, luật sư Phan Văn Trường và ba nhà báo: Nguyễn Ái Quốc,
Nguyễn An Ninh, Nguyễn Thế Truyền (sau này thường được gọi là nhóm Ngũ
Long - Năm con rồng) đã cho ra đời tờ báo Người Cùng Khổ (Le Paria).
Chủ bút và người viết chính là Nguyễn Ái Quốc, tức chủ tịch Hồ Chí Minh của
chúng ta sau này; ông không chỉ viết những bài chính luận sắc sảo mà còn viết
những truyện cười, hài kịch, và đặc biệt là còn vẽ tranh biếm họa rất có giá trị. Đây
thực sự là một trường hợp hết sức đặc biệt bởi một người Việt Nam có bề dày văn
hóa truyền thống phương Đông nhưng rất nhạy cảm, sớm tiếp thu và sử dụng
những loại hình văn học nghệ thuật phương Tây để phục vụ cho mục tiêu đấu tranh
nhằm xóa bỏ mọi chế độ thống trị áp bức trên quê hương mình và trên toàn thế
giới.



Nhân đây cũng xin lưu ý hiện tượng tranh biếm họa được hết sức ưu ái, có mặt hầu
hết trên các tờ báo lớn của chính phủ kháng chiến chống thực dân Pháp (1946-
1954) do Chủ tịch Hồ Chí Minh lãnh đạo… Không ít trường hợp tranh biếm họa
được in trên nhiều trang báo và có những kỳ được in khổ lớn, chiếm trọn cả trang
đầu của tờ báo… Phải chăng ở đây có sự gợi ý, chỉ đạo của "họa sỹ biếm họa
Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh"!.
Thứ ba là vào năm 1932, cách đây vừa đúng 80 năm, ở nuớc ta (vẫn là thuộc địa
của Pháp) các văn nghệ sỹ thuộc nhóm "Tự Lực Văn Đoàn" do nhà văn Nhất Linh
- Nguyễn Tường Tam làm thủ lĩnh đã cho phát hành tờ báo Phong Hóa có tranh
biếm họa với những nhân vật bất hủ như Lý Toét, Xã Xệ… Đây là sự mở đầu cho
việc sử dụng tranh biếm họa như những bài báo đặc biệt của báo chí do người Việt
sáng tác, ấn hành trên đất nước Việt Nam, và cũng chính báo Phong Hóa đã lôi

cuốn được khá nhiều các tờ báo của người Việt và cả của người phương Tây khi ấy
sử dụng biếm họa như một kênh thông tin, phản biện nhanh nhậy, sắc sảo góp phần
làm phong phú thêm hình thức đấu tranh công khai sau đó của Mặt trận Dân chủ
Đông Dương chống thực dân, phong kiến và nguy cơ bành trướng của chủ nghĩa
phát xít, thời kỳ 1936-1939.
Góp công lớn tạo nên những nhân vật biếm họa đặc sắc Lý Toét, Xã Xệ… thoạt
đầu là do nhà văn Nguyễn Tường Tam (1906-1963) lấy cảm hứng từ nhân vật Lý
Toét trong thơ trào phúng của nhà thơ Tú Mỡ (Hồ Trọng Hiếu, 1900- 1976) . Tiếp
đó, họa sỹ tài danh Nguyễn Gia Trí (1908- 1993) tạo ra nhân vật Xã Xệ, và cùng
với họa sỹ Tô Ngọc Vân (1908-1954) hoàn thiện cặp bài trùng Lý Toét, Xã Xệ.
Nhân 80 năm lần đầu tiên có báo tiếng Việt đăng tranh biếm họa của người Việt
sáng tác, ấn hành trên đất Việt, xin nhắc sơ lại đoạn đường cuối lầm lẫn, và đau
buồn của Nhất Linh - Nguyễn Tường Tam. Trong những tháng năm đầu nước nhà
mới giành độc lập, tình hình "thù trong giặc ngoài" rất hiểm nguy, để phân hóa kẻ
thù, củng cố khối đoàn kết, Chính phủ của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã mở rộng
thành phần, dành cho một số không ít những nhân vật thuộc "Việt Cách", "Việt
Quốc" tham gia chính quyền, Nguyễn Tường Tam được giữ chức bộ trưởng Bộ
Ngoại Giao, ông đã từng làm trưởng đoàn Việt Nam (Thứ trưởng Bộ Nội vụ Võ
Nguyên Giáp làm phó đoàn) đàm phán với phái đoàn quân sự Pháp ở Đà Lạt nhằm
tránh sự xung đột gữa hai lực lượng vũ trang, dẫn đến chiến tranh. Nhưng thực dân
Pháp với dã tâm chiếm lại nước ta một lần nữa nên hội nghị không thành. Tiếp sau
đó, do chính kiến của Nguyễn Tường Tam không phù hợp với xu thế của thời cuộc,
ông theo Tàu Tưởng, chạy sang Trung Quốc rồi sau đó trở về Sài Gòn sinh sống,
viết sách và báo. Tháng 7, năm 1963, Nguyễn Tường Tam liên quan tới cuộc đảo
chính không thành của các sỹ quan và binh sỹ chống chế độ độc tài, gia đình trị
Ngô Đình Diệm, ông đã tự vẫn khi tòa án quân sự Sài Gòn đòi đem ông ra xét xử.
Phút cuối cùng, Nhất Linh - Nguyễn Tường Tam đã nói với những người xung
quanh: "Đối với tôi, chỉ có lịch sử mới có quyền phán xét!".
Việt Nam đã phải trải qua nhiều cuộc chiến tàn khốc, sự quản lý đất nước, xã hội
bị phân vùng, phân khúc qua nhiều giai đoạn; bởi thế biếm họa trên báo chí ở Việt

Nam cũng trải qua nhiều thăng trầm và giờ đây vẫn còn lận đận. Tuy nhiên, yêu
cầu khách quan và bức thiết phải hoàn thiện xã hội ngày càng bền vững hơn, lành
mạnh hơn, bởi vậy việc mở rộng sự tham gia của mọi tầng lớp nhân dân vào công
tác quản lý, phát triển xã hội và đất nước, mà trong đó phải coi trọng sự phản biện
xã hội là tất yếu. Do đó, có thể tin rằng, biếm họa trên báo chí ở nước ta sẽ có vị trí
xứng đáng.