Chiến lược của mẹ thay đổi cuộc đời con

Chia sẻ ebook : Chiasemoi.com


CHẶNGĐƯỜNGGIÁODỤCTRẺ
THƠMÀTƠIĐÃĐI
IbukaMasaru
Đếnnay,tơiđãcótrên25nămlàmviệcliênquanđếngiáodục.Tấtnhiên,
tronglĩnhvựcnàytơivẫnchỉđượccoilàmộtngườinghiệpdư.Nhưngchính
vìthế,cónhữngviệcmàcácnhàchunmơnkhónhậnrathìđơikhitơilại
nhìnthấyrấtrõràng.Cứthế,theocáchriêngcủamình,tơiđãtiếptụccơng
việcnghiêncứutừbấygiờchođếnnay.
Cuốn“Chờđếnmẫugiáothìđãmuộn”đượcxuấtbảntrướcđótậptrungvào
khảnăngvơhạnmàtrẻsơsinhcó,làcuốnsáchđầutiêntómtắtlạinhững
luậnthuyếtvềgiáodụccủatơi.Tuynhiên,nộidungcuốnsáchmớichỉđưara
nhữngvấnđềtạithờiđiểmnămChiêuHịa46(*).Saunày,cùngvớisựphát
triểncủayhọcnhưvềsinhlýhọcđạinão,nănglựctuyệtvờimàtrẻsơsinh,
trẻnhũnhicócàngđượckhẳngđịnhchắcchắn.Quanđiểmvềgiáodụctrẻ
tuổiấuthơcủatơivìthếcũngcónhiềuthayđổi.Thậmchí,bâygiờtơicho
rằngchính“thaigiáo”đóngvaitrịquantrọngnhấttrongqtrìnhgiáodục
trẻthơ.
(*)NămChiêuHịa46:Tứcnăm1971.
Gầnđây,tơicóviếtmộtsốcuốnsách,vàcứmỗilầnviết,cáchnghĩvềnội
dungcầndạycũngnhưthờikỳnênbắtđầudạytrẻcủatơicóvẻthayđổihồn
tồn.Tuynhiên,dùcóthayđổigìthìchủtrương“tínhcáchvànhâncáchcủa
trẻ phụ thuộc vào cách ni dạy” khơng những khơng suy giảm, mà càng
đượckhẳngđịnhmạnhmẽhơn.Hivọngrằngcácbạnsẽhiểuchonhữngsuy
nghĩđócủatơi.
(TríchLờimởđầukhixuấtbảnbảnAizo(*),năm1991)
(*)BảnAizolàbảnghinhữngýquantrọngcủatácphẩm,thườngđượctrình
bàyđẹpvàchắcchắnđểlưugiữvàbảoquảnđượclâu.

THAYLỜIMỞĐẦUTỪ3TUỔI
CŨNGLÀQMUỘN.
Quanđiểm“Chờđếnmẫugiáothìđãmuộn”làchínhxác.
Năm1971,cuốn“Chờđếnmẫugiáothìđãmuộn”đượcxuấtbản.Nộidung
chủyếuđềcậpđếnkhảnăngvànhâncáchcủaconngườikhơngphảivốndĩ
cósẵntừlúcmớisinhra,màphụthuộcvàocáchnidạytrongbanămđầu
đời.Chínhvìthế,córấtnhiềuvídụthựctếchothấygiáodụcđúngcáchtrong
giaiđoạnnàysẽpháthuytốiđakhảnăngvơhạnmàtrẻsơsinhcó.
Sáchđãnhậnđượcsựđánhgiácaotừnhiềuphươngdiện,đặcbiệtlàphảnhồi
tích cực từ các bà mẹ đang ni dạy con nhỏ. Dù cuốn sách cịn nhiều hạn
chế,nhưngcácmẹđãhiểuđúngbảnchấtnhữngđiềutơimuốntruyềnđạt,và
ápdụngvàothựctếnidạyconcủamình,đồngthờiđạtđượcnhữngthành
cơngđángmừng.Hơnnữa,cónhiềubàmẹcịnhồitưởnglạimơitrườnggiáo
dụccủamìnhngàytrước,haycủanhữngđứaconđãtrưởngthànhvànóicho
tơinhữngvídụqgiácóthựcvềnhữngquanđiểmtơiđưara.
Trong cuốn sách này, tôi sẽ lần lượt giới thiệu với các bạn về những ví dụ
thựctếđó.Ngồira,điềulàmtơihạnhphúchơnlàcuốnsáchkhơngchỉdừng
lại trong phạm vi nước Nhật mà lan rộng ra nhiều nước trên thế giới. Đầu
tiên,phảikểđếnlàởAnh,tiếptheolàMỹ,đềulầnlượtxuấtbảncácbảndịch
lấy nguyên tiêu đề “Kindergarten is too late” – “Chờ đến mẫu giáo thì đã
muộn”.Saunữa,ởcácnướcpháttriểnđãtừnglấyNhậtBảnlàmhìnhmẫuđể
làmtheonhưÝ,Đức,TâyBanNha,cũngđềulầnlượtxuấtbảncácbảndịch
củacuốnsách.
Tơi cũng rất bất ngờ vì tác phẩm của mình được nhiều chun gia, học giả
nướcngồiđónnhậnvàđánhgiácaocịnhơncảtrênđấtNhật.Năm1979,
nhờcuốnsáchđượcbiếtđếnrộngrãi,tơiđãđượcmờitớidiễnthuyếtvềgiáo
dụctrẻsơsinhtạiHộithảogiáoviênkhoahọctồnquốctổchứctạiMỹ.Lúc

bấygiờ,điềutơikhơngngờnhấtlàcónhiềudữliệukhẳngđịnhquanđiểm
của tơi là đúng, và đồng thời được chuyển đến cho tôi. Đối với một người
khơngcókinhnghiệmgiáodụctrựctiếpnhưtơi,việcđượccácnhàkỹthuật,
cácnhàkinhdoanhủnghộnhưvậythậtkhơngcógìqgiábằng.
Thơngquanhiềubáocáothựctếcũngnhưviệcnhậnđượcsựủnghộlớntừ
cácbàmẹđangcóconnhỏ,chođếncácnhàchunmơnởnướcngồi,tơiđã
đượctiếpthêmniềmtinchắcchắnrằngquanđiểmcủamìnhlàđúngđắn,chủ
trươngcủamìnhlàđúngđắn,khơngsailầm.


Nóigìđếnmẫugiáo,từ3tuổimớibắtđầudạytrẻcũngđãmuộnrồi
Tấtnhiên,vềcơbảnquanđiểmcủatơibâygiờsovớikhiviết“Chờđếnmẫu
giáothìđãmuộn”khơngcógìthayđổi.Tuynhiên,từbấyđếnnaycũngđã8
nămtrơiqua.Từnhữngdẫnchứngthựctếcủacácbàmẹđãđọcvàápdụng
phảnhồilạitrongsuốt8nămqua,cũngnhưnhữngđiềutơimuốntruyềnđạt
lạivẫncịnchấtcaonhưnúi,đãthơithúctơicầmbútviếtcuốnsáchtiếptheo
này.Trongđó,sẽcómộtsốphầnnộidungđượcpháttriểnrộngvàsâuhơn,
mộtsốkhácthìcósựthayđổivềđiểmnhấn.
Điểmquantrọngnhấtmàtơimuốnnóitrongcuốnsáchnàylầnchínhlà“Nói
gìđếnmẫugiáo,từ3tuổimớibắtđầudạytrẻcũngđãmuộnrồi”.
Vídụ,tronglầnđầutiêngặpgỡ,thầySuzukiShinichi–ngườithầynổitiếng
vớiphátminh“PhươngphápSuzuki”(*)–ngườithườngđưarachotơinhững
tưliệuvàgợiýquantrọngtrongquanđiểmgiáodục,cónóirằng,khoảng4–
5 tuổi là giai đoạn thích hợp nhất để bắt đầu học violon. Theo những quan
điểmvốnvẫnnghĩ,tơiđềnghịthầythửhạđộtuổibắtđầuhọcxuống.Chính
thầycũngđểýthấy,nhữngemlớnrồimớibắtđầuhọcthìvẫnnhớđượcbài,
nhưngcósựchênhlệchrấtlớnvềtốcđộ,tiếnbộ.Dođó,thầycũngđãthửhạ
độtuổinhậphọcxuốngdần,thìthấykhơngchỉ3tuổi,màtừ2tuổiđãcóthể
bắtđầuhọcđượcrồi.Kếtquảthựctếcũngchothấy,càngbắtđầusớmthìkết
quảlạicàngtốthơn.

(*)PhươngphápSuzuki:Phươngphápđàotạovềâmnhạctừbédogiáosư
ngườiNhậtSuzukiShinichiphátminh.ChủtrươngcủaphươngphápSuzuki
là“nếucóphươngphápđúngthìtấtcảcácemnhỏbìnhthườngđềucóthểtrở
thànhnhữngtàinăngâmnhạc”.
Ngồira,cómộtvídụthếnày.Nhànọcóhaianhemtrai.Ngườianhkhoảng
3tuổithìbắtđầuhọctiếngAnh.Cậuemchỉhàngngàyngồibêncạnhnghe
lỏmvànhìntheokhianhnghebănghoặchọcthẻ.Nhưngkhicậuemlên3
đượcchođihọcchínhthứcmộtthờigianngắnthìtiếnbộrấtnhanh,chẳng
mấychốcđãđuổikịptrìnhđộcủaanhmình.Thậmchí,cónhàcơemmới1
năm2thángtuổi,hàngngàyngồitronglịngmẹnhìntheoanhhọcbài,thếmà
7thángsaubéđộtnhiênnóiđượctiếngAnhvớiphátâmrấtchuẩn.
Conngườichàođờisớmhơnlồikhỉkhoảng10thángtuổi.Nóitheocácnhà
nhânloạihọcthì,vìconngườiđứngthẳngvàđilạibằnghaichânnênkhơng
thểmangthailâuhơnđược.Quảthật,cáclồiđộngvậtkhácvừasinhrađã
cóthểđứnglênvàđiđượcrồi.
Nhưngcũngchínhvìthế,cáclồiđộngvậtkháckhisinhrabộnãohầunhư
đãgầnhồnthiện,cịnbộnãoconngườilúcmớisinhthìgầnnhưlàtờgiấy
trắng.Quanđiểm“Cáchgiáodụcchođếnnăm3tuổicựckỳquantrọng”mà
tơinêuraởcuốntrước(*)cũngmộtphầnvìlýdonày.Chínhvìlúcsinhra


nãoembénhưtờgiấytrắngchonênchờđến3tuổimớibắtđầudạybéthì
đúnglàqmuộn.Thậmchíđúngralà“bắtđầudạydỗsớmchừngnàohay
chừngnấy”.
(*)Cuốn“Chờđếnmẫugiáothìđãmuộn”.
“Thờikỳkhnmẫu”quyếtđịnhconngười
Bắtđầucàngsớmcàngtốtnhưngkhơngcónghĩalànộidungđánglẽdạycho
bé4–5tuổithìđemdạylnchobé1–2tuổi.Chamẹcầnphânbiệtrõcách
dạydỗtừsaukhibé4tuổi,vớicáchdạydỗkhibé0–2tuổi.Vềđiểmnày,
suynghĩcủatơirõrànghơntrướcđâyrấtnhiều.

Giaiđoạnthứnhất,từkhibé0tuổi,làthờikỳbéchưaphảnkhánggì,cứlặp
đilặplạinhiềulầnchobénhớlàđược.Giaiđoạnthứhai,từkhibé3–4tuổi,
làkhibéđãbiếtbàytỏsởthíchcủamình.Thờikỳnày,cầnphảilàmchobé
cảmthấythuyếtphụcthìbémớinghetheo.Theotơi,giaiđoạnthứnhấtvơ
cùngquantrọng,tơigọiđâylà“thờikỳkhnmẫu”,“tuổikhnmẫu”.
Ởthờikỳnày,cáchmàbộnãocácbétiếpnhậnthơngtinhơikhácsovớicác
thờikỳkhác.Vídụ,nhanhthì3–4thángtuổi;chậmthì5–6thángtuổilà
cácbébắtđầubiết“lạ”–biếtphânbiệtđượckhnmặtcủamẹvớingười
khácvàkhóckhingườilạbế.Thoạtnhìn,chắcchúngtađềunghĩđâychỉlà
mộthànhđộngrấtđơngiản,nhưngthửchomáytínhthựchiệncùngmộtu
cầunhưthếsẽthấy,phảilàloạimáyvơcùngtântiếnvàphảitốnđếnvàitỉ
n(*) mới làm được thao tác này. Lý do em bé có thể nhận biết được chỉ
trongkhoảnhkhắcnhưvậy,làvìembékhơngphântíchratừngchitiếtcủa
khn mặt để ghi nhớ, mà ghi nhớ tổng thể cả gương mặt mẹ, rồi khắc
nguntrongđầukhnmẫugươngmặtcủamẹ.Cáchnắmbắtthơngtinnày
gọilà“nhậnthứckhnmẫu”.Ởcácembé,khảnăngnàypháttriểnmộtcách
vượttrội,đólàlýdovìsaotơiđặttênchothờikỳnàynhưvậy.
Nóicáchkhác,sởdĩchúngtaaicũngcóthểnóiđượctiếngViệtlàvìtừlúc
sinh ra hàng ngày đã được nghe lặp đi lặp lại quen tai, và đối với các kích
thích lặp đi lặp lại từ lúc 0 tuổi này, các tuyến của tế bào não đã ghi nhận
thành một khuôn mẫu. Nhờ đó bộ não tiếp nhận nó một cách tự nhiên dễ
dàng,khơngcơngkích,khơngkhókhăn.Nhữngthơngtinđượckhắcvàođầu
theokiểukhnmẫutrongthờikỳkhnmẫunày,khơngphảilàdothấyhợp
logic, hay do học thuộc lịng mà nhớ. Nó giống như khi chúng ta nói tiếng
Việtvậy,đâucầnphảicứmỗilầnnóilạilụclạingữphápđểxemnóicóđúng
khơng.Nhớđượclàvìcấutạocủachínhbộnãođãđượcthiếtlậpđểnhớvậy
thơi.Xéttheonghĩađó,cóthểnóikhảnăngnàygầnnhưlàtốchất,hoặclàtài
năngcũngđược.
(*)1tỉntươngđươngkhoảng21tỉVND.

Nóiđólàtốchấthoặctàinăngthìmọingườithườngcóxuhướngnghĩngay
đếnnhữngthứsinhravốncósẵn.Nhưngthựcranếuhiểuđúnglànóđược
hìnhthànhtừ0tuổitrongthờikỳkhnmẫu,thìtơinghĩkhơngqkhinói
cáchgiáodụctrẻtrongthờikỳnàyvơcùngquantrọng.
Cácphươngphápgiáodụctrẻsơsinhvànidạytrẻtừtrướcđếnnaykhơng
nidạy“conngười”
Tơicómộtmốihồinghirấtlớnvớicáigọilànidạytrẻvàgiáodụctrẻsơ
sinhvốnvẫncótừtrướctớinay.Làbởivìtơithấygiáodụchiệnnayngoạitrừ
mộtsốnộidungítỏi,vẫnbịchiphốibởiquanniệmnitrẻlànimộtđứa
trẻ với nghĩa thiên nhiều về mặt y học và sinh lý học. Cịn giáo dục trẻ sơ
sinh,giáodụcsớmthìchỉđơnthuầnlàdạytrướcchocácbé4–5tuổinhững
điềumàđánglẽkhiđihọcmớiđượchọc.
Liênquanđếnviệcnitrẻ,nếusựpháttriểnvềmặttinhthầnvàtrítuệcủa
trẻđicùngvớisựpháttriểnvềthểchấtvàsinhlýthìcoinhưkhơngcógìđể
bàncãiởđây.Vấnđềlàtrongcáchdạytừxưađếnnay,nóithẳngravẫncịn
kiểusuynghĩphiếndiệnnhư“trẻconlàmgìđãcótinhthần”,“làmgìđãcó
cảmxúc”,“làmgìđãcótrítuệ”.Nhưngnếusaukhitrẻchàođờirồimàcha
mẹcứnghĩđầutiêntậptrungchobémaulớn,mautăngcânđã,chờchobé
lớnchútrồimớitậptrungpháttriểntrínãothìxinthưalàqmuộn.
Giờđây,điềuquantrọngnhấtmàtơimuốnmọingườihiểurõđólà,ngaysau
khibéchàođời,sựpháttriểncủabộnãobaogồmtinhthần,trítuệvàsựphát
triểnvềthểchấtphảiđồngthờiđượcxemtrọngđểbồidưỡngnhưnhau.
Cácphươngphápgiáodụctrẻsơsinhtừtrướctớinay,theonghĩađó,mớichỉ
làsựkéodàiviệcnilớntrẻmàthơi.Giaiđoạntừ0đến2–3tuổilàthờikỳ
bộnãocủacácbévơcùngđặcbiệt.Vậymàngườilớnkhơngchúýđếnđiều
đó,lạichỉđơnthuầnhạđộtuổixuốngrồitùytiệnđemkiếnthứcđánglẽsau
nàycácemvàocấp1,cấp2họcđểdạycácbé.Tơikhơngđồngtìnhvớicách
giáodụchiệnnay,chỉmảichạytheocáigọilà“đàotạonhântài”,“đàotạo
thiêntài”,màkhơnghềchútrọngdạytính“conngười”chocontrẻ.

Phươngphápgiáodụctơiđưarađâysẽgiảiquyếtđượcnhữngđiểmcịnbất
cậpnêutrên,màcáchlàmcũngkhơngcógìkhóvàtotátcả.Thậmchí,nó
cịnrấthợplývàđemlạihiệuquảcao.Nhữngviệcmàđốivớimộtngườiở
độtuổinhưtơi,phảilặpđilặplạihàngngànhàngvạnlầnmớinhớ,thìngười
mẹchỉcầnđểýmộtchútkhicon0tuổilàcácconcóthểnhớđượcdễdàng.
Giáodụcgiaiđoạnkhnmẫuchỉcómẹmớilàmđược
Đến đây chắc các bạn đã hiểu, từ 3 tuổi mới tính chuyện dạy con là q
muộn,màphảibắtđầungaytừgiaiđoạnkhnmẫu.Vấnđềcịnlạilàaivà
phảilàmnhữnggìđểmanglạikhnmẫuchocácbéđangtronggiaiđoạn


này?Ởđây,tôisẽchỉnêuranhữngđiềucựckỳcơbảnnhấtchocácbạnhiểu.
Đầu tiên, đối với câu hỏi “Ai?”. Câu trả lời là áp dụng phương pháp nhận
thứckhnmẫuđốivớicácbétronggiaiđoạnkhnmẫunàyđươngnhiên
ngồimẹrakhơngaicókhảnănglàmđượccả.Giaiđoạntừ0đến1–2tuổi
làgiaiđoạnpháttriểnvềsinhlývàthểchất,dođó,khơngnênđểbéphảixa
vịngtaycủamẹ.Hơnnữa,khiápdụngphươngphápnhậnthứckhnmẫu
chothờikỳnàyđịihỏiphảikiêntrìlặpđilặplạinhiềulần.Chỉcóduynhất
mẹlàngườicóthểbấtcứlúcnào,bấtcứnơiđâu,khơngchánnản,thường
xunlặpđilặplạimộtviệcđểdạychobévớitấtcảtìnhuthươngconsâu
sắc.
Nghevậycứtưởnglàchúngtađịihỏiởngườimẹmộtcáigìđócaosiêulắm.
Thựcrakhơngphảivậy.
Việcápdụnghiệuquảcủaphươngphápgiáodụcnhậnthứckhnmẫutrong
thờikỳkhnmẫukhơnggâychútkhónhọcgìchocácbé.Trongthờikỳnày,
cácbérấtthíchnhữngviệctươngtựnhauvàthườngđịibốmẹlặplạinhiều
lần. Chừng nào các bé cịn chưa chán với việc lặp đi lặp lại thì chắc chắn
nhữnggìđượccholàkhnmẫusẽđềuđượcbékhắcghimạnhmẽvàotrong
đầu.
Cuốicùng,đốivớicâuhỏi“Làmcáigì,nhưthếnào?”.Điềunàythìtùycách

nghĩcủatừngbàmẹ.Tơichỉmuốnnóimộtđiều,cáckhnmẫunênđemdạy
cho bé khơng chỉ giới hạn tiếng Anh hay âm nhạc. Theo tơi, nên chú trọng
dạykhnmẫuchoconvềnhữngquytắccuộcsốngcơbảncầnbiết,vềcách
ứngxử…Bởinếubạnnidạytrẻlớnlênkhơngchỉbiếtcóbảnthânmình,
màcịnbiếtquantâmđếnngườikhác,thìtơinghĩ,lúcđóchắcchắnconsẽcó
thểsốngmộtcuộcđờinhiềuniềmvuivàđầyýnghĩa.
Cuốicùng,từđáylịng,tơixingửilờicảmơnsâusắctớinhữngngườimẹđã
hiểuđượctâmýcủatơi,cảmơncácmẹđãgửichotơinhữngghichépthựctế
vềqtrìnhtrưởngthànhcủacáccon;cảmơncáctácgiảcủanhiềutàiliệu
tơiđãthamkhảo;cảmơncácnhànghiêncứuđãtrịchuyệnvớitơimộtcách
cởimởtrênbàithảoluậncủatạpchí“Khaiphátiềmnăngtrẻnhỏ”,vàchiasẻ
cho tơi những nghiên cứu và kinh nghiệm quý giá. Xin cảm ơn các vị rất
nhiều!
2/11/1978,IbukaMasaru




CHƯƠNG1
MẸTHAYĐỔI,CONCŨNGSẼ
THAYĐỔI
“Trongthờikỳkhnmẫu,chamẹnênlàmgì?”
1.Ngườimẹtốtlàngườilntrànđầytìnhuthươngvàcóýchímạnh
mẽrằngmìnhsẽnidạyconthànhmộtđứatrẻngoan
Chúngtakhiđánhgiásựvật,sựviệcthườngdùng“tốt”,“xấu”.Vớiâmnhạc,
tranhảnh,haycácchươngtrìnhtivicũngthế,mọingườithườnghayđánhgiá
“tốt nhỉ”, “chán nhỉ”. Tuy nhiên, đây chẳng qua chỉ là cách đánh giá mang
tínhchủquan.Bởivì,nhiềukhiđốivớingườinàylàmộtbảnnhạchay,nhưng
đốivớingườikháclạingherấtdở.Đánhgiáthếnàolà“ngườimẹtốt”,“đứa
conngoan”cũngvậy.Khơngphảitấtcảđềucóchungmộtgiátrịsốnggiống

nhau,nênthậtkhómàxétđốnđượcngaythếnàolàtốt,thếnàolàkhơngtốt.
NhữngngườiđinướcngồilâumớivềNhậtđềuchungmộtnhậnxétlà,trẻ
conNhậtdạonàykhơngcóýthứcđạođứcxãhộigìcả.Nghe“đạođứcxã
hội” có vẻ như kiểu từ ngữ mà các nhà lý luận học hay dùng, nhưng ý tơi
muốnnóitrẻconbâygiờởnơicơngcộnglàmphiềnngườikhácmàcứnhư
khơngấy.Vídụđiểnhìnhnhưkhiđitàuđiện,thườngxunbắtgặpnhiều
đứa trẻ khơng chịu xếp hàng mà chen ngang tranh chỗ, trên tàu thản nhiên
làmbẩnquầnáocủangườibêncạnh.Thơngthường,ngườitasẽphêbìnhcác
bàmẹdễdàngthathứchonhữngviệcấycủacon.Trongnhữngtrườnghợp
thếnày,chỉđốivớivấnđềcáchdạydỗthìviệcđánhgiá“tốt”hay“khơngtốt”
chưatáchbiệtrõràngđếnmứcđó.Nhưngnếuthửhỏilại,thếnàolàđứatrẻ
ngoan,chắcchắnmỗingườilạicómộtcâutrảlờikhácnhau.Cũngtươngtự
như khi hỏi, thế nào là một bà mẹ tốt, có thể vạn người thì vạn câu trả lời
khácnhau.Nhưngtheotơi,tiêuchuẩnđánhgiáthếnàolàngườimẹ“tốt”hay
“khơngtốt”cóthểthốngnhấtđược.
Người mẹ tốt là người ln tràn đầy tình u thương và có ý chí mạnh mẽ
rằngmìnhsẽnidạyconthànhmộtđứatrẻngoan.


Mỗingườicócáchđịnhnghĩađứatrẻngoankhácnhau,nhưngtrướchếtbản
thân người mẹ phải có mong muốn ni con thành đứa trẻ ngoan. Tơi nghĩ
khơngqkhinóirằng,mộtngườimẹmàkhơnghềcómongmuốnsẽdạydỗ
conthànhmộtngườitốtthìkhơngxứngđánglàmmẹ.Việcbécótrởthành
“đứa trẻ ngoan” hay khơng phụ thuộc vào cách cha mẹ dạy dỗ bé trong ba
nămđầuđời,khimàchamẹcịntựdokiểmsốtđượcconmình.
NhàtâmlýhọcnổitiếngngườiMỹ–tiếnsĩBruner(*)cóđịnhnghĩa,người
mẹtốtlàngườicóthểtạoranhữngphươngthứcgiaotiếptrướccảngơnngữ,
vànhờvàođóthúcđẩytrịchuyệncũngnhưchơiđùacùngvớitrẻ.Nóilại
theocáchcủatơithìchamẹtốtlàngườilnýthứcdànhthờigianchocon,
đểnidạyconthànhmộtđứatrẻtốttronggiaiđoạnkhnmẫu.

Mọingườithườngnói“khơngcóchamẹtrẻconcũngtựlớn”.Nhưng“tựlớn
lên”và“đượcnilớnkhơn”làrấtkhácnhau.Thờiđạingàynaylạicócâu
“dùcóchamẹconcáivẫnlớnlên”,tuynhiên,nếungườimẹkhơngdànhtình
uthươngchocon,khơngcóýchímạnhmẽsẽnidưỡngconthànhmột
ngườitốt,thìcũngkhơngthểnàonidạyconthànhmộtđứatrẻngoanđược.
2.Trướcmẫugiáolàthờikỳmànhâncáchvàtháiđộsốngcủangườimẹ
dễ“truyềnthụ”sangconnhất
“Trẻlàtấmgươngphảnchiếuhìnhảnhcủamẹ”.Nhìnnhữngviệcđứatrẻlàm
sẽsuyrađượcnhâncáchcủangườimẹ.Cáchdạydỗvàchỉbảocủamẹtrong
giaiđoạnấuthơcóảnhhưởnglớnhơnchúngtatưởng.Cácbácsĩkhoanhicó
kể,họthườngvừaquansátcácbàmẹvàconvừaviếtđơnthuốc.Nhữngbác
sĩ có kinh nghiệm chỉ cần nhìn thống qua một nhóm trẻ trong phòng chờ
cũngbiếtđượcmẹcủabélàai.
(*) Jerome Bruner là một nhà tâm lý học nổi tiếng người Mỹ, đã có những
đónggópđángkểtrongngànhtâmlýhọcnhậnthứcvàtâmlýhọcgiáodục.
Vềviệcnày,tơicũngđượcnghemộtcâuchuyệnkháckháthúvịcủaanhDoi
Yoshiko,mộtngườiđãquantâmđếngiáodụctrẻtuổiấuthơtrongnhiềunăm
liền.BảnthânanhDoicũngquảnlýmộtnhàtrẻ,vàcókhoảng5.000emđã
tốtnghiệptrườngcủaanh.TrườnganhDoiđãtừngápdụngbacáchsauđể
tuyểnchọnhọcsinh.
Cáchthứnhất,cảphụhuynhvàtrẻlàmbàikiểmtra;cáchthứhai,xếphàng
theothứtựnộpđơn;cáchthứba,bốcthămngẫunhiên.Sởdĩcótậnbacách
xét chọn này là vì, ban đầu trường áp dụng cách thứ nhất, nhưng có nhiều
trường hợp trẻ khơng trúng tuyển do phụ huynh bị trượt đầu vào, thành ra
nhiềuphụhuynhucầukhơnglàmcáchnàynữa,vìkhiếnhọbịmấtuyvới
con.Khichuyểnsangápdụngcáchthứhaithìlạixảyratìnhtrạngnhiềunhà
thức đến tận khuya để xếp hàng chờ nộp đơn. Cực chẳng đã, trường đành
chọncáchthứbalàbốcthămngẫunhiênđểchọnhọcsinhđầuvào.

Điềuthúvịlàcácemhọcsinhkhinhậphọctheocáccáchkhácnhausẽcó
nhữngđiểmkhácnhau.AnhDoichobiết,lứahọcsinhtuyểnchọntheocách
đầulàưutúnhất,lứatuyểnchọntheocáchbathìcónhiềuemnghịchngợm
hơn. Hàng năm, trường của anh Doi có gần 300 em tốt nghiệp, trong đó,
nhữngemđượctuyểnchọntheocáchthứnhấtthìcứmộtđợtlạicókhoảng40
–50emđậuvàonhữngtrườngđạihọctốpđầu.Tínhrathìmộtnửasốbétốt
nghiệplàbétrai,vàgầnnhư1/3sốbétốtnghiệpsaunàyđậuvàocáctrường
đạihọctốpđầu.Trongkhiđó,vớilứahọcsinhtuyểnchọntheocáchthứhai
vàthứbathìtỉlệnàycóxuhướnggiảmrõrệt.
Nhữngthơngsốtrênđãphảnánhchânthựccâunói“trẻlàtấmgươngphản
chiếuhìnhảnhcủamẹ”.Cácbạnđừnghiểulầmýtơilànhữngemđậuvào
trường giỏi mới ưu tú, cịn những em đậu vào các trường khác thì khơng.
CũngkhơngphảimuốnconsaunàyvàođượctrườngTodai(*)thìchamẹcần
phải dạy chữ cho con từ trước khi đi mẫu giáo. Điều quan trọng tơi muốn
nhấnmạnhởđâylà,cáchngườimẹdạycontrongnhữngnămđầuđờitrước
khiđimẫugiáocóvaitrịcựckỳquantrọng,liênquantớicảcơngcuộcthicử
vàođạihọcsaunàycủacon.“Chanàoconnấy”.Chínhtháiđộsốngvànhân
cáchcủangườimẹsẽquyếtđịnhtươnglaisaunàycủađứatrẻ,dođó,người
mẹphảicótráchnhiệmrấtlớntrongqtrìnhnidạycon.
(*)Todai:ĐạihọcTokyo,trườngđạihọchàngđầucủaNhậtvàthuộctop10
củathếgiới.
3.Ngườimẹnênchuntâmvàoviệcnidạyconchođếnkhicon2tuổi
Khihỏicácbàmẹtrẻmớisinhcondạogầnđâyrằngtạisaocácchịlạisinh
con,tơithườngnhậnđượcnhữngcâutrảlờirấtvơtráchnhiệmkiểunhư“vì
mộtgiađìnhthìcầncótrẻcon”,hay“vìchồngtơimuốncócon”.Đơikhicịn
cóbàmẹvơtráchnhiệmhơn,coiconcáinhưmónđồchơi,trảlời“vìnhàm
chán nên muốn có con”. Ngược lại, khi hỏi tại sao lại khơng sinh con, thì
cũng có những câu trả lời kiểu chỉ nghĩ đến bản thân mình như “vì muốn
chuntâmchocơngviệc”,“vìcuộcsốngkhókhăn”,“vìsợcóconthìmình
khơnglàmđượcgìnữa”.

Ngaycảtrênchươngtrình“Lẽsốngcủaphụnữ”củađàiNHK(*),trongsố50
ngườithamgiamàkhơngcólấymộtngườitrảlời“lẽsốngcủatơilànidạy
concáinênngười”.Đúnglàphụnữđilàmnếukếthơnxongsẽphảigánhvác
tậnbavaitrị:cơngviệc,nicon,việcnhà.Chonênkhơngcógìkhóhiểu
khihọdodựtrongviệcsinhcon.Tuynhiên,đốivớingườiphụnữ,trênđời
nàyliệucịncóviệcnàoquantrọnghơnviệcchămsócchoconcáikhơng?
Trongcuốn“Chờđếnmẫugiáothìđãmuộn”tơicũngcógiớithiệuvềnhững
quan điểm của thầy Suzuki Shinichi, người nổi tiếng với lớp học tài năng
violonnhỏtuổi,haycòngọilàngườiphátminhraphươngphápSuzukigây


sự chú ý của mọi người trên thế giới. Với những người lấy cớ bận rộn nên
khơngchămsócchuđáochoconcái,thầybảorằng,“trênthếgiannàyliệu
cịncóviệcgìquantrọnghơnviệcchămsócconcáinênngườinữachứ?Nếu
có việc đó, tại sao còn quyết định sinh con? Một khi đã muốn sinh con thì
trước hết hãy giải quyết cho những cái bận rộn đó đi; mất 50 năm, 60 năm
cũnghãylàmchoxongđãrồihẵngsinhconratrênđời”.Khơngbiếtnhững
người trả lời, “vì nhàm chán nên có con cho vui”, hoặc là “muốn tập trung
chocơngviệcnênkhơngsinhcon”sẽtrảlờithếnàokhinghenhữnglờitâm
huyếtnàycủathầySuzuki?
(*)ĐàiTruyềnhìnhTrungươngcủaNhật.
Mộtbàmẹvừađilàmvừaniconnhưngvẫnđảmđươngtốtcảbavaitrị:
cơngviệc,chămcon,việcnhà–nhàphêbìnhAkiyamaChiekochobiết,phụ
nữmàkhơngcoiviệcchămconlàmụcđíchsốngthìchỉđángxemnhưmột
kẻlườibiếngmàthơi.Hồiđó,đểcóthểvừaniconvừađilàm,cơAkiyama
đãchuyểnđếngầnnhàmẹđẻ,nóichomẹphươngchâmniconcủamình,
rồinhờmẹtrơngconhộ,đểcơcóthểntâmđilàm,khơngphảivềnhàgiữa
chừngmàvẫnbiếtđượctìnhtrạngcủacon.
Chính vì coi việc ni dạy con cái là một trong những mục đích sống lớn
trongđời,nênnóđãthànhđộnglựcgiúpcơcóthểhồnthànhtốtcảhaivai

trịtronggiađìnhvàngồixãhội.Từkinhnghiệmcủabảnthân,cơAkiyama
khunngườiphụnữnếucóđiềukiệnnênchuntâmvàoviệcchămsóccon
cái.Cơchobiết,“khibạnnicon,bạnsẽthànhmộtngườivơcùngthúvị,
chỉcầnđểýchútlàbạnvừacóthểthànhmộtcơgiáo,mộtchungiadinh
dưỡng,vàkểcảthànhmộtnhàthiếtkế”.Bảnthântơicũngchungquanđiểm
làngườimẹnêntậptrungvàoviệcniconchođếnkhibéđược2tuổi.Điều
nàysẽtốtchoqtrìnhpháttriểncủaconhơn.Bởivì,tronggiaiđoạnkhn
mẫu,chỉcómẹmớicóthểdạycontốtnhấtvàmanglạinhữngkíchthíchtốt
nhấtchosựpháttriểncủabé.
Mọingườithườngnóivượtcạnlàthờikhắcgiannannhấtcủangườiphụnữ.
Nhưngtheotơi,chínhsaukhisinhconra,trọngtráchcủangườiphụnữmới
lớnhơnnữa.Dùbạncólàchungiagìđinữa,nhưngnếungaycảviệcchăm
concũngkhơngtốtthìkhơngthểcoilàthànhcơng.
Con người khác với động vật ở chỗ khi sinh ra vẫn đang ở trạng thái chưa
hồnthiện.Lúcmớisinh,chúngtahồntồnchưabiếtgì,ngaycảviệcđilại
nhưđộngvậtcũngkhơngthể.Dođó,lồivậtsinhradùkhơngđượcchămsóc
vẫncóthểtồntạiđược,nhưngconngườithìkhơngthểnếuthiếuđibàntay
chămsóccủamẹ.Lýdotơinóingườimẹnêntậptrungvàoniconchođến
khiconđược2tuổicũnglàvìđểcóthểchămsócchođứatrẻtừtrạngthái
nonnớtchođếnkhicơthểđượchồnthiệnhơn.Vàcũnglúcđómớicóthể
nóilà“tơiđãsinhconxong”được.


Tơikhơngphảilàphụnữnênkhơnghiểuhếtđượcnỗigiankhókhisinhnở,
tuynhiên,nếuđãchịunhiềuđauđớnnhưthếđểsinhconthìphảicốnidạy
conthànhngườimớikhơngmấtđiýnghĩacủasựhisinhđó.Trênđờinàycó
khơngítngườichỉmuốntựdo,vuivẻtậnhưởngcuộcsốngcủamình,lúcnào
cũngnghĩcóconthìcoinhưsựnghiệpchấmdứt.Nhưngthửhỏi,trênđờinày
cịnviệcgìvuivàýnghĩahơnviệcnidạyconcái?
Thậtmay,vìembésinhravớitrạngtháichưahồnthiệnnênngườimẹnào

cũngvừacóthểtrởthànhnhàgiáodục,nhàdinhdưỡng,nhàthiếtkế,lạivừa
cóthểtrởthànhmộtbácsĩ,haymộtnhàtơngiáo.Vàcũngchínhnhờngười
mẹ một mình sắm nhiều vai như thế mà những đứa trẻ được lớn khơn, trở
thànhnhữngconngườitàigiỏi.Dođó,nếuđểlỡthờigianvàngqgiánày,
phó mặc việc chăm con cho người khác, thì quả thật đó là người mẹ lười
nhác,vơtráchnhiệm.Hơnnữa,embécànglớncàngtrởthànhsựhiệndiện
khơnghềđơngiản,vàmanglạiniềmvuichongườimẹcủamình,giúpmẹ
khơngcảmthấynhàmchánkhichămsóccon.
Khi hiểu được rằng cách ni dạy trong thời kỳ trước 2 tuổi sẽ phần nào
quyếtđịnhtươnglaicủađứatrẻ,tơinghĩcácbạnsẽthấymongmuốnngười
mẹchuntâmchămcontrongthờigianđóquảkhơngphảilàđịihỏigìq
đáng.
4.Giáodụctrẻphảibắtđầutừgiâyphúttrẻchàođời
Ngày xưa, khi đi xin chó con mới đẻ về ni, người ta thường hay bỏ cái
đồnghồgầnhỏngvàotrongkhănrồinhétvàotrongchuồngchóchodễni.
Lý do là tiếng tích tắc tích tắc của chiếc đồng hồ nghe gần giống với tiếng
nhịp tim đập của chó mẹ, nên chó con nghe thấy sẽ yên tâm mà ngủ ngon.
Khơngchỉlồichó,màhầunhưcáclồiđộngvậtđềunhưvậy.Khibướcra
cuộcđờitừtrongbụngmẹ,làlúccơthểphảichịucúsốcrấtlớn.Nênnếuở
thếgiớibênngồimàvẫnđượcnghenhịptimmẹđậpnhưkhicịntrongbụng
thìcácconsẽntâmhơn.
Tấtnhiên,điềunàycũngkhơngphảingoạilệvớitrẻnhỏ.Cómộtkếtquảthí
nghiệmchothấynếuchoembéngheâmthanhgiốngvớitiếngnhịpđậpcủa
timngườimẹthìembérấtngoan.Cịnngượclạikhităngtốcđộlênthìembé
sẽkhócnhiềuhơn.Dựatrênkếtquảthínghiệmnày,ngườitacũngđãthửcho
rađờimộtsảnphẩmrấtthúvịlàđĩanhạcchuyểnhóatừcácâmthanhnhịp
đậpcủatimngườimẹ.
Tơicũngtừngnghecâuchuyệnrằngtrongthờigiannằmnghỉởviệnsaukhi
sinhxong,nhữngembéđượcnằmởphịnggầnlốiravàochỗdễcảmnhận
đượccácâmthanhvàngườiqualạithìcósựpháttriểntrínãotốthơncácem

béđượcđặtnằmởcácphịngtronggóc.
Mỗilầnnghecâuchuyệnnày,tơiđềucómộtcảmgiácrấtmạnhmẽrằngđối


vớicácbémớisinhra,chỉvàigiờ,hayvàingàythôicũnglànhữngkhoảng
thời gian rất quan trọng. Ấy thế mà trong thời gian ấy những người xung
quanhđãlàmgìchobénào?Tơithấyphầnlớnlàgửiconởphịnggiữtrẻsơ
sinhcủabệnhviện,chỉkhinàochobúthìbémớiđượcgặpmẹmộtlúc.Tất
nhiên,cũngcónhữngkhivìlýdoantồnvệsinhhoặcvìcơthểmẹchưabình
phụcnênđànhphảithế.Nhưngcácbạnnênnhớ,giáodụccontrẻlàviệccần
phảibắtđầutừkhoảnhkhắcmàconchàođời.
Nhắcđếngiáodục,cácbàmẹthơngminhthườnglơirađủcácloạisáchtâm
lýtrẻthơ,sáchnidạytrẻ…đểhịngđàotạoconmìnhthànhthiêntài.Tuy
nhiên,sinhđẻvàchămconlàviệccầnsựkếtnốimáumủmangtínhđộngvật.
Cóthai,đẻcon,chămconlànhữnghànhđộngvốndĩcóhơihướngđộngvật
mạnhhơn.Vàchắcchắnđókhơngphảilàviệccứbọctrongkhăntrắng,khử
trùnglàđược.Dođó,nếubâygiờbạnxemnhẹyếutốnàythìsaunàydùcố
gắngbaonhiêucũngkhơngthểlấylạiđược“thờikỳgiáodục”đãbỏlỡ.
Trongcuốnsáchnày,yếutốcơbảnkhiếntơimuốnnhấnmạnhviệccácbàmẹ
nêncótráchnhiệmnhiềuhơntrongviệcnidạyconcáicũngxuấtpháttừ
sợidâykếtnốimangtínhđộngvậtnày.Chắcchắn,choembénghetiếngnhịp
đập thực sự của mẹ mình sẽ mang lại kết quả tốt hơn nhiều so với nếu chỉ
đượcnghenhữngâmthanhnhântạo.Mongcácbàmẹđừngqchútâmvào
“nicontheokhoahọc”màqnmấtđiềunày.
5.“Bầungực”củamẹlàlớphọctuyệtvờinhấtvớiđứatrẻvừamớichào
đời
Ngàynay,cácbàmẹtrẻthườnghayquantâmđếnvấnđềniconbằngsữa
mẹhaybằngsữangồi.Vềmặtdinhdưỡng,khơngphảichungianêntơi
khơngbànluận.Tuynhiên,vấnđềlàngàynaycónhiềubàmẹvìmuốngiữ
dángbộngựcnênkhơngchoconbú.Ởphầntrước,tơicũngđãnói,khiđược

mẹbếtronglịng,búvúmẹ,lắngnghenhịpđậptráitimmẹ,nhìnngắmkhn
mặt mẹ, em bé sẽ được phát triển một cách tồn diện về tâm sinh lý. Đây
cũngchínhlàmốiquanhệthậtsựgiữangườimẹvàđứacon.Sovớibúbình,
búmẹtốthơnrấtnhiềuchosựpháttriểntrínãocủabé.
Vídụthếnày,ởmộtbệnhviệnphụsảncủaMỹ,ngườitalàmmộtthínghiệm
với24bésơsinh.Chiacácbéthànhhainhómđểchămsóc,mộtnhómthìcho
nằmtrongphịngchỉcócácbé,cịnmộtnhómthìthườngxuncómẹbên
cạnh,lúcđóilàcómẹchobúngay.Khilàmđiềutravềkếtquảngơnngữcủa
cácbésau2năm,5nămthìthấy,cácbénhómthứhaicókhảnăngngơnngữ
vượttrộihơnnhiềusovớinhómthứnhất.Dođó,nếuởnhữngnămđầuđời
màkhơngchúýbồiđắpthìđếnkhiembélớnlên,đihọcmẫugiáorồi,dùlúc
đómẹđịnhthúcđẩythêmsựpháttriểntrítuệchobéđinữacũngkhómàđạt
đượckếtquảnhưmongmuốn.


Dạo gần đây, xuất hiện nhiều trường dự bị dạy thêm cho bé ơn thi vào các
trườngmẫugiáonổitiếng.Tuynhiên,khơngcầnbắtbéphảikhổcựcthếlàm
gì.Tơichắcchắnrằng,chỉcầnđượcmẹơmtronglịng,chobúbầusữamẹ,
thìchắcchắntựkhắcembésẽcónhữngkhảnăngđấy.
Theocácchungiadinhdưỡng,béđượclớnlênbằngsữamẹcókhảnăng
khángbệnhtốthơnsovớisữacơngthức.Cácbácsĩnhikhoacũngchobiết,
bébúsữacơngthứcsứcđềkhángvớicácloạibệnhtruyềnnhiễmcũngkhơng
đượcbằng,dođó,dễbịcảmcúmhơn,dễmắcnhiềuloạibệnhkháchơn.Tơi
khơngcóýphêphánviệcngườimẹnỗlựcđểgìngiữsắcđẹpcủamình,mà
chỉmuốncácbạnbiếtrằngembéđượcởbêncạnhmẹ,lớnlênnhờdịngsữa
mẹsẽpháttriểnmộtcáchkhỏemạnhcảvềthểchấtvàtinhthần.
Tơimongnhữngaiđượclàmmẹhãyhiểurằngchínhvìbạnlàmộtngườimẹ,
bạnmớicóthiênchứcmàtrờiđấtbancho,tựtạoradinhdưỡng,tựmìnhtrực
tiếpnisốngđứaconcủamình.
6.Trước3tuổilàthờikỳđểchamẹ“nhồiép”chocon

Chắcchắnkhihỏicácchungiavềgiáodụcrằngtrongqtrìnhdạydỗtrẻ,
điềugìlàquantrọngnhất?Phầnlớnđềusẽtrảlời,đólàtơntrọngquyềntự
chủcủatrẻ.Phảigiảithíchchotrẻhiểubảnchấtcủavấnđềvàlàmchotrẻ
cảmthấythuyếtphục.Ngượclạivớicáchlàmnàyđólànhồinhét,épbuộc,
bắthọcthuộclịng.
Đặcbiệtlànềngiáodụcsauchiếntranhcóxuhướngápđảo,thiênvềcách
dạycótơntrọngquyềntựchủcủatrẻ.
Cáchlàmnàykhơngbắttrẻnhớmáymócmàthườnggiảithíchchođếnkhi
trẻhiểuvàthấythuyếtphục.Tơikhơngđịnhphảnbáclạicảnềngiáodụcsau
chiếntranhnày,tuynhiên,theotơi,riêngvềvấnđềgiáodụctrẻnhũnhitrước
3tuổithìcáchlàmnàylàhồntồntráingược.
Quả thật, khi dạy trẻ một điều gì mới, thay vì nhồi nhét, bắt trẻ học thuộc
lịng,thìgiảithíchchotrẻhiểu,nắmđượcbảnchấtvấnđềtrẻsẽnhớlâuhơn.
Nhưng cách làm này chỉ phù hợp khi trẻ đã ở độ tuổi có khả năng tri thức
logicởmộtmứcđộnàođó.Cịnđốivớitrẻnhũnhichưabiếtgìthìviệcgiải
thíchdàidịnghịngmongcácemhiểuchỉlàlãngphíthờigian.
Tuynhiên,khoanvộichorằngnhưthếkhơngcầnthiếtphảidạynhữngthứbé
chưahiểuchotrẻnhũnhi,hoặclàcịnqsớmđểnghĩđếnchuyệndạybé.
Tơiđưarakếtluậnlnlà,đốivớicácbédưới3tuổi,nhồinhéthayhọcvẹt
đềutốtcả,bạnthấycáigìcầndạychobéthìcứdạycàngnhiềucàngtốt.Bởi
vì,ởđộtuổinày,dùkhơnghiểu,khơngthấythuyếtphụcnhưngnếubộnão
coinólàmộtkhnmẫuthìđềusẽghivàođầu.


Điềunàychínhlàviệcmộtembénóicịnchưathạo,mớibậpbẹvàitừđơn
nhưngđãcóthểnhìnthốngquaphânbiệtđượcmấychụcloạixeơtơ,nhớ
đượcgiaiđiệucácbàiháttrongquảngcáo,nhớđượcrấtnhiềuchữHánkhó.
Cácemđâucầnphảiphântíchcácthứthànhhìnhdạngcụthểđểnhớ,cũng
khơngcầnhiểuýnghĩachữHánnhưngcácemvẫnghinhớđược.
Khả năng nhận thức ngun mảng này giúp trẻ nắm được tổng quan sự vật

trong khoảnh khắc này giống như trực quan mang tính động vật, người lớn
chúng ta dù muốn cũng khơng bì kịp được. Vì thế, tơi gọi đây là thời kỳ
khnmẫu.
Bộnãocủatrẻthờikỳnàychỉnhưtờgiấytrắng,khơngbiếtphântíchvàphán
đốnnhưngườilớn,dođó,nócóthểtiếpthutrithứcmàkhơngđịihỏiphải
hiểuhaycảmthấythuyếtphục.Ngượclại,cũngvìlýdođó,nếutrongthờikỳ
nàymàbỏmặckhơngquantâmchuđáothìbộnãotrẻkhơngbiếtphânbiệt
nên cũng tiếp thu cả những thơng tin xấu, tạo nên con người xấu sau này.
Chínhvìthế,đốivớibộnãochưacókhảnăngphânbiệttốtxấucủatrẻ,nhồi
cũngđược,nhétcũngđược,chamẹthấycáigìđúngthìcứlặpđilặplạinhiều
lầnkểcảlàmmộtcáchmáymóc,mangtínhvậtlýhaysinhlýcũnghãycứ
làmđểtrẻghivàođầu.
7.“Nềntảnggiáodục”làkhnmẫucáchsốnghìnhthànhtừthờiấuthơ
Ở phần trước tơi đã nói thời kỳ khn mẫu – trước 3 tuổi cha mẹ cần nhồi
nhét, ép kiến thức vào đầu cho con. Nội dung cần nhồi ép đó chia làm hai
chiềuhướng.Hướngthứnhấtnhưtơiđãtrìnhbàyrấttỉmỉởcuốnsáchtrước,
đólàtừngữ,âmnhạc,chữviết,hìnhvẽ.Tómlạilàlặplạinhữngkhnmẫu
tạonêncácyếutốtrítuệgiúpchohoạtđộngcủanãobộ.Mộtchiềuhướng
nữalàdạychoconcácphépứngxửhoặclàcácnguntắccơbảnmàmỗi
conngườiđềucầnphảibiết.
Khi nói phép tắc ứng xử của con người có lẽ một số người sẽ khó mà cảm
thấy đó là một thứ bình thường mà lập tức sẽ nghĩ đến những thứ có chứa
đựng nhân sinh quan, giá trị quan của một người. Do đó, sẽ nghi ngờ việc
đemcáchnhìnđờimangtínhchủquancủachamẹđểápđặtlêntâmhồnmột
đứa trẻ chưa biết gì liệu có được khơng. Tuy nhiên, cái tơi muốn nói đây
khơngphảilànhữngthứcaosiêunhưcácbạnnghĩ.
Nhữngcáitơimuốnchamẹdạychocácconlàcáimàdùlànhữngngườicó
tưtưởng,chủtrươngkhácnhauđinữacũngđềuphảithừanhậnđólàquytắc
cơbảnmàmộtconngườicầnbiết.Đólànhữngnguntắcsốngmàaicũng
mặcnhiênthừanhậnnhư:biếtcoitrọngmạngsốngcủamình;biếtđặtmình

vàohồncảnhcủangườikhác;biếtdùngcáiđầucủamìnhđểsuynghĩvấnđề
chứkhơngỷlạivàongườikhác.
Mớinghethìthấythậtngốcnghếchvìđâyđềulànhữnggiaoướcđượccoilà


qđươngnhiên.Nhưngnếusuynghĩkỹthìsẽthấy,trongxãhộitưởngnhư
phứctạpnày,nếuaiaicũngthựchiệnđượcnhữnggiaoướcđươngnhiênnày
thìcuộcsốngsẽdễthởhơnrấtnhiều.Bởi,nguntắccơbảncủaconngười
xétchocùngcũngchỉnhưvậymàthơi.
Tơinghĩ,đâylànhữngđiềuthiếtyếunhấtmàchamẹnêndạychocontrong
giaiđoạnkhnmẫu.Khidạyhồntồnkhơngcầnthiếtphảigiảithíchcho
bévìsaokhơngđượclàm,vìsaonólàquantrọng.Từkhibéchàođời,cha
mẹkhithìbằnglờinói,khithìbằnghànhđộngtừngtí,từngtídạybénhững
ngun tắc tối thiểu nhất của cuộc sống, để bé có thể ghi vào đầu như một
khnmẫu.Khilớnlên,bésẽhiểuđượcýnghĩanhữngđiềumàchamẹđã
dạy.Đúnghơnlàcóthểbéđãtiếpnhậnnóvàotrongcốtcách,máuthịtcủa
mìnhvàýthứcnó,thựchiệnnómộtcáchtựnhiên,vơđiềukiện,khơngnghi
ngờ.
Khnmẫucáchsuynghĩ,cáchsốngđượctrangbịtừthờiấuthơnàysẽđi
theobésuốtcuộcđời,tạorasựkhácbiệtvềnềntảnggiáodục,giúpchocuộc
đờicủabétrởnênphongphú,ýnghĩahơn.
8. Nếu bỏ lỡ thời kỳ ấu thơ thì sau này bản thân đứa trẻ cố gắng bao
nhiêuđinữacũngbộclộnhữngkhácbiệtvề“nềntảnggiáodục”
Phần trước tôi đã khẳng định “nền tảng giáo dục” là khn mẫu cách sống
đượctrangbịtừthờithơấu.Chắcsẽcómộtsốngườiphảnbáclạiquanđiểm
đóvàchorằng“Khơngphảinhưthế.Quytắccơbảncủaconngườilàthứmà
sau này cùng với quá trình trưởng thành sẽ được học và lúc đấy mới hình
thành”.Thựcra,banđầu,bảnthântơicũngnghĩvậy.Thếnhưng,lớnlênmới
họcngoạingữsẽcósựkhácbiệtrõrệtsovớiviệctừkhisinhrađãđượcnghe
vàlớnlêncùngngơnngữđó.Việcdạycácquytắctrongcuộcsốngcũngnhư

vậy.
Quảthật,giữaviệclớnlênphảicốgắngđểnhớmàvậnvàongườivàviệctừ
lúcsinhra,khitâmhồnchưađịnhhình,đãđượcdạyđidạylạinhiềulầnthì
rõràngsẽxuấthiệnsựkhácbiệt.Suynghĩtheohướngấyvànhìnlạicácsự
việctrongcuộcsốngsẽthấycóvơvànvídụthựctếchứngminhchokếtluận
này.
VídụđiểnhìnhnhấtlàvấnđềmàdườngnhưngườiNhậtngàynayđãbẵng
qnlâulắmrồilà“tâmlinhtínngưỡng”.Tơinghĩcáchcưxửbiếtnghĩđến
ngườikhác,tháiđộkhiêmnhường,tơnkínhtrongtâmlinhtínngưỡngchắc
chắnlàcóíchkhinghĩđếnnhữngnguntắcsốngcơbảncủaconngười.
Làm một phép so sánh giữa người từ lúc sinh ra trong cuộc sống mỗi ngày
nghe những lời cầu nguyện, học được từ trong thái độ sinh hoạt hàng ngày
củachamẹ,ngườithânvớinhữngngườikhiđãlớnlêntựbảnthângiácngộ,
vừabănkhoănvừatrangbịchomìnhthìdùcóchungmộttínngưỡngđinữa


liệucósựkhácbiệtnàokhơng?Chínhvìthế,mỗilầngặpngườinướcngồi,
trongtơiđềuhiệnlênbănkhoăn,thắcmắcnày.Quảđúngnhưtơinghĩ.Nếu
cóchamẹlànhữngngườicótínngưỡngtuyệtvời,từlúcsinhrađãđượclớn
lêntrongbầukhơngkhítơngiáotốtđẹp,thìtrongcuộcsốngđờithườngdù
khơngýthức,họvẫntựnhiêncótháiđộkhiêmtốnvàbiếtnghĩchongười
khác.Ngồira,tháiđộsốngđượchìnhthànhtừthuởấuthơnàycũngthường
bộclộratronghànhđộngrấtbìnhtĩnhngaycảkhicấpbáchhoặcởranhgiới
giữa sự sống và cái chết như trong phim Titanic. Ngược lại, tâm linh tín
ngưỡngmàlớnlênmớihìnhthành,thìdườngnhưdùthếnàocũngkhơngcởi
bỏđượcnhữngcáimangtínhquanniệm.Khơngchỉtâmlinhtínngưỡng,mà
“nền tảng giáo dục” cũng khơng phải là thứ có thể trau dồi một sớm một
chiềuđược.TheolờigiảngviêndanhgiátrườngĐạihọcJochi–Nhàtâmlý
họclâmsàngShimoyamaTokuji,cómộtthựctếkỳlạlàsovớinhữngngười
từbéđãlớnlêntrongmơitrườnggiáodụctốtthìsốnhữngngườilớnlênrồi

cốgắngnỗlựcđểhọchỏi,cũngcómộtsốvơcùnglỗilạcnhưngcũngcómột
sốkiểugìcũngcóvấnđềvềmặtnhâncách.Mỗilầnchứngkiếncónhững
người nếm đủ chua ngọt cuộc đời rồi nhưng vẫn sai lầm đi chệch lối, làm
những việc đáng tiếc, tôi đều khơng khỏi nghĩ rằng: “Hóa ra dù có tài giỏi
nhưthế,hiểubiếtnhưthế,từngtrảinhưthế,nhưngđúnglàngaychínhbản
thânngườiđóvẫncóvấnđềmàchínhhọcũngkhơngnhậnra”.
Đểtránhhiểunhầm,tơinóiln,sựphongphúcủa“nềntảnggiáodục”ởđây
khơngphảilàthứcóđượcchỉnhờsựphongphúvềmặtvậtchất.Mặtkhác,
nó cũng không liên quan tới vấn đề giai cấp như thượng lưu, trung lưu của
thời xưa. Sự khác biệt về chủng tộc, địa vị xã hội hay nghề nghiệp bố mẹ
cũngkhơngphảilàyếutốmangtínhquyếtđịnh.Hơnnữa,nếunóiliênquan
đếnvídụtơinêurahồinãy,đừnghiểulầmlàcứgianhậpvàomộttínngưỡng
đặc biệt nào đấy thì việc giáo dục con cái sẽ trở nên hồn hảo. Giả dụ nếu
đúngnhưvậythìởcácnướcnơimàphầnlớncácgiađìnhđềutheomộttín
ngưỡng nào đó đáng ra phải có nhiều nhân tài kiệt xuất hơn nữa, và có thể
giải quyết các vấn đề phức tạp mà khơng cần phải dùng đến phương thức
chiếntranhrồi.
Giảdụcómangtínngưỡnghayvănhóatốtđẹpthếnàođinữa,nhưngnếu
thờiấuthơ,đặcbiệtthờikỳtrước3tuổi,chamẹkhơngquantâmbồiđắpđầy
đủthìcũngcoinhưlãngphímộtbáuvậtmàthơi.Cólẽ,sởdĩcuốn“Chờđến
mẫu giáo thì đã muộn” mà tơi ra mắt lần trước được đón nhận ở các nước
phươngTâycịnmạnhmẽhơnởNhậtcũngvìcácnướcđókhácoitrọngvấn
đềbịdậmchântronggiáodụctínngưỡngvàtàinăngtheophươngpháptừ
trướctớinay.
Giáodụctínngưỡngthựcchấtlàgiáodụcconngười.Thếnhưngnhìnvàocác
cuộcbạođộngcủaxãhộichâuÂunhữngnămtrướctathấynóđangdầnmất


đisứcmạnhcủamình.Ngunnhânlàởđâu?Cónhiềugiảthuyếtkhácnhau,
nhưngcólẽhọtìmthấytrongchủtrươnggiáodụctrẻtrước3tuổicủatơimột

cáchgiảiquyếtvấnđềchăng?Đồngthời,điềunàycũngámchỉđếnsựbếtắc
trongphươngphápgiáodụcmàchỉbắtđầukhitrẻđãởđộtuổiđểhiểuđược
lýlẽchăng?
Giả dụ cố gắng luyện rèn để trang bị những kỹ năng sống cơ bản của con
ngườiđichăngnữa,nhưngnhưtơiđãtrìnhbàytừnãyđếngiờ,kiểugìcũng
sẽcósựsaikhácsovới“nềntảnggiáodục”màngấmvàoxươngthịttừbé.
9.Trẻcảmnhậnđượcnhiềuhơnngườilớntưởng
Ởtrêntơiđãtrìnhbày,cácơngbốbàmẹhãymanglạichotrẻnhỏcàngnhiều
kíchthíchcólợicàngtốt.Vậyngồinhữngthứngườilớnbàydạymộtcách
cóchủđíchthìtrẻchẳnglẽkhơngtựtiếpthuvàođầucáigìkhácnữahaysao?
Tấtnhiên,khơngphảithế.Thựctếlàtrẻnhạycảmvớitấtcảmọitácđộngcủa
cuộcsống,ngườilớnchỉlơđễnhchútthơilàtrẻcũngđãchovàođầukểcả
nhữngthứtráingượcvớinhữngchủđíchngườilớnmuốn.
CâuchuyệnnàytơinghetừanhShimoyamaTokuji–chungiatâmlýhọc
lâmsàngmàtơicónhắcđếnởphầntrước.Mộtbàmẹcóđứacongái3tuổi,
bàcóthailầnnữavàbịsảythai.Tấtnhiên,nóichuyệnđóvớiembé3tuổithì
bécũngchưahiểuđược,nênhaivợchồngbàđịnhlàmravẻnhưkhơngcó
chuyệngì.Khơngngờcơbélạinhớkháiniệmphứctạpđángsợlàcáichết,
vàrấtlâusauchamẹbéphảicốgắngrấtnhiềumớilàmbéqnđiđượcđiều
đó.
Chắcchắnlàdùkhơngnóirathànhlờinhưngtrongtháiđộcủabốmẹhoặc
đãđểlộsựsợhãi,lolắng,bấtankhimầmsốngmớinhúbịmấtđi.Hoặcdo
qlonghĩmàtrởnêncáukỉnh,khóchịu,khơngđểýđếnsựcómặtcủacơ
bé.Nhưngdùgìđinữa,thìtrongđầucơbénhỏtuổihìnhảnhmộtembébị
mấtđiđãinsâuvàovàtrởthànhmộtcâuchuyệnvơcùngđángsợ.
Tơicũngbiếtđếnmộtngườivẫncịnnhớnhưinchuyệnnhàbêncạnhbịcháy
màmìnhchứngkiếnlúc8thángtuổi.Anhấycũngnóivẫncịnnhớcảchuyện
ngườiemchàođờikhianhấymớihơnmộttuổi.Đơikhicótrườnghợplàdo
ảogiác,dolẫncảthơngtinngheđượcbốmẹkểlạicộngvớikýứccủabản
thân.Tuynhiên,trườnghợpcủangườinàykhơngphảinhưvậy.

Ngàyxưa,ơngTanakaKakueicókểơngcómộtấntượngrấtmạnhmẽkhi
cịnbéđãtừngnhìnthấyhìnhảnhmộtơngsưcóthânthếcaoqmặcbộđồ
càsamàuvàngđượccángtrênmộtchiếckiệuđingangqua.Khiơnghỏilại
mẹthìmẹbảođólàchuyệnxảyrakhiơngmới2tuổi,làmgìcóchuyệnơng
vẫncịnnhớđược.NhưngđúngcâuchuyệncủaơngTanakalàcóthật.Đây
cũngkhơngphảilàcâuchuyệnmàmộtchínhtrịgiaTanakahamthíchquyền
uycủanhữngnămsaunàybịara.Mỗilầnbiếtthêmđượccâuchuyệnnhưvậy


tơiđềukhơngkhỏingạcnhiênkhinghĩrằng,thựcratrẻcóthểcảmnhậnđược
nhiềuhơnngườilớntưởng.Dođó,bạnđừngbaogiờcóquanniệmsailầmlà
“trẻconchưabiếtgì”.Đúnghơn,dùcontrẻcócườimộtcáchngâythơchưa
biếtgìđinữa,ngườimẹkhitiếpxúcvớibéphảilntựnhắcnhởmìnhrằng
tất cả mọi hành động, mọi vấn đề, hay tất cả mọi trạng thái tâm lý của các
thànhviêntronggiađìnhbéđềucảmnhậnđượcthơngqua“bầukhơngkhí”.
10. Trước 3 tuổi, dạy dỗ nghiêm khắc đến đâu cũng không để lại ảnh
hưởngxấu
Cảnhcáccơ,cậubé2–3tuổimènheođịibốmẹmuađồchơiởquầybánđồ
chơicủacáccửahàngbáchhốlàhìnhảnhkhơnghiếmgặp.Vàkhơngítmẹ
saukhidừnglạinhìnconmènheonhưvậymộthồiđãphảibựcmìnhmàthỏa
hiệp mua đồ chơi cho con. Mỗi lần chứng kiến cảnh đó, tơi đều muốn lên
tiếngbảonhữngngườimẹấyrằng“đầuhàngbénhưthếkhơngđượcđâu”.
Tuynhiên,tơibiếthọsẽphảnbáclạirằng,nómới2–3tuổi,cógiảithích
cũngđâucóhiểu,đợinólớnhơnchútnữađã.2–3tuổithìnngchiều;đến
khibéđược4tuổitrởđiđãcócátínhriêngthìmớibắtđầunghiêmkhắclà
cáchsuynghĩchungcủacácbàmẹNhậthiệnnay.Nhưngnếukhibémới2–
3tuổikhơngnghiêmkhắcdạydỗthìsauđódùbốmẹnghiêmkhắcthếnào
cũng sẽ khơng đem lại hiệu quả như mong muốn. Kết quả là, dù đã là sinh
viên,đãlàngườiđilàmrồichăngnữavẫnkhơngxốđượcthóiquennàinỉ,
mènheokhiucầucủamìnhkhơngđượcđápứng.

“Dạy”làtrangbịchobảnthânbénhữngcáicóhìnhdạng,khnkhổ.Nếu
xâyđượccáikhnđótrongthờikỳkhnmẫuthìhiệuquảcàngcao.Chính
vìbévẫnchưahiểuđượcnhữngkháiniệmphứctạpnhưđạođức,nhânvăn…
nênlạicàngcầnphảinghiêmkhắcdạyđểnóđểlạihìnhdạngcụthể.Đơikhi
cũng phải dùng đến roi vọt để phạt bé. Nhưng mấu chốt quan trọng là liệu
ngườimẹcódámdũngcảmratay,đểhìnhdạngtốtsẽđượchìnhthànhtrong
bé.
Cónhiềubàmẹlolắngrằngconmới2–3tuổimànghiêmkhắcqsẽđểlại
ảnhhưởngxấuchobé.Nhưngđúngranếucịnbéchưađượcdạydỗgì,màtừ
4tuổiđộtnhiêntrởnênnghiêmkhắcvớibé,sẽdẫnđếnkếtquảxấulàkhiến
bécócảmgiáckhơngtintưởngmẹnữa.
HồnghậuMichikoKogo–mộtngườirấtquantâmđếngiáodụctrẻtuổithơ
ấu,đãdạydỗrấtnghiêmkhắcbangườiconcủamình,màđầutiênphảikể
đến là thái tử điện hạ. Theo lời quản gia cũ của Hoàng thất – ơng Hamano
Minoru–ngườiđãtừngdạydỗtháitửđiệnhạ,giữaơngvàhồnghậucógiao
ước“khinàotháitửđiệnhạhưthìơngđượcphépđánhđịn”.
Trênthựctế,chođếntrướckhitháitử3tuổiơngđãtừngtétđíttháitử.Lúc
đódùtháitửkhócănvạđinữathìThiênhồngvàHồnghậucómặtởđó


cũngtuyệtnhiênkhơngcanthiệpvàhỏilýdotạisaoơngđánhmàchờsauđó
mớihỏi.Saunàykhitháitửtrưởngthànhngườitahỏilạitháitửđềukhơng
nhớchútgìvềnhữngviệcđãxảyrahồithơbé.Rấthivọngtrongqtrình
nidạycon,cácbàmẹsẽnoigươngHồnghậuvớitưcáchlàmộtngười
mẹ,giaiđoạncầnnghiêmkhắcthìsẽnghiêmkhắcvớicon.
11.Nếungàynàocũngmắngtrẻ,sẽdẫnđếnnguycơtrẻ“nhờnvớiviệcbị
mắng”
Từlúcsinhrađếnkhoảng2–3tuổitrẻcókhảnănghấpthụtấtcảcáckích
thíchtừthếgiớibênngồivớisựnhạycảmđếnngạcnhiên.Đãcónhiềutài
liệuthựctếchứngminhrằngcùngmộtkíchthíchngàynàocũnglặpđilặplại

thìnósẽđịnhhìnhtrongnão,trởthànhmộtnănglựccủatrẻ.
Vídụdễhiểunhấtlàviệc“trẻconnóitiếngNhật”.Ngàyxưa,ngườitaquan
niệmrằngtrẻconnóiđượctiếngNhậtlànhờgenditruyền.Nhưngthựcralà
vìtừlúcsinhra,hàngngàytrẻđượctiếpnhậnkíchthíchtiếngNhậttừngười
lớn xung quanh nói chuyện, cho nên hình thành khả năng có thể nói tiếng
Nhật.TrẻconbộtộcInuit(*)cóthểsốngmộtcáchmạnhkhỏegiữathờitiết
vơcùngbănggiácũngchínhvìtừbéđãsốngtrongcái“lạnh”,nênkhảnăng
chịulạnhrấttốt.Đâycũnglàđiềutơinhấnmạnhtrongviệcmanglạinhững
kíchthíchtốtchotrẻởgiaiđoạnnày.
Ngượclại,điềunàycũngcónghĩatrongthờikỳkhnmẫu,nếunhữngkích
thíchxấumàcũnglặpđilặplạithìdầndầnsẽhìnhthànhkhảnăngxấutrong
trẻ.Nếungườimẹdễnổicáu,mỗikhiconkhóclạinổigiận,lamắngthìdần
dần sẽ định hình trong não đứa trẻ khả năng xấu là thản nhiên nghe mắng.
Ngườimẹhàngngàyhátchoconnghenhữngbàihátrusaiđiệuthìdẫnđến
đứa trẻ bị mù âm nhạc. Lớn lên với người mẹ thường nói xấu cha, sẽ hình
thànhtrongđứatrẻsựcoithườngchamình.
(*) Người Inuit hay cịn gọi là người Eskimo, là dân tộc bản địa sống trên
vùngbănggiáphânbốtừĐơngSiberia(Nga)quaAlaska(HoaKỳ),Canada
vàGreenland.
Vớicáchnidạynhưthế,đếnkhiđứatrẻlớnlên,đimẫugiáothìcácbàmẹ
lạithanthở“contơinóithếnàocũngchẳngbiếtnghelờigìcả”.Đứatrẻquen
với việc bị mắng, mù âm nhạc, coi thường người cha… đều khơng phải do
gen di truyền mà đó chính là kết quả do cách dạy dỗ của người mẹ gây ra.
Mongcácbàmẹhãykhắccốtghitâmrằng,khởiđầusaihướngthìkhơngthể
nàođếnđíchantồn,saunàydùnhậnramuốnthayđổithìcũngkhơngphải
việccóthểsửađổitrongngàymộtngàyhaiđược.
Khảnănglàcáimàsinhmệnhđãtrangbịchobảnthânđốivớicáckíchthích
lặp đi lặp lại, khơng phân biệt tốt, xấu, đẹp hay khơng đẹp. Đây chính là
nguntắckhảnăngmàthầySuzukiShinichiđãnói.