Giáo trình logic học - Học viện công nghệ bưu chính viễn thông

BÀI GING


NHP MÔN LOG IC H C

Biên son: CN. PHM THÀNH HNG











Phn 1: i tng, nhim v và ý ngha ca Logic hc
Phn 1
I TNG, NHIM V VÀ Ý NGHA CA LOGIC HC


Mc đích yêu cu:
Trong phn này sinh viên cn nm vng nhng ni dung chính sau đây:
1. i tng, nhim v ca Logic hc.

2. Mi quan h gia Logic hc hình thc và Logic hc bin chng.
3. Thc cht ca logic hc duy tâm.
4. Quá trình phát trin ca khoa hc v Logic hc.
5. Vai trò ý ngha ca Logic hc đi vi nhn thc và các khoa hc chuyên ngành.
Ni dung chính:
1. nh ngha khoa hc Logic.
1.1. i tng, mc đích và phng pháp ca khoa hc Logic.
1.1.1. Thut ng Logic.
1.1.2. T duy vi t cách là đi tng nghiên cu ca khoa hc Logic.
1.1.3. Logic hc vi t cách là khoa hc nghiên cu v t duy.
1.2. Quan h gia khoa hc Logic vi các khoa hc khác.
2. Lc s phát trin Logic hc.
2.1. Logic hình thc ca Arixtt.
2.2. Logic hc thi k Phc hng th k 16.
2.3. Logic toán và Logic bin chng th k 18 - 19.
3. Vai trò, ý ngha ca Logic hc.
3.1. Thc tin và Logic hc.
3.2. Logic hc vi vic nghiên cu khoa hc.

3
Phn 1: i tng, nhim v và ý ngha ca Logic hc
1.1. NH NGHA KHOA HC LOGIC
1.1.1. i tng, mc đích và phng pháp ca khoa hc Logic.
1.1.1.1. Thut ng Logic
T nguyên: Trong ting Hy Lp có thut ng Lôgickê vi ý ngha là mt khoa hc v t
duy. Thut ng này li bt ngun t mt ting Hy Lp khác là Logos - có ý ngha là “t”; “lý l”;
“trí tu”; “tính qui lut-trt t”.
Thut ng Lôgickê sau này đi vào ting Latinh thành Logica và tr thành ngun gc ca
hàng lot các t cùng ngha trong các ngôn ng châu Âu nh:  - Nga, Logic - Anh,
Logique - Pháp.

T Logic ca ting Vit bt ngun t Logicque- mt t ting Pháp gc Latinh xut hin vào
th k 13. Thut ng Logic hc  min Bc trc nm 1960 và min Nam trc nm 1975 còn
đc gi là “lun lý hc”.
- Ý ngha: Tri qua mt quá trình phát trin vi các ý ngha s dng khác nhau, đn nay t
logic đc s dng vi 3 ý ngha sau đây:
Th nht là dùng đ ch mi liên h tt yu có tính qui lut gia các s vt, hin tng và
các quá trình ca th gii khách quan. Vi ý ngha này gi là logic khách quan. Ví d trong đi
sng hàng ngày ta thng nói “Logic ca s kin”, “Logic ca s phát trin”, qui lut vòng đi
sinh - lão - bnh - t, quan h t l thun khi lng ca vt vn đng vi lc quán tính ca nó.
Th hai là dùng đ ch mi liên h tt yu có tính qui lut gia nhng ý ngh, t tng trong
t duy, trong lp lun. Vi ý ngha này gi là Logic ch quan.
Ví d: “Li nói có (không có) logic”
Th ba là dùng đ ch mt môn khoa hc nghiên cu v các hình thc và qui lut ca t duy
đúng đn. Ngi ta cng thng nói “Logic là khoa hc v t duy và nhng suy lun đúng đn”.
S d có ý ngha th ba này là do thc t cái “Logic ch quan” có th phn ánh đúng đn
hoc không đúng đn (phù hp hoc không phù hp) cái “Logic khách quan - ngha là t tng
phn ánh có th phn ánh chân thc hoc xuyên tc (Vi mc đ ít hay nhiu) hin thc khách
quan.
1.1.1.2. T duy vi t cách là đi tng nghiên cu ca khoa hc Logic
Nhn thc là mt quá trình tri qua hai giai đon : Nhn thc cm tính và nhn thc lý tính. 
giai đon cm tính, con ngi s dng các giác quan và các trung khu thn kinh tng ng ca v
bán cu đi não đ phn ánh các đi tng ca hin thc, to ra nhng hình nh cm quan trc tip
v đi tng đc phn ánh. Nhng hình nh nh vy gi là h thng ánh phn trc giác (tc là

4
Phn 1: i tng, nhim v và ý ngha ca Logic hc
nhng ánh phn đc to thành mt cách trc tip thông qua các giác quan cm nhn v đi tng).
Nó tn ti di dng các cm giác, tri giác, biu tng.
Cm giác: Là ánh phn v tng mt, tng thuc tính, tng tính cht riêng l nào đó ca đi
tng, đc to thành khi đi tng cùng thuc tính y tác đng trc tip lên giác quan.

Tri giác: Là ánh phn tng đi hoàn chnh v đi tng nh mt chnh th, đc to ra khi
đi tng tác đng trc tip lên giác quan. Tri giác ny sinh trên c s các cm giác, là s tng
hp ca nhiu cm giác.
Biu tng: Là hình nh ca s vt đc gi li trong trí nh khi s vt không còn  trc
mt. Trong trí nh, biu tng ch gi li nhng nét ni bt nht ca s vt do cm giác và tri giác
đem li trc đó. Biu tng thng hin ra khi có nhng tác nhân kích thích đn trí nh con
ngi. Hình thc cao nht ca biu tng là s tng tng - chui hình nh hin ra trong trí nh.
H thng ánh phn trc giác có chc nng nhn thc nht đnh, song còn hn ch, vì các
ánh phn trc giác mi cho con ngi bit đc v đi tng cùng tính cht nào đó ca nó mà ta
có th cm nhn trc tip bng giác quan, cng do vy ánh phn trc giác mang tính cht đn nht
và trc tip, hn na chúng cha đc c đnh li bi h thng ký tín hiu - ngôn ng.
Tóm li, h thng ánh phn trc giác mi ch có th là nhng hiu bit riêng ca mi cá nhân
di dng tin kinh nghim, mà cha th “trao đi - giao tip” vi cng đng. Do vy, đ đáp ng
yêu cu ca hot đng thc tin, nhn thc không th dng li  giai đon trc quan sinh đng, mà
tip tc phát trin lên giai đon cao hn - giai đon nhn thc lý tính.
Kt qu ca giai đon nhn thc lý tính là ánh phn lý tính, ánh phn lý tính khác v cht
vi ánh phn trc giác, nó không còn là hiu bit di dng hình nh cm quan v đi tng trong
trí nh, mà trên c s liên kt các ánh phn trc giác đt ti s nhn bit ra “cái chung” v đi
tng, và đc c đnh li bi h thng ký tín hiu - ngôn ng.
H thng ánh phn lý tính s tn ti khi h thn kinh trung ng trong con ngi hot đng;
đc to lp thông qua hot đng thc tin; đc đnh hình và th hin ra bng phng tin ký tín
hiu, phn ánh v cái chung ca s vt hin tng, có kh nng sn sinh ra tri thc mi. H thng
ánh phn nh vy ta gi là t duy tru tng (gi đn gin là t duy hay t tng). Qua đó
ta thy:
+ T duy là kt qu ca mt giai đon cao ca quá trình nhn thc, đó là giai đon nhn
thc lý tính.
+ T duy là ánh phn có tính cht gián tip, vì nó đc hình thành thông qua các ánh phn
trc giác. Do đó, s phn ánh ca t duy v đi tng cng có tính cht gián tip.
+ T duy là ánh phn có tính cht tru tng, vì trên c s nhng tài liu cm tính cung
cp, nó sàng lc, loi b đi mt s nhng đc đim, nhng thuc tính nào đó ca đi tng, và ch

gi li mt s đc đim, thuc tính nht đnh có tính khái quát, đc trng nht, c bn nht đ đ
phân bit đi tng vi các đi tng cùng lp hay không cùng lp.

5
Phn 1: i tng, nhim v và ý ngha ca Logic hc
T duy vi t cách là ánh phn ca th gii khách quan, nó cng có ni dung và hình thc
tn ti. Ni dung ca t duy chính là nhng đc đim, thuc tính ca đi tng đc phn ánh.
Hình thc ca t duy là nhng kt cu hay cu trúc ca t duy đã đnh hình vi mt ni dung xác
đnh, phn ánh v đi tng  mt phm cht nht đnh. Hình thc hay cu trúc ca t duy bao
gm: Khái nim, phán đoán, và suy lun.
Khái nim là thành t cn bn ca t duy. Khi t duy phn ánh đi tng đt ti trình đ
khái nim, là đt ti mc đ nm bt đc bn cht ca đi tng đó.Vì vy, khái nim có vai trò
quan trng trong Logic hc, thm chí ngi ta có th gi “Logic hc là khoa hc v nhng
khái nim”.
Phán đoán là hình thc ca t duy đã đnh hình, đc xác đnh v tính chân thc hay gi
di ca s phn ánh. S tn ti ca phán đoán là do s liên kt gia các khái nim đ khng đnh
hay ph đnh mt cái gì đó thuc v đi tng đã đc phn ánh trong t duy ca con ngi.
Suy lun là các hình thc thao tác ca t duy, mà nh đó t nhng t tng hay nhng tri
thc đã bit ngi ta có th tìm ra nhng t tng hay tri thc mi v đi tng.
1.1.1.3. Logic hc vi t cách là khoa hc nghiên cu v t duy
Logic hc nghiên cu v t duy, có ngha là nghiên cu v quá trình suy ngh ca con ngi,
nghiên cu các b phn hp thành ca quá trình đó và các mi liên h n đnh, tt yu đc thit
lp gia các b phn đó, sao cho s suy ngh ca chúng ta đt đc hiu qu chân thc và
đúng đn.
Nghiên cu v t duy, Logic hc có th xem xét t duy nh mt h thng ánh phn có quá
trình phát sinh, hình thành phát trin. Tc là nghiên cu tính bin chng ca các hình thc ca t
duy, và các qui lut chi phi s liên kt các hình thc y, ch ra bn cht vn đng ca t duy mt
cách sâu sc trong quá trình phn ánh đi tng tn ti  trng thái hin thc - tc là tn ti trong
trng thái chuyn hoá v cht ca chúng - s vt va là nó, li va không là nó. Phng pháp và
đi tng nghiên cu nh vy thuc chuyên ngành Logic bin chng.

Mt khác, Logic hc li có th nghiên cu t duy vi t cách mt h thng ánh phn đã
đc đnh hình, mà không tính ti quá trình sinh thành hay phát trin ca nó. Tc là ch nghiên
cu tính hình thc ca t duy, và phng thc liên kt các hình thc ca t duy trong s phn ánh
đi tng tn ti  nhng phm cht xác đnh v cht, ch không tính ti quá trình chuyn hoá v
cht ca đi tng. Phng pháp và đi tng nghiên cu đó thuc chuyên ngành Logic hình thc.
Logic hình thc và Logic bin chng tuy có phng pháp nghiên cu và đi tng nghiên
cu khác nhau, thm chí đi lp nhau, nhng Logic hình thc và Logic bin chng li có quan h
hu c vi nhau, gn bó thng nht vi nhau nh hai b phn, hai trình đ, hai cp đ ca khoa
hc Logic nghiên cu v t duy trong quá trình phn ánh hin thc khách quan. Trong mi quan
h đó, Logic hình thc là b phn s đng, có tính c s nhng tt yu ca Logic bin chng,
tng t mi quan h gia toán s cp và toán cao cp; s hc và đi s. Tính khách quan ca mi

6
Phn 1: i tng, nhim v và ý ngha ca Logic hc
quan h gia Logic hình thc và Logic bin chng là do tính khách quan ca bn thân đi tng
nhn thc - hin thc khách quan qui đnh. Mt mt chúng ta thy rng, các s vt ch tn ti
trong s chuyn hoá v cht ca chúng, đó là bin chng ca s vt, tính bin chng đó đc
phn ánh vào t duy hình thành t duy bin chng - đi tng nghiên cu ca Logic bin chng.
Mt khác ta li thy là, s chuyn hoá v cht ca s vt trc ht phi đc xác đnh là chuyn
hoá ca “mt cái gì đó xác đnh, ngha là chuyn hoá t “cái gì ti” cng xác đnh v cht và
chuyn hoá ‘ti cái gì” cng xác đnh v cht. Chính “Cái xác đnh v cht” là hình thc ca s
vt, tính hình thc đó ca s vt đc phn ánh vào trong t duy to nên t duy hình thc - đi
tng nghiên cu ca Logic hình thc. S vt không có hình thc thì cng không có bin chng,
hình thc là mt b phn cu thành, mt mt khâu ca bin chng. Bi vy, Logic bin chng cao
hn Logic hình thc, nhng không loi tr Logic hình thc, nhng qui tc, qui lut ca Lôgích
hình thc là nhng qui tc c bn mà mi t duy đúng đn phi tuân theo, là điu kin cn thit đ
t duy có th phn ánh chân thc hin thc khách quan nh nó vn có. Trong quá trình nhn thc,
không th vi phm các qui lut ca Logic hình thc, s vi phm đó dn đn nhng mâu thun
logic làm cho t duy ri lon. Mâu thun logic (mâu thun trong t duy) là do sai lm ch quan
ca con ngi trong quá trình nhn thc, không phi là s phn ánh mâu thun trong hin thc

khách quan.  nhn thc đc mâu thun trong hin thc khách quan thì trc ht cn tuân theo
qui lut ca Logic hình thc, loi b mâu thun logic, trên c s đó ri mi có th vn dng
phng pháp t duy bin chng đ nhn thc đc cái bin chng khách quan, phát hin mâu
thun trong hin thc.
Nhng ni dung nghiên cu  các bài sau trong tài liu hng dn hc tp “Nhp môn
Logic hc” chính là ni dung ca Logic hình thc - B phn s cp ca khoa hc Logic, nhng là
cn thit đ rèn luyn và phát trin t duy bin chng.
1.1.2. Mi quan h gia Logic hc vi các khoa hc khác nghiên cu v t duy.
T duy không ch là đi tng nghiên cu ca Logic hc, mà còn là đi tng nghiên cu
ca nhiu ngành khoa hc khác. Nh mc 1.1.1.2. đã trình bày quan nim th nào là t duy, ta
thy t duy đc hình thành trong quá trình phn ánh hin thc có liên quan ti nhiu yu t, có
th hình dung mi quan h gia các yu t đó qua s đ b 5 sau đây:
1.  ch hin thc khách quan - đi tng nhn thc ca con ngi
2.  ch hot đng thc tin, s tác đng qua li gia khách th nhn thc và ch th
nhn thc. Thc tin đóng vai trò là phng thc hình thành t duy.
3.  ch ch th nhn thc, có h thn kinh trung ng, b não vi t cách là c quan
phn ánh, là c s vt cht cho s hình thành và tn ti ca t duy.
4.  ch h thng tín hiu - ngôn ng, hin thc trc tip ca t duy.
5.  ch h thng ánh phn lý tính - t duy (khái nim : “th thao”).

7
Phn 1: i tng, nhim v và ý ngha ca Logic hc

Logic hc: Là mt “Khoa hc v t duy”, nhng là khoa hc nghiên cu t duy vi t cách
là mt h thng ánh phn v th gii hin thc (yu t s 5), và các ánh phn y đc xem xét
di góc đ tính chân thc hay gi di s phn ánh. Ta có th nói rng: Vn đ c bn ca khoa
hc Logic là vn đ tính chân lý ca t tng, tính hp logic ca ánh phn trong s phn ánh hin
thc, nói cách khác chính là vn đ phù hp gia Logic ch quan vi Logic khách quan.
Nhim v mà khoa hc Logic phi tr li khi nghiên v t duy: T duy đc cu to t
nhng yu t gì? Bn thân t duy, và các yu t cu thành nó đc hình thành, tn ti, bin đi và
phát trin ra sao? Các yu t cu thành t duy có liên h gì qua li vi nhau? Chúng chu s chi
phi ca nhng qui lut nào? Chúng hot đng nh th nào đ phn ánh th gii hin thc? .v.v…
Trit hc: Nghiên cu t duy (yu t s 5) trong mi quan h vi th gii khách quan (yu
t s 1) và hot thc tin (yu t s 2) di góc đ ca trit hc gii quyt vn đ c bn: T duy
và tn ti cái nào có trc và quyt đnh? Thc tin có vai trò gì đi vi quá trình nhn thc nói
chung và t duy nói riêng trong s phn ánh chân thc, đúng đn hin thc khách quan.
Sinh lý hc thn kinh cp cao: Nghiên cu t duy trong mi quan h vi hot đng sinh lý
ca v não ngi, hot đng ca các trung khu thn kinh (yu t s 3). Tc là nghiên cu nhng
quá trình sinh hoá, v trí trung khu thn kinh tng ng vi quá trình hot đng khác nhau ca
t duy.

1

“TH
THAO”

2
4
5
TH THAO
th thao
SPORT
sport
3

8
Phn 1: i tng, nhim v và ý ngha ca Logic hc
Tâm lý hc: Nghiên cu t duy trong mi quan h vi nhng biu hin v đi sng tâm lý,
trng thái tâm sinh lý ca ch th nhn thc (yu t s 3) trong nhng điu kin hoàn cnh c th
ca mi ch th.
Ngôn ng hc: Nghiên cu t duy trong mi quan h vi quá trình hình thành ca ngôn ng
(yu t 4) đ c đnh và biu đt t duy. Vi t cách là phng tin vt cht đ đnh hình t duy.
Vi t cách là khoa hc nghiên cu “Hin thc trc tip ca t duy” thì ngôn ng hc có mi
quan h mt thit vi khoa hc Logic, có th biu đt mi quan h đó qua s đ sau:

t duy
ngôn
ng
ni dung, cái quyt đnh
Hình thc, v vt cht
khái
nim
khái
nim
c s
phán
đoán
t
c s
t
câu
Ni dung, cái quyt đnh
Hình thc, v vt cht
Ni dung, cái quyt đnh
Hình thc, v vt cht
i tng ca logic hc i tng ca ngôn ng hc

1.2. LC S PHÁT TRIN LOGIC HC
1.2.1. Logic h
c Arixtôt
Nhân loi bt đu suy ngh theo nhng qui lut ca Logic t rt lâu trc khi nhng qui lut

này đc khoa hc khám phá ra nó. Nhng đó ch là cái logic t phát, kinh nghim. Nói cách
khác, t duy hay suy ngh ca con ngi khi đó cha tr thành đi tng ca s nhn thc khoa
hc. Trong xã hi chim hu nô l, khi mà hot đng ca đi sng xã hi đã đc m rng, nhn
thc khoa hc đã hình thành, quá trình tranh lun, tho lun thi k dân ch thành Aten đòi hi
không th hn ch  kinh nghim t phát, mà phi nghiên cu nhng nguyên lý ca t duy chính
xác, ca nhng chng minh, lp lun vi cu to ca khái nim, phán đoán… mt cách đúng đn.
Logic hình thc ra đi trong điu kin hoàn cnh lch s đó, và công lao sáng lp khoa hc Logic
thuc v Arixtôt.
Trên c s tng kt nhng ht nhân ca các trng phái hc thut trc đó, Arixtôt đã xây
dng h thng các nguyên lý, qui lut, phng pháp và phát trin tip tc c v mt lý thuyt ln
thc hành. Các tác phm thuc phm vi Logic hc đc tp hp li thành b sách “Organon” -
“b công c”, vi 6 tác phm:

9
Phn 1: i tng, nhim v và ý ngha ca Logic hc
1- Phm trù, thc cht là hc thuyt v khái nim, hình thc c bn ca t duy;
2 - Lý gii, trình bày hc thuyt v phán đoán, hình thc c bn ca t duy;
3 - Phân tích (I), hc thuyt v tam đon lun, hình thc c bn ca suy lun din dch;
4 - Phân tích (II), hc thuyt v chng minh, hình thc c bn ca lun chng;
5 - Thut tranh bin, hc thuyt v phép bin chng vi ý ngha là ngh thut tranh lun;
6 - Bác b ngu bin, phê phán nhng khuynh hng lm dng phép bin chng. Theo
Arixtôt, c s ca t duy đúng đn (ngha là t duy đt ti chân lý khách quan), trc ht phi
tuân theo các qui lut c bn: Qui lut đng nht; Qui lut cm mâu thun; Qui lut loi tr cái
th ba.
Thành tích sut sc ca Arixtôt là xây dng hc thuyt v tam đon lun, hình thc c bn
nht ca suy lý din dch, vi nhng cu hình, cách thc và qui tc ca nó, mà Logic hc hình
thc sau này ch còn là s hoàn thin đ vn dng. Arixtôt đã bao quát đc toàn b phm vi, thc
cht đi tng ca Logic hc, đt nn tng cho khoa hc Logic phát trin trong nhiu th k v sau.
Tuy nhiên, trong Logic hc ca Arixtôt có nhiu nhân t bin chng liên hp vi siêu
hình hc. Ông chng li hc thuyt v tính mâu thun ca s vt do Hêraclít nêu ra, do đó, Logic

hc ca Arixtt đã b các nhà trit hc kinh vin thi trung c li dng nh mt công c chng
minh cho quan đim thn hc, Organon đã bin thành Canon (lut l).
1.2.2. Logic thi Phc Hng th k 16
K t thi Phc Hng vn hoá ca châu Âu, nhng mt tích cc, khách quan khoa hc
trong Logic hc ca Arixtôt đã đc phc sinh và phát trin đ chng li thn hc, chng li ch
ngha kinh vin, góp phn phát trin khoa hc thc nghim.
Quá trình phc sinh và phát trin đó đc bt đu t Phrngxi Bêcn (1561-1626) và Rnê
cáct (1569-1662). H đu ra sc phát trin và khc phc tính hn ch ca Logic hc ca
Arixtôt (Logic qui np và din dch đu là Logic chng minh), nhng li đi lp nhau v lp
trng phng pháp lun.Vi Ph.Bêcn, Ông phát trin Logic qui np làm c s cho phng
pháp thc nghim khoa hc, to ra nng lc phát minh khoa hc bng con đng qui np - gi
thuyt. Ngc li vi Bêcn, R.cáct li hoàn thin và phát trin Logic din dch làm c s cho
phng pháp lý thuyt khoa hc, to ra nng lc phát minh khoa hc nh lc đ gi thuyt -
din dch.
Thc cht, hai con đng ca Ph.Bêcn và R.cáct là b sung cho nhau, ch không mâu
thun loi tr nhau. Bi vì, nu nh qui np giúp ta t hiu bit cái riêng đn hiu bit cái chung,
thì ngc li din dch li cho ta nng lc đi t hiu bit chung đn hiu biêt riêng. S đi lp
gia hai đng li trên là do hai ông đã quá đ cao vai trò ca Logic qui np hoc Logic din dch
trong ý tng xây dng “Logic phát minh” khoa hc. Thc ra, không bao gi có cái gi là Logic
phát minh, nhng cng không th có nhng phát minh khoa hc bt chp mi logic.

10
Phn 1: i tng, nhim v và ý ngha ca Logic hc
1.2.3. Logic toán và Logic bin chng hin đi
* Xu hng hình thc hoá và toán hoá logic:
Logic din dch nói riêng và Logic hình thc nói chung có mt bc phát trin mi t sau
công trình ca G. Labnít (1646 –1716). Ông đã hoàn thin h thng qui lut c bn ca Logic
hình thc vi s b xung qui lut th t - Lý do đy đ. c bit là Ông ch trng xây dng
ngôn ng hình thc hoá đ chính xác hoá các phát biu và quá trình lp lun, thc cht là mun
ký hiu hoá và toán hc hoá các mô hình lp lun logic.

Trên c s nhng ý tng ký hiu hoá và toán hc hoá logic đc đt ra t Labnít, thành
tu toán hc hoá Logic hình thc thc s bt đu t công trình ca G. Bun (1815 - 1864), đó là
công trình xây dng “Phép tính logic” mà Ông gi là “i s logic”. n gin nht là “Phép tính
logic mnh đ”. Các quan h logic nh đng nht, hi, tuyn, kéo theo… đc mô hình hoá tng
đng vi các phép tính đi s nh đng thc, phép nhân, phép cng… nh các thao tác logic
chuyn hoá thành các phép toán logic. Ngành Logic toán, ra đi phát trin gn vi nhiu nhà
Logic ln nh E.Srôđer, G.Phrêghe, D.Moócgan, D.Hinbe, B.Ratxen…
B môn Logic toán hc đc xây dng trên c s logic mnh đ và Logic v t. Phép tính
mnh đ thc cht là logic phán đoán; còn logic v t thc cht là logic khái nim. Thành tu rc
r nht là h toán logic suy din; Còn h toán logic qui np thì thành tu có khiêm tn hn, do
mc đ hình thc hoá và toán hc hoá b hn ch hn.
Logic toán là mt thành tu to ln trong s phát trin ca khoa hc Logic. Nó khc phc
tính không chính xác, không rõ ràng trong ngôn ng, đc bit nó không tho mãn vi h logic
lng tr ( úng - Sai), mà vn ti h đa tr “hn hay kém”- “gn đúng hay gn sai”… Nh đó
mà nhng suy lý logic đc m rng hn và đy đ hn v nhng kt lun logic. Cng chính nh
có quá trình hình thc toán hoá logic mà Logic hình thc phát trin ngày mt li xích gn Logic
bin chng.
* Logic bin chng
Khi đu cho trào lu xây dng Logic bin chng nh mt b môn đc lp là Cant (1724 -
1804), ông là ngi đu tiên phê phán mt cách mnh m s hn ch v nguyên tc ca Logic
hình thc - mà theo ông là Logic kinh nghim; Và ông đt vn đ xây dng, khc phc hn ch đó
bng mt logic khác mà ông gi là “Logic tiên nghim”. Thc cht “Logic tiên nghim” ca
Cant là Logic bin chng, vì nó da trên c s ca nguyên lý mâu thun, mà theo cách din đt
ca Cant, đó là nhng nghch lý (ngtinômi), hay vn đ tng quan và tng tác gia chính đ
và phn đ, nh hai mt mâu thun nan gii.
n Hêghen (1770 - 1831), công trình nn tng v Logic bin chng mi thc s đc phát
hin. Trong “Khoa hc logic” ca ông, ta tìm thy h thng nguyên lý, qui lut, phm trù. H
thng lc đ thao tác Logic bin chng khác hn vi Logic hình thc. Ta có th so sánh hai b
môn Logic hình thc và Logic bin chng v các nguyên lý, qui lut c bn mà chúng nghiên cu
qua bng sau.

11
Phn 1: i tng, nhim v và ý ngha ca Logic hc
C s logic hc Logic hình thc Logic bin chng
1.Nguyên lý logic 1.1. Cô lp 1.1. Liên h
1.2. Bt bin 1.2. Bin hoá
2. Qui lut 2.1. ng nht
2.1. Lng đi dn ti cht đi và ngc li.
logic c bn 2.2. Phi mâu thun
2.2. Mâu thun bin chng.
2.3. Bài trung
2.3. Ph đnh bin chng
Trên c s nhng nguyên lý và qui lut c bn ca Logic bin chng, Hêghen đã xây dng
các hc thuyt v bin chng ca khái nim, phán đoán và lp lun. Vi Hêghen, t duy bin
chng n nhp vi bin chng ca t duy và bin chng ca thc ti. Tt c s vn đng theo
lc đ logic nht quán đc gi là tam đon thc. Di dng không đy đ, tam đon thc bin
chng có ba thành phn đó là chính đ, phn đ, hp đ. Di dng đy đ, tam đon thc có ba
thành phn, nguyên đ, phân đ, hp đ, trong đó phân đ (phân đôi mâu thun) gm có: chính đ
và phn đ. S đ:



Nguyên đ
Hp đ
Chính đ


Phn đ

Có th nói, lc đ tam đon thc bin chng cùng vi h thng nguyên lý và qui lut c

bn do Hêghen phát hin đã làm c s cho b môn Logic bin chng. Tuy nhiên Logic hc ca
Cant và Heghen là Logic hc duy tâm, bi l h cho rng: Logic ca t duy, ca khái nim hoc
vn sn có ca bn thân con ngi, đc lp vi kinh nghim và th gii bên ngoài (Cant), hoc
ca “ý nim tuyt đi” tn ti nh mt thc th đc lp, và là ngun gc là c s ca s phát trin
ca th gii vt cht (Heghen).
Các nhà kinh đin ca ch ngha Mác đã có công khc phc nhng hn ch lch s ca
Logic bin chng duy tâm, C.Mác và P. nghen đã ci to, hoàn thin phát trin Logic bin
chng vi t cách khoa hc hin đi v logic, va đóng vai trò phng pháp lun, va thc hin
chc nng phng pháp (công c) hu hiu ca t duy trong hot đng nhn thc và thc tin.
Logic bin chng Mác xít là thành tu hin đi ca Logic bin chng, nó đc nhiu nhà khoa
hc Xô Vit tip thu phát trin nh B.M.Kêđrp, P.V.Kpnin, M.Rôdentan…
1.3. VAI TRÒ VÀ Ý NGHA CA LOGIC HC
1.3.1. Thc tin và Logic hc
Thc tin là phng thc tn ti ca con ngi, là hot đng mang tính loài đc trng ca
con ngi. Nh có thc tin mà con ngi phát trin vt khi th gii đng vt, nh thc tin
mà t duy xut hin và ngày càng phát trin. Nhng qui lut logic hình thành trong đu óc con

12
Phn 1: i tng, nhim v và ý ngha ca Logic hc
ngi chính là phn ánh qui lut ca th gii khách quan bc l ra trong quá trình thc tin, Lê
Nin vit: “Hot đng thc tin ca con ngi đã làm cho ý thc ca con ngi lÆp đi lÆp li hàng
nghìn triu ln nhng cách logic khác nhau càng làm cho nhng cách này có th có đc ý ngha
công lý”. Nhng hình thc và qui lut ca t duy phn ánh th gii khách quan phi đc thc
tin kim tra tính chính xác ca nó.
Ngay t khi Logic hc cha ra đi, con ngi ta vn phi suy ngh và quá trình suy ngh đó
mun hay không cng đã phi tuân th các qui lut, qui tc logic. Trng hp này cng ging nh
vic: Chúng ta s dng ngôn ng đ giao tip nhng không có ngha là chúng ta bit v ng pháp.
Có th so sánh mi quan h gia t duy trong quá trình suy ngh và qui lut logic vi mi quan h
gia vic s dng ngôn ng và ng pháp. Vì vy, nhng ngi có kinh nghim thc tin, có vn
sng phong phú, bn thân h mc dù không bit gì v Logic hc, mà vn có th t duy mt cách

logic. Nhng ngi hc logic nhng không gn lin vi đi sng thc tin thì nhng kin thc
logic đó cng không d dàng tr thành công c ca ngi đó đc. Tóm li, thc tin làm ny
sinh khoa hc logic, và Logic hc vi t cách là khoa hc nghiên cu t duy li to điu kin ch
đng cho t duy phát trin đ phn ánh hin thc ngày mt tt hn.
1.3.2. Logic hc vi vic nghiên cu khoa hc.
Nghiên cu khoa hc là mt hot đng đc thù ca con ngi, va mang tính lý lun va
mang tính thc tin. Bi vy, nm vng kin thc logic, vn dng thành tho các qui lut logic
chc chn s thun li hn trong vic nghiên cu khoa hc. Vì nghiên cu khoa hc trc tiên là
hot đng ca t duy. Hc tp Logic hc là cn thit, nó giúp t duy con ngi ch đng - t giác
và thông minh hn, góp phn th hin tính chính xác, tính trit đ, tính có cn c, và chng minh
đc các lp lun, nâng cao hiu qu và tính thuyt phc ca các t tng. Vic nghiên cu Logic
hc giúp con ngi tìm kim con đng ngn nht, đúng đn và hiu qu nht, tránh đc nhng
sai lm logic.
Tóm li, vic nm vng các qui lut logic cùng các hình thc t duy logic có mt v trí quan
trng trong cuc sng hàng ngày, trong hot đng thc tin đ nhn thc chân lý và ci to th gii.










13
Phn 1: i tng, nhim v và ý ngha ca Logic hc


CÂU HI ÔN TP

Câu 1: i tng ca Logic hc là gì? Làm rõ s khác nhau gia Logic hc vi các khoa
hc khác cùng nghiên cu t duy?
Câu 2: Hãy la chn, đánh giá các câu sau:
a. i tng ca Logic hc là t duy.
b. i tng ca Logic hc là c cu logic ca t duy.
c. i tng ca Logic hc là các hình thc và qui lut ca t duy.
Câu 3: Logic hc hình thc và Logic hc bin chng khác nhau nh th nào?
Câu 4: Hãy la chn, đánh giá các câu sau:
a. Logic hình thc nghiên cu t duy đnh hình  mt phm cht xác đnh.
b. Logic bin chng nghiên cu t duy đang vn đng.
c. T duy hình thc là đi tng ca Logic hình thc.
d. T duy bin chng là đi tng ca Logic bin chng.
Câu 5: Hãy phân bit t duy hình thc và t duy bin chng. Hai phng thc t duy này
có đi lp nhau tuyt đi hay không?
Câu 6: Logic hc có quan h nh th nào vi ngôn ng?
Câu 7: Sai lm ca Logic hc duy tâm là gì?
Câu 8: Logic hc có quá trình lch s phát trin nh th nào?
Câu 9: Ý ngha ca Logic hc đi vi hot đng nhn thc và thc tin.


14
Phn 2: Các qui lut logic c bn ca t duy hình thc
Phn 2
CÁC QUI LUT LOGIC C BN CA T DUY HÌNH THC


Mc đích yêu cu:
- Cn nm vng ni dung, đc trng phn ánh và yêu cu ca các qui lut c bn ca Logic

hình thc:
+ Lut đng nht
+ Lut cm mâu thun
+ Lut loi tr cái th ba
+ Lut lý do đy đ
- Bit phát hin các li logic mc phi trong quá trình lp lun, din đt mà vi phm qui lut
đng nht, cm mâu thun, loi tr cái th ba, lý do đy đ.
Ni dung chính:
1. Quan nim chung v qui lut ca t duy
1.1.Qui lut và qui lut logic ca t duy.
1.2. c đim chung ca các qui lut logic ca t duy hình thc
2. Các qui lut ca t duy hình thc
2.1. Qui lut đng nht
2.1.1. c trng phn ánh ca qui lut đng nht
2.1.2. Ni dung qui lut đng nht
2.1.3. Yêu cu ca qui lut đng nht
2.1.4. Ý ngha ca qui lut đng nht
2.2. Qui lut cm mâu thun
2.2.1.c trng phn ánh ca qui lut mâu thun
2.2.2. Ni dung ca qui lut mâu thun
2.2.3. Yêu cu ca qui lut mâu thun

15
Phn 2: Các qui lut logic c bn ca t duy hình thc
2.2.4. Ý ngha ca qui lut ca qui lut mâu thun
2.3. Qui lut loi tr cái th ba
2.3.1. c trng phn ánh ca qui lut loi tr cái th ba
2.3.2. Ni dung ca qui lut loi tr cái th ba
2.3.3. Yêu cu ca qui lut loi tr cái th ba
2.3.4. Ý ngha ca qui lut loi tr cái th ba

2.4. Qui lut lý do đy đ
2.4.1. c trng phn ánh ca qui lut lý do đy đ
2.4.2. Ni dung ca qui lut lý do đy đ
2.4.3. Yêu cu ca qui lut lý do đy đ
2.4.4. Ý ngha ca qui lut lý do đy đ
2.1. QUAN NIM CHUNG V QUI LUT CA T DUY
2.1.1. Qui lut và qui lut logic ca t duy
Qui lut là nhng mi liên h có tính tt yu, c bn, ph bin, lp đi lp li gia các s vt
hin tng. Trong lnh vc nhn thc, quá trình t duy din ra cng ht sc tinh vi, phc tp, song
nó cng phi tuân theo nhng qui lut nht đnh đ phn ánh hin thc khách quan.
Qui lut logic là qui lut chi phi s vn đng ca quá trình t duy, tc là nhng mi liên h
tt yu, ph bin gia các yu t cu thành t duy, chi phi quá trình suy ngh ca con ngi
trong khi phn ánh gii hin thc. Qui lut logic nào chi phi toàn b quá trình t duy đc gi là
qui lut logic c bn, còn qui lut logic nào ch chi phi mt lnh vc, mt b phn ca quá trình
t duy dc gi là các qui lut logic không c bn.
Nh mc 1.1.1.3 phn mt đã nói, Logic hc có hai chuyên ngành, đó là Logic bin chng
và Logic hình thc. Logic hình thc khi xem xét t duy, nó không xem xét, không đ ý đn các
khía cnh nh đi tng phn ánh, ni dung phn ánh ca nó, cng nh hình thc ngôn ng din
đt t tng, mà ch tp trung s chú ý đn “Cu to logic” ca t tng. Tc là chú ý ti phng
thc liên kt, phng thc t chc các b phn cu thành ni dung t tng đã đnh hình trong t
duy đ to nên mt ánh phn xác đnh v đi tng  mt phm cht nht đnh, mà ta có th đánh
giá đc là ánh phn đó là chân thc hay gi di.
C cu logic hay cu to logic ca t tng không phi là cái mà con ngi quy c hay
ba đt ra mt cách tu tin, mà nó là nh, là hình thc ca ánh phn, phn ánh nhng quan h xác
đnh trong hin thc đã đc con ngi nhn thc thông qua thc tin. C cu logic y, vì vy,
không tách ri hay đng trên ni dung phn ánh ca t tng, mà nó là mt b phn hu c làm
nên t tng. Do đó, cu to logic cng góp phn qui đnh tính chân thc hay gi di ca ni
dung t tung trong vic phn ánh đi tng.

16

Phn 2: Các qui lut logic c bn ca t duy hình thc
Nhim v ca Logic hình thc là nghiên cu, tìm ra các c cu logic khác nhau ca t
tng, vch ra các nguyên tc, các qui lut cho s kt hp các hình thc ca t tng (trong tính
đc lp tng đi ca nó vi ni dung phn ánh) đ chúng đt ti s phn ánh chân thc hin thc
khách quan.
Trong Logic hình thc, có bn qui lut c bn đó là lut đng nht, lut cm mâu thun,
lut lý do đy đ. Ngoài ra Logic hình thc còn có rt nhiu các qui lut logic không c bn khác ,
đó là các qui tc, các công thc… chi phi mt b phn này hay mt b phn khác ca các hình
thc c bn ca t duy.
2.1.2. c đim chung ca các qui lut logic ca t duy hình thc
Nhng qui lut ca t duy mà Logic hình thc nghiên cu không phi là toàn b nhng qui
lut mà t duy trong quá trình nhn thc phi tuân theo, mà ch là nhng qui lut ca t duy hình
thc (t duy đã đc đnh hình v đi tng  phm cht xác đnh trong mt thi gian, mt điu
kin và mt mi quan h nht đnh). Nhng qui lut này phn ánh nhng mi liên h c bn, tt
yu, gia các đn v cu thành ca t tng mà nó phát sinh trong quá trình thc hin các thao tác
t duy.
c trng chung nht, c bn nht ca các qui lut ca t duy hình thc là nó gn vi các
hình thc ca các thao tác t duy khác nhau nh: Suy lun, đnh ngha, phân loi, chng minh, bt
b, gi thuyt. Qui lut ca t duy hình thc biu th nhng thuc tính chung nht ca t duy đúng
đn nh: Tính xác đnh, tính liên tc, tính không mâu thun, tính có cn c ca t duy trong s
phn ánh hin thc.
Các qui lut ca Logic hình thc còn mang mt đc trng khách quan là tn ti đc lp vi
ý thc con ngi, nhng li đc hình thành trong ý thc con ngi. Chúng không do ai to ra,
mà là kt qu hot đng thc tin ca con ngi phát hin, s dng nhm mc đích nâng cao trình
đ t duy, loi tr các sai lm logic. Tính khách quan ca qui lut lôgích hình thc còn th hin
 ch là nó không l thuc vào tính giai cp, tính dân tc, vì kt cu t duy ca mi ngi là
nh nhau.
Các qui lut logic hình thc còn mang đc trng tiên đ, tc là tính chân thc ca chúng
không cn phi chng minh, tính chân thc đó đã đîc thc tin kim nghim lp đi lp li hàng
triu triu ln, nh Lênin đã vit trong Bút ký trit hc, trang 211 “Hot đng thc tin ca con

ngi đã làm cho ý thc ca con ngi lÆp đi lÆp li hàng nghìn triu ln nhng cách logic khác
nhau càng làm cho các cách này có th có đc ý ngha công lý”. Vì vy mun đt ti chân lý con
ngi nht thit phi tuân theo các qui lut ca Logic hình thc trong qua trình t duy. Con ngi
không th nhn thc đc đi tng, nu ch xem xét đi tng trong quá trình vn đng bin đi
không ngng ca chúng, mà b qua s nhn thc mt n đnh tng đi ca chúng. Ngha là, nu
ta b qua s nhn thc đi tng trong s thng nht gia lng và cht ca nó trong không gian,
thi gian xác đnh, khi nó còn là nó, phân bit đc vi các đi tng khác, thì thc cht, ta cng
không th nhn thc đúng đn đc hin thc khách quan nh nó vn có.

17
Phn 2: Các qui lut logic c bn ca t duy hình thc
2.2. CÁC QUI LUT CA T DUY HÌNH THC
2.2.1. Qui lut đng nht
2.2.1.1. c trng phn ánh ca qui lut
Qui lut đng nht phn ánh quan h đng nht tru tng ca s vt hin tng trong th
gii hin thc vi chính bn thân nó  mt phm cht nht đnh trong điu kin xác đnh đc
xem xét. ây chính là nguyên tc có tính cht c s đ xây dng toàn b khoa hc Logic hình
thc. Tính đng nht tru tng ca mi mt s vt hin tng, là điu kin trc tiên, đ đnh
hình t duy vi t cách là nh tinh thn v đi tng phn ánh. Trong hin thc, mi s vt hin
tng đu luôn vn đng, bin đi, nó va là nó đng thi li đang là cái khác vi nó. Nh có
thao tác đng nht tru tng trong đu óc con ngi mà ngi ta mi đnh hình đc nhng hiu
bit v đi tng và phân bit nó vi nhng cái không phi là nó.
2.2.1.2. Ni dung ca qui lut
Qui lut đng nht phát biu nh sau: “Mt ý ngh, mt t tng đã đc đnh hình trong
t duy phn ánh đi tng  mt phm cht xác đnh, thì phi đng nht vi chính bn thân nó
(tc chính s vt đó) hoc vi chính t tng y v mt giá tr logic”. Nói cách khác: Mi t
tng (khái nim, phán đoán) khi đã đnh hình v đi tng  mt phm cht xác đnh thì phi
tng minh, và gi nguyên ngha trong sut quá trình t duy (lp lun) đ rút ra kt lun.
Qui lut đng nht có th đc biu din bng công thc:
a  a

c là: “A đng nht vi A v giá tr logic” hoc “Nu A chân thc thì A là chân thc”.
2.2.1.3. Yêu cu ca qui lut
- Không đc đánh tráo đi tng (ni dung) ca t tng - ngha là mt khi t tng đã
đnh hình phn ánh đi tng  mt phm cht nào đó thì trong sut quá trình t duy nó ch đc
phn ánh đi tng  phm cht đó mà thôi, không đc thêm bt phm cht (xuyên tc ni
dung), tc là không đc phn ánh sang đi tng  mt phm cht khác vi phm cht ban đu
đc xét. n gin là, trong quá trình t duy, lp lun không đc thay đi ni dung t tng
(cùng các điu kin to thành ni dung đó) đã đc các xác đnh t đu, không đc thay đi đi
tng ca t tng này bng đi tng t tng khác. Vi phm yêu cu này tc là t duy vi phm
qui lut đng nht.
Ví d: Chuyn Trng Qunh, khi thy s thn Lào dâng chúa Trnh mt mâm ào trng
th, bèn chy ti ly mt qu n ngay. Chúa cho là Qunh phm ti khi quân, sai chém. Trng nói
rng: “Chém tôi thì cng đc, nhng trc tiên phi chém thng dâng đào trc đã. Nó bo là
đào trng th, sao tôi va n vào đã cht! Vy thì phi là đào đon th mi phi”. Chúa bt ci
ri tha ti. Trong câu chuyn trên Trng đã c tình vi phm qui lut đng nht đ thoát cht, bng
cách đánh tráo ni dung ca khái nim cái cht là “do phm ti” bng ni dung cái cht “theo qui
lut sinh hc”.

18
Phn 2: Các qui lut logic c bn ca t duy hình thc
- Không đc đánh tráo ngôn ng din đt t tng - Ngha là nhng t tng khác nhau
không đc đng nht vi nhau hoc ngc li t t tng đng nht không đc rút ra hai t
tng khác nhau. n gin là trong biu đt không đc ý n li kia, nu khi chn t, chn câu
đ din đt mà li không trình bày đúng ý tng đúng đi tng phi trình bày, tc là đã vi phm
lut đng nht.
Ví d: trong mt bui d hi khiêu v, Putskin mi mt tiu th xinh đp cùng khiêu v.
Nàng tiu th khi thy Putskin đen và nh bé, bèn t chi mt cách kênh kiu “Tôi không th
khiêu v cùng mt đa bé”.
Putskin mun sa tính kiêu ngo ca nàng tiu th, bèn nói to “Xin li! Tôi không bit là

tiu th đang mang thai”. Mi ngi thy vy cùng ci  lên, rt cuc nàng tiu th xu h đ
mt. Ta thy, Putskin đã c tình đánh tráo ngôn ng din đt ca cô gái - “đa bé” bng “thai nhi”.
- Ý ngh, t duy tái to phi đng nht vi ý ngh, t duy nguyên mu - ngha là khi nhc
li, tái to li mt t tng nào đó ca mình hay ca ngi khác, thì phi nhc li hay tái to li
chính xác t tng đó, không đc làm sai lc ni dung ca ý ngh, t tng nguyên mu. nu
nhc li hay tái to li sai ý ngh, t tng đã đnh hình ban đu là vi phm yêu cu th ba ca qui
lut, trng hp này ta gi là tam sao tht bn.
Ví d: Cô giáo hi hc sinh tiu hc: Hai ln chín là bao nhiêu?
Hc sinh tr li - Tha cô, hai ln chín là nh . Cô giáo !!!
2.2.1.4. Ý ngha ca qui lut đng nht
Qui lut đng nht biu th mt tính cht rt c bn ca t duy, đó là tính xác đnh. Nu
không có tính cht xác đnh đó thì ta không th hiu đúng và dn ti hiu lm nhau theo kiu ông
nói gà bà nói vt. Tính xác đnh này phn ánh tính n đnh tng đi v cht ca đi tng trong
hin thc. Tuân th các yêu cu ca qui lut đng nht giúp chúng ta nm chc ni dung t tng
ca vn đ đã đt ra t trc và trong quá trình lp lun… chúng ta b không lc vn đ, cng nh
t duy không b ri lon.
Qui lut đng nht giúp ta khc phc tính m h v ni dung vn đ, tính không c th ca
phm vi vn đ đc đ cp, đc bit chng li nói nc đôi hoc ngu bin.
* Chú ý:
- Nhng t đng âm khác ngha và đng ngha khác âm d vi phm yêu cu qui lut
- D phm sai lm khi hiu bit ca ta v đi tng không đy đ nên trong ngôn ng din
đt li dùng theo ngha khác (m rng khái nim).
- Trong tranh lun khoa hc trc nhng vn đ phc tp, không đ nng lc gi vng đi
tng (lc đ, vt quá phm vi vn đ đt ra)
- D phm sai lm trong suy lun suy din nu hiu bit ca ta không đy đ và din đt
không chính xác s gp bn thut ng trong tam đon lun.

19
Phn 2: Các qui lut logic c bn ca t duy hình thc
2.2.2. Qui lut cm mâu thun

2.2.2.1. c trng phn ánh ca qui lut
Qui lut cm mâu thun phn ánh s khác bit ca đi tng đang đc xét vi các đi tng
khác, đng thi cng phn ánh s khác bit ca đi tng đang đc xét  mt phm cht đã đc
xác đnh vi các phm cht khác ca chính đi tng đó. Nh vy, qui lut cm mâu thun cng
khng đnh li đc trng đng nht tru tng ca mi s vt, hin tng vi chính nó, nhng di
dng ph đnh. Ngha là, mi s vt hin tng, hoc thuc tính nào đó ca s vt, hin tng, trong
cùng mt không gian, thi gian, cùng mt quan h xác đnh thì không th đng thi va tn ti va
không tn ti, va có li va không.
2.2.2.2. Ni dung qui lut
Qui lut cm mâu thun đc phát biu nh sau: “Mt ý ngh, mt t tng khi đã đc
đnh hình trong t duy, phn ánh đi tng  mt phm cht xác đnh thì không th đng thi
mang hai giá tr logic trái ngc nhau”. Qui lut này có th phát biu tóm tt là: “Hai ý ngh, hai
tng mâu thun nhau thì không th cùng chân thc”. Nói d hiu, thì trong quá trình lp lun v
đi tng hay “vn đ” nào đó ta không đc va khng đnh, va ph đnh mt cái gì đó thuc
v đi tng  cùng mt quan h, mt điu kin xem xét.
Công thc din đt qui lut:



c là: (Không th có chuyn va “a” va “không a”)
Hoc là: (Không th có chuyn va là “a” va là “không a” mà li cùng chân thc)
2.2.2.3. Yêu cu ca qui lut
- Không đc dung cha mâu thun logic trc tip trong t duy khi phn ánh v đi tng 
mt phm cht xác đnh (v cùng mt đi tng,  cùng mt thi gian và trong cùng mt mi quan
h). Tc là v cùng mt đi tng, ta không th đng thi va khng đnh điu gì đó song li ph
đnh ngay chính điu y. Nu các t tng, ý ngh mà mâu thun ph đnh nhau tc là vi phm yêu
cu ca qui lut, ta thng gi là li “Tin hu bt nht”.
Ví d: Nghe cha m hi “Con ng cha”?. Bé tr li: “Con ng ri ”
- Không đc dung cha mâu thun logic gián tip trong t duy. Có hai trng hp xy ra:
+ V mt đi tng nào đó, ta không đc va khng đnh mt điu gì đó v đi tng, ri

sau đó li ph đnh nhng h qu đc rút ra t điu ta va khng đnh.
Ví d: Câu chuyn ngi bán Mâu và Thun  nc S. Ngi đó rao rng: “Mua đi, mua
đi Mâu ca tôi rt tt, nó đâm thng bt c vt gì”. Lúc sau ngi đó li rao: “Mua đi, mua đi
Thun ca ca tôi rt tt, không cái gì có th đâm chém đc nó”. Vy nu có ai hi ngi đó là:
(

∧


a

a
)

20
Phn 2: Các qui lut logic c bn ca t duy hình thc
“Ông hãy ly cái Mâu ca ông đ đâm cái thun ca ông đi, nu đúng nh li rao thì tôi mi mua”
- Liu ngi bán Mâu và Thun có th đáp ng yêu cu đó không?
+ V cùng mt đi tng, ta không đc khng đnh cho chúng hai thuc tính mà trong
thc t hai thuc tính đó li loi tr nhau ln nhau.
Ví d trong “Ng ngôn LaFonten”có chuyn: “Mt khách b hành xin ng qua đêm nhà
ca Qu. V chng Qu rt mng tng gp dp may. Gia đình Qu sa son n ti. Qu mi
khách cùng n. Ngi vào bàn, anh ta đa hai bàn tay lên ming thi.
- Ông làm gì vy? Qu cái hi.
- Tri lnh cóng tay, ta thi cho nó m lên. Qu v múc cho khách mt đa xúp, hi bc lên
nghi ngút. Khách li ghé ming vào đa mà thi. Qu cái li hi:
- Ông làm gì vy ?.
- Khách tr li: “Ta thi cho nó ngui đi!”. Nghe vy Qu chng ht hong:
- i ông i! Xin ông đi đâu thì đi. Ngay bn Qu chúng tôi cng không th làm mt cái thi
va làm cho nóng lên li va làm cho lnh đi!”.

Ta thy, trong câu chuyn trên Qu đã lm khi cho rng con ngi làm đc hai vic mâu
thun nhau, vì nó đã đng nht hai cái thi  hai thi đim khác nhau trong hai quan h khác nhau
(thi - bàn tay lnh / thi - đa xúp nóng).
2.2.2.4. Ý ngha qui lut
Không có mâu thun logic trong t duy là điu kin cn thit ca nhn thc chân lý. Qui
lut cm mâu thun biu th tính cht c bn ca t duy đó là tính liên tc và không mâu thun,
tôn trng các yêu cu ca qui lut là điu kin cn thit đ tránh mâu thun trong t duy khi phn
ánh v đi tng  cùng mt phm cht, trong cùng mt thi gian, mt điu kin và mt mi
quan h.
2.2.3. Qui lut loi tr cái th ba
2.2.3.1. c trng phn ánh ca qui lut
Qui lut loi tr cái th ba phn ánh tính xác đnh v mt giá tr logic ca t tng đã đc
nêu lên. Nói cách khác, khi t duy ca chúng ta đã đnh hình đ phn ánh v mt đi tng  mt
phm cht xác đnh nào đó thì t duy chúng ta ch có th là phn ánh mt cách chân thc hoc là
phn ánh mt cách gi di, ch không th va chân thc va gi di.
2.2.3.2. Ni dung qui lut
Qui lut loi tr cái th ba phát biu nh sau: “Mt ý ngh, mt t tng đã đc đnh hình
trong t duy, phn ánh v mt đi tng  mt phm cht xác đnh thì phi mang mt giá tr logic
xác đnh, hoc chân thc hoc gi di, không có trng hp th ba.” Nói cách khác, có hai phán
đoán ph đnh nhau, theo cùng mt quan h, trong cùng mt thi gian, thì phi có mt phán đoán

21
Phn 2: Các qui lut logic c bn ca t duy hình thc
đúng và phán đoán ngc li là gi di, chúng ta dt khoát phi tha nhn điu đó ch không
th khác.
Công thc ca qui lut:
a a
∨

c là: “T tng “a” chân thc hoc gi di ch không có kh nng th ba
2.2.3.3. Yêu cu ca qui lut
- Phi đnh hình t duy khi phn ánh đi tng  phm cht xác đnh nào đó, tc là phi
công nhn là chân thc mt trong hai t tng mâu thun vi nhau khi cùng phn ánh đi tng 
phm cht xác đnh, trong cùng mt quan h nht đnh.
Ví d: Chuyn dân gian Trung Quc k rng chúa sn lâm hi đi phu Gu: “Phòng ca ta
hôm nay có mùi gì?”. Gu tha: “Phòng b h hôm nay có mùi thi”. Gu b pht vì ti khi quân.
Hi đn Cáo, Cáo thy Gu b pht, nên nói: “Phòng b h hôm nay thm nh hoa Nhài”.
Cáo b pht vì ti nói di.
Hi đn Th, Th thy c Gu và Cáo đu b pht, nên khôn ngoan tr li: “Tha b h hôm
nay thn b ngt mi nên không thy mùi gì.”.
 đây, ta thy: Th đã khôn ngoan s dng chính vic vi phm lut chi ca chúa sn lâm
đ tránh né phi “tr li”.
- Phi đnh hình ni dung ca các danh t logic đc s dng đ din đt t tng.
Ví d: Mt nhà thông thái mun kén r thông minh cho con gái, bèn treo bng kén r. Anh
hào các ni kéo v, nhà thông thái cho bày ra hai đa thc n, và bo: “Các anh hãy th n đi. n
còn thì ta đánh đòn cho cht; mà n ht thì ta cho đánh cht bng đòn. Ai n mà vn không th b
đòn thì ta s kén làm r”. Mi ngi lúng túng, ri b đi. Mãi sau mi có mt chàng trai xin đc
th. Anh ta n mt đa ht sch, còn đa kia anh ta không đng ti, kt qu anh ta đc chn
làm r.
Trong câu chuyn trên, nhà thông thái khôn ngoan đã s dng tính không xác đnh ca
phm vi khái nim “n còn” và “n ht” đi vi thc n đem ra (hai đa) đ th trí thông minh ca
các chàng trai.
2.2.3.4. Ý ngha ca qui lut
Qui lut loi tr cái th ba giúp ta quyt đoán tìm ra kt lun chính xác trc mt vn đ đt
ra. Nó không cho phép ngi ta m h gia cái khng đnh và cái ph đnh, nó th hin tính ng
trong t tng.
Ngi vi phm qui lut này trong nhiu trng hp không phi là có bit hay không bit qui
lut logic mà vn đ  ch t tng không dám quyt đoán, không dám công nhn gia cái đúng

22
Phn 2: Các qui lut logic c bn ca t duy hình thc
và cái sai, hoc ít ra là không dám công khai tuyên b quan đim ca mình trc mt vn đ cn
la chn.
2.2.4. Qui lut lý do đy đ
2.2.4.1. c trng phn ánh ca qui lut
Qui lut lý do đy đ phn ánh mt thc t là s xut hin, bin đi ca s vt hin tng
ca th gii bao gi cng có nguyên nhân, có cn c. ó là kt qu ca s liên h tác đng gia
các yu t vn có trong lòng s vt hin tng, hoc gia các s vt hin tng. Bi vy, t tng
mt khi khng đnh hay ph đnh mt thuc tính, mt quan h hay bn thân đi tng nào đó, thì
phi có đy đ nhng cn c logic - ngha là phi chng minh đc tính chân thc ca chính s
khng đnh hay ph đnh y.
2.2.4.2. Ni dung qui lut lý do đy đ
Qui lut lý do đy đ phát biu: “Mt ý ngh, mt t tng khi đã đc đnh hình trong t
duy phn ánh v đi tng  mt phm cht xác đnh thì ch đc công nhn là chân thc khi có
đy đ cn c đ xác đnh hay chng minh cho tính chân thc đó”. Ngha là mi t tng hay
lun đim nào đó ch đc coi là hoàn toàn đúng, đáng tin cy phi là t tng hay lun đim đã
đc chng minh, tc là phi ch ra đc lý do, s c ca s đúng đn, tin cy đó.
Trong khoa hc và trong hot đng hàng ngày ta không th công nhn hay bác b mt cách
vô cn c, vô điu kin mt cái gì, khi nó cha có đ nhng bng c. Nhng cn c, c s, lý do
có th là nhng s kin thc t, có th là nhng điu đã đc khoa hc chng minh và thc tin
kim nghim, song cng có th là bng con đng logic tc là so sánh vi các lun đim đã đc
chng minh đ lp lun v tính chân thc ca chúng.
2.2.4.3. Yêu cu ca qui lut lý do đy đ
- Khi mt t tng, mt ý ngh đã đc đnh hình trong t duy thì cng phi xác đnh đc
giá tr logic ca chúng
- Phi tìm đc đy đ cn c làm ch da cho giá tr logic ca t tng, ca ý ngh đc
nêu trên. Có hai loi cn c:
+ Lý do suy ra trc tip t nguyên nhân (lý do ngoài logic), tc là lý do ca mt hin tng
nào đy chính là nguyên nhân ca hin tng đy.  đây, lý do và nguyên nhân đng nht vi nhau.

+ Lý do logic: Da vào nhng lun đim, đnh lý, qui tc, công thc… đã đc chng minh
là tin cy làm lý do, làm tin đ chng minh cho mt t tng hay lun đim nào đó là chân thc.
2.2.4.4. Ý ngha ca qui lut lý do đy đ
“Nói phi có sách, mách phi có chng”, không nên vi vã đa ra nhn xét, kt lun v mt
điu gì đy khi cha đ bng chng xác đáng đ gii thích, chng minh cho tính chân thc hay
gi di ca nó. Không nên vi tin hay bác b ngay nhng điu mà t duy ta còn m h cha xác
đnh đc giá tr logic ca nó. Qui lut lý do đy đ giúp ta suy ngh, hành đng mt cách thn
trng chc chn, không tip thu bng nim tin mù quáng. Trong lp lun giúp tng tính thuyt phc.

23
Phn 2: Các qui lut logic c bn ca t duy hình thc


CÂU HI ÔN TP


Câu 1: Trình bày ni dung, yêu cu ca qui lut đng nht?
Câu 2: Tìm các ví d v vic t duy vi phm qui lut đng nht?.
Câu 3: Trình bày ni dung yêu cu qui lut cm mâu thun?
Câu 4: Mâu thun logic ca t duy có phn ánh mâu thun trong hin thc không?
Câu 5: Trình bày ni dung và yêu cu ca qui lut loi tr cái th ba?
Câu 6: Trình bày ni dung yêu cu ca qui lut lý do đy đ?
Câu 7: ThÇy giáo vit lên bng: “Trên bng có ba câu sai”:
- Napôlêon là tng thng đu tiên ca nc M
- Nht Bn là nc không có bin bao quanh
- Trung Quc là nc đông dân nht th gii.
Sau đó thÇy hi: “Các em xem có đúng không?”
Hc sinh A tr li: Tha thÇy, hai câu đu sai, còn câu th ba đúng .
Hc sinh B tr li: Tha thÇy c ba câu trên bng đu đúng c.
Hãy cho bit trong câu chuyn trên thì: Ai đúng? Ai sai? vì sao?

Câu 8:  phn bác các nhà thn hc Vatican v lun đim “thng đ là vn nng”, nhà
trit hc Paolôni đã đt câu hi yêu cu các nhà thn hc tr li: “Nu thng đ là vn nng, vy
thì thng đ có th sáng to đc mt hòn đá nng mà thng đ không nâng lên đc không”.
Câu hi này, đã hàng ngàn nm nay mà các nhà thn hc không th tr li ni. Hi vì sao?
Câu 9: Hãy vch ra các li logic mc phi trong câu chuyn sau đây:
Có ngi là Êvát xin đn hc phép ngu bin  Prôtago. ThÇy và trò cùng tho c vi
nhau rng trò s tr hc phí làm hai ln, và ln th hai s tr sau khi trò Êvát ra toà ln đu tiên
và đc kin. Hc xong, Êvát không ra toà ln nào c. Vì vy Prôtago quyt đnh khi kin Êvát.
Ông nói vi Êvát rng:
- Dù toà án có qui đnh anh không phi tr tin cho tôi hay phi tr tin cho tôi, thì anh vn
phi tr tin cho tôi. Này nhé, nu anh đc kin thì theo qui đnh gia chúng ta, anh s phi tr
tin cho tôi; còn nh anh thua kin thì theo qui đnh ca toà, anh vn phi tr tin tôi.

24
Phn 2: Các qui lut logic c bn ca t duy hình thc
Êvát, anh hc trò đã hc đc phép ngu bin, đáp:
- Tha thày, trong c hai trng hp tôi đu không phi tr tin thÇy. Vì rng nu toà bt
tr, ngha là tôi thua kin ln đu, thì theo qui đnh vi thÇy, tôi s không phi tr; còn nh tôi
đc kin, ngha là theo qui đnh ca toà, tôi s không phi tr.
Câu 10: Phân tích tìm các li logic trong câu chuyn sau:
S c lén n tht cy trong lu sau chùa. Chú tiu đang dn vn gn đó ngi thy mùi bèn
hi: “Bch s c, s c xi gì đy  ?”
- Ta đang n đu ph- s c đáp.
Va lúc đó có ting chó sa m  ngoài cng chùa. S c sai chú tiu ra xem có chuyn gì
và báo li. Mt lúc sau tiu v báo: “Bch c,  ngoài cng chùa đu ph làng cn đu ph chùa ”.


25
Phn 3: Các hình thc c bn ca t duy
Phn 3

CÁC HÌNH THC C BN CA T DUY

Mc đích yêu cu
Sinh viên cn nm chc và bit vn dng kin thc sau:
1. Khái nim, đc trng, cu trúc ca khái nim, quan h gia các khái nim
2. Các thao tác logic x lý khái nim (m rng thu hp khái nim, đnh ngha khái
nim và phân chia khái nim).
3. Phán đoán, s khác nhau gia phán đoán và khái nim.
4. Phân loi phán đoán và vai trò ca tng loi phán đoán đi vi t duy khoa hc.
5. Các thao tác x lý logic đi vi phán đoán
Ni dung chính
1. Khái nim
1.1. Khái nim là gì
1.1.1. nh ngha v khái nim
1.1.2. c trng ca khái nim
1.2. Khái nim và t ng
1.3. Cu trúc ca khái nim
1.3.1. Ni hàm ca khái nim
1.3.2. Ngoi diên ca khái nim
1.3.3. Mi quan h gia ni hàm và ngoi diên ca khái nim
1.4. Phân loi khái nim
1.4.1. Phân loi theo ni hàm khái nim
1.4.2. Phân loi khái nim theo ngoi diên
1.5. Quan h gia các khái nim
1.5.1. Quan h tng thích
1.5.2. Quan h không tng thích
1.6. Phép thu hp và m rng khái nim

26