Gioi thieu ve benh hoc cong trinh mr kieu

giối thiẻu vậ

bẻnh hc cỏng trệnh
PGs

L KIềU

GÃn ẵày trong mổt sõ tĂi liẻu trong nừốc nhc ẵặn khi niẻm Bẻnh
hc Cỏng trệnh vối ỷ nghỉa nhừ viẻc thiặt kặ vĂ thỳc hiẻn sứa chựa mổt
sõ cỏng trệnh hừ hịng .
Chợng tỏi thảy khỏng nn ẵỗn giăn nhừ thặ .
Bo co n¡y chỵng tái trƯnh b¡y mỉt cŸch ng°n gàn nhùng nắt ẵi
cừỗng vậ Bẻnh hc Cỏng trệnh ẵè xày dỳng mổt quan niẻm hoĂn chình
hỗn vậ Bẻnh hc Cỏng trệnh .
Chừỗng thử Nhảt : phÃn chung
Cỏng trệnh Xày dỳng lĂ phừỗng tiẻn băo ẵăm cho sỳ tón ti ca loĂi
ngừội , l¡ mái trõéng sâng , mái trõéng l¡m viỴc nh±m l¡m cho con ngõéi
phŸt sinh, phŸt triÌn .
ViỴc to nn cỏng trệnh xày dỳng ẵơ phửc tp ẵặn mửc mổt con
ngừội khĩ bao qut ẵừỡc hặt mi kiặn thửc vậ xày dỳng dạn ẵặn sỳ
phàn cỏng thĂnh nhiậu lỉnh vỳc hp dÃn ẵi mĂ chợng ta thảy phăn nh
trong sú phµn cŸc khoa ê ngay trõéng ‡i hàc Xµy dỳng chợng ta .
Trừốc thỳc tặ phàn hĩa kiặn thửc vậ cỏng trệnh xày dỳng dạn
ẵặn sỳ phiặn diẻn hĩa trong cŸch nhƯn nhºn vË mỉt cáng trƯnh , nh¶t
l¡ vË mỉt cáng trƯnh cÜ nhùng hiỴn tõìng sø dịng khỏng bệnh thừộng
theo thiặt kặ ( cỏng trệnh b bẻnh ).
Viẻc xày dỳng mổt mỏn tọng hỡp ẵè nghin cửu mỉt cŸch to¡n diỴn
sú phŸt sinh, phŸt triÌn cða cŸc bẻnh ca cỏng trệnh , nhm nàng cao tuọi
th cho cỏng trệnh xày dỳng lĂ ẵiậu hỡp lỷ vĂ cÃn thiỈt .
Chõa nghiÅn cưu täng thÌ vË cáng trƯnh , vậ bẻnh ca cỏng trệnh mĂ
quyặt ẵnh ngay cch chựa trÙ khi søa chùa cáng trÖnh l¡ cŸch l¡m chð

quan . Theo cch ẵĩ , nhiậu khi tõn kắm thm chẽ nguy hièm hỗn cho
cỏng trệnh .
Bo co nĂy hẻ thâng hÜa nhùng quan niỴm vË BỴnh hàc Cáng trƯnh ,
nàng thĂnh lỷ thuyặt nhựng khi niẻm rội r c vậ chựa tr cỏng trệnh b
bẻnh .
Viẻc lĂm nĂy ẵang tiặn hĂnh ,nn ờ ẵày mối trệnh bĂy nhựng kặt
quă ban ẵÃu, giối thiẻu nhựng ỷ niẻm cỗ băn nhảt .
Qua trÖnh b¡y l·n n¡y , ngõéi trÖnh b¡y mong mịi nhn ẵừỡc sỳ
tham gia cỏng sửc , sỳ tham gia ỷ kiặn ca cc bn quan tàm.


I . ‡Ùnh nghØa .
BỴnh hàc Cáng trƯnh l¡ mán nghiÅn cưu nhùng quy luºt hƯnh
th¡nh v¡ phŸt triÌn cða Cáng trƯnh bÙ bỴnh trong nhùng trõéng hìp bỴnh lû
cị thè ẵè rói rợt ra nhựng quy lut vn ẵổng ca sỳ hừ hịng cỏng trệnh ,
hừ hịng kặt cảu qua cc bẻnh lỷ ẵièn hệnh vĂ cuõi cùng tệm hièu cc quy
lut dạn ẵặn hừ hịng cỏng trệnh nĩi chung .
Mổt cỏng trệnh chu tăi , chu mi yặu tõ thin nhin tc ẵổng
xăy ra nhựng din biặn nổi ti thƯ khi cáng trƯnh bÙ hõ hÞng trong nỉi t i
cáng trƯnh cđng cÜ nhùng diÍn biỈn , nhùng thay ẵọi theo nhựng quy
lut nhảt ẵnh . Nhựng quy lut nĂy khỏng xăy ra nhựng chuyèn biặn nhừ
cỏng trệnh bƯnh thõéng , m¡ nhõ trong sinh lû bỴnh cða ngừội , xăy ra
nhựng din biặn ca cỏng trệnh b bỴnh .
Cáng trƯnh l¡ mỉt täng thÌ nÅn khi mỉt bổ phn b bẻnh ( hừ hịng
hoc khỏng lĂm viẻc ½õìc nhõ chưc phºn ½Ùnh s³n khi thiỈt kỈ ) s tc
ẵổng ẵặn cc bổ phn khc . Trong cỏng trƯnh cÜ sú s°p xỈp l i tƯnh
trng chÙu lúc , sỳ phàn phõi li nổi lỳc ẵè tón ti cỏng trệnh ( dỉ nhin
lĂ khỏng ẵừỡc nhừ lợc bệnh thõéng , kháng bÙ bỴnh ).
NghiÅn cưu BỴnh hàc Cáng trƯnh l¡ nghiÅn cưu täng hìp , nghiÅn cưu
cŸc tŸc ẵổng qua li giựa nhựng dng hừ hịng vĂ ănh hừờng lạn nhau nhm

chựa tr ẵợng cn nguyn , ẵợng mưc ½ỉ , ng¯n ch´n täng thÌ nhùng tŸc
½ỉng l¡m giăm kắm chảt lừỡng cỏng trệnh , nàng tuời th cáng trƯnh .
CÜ nhiËu hƯnh thŸi hõ hÞng bË ngo¡i thệ khc nhau vậ thè hiẻn
nhừng li tệm thảy nhựng quy luºt phŸt triÌn v¡ ngun nhµn giâng nhau .
Li cĩ nhựng dng hừ hịng xắt vậ hệnh thi thệ giâng nhau nhõng quy luºt
phŸt triÌn v¡ ngun nhµn thƯ rảt khc nhau . Lảy thẽ dũ nhừ hiẻn từỡng lĂ
vặt nửt . Nửt cĩ thè do nhủng nguyn nhàn rảt khc nhau gày ra nhừ lợn
chnh qu mửc , do biặn dng nhiẻt , do khỏng ẵ sửc chu mỉt dng tŸc
½ỉng n¡o ½Ü , nhõ n , nhõ nắn lẻch tàm , nhừ xon , cĩ khi li do rung
ẵổng , do cc tc ẵổng qu tăi ... Hệnh thi thè hiẻn chì lĂ nhựng vặt
nửt nhừng nguyn nhµn thƯ li l¡ mỉt mè phưc tp .
NghiÅn cưu quy lut tc ẵổng gày hừ hịng ca tững lo i nguyn
nhàn , tệm cc tc ẵổng chuán xc , tệm cc quy lut hừ hịng ẵièn
hệnh , tệm ra yặu tõ gày bẻnh , tệm cc quy lut pht sinh bẻnh , theo
dòi vĂ tệm hièu qu trệnh tiặn trièn ca hừ hịng cỏng trệnh thệ giăi php
tr liẻu cho cỏng trệnh mối mong chuán xc . Lảy thẽ dị mỉt mŸi nh¡ bÙ
dỉt , ngun nhµn l¡ nõèc tù ẵng trn mi , thảy ẵợng nguyn nhàn ,viẻc
chựa trÙ cÜ khi ch× c·n tháng âng thoŸt nõèc , quắt rc ờ mng nừốc
lĂ hặt dổt .
Bẻnh hc Cỏng trƯnh mang tÏnh táng hìp , ch× hƯnh th¡nh khi khoa
hc cỏng nghẻ xày dỳng pht trièn ẵặn mửc ẵổ cÃn thiặt . Phừỗng php
phàn tẽch cho thảy nhựng thỏng tin vậ chiậu sàu ca bẻnh , ca hừ hịng
thệ phừỗng php tọng hỡp giợp ta khi qut ẵè tệm nhùng quy luºt chung .

2


Sứa chựa hừ hịng cỏng trệnh ẵíi hịi ngừội kỵ sừ mổt nhơn quan
tọng hỡp , phăi thảy ci c thÌ trong tºp thÌ , trong cŸi tºp thÌ bao góm cc
c thè . Khỏng thè chì sứa chựa triẻu chửng mĂ phăi sứa chựa tữ cn

nguyn , chn ẵửng tiặn trièn ca hừ hịng , theo nhựng thỏng tin tọng
hỡp , chuán xc , theo phừỗng php lun bẻnh hàc cáng trÖnh khoa hàc .
II. Sú hÖnh th¡nh mán Bẻnh hc Cỏng trệnh .
Trừốc ẵày , khi cỏng trệnh hừ hịng ẵừỡc pht hiẻn qua hệnh thi
xuảt hiẻn hừ hịng, thừộng ẵừỡc sứa chựa ngay . Thội kỹ ẵĩ , vt liẻu xày
dỳng sứ dũng phÃn lốn thỏ sỗ vĂ cỏng trệnh thừộng thảp tÃng , cỏng nng
ẵỗn giăn , kặt cảu ẵỗn giăn .
Viẻc pht hiẻn vĂ sứa chựa cỏng trệnh theo hệnh thi xuảt hiẻn hừ
hịng rảt nhiậu khi khỏng chẽnh xc , dạn ẵặn sỳ sứa chựa kắo dĂi
mĂ khỏng giăm hừ hịng .
Xem xắt bẻnh cho cỏng trệnh cÃn theo phừỗng php lun bẻnh hc
cho ngừội.ĩ lĂ mổt phừỗng php tọng hỡp , coi cc bổ phn cỏng trệnh
cĩ quan hẻ từỗng hồ vối nhau .
Chừỗng trệnh ca trừộng Giao thỏng Cỏng chẽnh Quõc gia PhŸp
( Ecole Nationale des Travaux publics de l’ Etat ) cĩ xặp vĂo nm cuõi
( Chừỗng trệnh son thăo tm théi v¡o 31-3-1993 , Document provisoire
¾tabli au 31 Mars 1993 ) , mán BỴnh hàc Cáng trƯnh ( Pathologie des
Ouvrages d Art ) .
Chừỗng trệnh nĂy do D. POINEAU chu trch nhiẻm , sõ giộ lĂ 30
giộ . Nhĩm giăng dy cÜ B. GODARD , G. HAIUN , J.L. MICHOTEY , Y.
MOUTON , D. POINEAU.
‡âi tõìng cða mán hàc nh±m trang b cho nhựng ngừội quăn lỷ cỏng
trệnh kiặn thửc ẵè tọ chửc tõt viẻc gim st , băo trệ vĂ sứa chựa cỏng
trệnh . Mi kỵ sừ phăi biặt nguyn nhàn chẽnh lĂm cho cỏng trệnh hừ
hịng , nhựng tc ẵổng tiu cỳc ănh hừờng ẵặn tuọi th ca cỏng
trệnh , ca kặt cảu .
Nhựng tĂi liẻu ta hiẻn cÜ theo hỴ LiÅn xá cđ , n¯m 1987 trong Gio
trệnh Kỵ thut thi cỏng ca trừộng i hc Xày dỳng Matxkva lÃn ẵÃu tin
cĩ mổt chừỗng vậ sứa chựa cỏng trệnh .
Sch tham khăo nm 1992 , Nguyn vn ‡t sau khi thúc tºp ê PhŸp vË

viỈt cn Khoa hc B tỏng ngĂy nay ẵậ cp mổt chừỗng : Bẻnh hc
Cỏng trệnh theo quan ẵièm hiẻn ẵi . Tuy cĩ ẵậ cp mổt sõ khẽa cnh ca
Bẻnh hc kặt cảu b tỏng thuổc phÃn Bẻnh hc kặt cảu từỗng tú nhõ mỉt
trong nhùng mán nhõ bỴnh hàc nỉi khoa , bẻnh hc lơo khoa ... lĂ mổt
măng trong toĂn cịc BỴnh hàc Cáng trƯnh .
Nỉi dung sŸch khŸ tât nhừng ẵè toĂn diẻn vĂ ẵợng mỳc hỗn chợng ta
cÃn xem xắt tọng qut hỗn trn cỗ sờ phừỗng php lun ca i cừỗng Bẻnh
hc Cỏng trệnh : Phăi xem xắt kặt cảu b bẻnh khỏng chì ờ bẻnh c¯n
3


mĂ cín ờ cc khi cnh bẻnh sinh , hỗn nựa phăi ẵt kặt cảu trong toĂn bổ
cỏng trệnh , trong mỏi trừộng ẵt cỏng trệnh , trong mõi từỗng quan giựa
băn thàn cỏng trệnh vối viẻc sứ dũng , sỳ chm lo duy trệ , băo dừởng
cỏng trệnh .
Trừốc ½µy , tð sŸch ‡i hàc Xµy dúng , LÅ vn Kièm ẵừa ra hai tp Hừ
hịng vĂ Sứa chựa cỏng trệnh , in băn km vĂo nm 1971 . Sch ẽt tiặng
vang vệ hÃu nhừ ghắp dch tữ tĂi liẻu Nga .
NhĂ xuảt băn Xày dỳng nm 1981 cĩ dÙch cuân Gia câ nËn v¡ mÜng
khi søa chùa nh¡ , tữ tiặng Nga ẵè tham khăo sứ dũng cho ẵiậu kiẻn nừốc
ta .
Nm 1993 , NhĂ xuảt băn Khoa hc vĂ kỵ thut cĩ cuõn Sứa chựa
vĂ gia cõ cáng trƯnh xµy dúng cða Ngun xuµn BÏch . Qua thỳc tặ nhiậu
nm ờ Viẻn thiặt kặ Cỏng nghiẻp Hĩa chảt , tc giă ẵơ phăi thiặt kặ khỏi
phũc nhiậu cỏng trệnh hừ hịng , b ph hoi do chiặn tranh ph hoi , kặt
hỡp tham khăo sch Nga , cn sŸch cÜ û nghØa thúc tỈ cao trong cŸc b¡i
toŸn cị thÌ .
Ngo¡i ra , cÝn mỉt sâ sŸch l t , tiặng vang khỏng ẵng kè .
Vậ tĂi liỴu nõèc ngo¡i ph·n lèn trƯnh b¡y cŸc dng søa chựa hừ hịng
mổt sõ dng kặt cảu , mổt sõ dng bẻnh cũ thè .

Mảy nm gÃn ẵày , chợng ta tiặp xợc vối nhiậu tĂi liẻu phừỗng Tày
củng lĂ nhùng n¯m hƯnh th¡nh mán BỴnh hàc Cáng trƯnh . SŸch lû luºn
chung ½ang cÝn réi rc v¡ chõa nhiËu .
Mổt cỏng cũ quan trng khi khăo nghiẻm trong Bẻnh hc Cỏng trệnh
lĂ ẵnh gi khă nng chu lỳc ca cáng trƯnh hiỴn hùu . Quy ph m Hoa kü
ACI 318-83 ( Building Code Requirements for Reinforced Concrete - ACI 318-83 ) cÜ ph·n 6 mang tÅn :
Strength Evaluation of Existing
Structures .
Hiẻn nay , vối nhựng phừỗng tiẻn khăo nghiẻm chẽnh xc theo phừỗng
php ph hy mạu vĂ kh nhiậu phừỗng php khăo nghiẻm khỏng ph hy
mạu , cho phắp khăo nghiẻm mạu kh chẽnh xc . Nhựng khăo nghiẻm giợp
ta kièm tra nhựng giă thiặt ẵừỡc xày dỳng trn cỗ sờ hệnh thi vĂ triẻu
chửng ẵơ gĩp phÃn ngĂy cĂng hoĂn chình lỷ lun Bẻnh hc Cỏng trệnh .
Khi nghiÅn cưu mỉt thÌ bỴnh cða cáng trƯnh , ngõéi ta củng bt ẵÃu
tữ nhựng hiẻn từỡng thè hiẻn ra bn ngoĂi , sau ẵĩ mối tệm hièu cỗ chặ ho t
ẵổng bn trong . Cho nn khỏng lảy gệ l¡m l khi nghiÅn cưu hiỴn tõìng
phŸt triÌn cða bỴnh chì tiặn hĂnh sau khi quan st hệnh thi bn ngo¡i .
T÷ nhùng quan sŸt bÅn ngo¡i ta cÜ û niẻm thỏ sỗ vậ nhựng thay ẵọi
chửc phn nổi ti cáng trƯnh . Nhùng û niỴm n¡y Ït nhiËu mang tẽnh chảt
tỉnh vệ hiẻn từỡng thảy ẵừỡc chì lĂ hệnh ¨nh cða mỉt théi ½iÌm n¡o ½Ü
trong xt quŸ trƯnh bỴnh lû .

4


Nhộ qu trệnh quan st theo nhiậu phừỗng php thẽ nghiẻm khc
nhau ờ nhiậu bổ phn kặt cảu khc nhau , ngừội ta rợt ra ẵừỡc nhựng quy
lut vn ẵổng ca cỏng trệnh b bẻnh . Thot ẵÃu lĂ tững bẻnh , sau ẵĩ
lĂ tững nhĩm bẻnh . Tữ ẵĩ thảy ẵừỡc qu trệnh bẻnh lỷ chung cho nhiậu
bẻnh khc nhau , ẵợc kặt thĂnh mỏn bẻnh lỷ kặt cảu , tiặn nựa pht

trièn thĂnh bẻnh lỷ ẵi cừỗng .
PhÃn quan tràng cða bỴnh lû hàc l¡ cŸc thÏ nghiỴm vậ kặt cảu . Bẻnh
lỷ hc cỏng trệnh chì hệnh thĂnh rò nắt khi cĩ nhiậu phừỗng php thỳc
nghiẻm khc nhau , nhiậu cỏng cũ hiẻn ẵi ẵè thỳc nghiẻm chẽnh xc , cho
nhựng kặt quă ẵng tin cy vậ vi biặn dng , vậ thay ẵọi hĩa tẽnh , thay
ẵọi tẽnh chảt vt lỷ , cc tc nhàn sinh hc ...
Tiặn trệnh tỳ nhin ca lỷ lun lĂ tữ quan st khch quan mĂ xày
dỳng nn giă thuyặt . Tữ nhựng thay ẵọi hệnh thi ca kặt cảu b bẻbh
mĂ nu ln quy lut giă ẵnh viẻc vn ẵổng cða to¡n cáng trƯnh bÙ
bỴnh . Bõèc thư ba l¡ phăi dùng thẽ nghiẻm kièm chửng nhựng giă thiặt xày
dỳng nÅn .
ViỴc nghiÅn cưu BỴnh hàc Cáng trƯnh , m´c dĂu cĩ chợt ẽt kinh nghiẻm
nhừng cÃn xày dỳng mổt phừỗng php lun khoa hc ring cho mệnh .
Bẻnh hc cỏng trệnh pht trièn ẵừỡc lỷ lun ca mệnh phăi dúa chÏnh
v¡o mán ThÏ nghiỴm Cáng trƯnh . Sú phŸt trièn ca mỏn Thẽ nghiẻm Cỏng
trệnh băo ẵăm ẵổ tin cºy cho BỴnh hàc Cáng trƯnh .
CŸc phÝng thÏ nghiỴm khc nhừ Phíng thẽ nghiẻm Vt liẻu Xày dỳng ,
Phíng thẽ nghiẻm a kỵ thut ... củng lĂ chồ dỳa cho mán BỴnh hàc Cáng
trƯnh .
III. Vai trÝ mán BỴnh hàc Cáng trƯnh trong Xµy dúng .
Cđng nhõ cŸc mán kỵ thut cỗ sờ khc ca ngĂnh xày dỳng , mỏn
Bẻnh hc Cỏng trệnh cÃn ẵừỡc coi lĂ mổt mỏn cỗ sờ , cĩ v trẽ quan trng
trong khoa hc cỏng nghẻ xày dỳng .
3.1 Bẻnh hc Cỏng trệnh lĂ Triặt hc ca ngĂnh xày dỳng :
Viẻc nghin cửu Bẻnh hàc cáng trƯnh kháng thÌ dúa trÅn nhùng û
niỴm chð quan , duy ỷ chẽ mĂ phăi dỳa vĂo nhựng kặt quă quan trc trn
cỏng trệnh thỳc tin , dỳa v¡o h¡ng lot tri thưc täng hìp t÷ nhiËu mán ½¬
hàc ½Ì dú bŸo quŸ trƯnh phŸt sinh , phŸt trièn ca bẻnh , cn nguyn gày
bẻnh theo nhựng lun cử khoa hc .
Dù muõn hay khỏng , phừỗng php từ từờng ca bẻnh hc cỏng trệnh

phăi lĂ phừỗng php duy vºt . Mài suy ½oŸn , luºn ½oŸn ½Ëu phăi dỳa vĂo
kặt quă quan trc thỳc tặ , khăo nghiẻm thỳc tặ , xem xắt sỳ vt trong
mỏi trừộng cị thÌ . T÷ quan tr°c trÅn cáng trƯnh thúc tin , phăi thăi lo i
nhựng yặu tõ xa l vèi thúc tiÍn ho´c th·n bÏ do û chÏ sinh ra ẵè cĩ nhựng
kặt lun ẵợng ẵn vậ cc hệnh thŸi thúc ch¶t .

5


Viẻc xem xắt nguyn nhàn gày bẻnh , cỗ chặ bẻnh sinh phăi theo
phừỗng php biẻn chửng . Nguyn nhàn vĂ kặt quă lĂ hai ph m trù ring biẻt
nhừng cĩ ănh hừờng từỗng hồ , gn cht vối nhau qua mõi quan hẻ biẻn
chửng . Nguyn nhàn vĂ kặt quă lĂ mổt thè thõng nhảt , nhàn nĂo , quă ảy
.
Qu trệnh pht trièn bẻnh lĂ qu trệnh biẻn chửng . Sỳ pht trièn tiẻm
tiặn ẵặn mổt mửc nĂo ẵĩ s sinh thay ẵọi vậ chảt . Tuy thặ , khi cĩ
tc ẵổng ẵổt biặn s gày nhựng thay ẵọi vậ chảt trong hệnh thi cỏng
trệnh .
3.2 Bẻnh hc cỏng trệnh lĂ phừỗng php cỗ sờ cho sỳ lun ẵnh chảt lừỡng
cỏng trệnh :
3.3
Qua nghin cửu vậ bẻnh cn , nguón gõc gày bẻnh cho cỏng trệnh ,
nghin cửu qu trệnh bẻnh sinh ẵè thảy sỳ tiặn trièn ca bẻnh khi khỏng
cĩ sỳ thay ẵọi mỏi trừộng tẽch cỳc hỗn cho viẻc hn chặ pht trièn bẻnh , sỳ
ẵnh giŸ mưc cÝn li cða sú l¡m viỴc cða cáng trệnh , ta cĩ nhựng ỷ niẻm
rò rĂng vậ chảt lõìng cáng trƯnh . Qua nghiÅn cưu BỴnh hàc Cáng trệnh ,
ta ch ẵổng ẵừỡc cc giăi php cỏng nghẻ nhm nàng cao chảt lừỡng , h n
chặ cc bẻnh tin thin , lĂ loi bẻnh ẵơ cĩ mÃm mõng gày bẻnh ngay tữ
khi bt ẵÃu xày dỳng cỏng trệnh .
Hn chặ ngay tữ khi bt tay xày dỳng cỏng trƯnh l¡ mỉt u c·u c·n

½t ½õìc trong quŸ trƯnh nghin cửu bẻnh hc cỏng trệnh . ĩ lĂ cch
nàng cao chảt lừỡng cỏng trệnh trong ẵiậu kiẻn ẵÃu từ ẵợng mửc . Qua
kiặn thửc ca mỏn Bẻnh hc Cỏng trệnh , ta s cĩ thè thu ẵừỡc mổt chảt
lừỡng cỏng trệnh cao nhảt .
3.3 Bẻnh hc cỏng trệnh lĂ mỏn cỗ sờ cho ngĂnh xày dỳng hiẻn ẵ i :
CÃn xày dỳng mổt quan ẵièm coi cỏng trệnh lĂ mỉt täng thÌ ½õìc
tºp hìp g°n bÜ nhiËu bỉ phºn , nhiậu kặt cảu .Mổt kặt cảu hừ hịng ,
khỏng lĂm viẻc ẵợng chửc nng s cĩ ănh hừờng ẵặn toĂn cỏng trệnh .
iậu nĂy ẵíi hịi phăi cĩ nhựng kiặn thửc tõi thièu vậ cỏng trệnh ẵang sứ
dũng ẵè khai thc cỏng trệnh hỡp lỷ nhảt , cĩ chặ ẵổ duy tu , băo dừởng
theo mổt quy trệnh hỡp lỷ nhm kắo dĂi tuọi th cỏng trệnh .
Cc phừỗng php biẻn chửng ẵừỡc sứ dũng khi nghin cửu Bẻnh hàc
Cáng trƯnh nhõ suy diÍn , quy np giỵp ta nhựng cỗ sỗ trong phừỗng php
nghin cửu Bẻnh hc Cỏng trệnh .
CÃn phàn biẻt giựa hiẻn từỡng vĂ băn chảt trong nghin cửu Bẻnh hc
Cỏng trệnh . Khi xc ẵnh mổt hừ hịng nĂo ẵĩ chì lĂ cũc bổ vĂ triẻu
chửng thệ yn tàm ẵè suy nghỉ vĂ tệm cch chùa trÙ . CŸi chÏnh l¡ tƯm
cŸch ng¯n ng÷a phŸt trièn bẻnh ẵóng thội vối chựa tr cho lĂnh bẻnh .
3.4 BỴnh hàc Cáng trƯnh l¡ mán lû luºn chư khỏng ẵỗn thuÃn tr liẻu triẻu
chửng .

6


Viẻc nghin cửu Bẻnh hc Cỏng trệnh yu cÃu ẵt cc kặt cảu ca
cỏng trệnh trong hẻ thõng cc kặt cảu . Khi nghin cửu bẻnh lỷ tững kặt
cảu củng ẵíi hịi viẻc nghin cửu hẻ thõng . Lỷ thuyặt cc hẻ thõng luỏn
soi sng cho cho nhựng phừỗng php trong bẻnh hc cỏng trệnh . Sỳ phàn
loi , phàn dng bẻnh lỷ,ẵt ẵợng v trẽ theo hệnh thi trong toĂn bổ hẻ
thõng chửc nng ca kặt cảu giợp ta cch nhện khch quan vậ bẻnh ca

kặt cảu giợp ta cch nhện khch quan vậ bẻnh ca kặt cảu vĂ nhn ẵnh
chung vậ tọng thè cỏng trệnh .
Tữ bẻnh hc ca kặt cảu ẵặn nhn ẵnh chung cho toĂn cỏng
trệnh ,tữ tọng thè cỏng trệnh mĂ ẵnh gi bẻnh cho kặt cảu . Sỳ xàm
nhp ca lỷ thuyặt cc hẻ thõng nàng tÃm lỷ lun ca Bẻnh hc Cỏng trệnh
.
Sau khi quan trc kặt cảu vĂ cỏng trệnh cũ thè , bẻnh hc cỏng trệnh
phăi dỳ bo tệnh hệnh tiặn trièn bẻnh vĂ tệm bẻnh cn . Muõn vy phăi
nm vùng cŸc chun mán khŸc , vºn dịng täng hìp ½Ì mưc ½ỉ dú bŸo
c¡ng sŸt vèi thúc tiÍn c¡ng tât . Sú sŸt vèi thúc tiÍn ½õìc kiÌm tra lợc ẵÃu
bng cc thẽ nghiẻm kièm tra vĂ sau ẵảy lĂ qu trệnh thỳc tặ din biặn
kièm nghiẻm . Mi tri thưc vË khoa hàc dú bŸo ½õìc sø dịng trn cỗ sờ càn
nhc theo tệnh hệnh thỳc tin . Dỳ bo theo phừỗng php chuyn gia ,
theo phừỗng php kặt quă quan trc , theo phừỗng php thõng k
vĂ nhựng cỏng cũ ton hc. Bảt kỹ phừỗng php nĂo vậ dỳ bo vậ hừ
hịng , vậ bẻnh lỷ ca cỏng trệnh , tiu chuán ẵnh gi cao nhảt lĂ thúc
tiÍn .
ViỴc sø dịng nhùng cáng cị thÏ nghiỴm mèi theo phừỗng php ph
hy mạu hoc khỏng ph hy mạu ẵíi hịi mổt kiặn thửc hiẻn ẵi . Sỳ cp
nht kiặn thửc hiẻn ẵi nàng tÃm Bẻnh hc Cỏng trệnh thĂnh mổt khoa hc
lỷ lun chử khỏng ẵỗn thuÃn lĂ mổt khoa hc thỳc nghiẻm nhảt thội , ngn
hn .
3.5 BỴnh hàc Cáng trƯnh soi sŸng cho cáng tŸc dú bo , dỳ phíng vĂ ẵiậu
tr .
Nghin cửu triẻu chửng bỴnh , bỴnh lû , tƯm bỴnh c¯n , dú bo bẻnh
sinh , ngoĂi mũc ẵẽch chựa tr , sứa chùa cáng trÖnh cÝn dú bŸo , dú
phÝng nhùng tai biặn , nhựng viẻc s ẵặn khi chừa kp sứa chựa . Cĩ
mổt sõ cỏng trệnh xuảt hiẻn vặt nửt . Khi nghin cửu bẻnh sinh thảy
khỏng ẵng nguy hièm , bẻnh cn cĩ thè khng ẵnh giăn ẵỗn . Nhừ thặ
viẻc nghin cửu Bẻnh hc giợp ta khng ẵnh bẻnh lỷ , dỳ bo vĂ ho ch

ẵnh kặ hoch sứa chựa kp thội , thịa ẵng vĂ ẵợng lợc .
Nhé cÜ nghiÅn cưu BỴnh hàc Cáng trƯnh m¡ viỴc
bỴnh , c·n søa chùa mưc n¡o thƯ søa chùa mưc ảy . LĂm
ẵp ửng tẽnh kinh tặ , vữa cĩ hiẻu quă thiặt thỳc . Viẻc
từộng bẻnh cn , nm vựng bẻnh sinh , khi ẵiậu tr xong
tàm vĂ tin từờng .

sứa chựa ẵợng
nhừ thặ , vữa
ẵiậu tr mĂ tị
, hoĂn toĂn yn

IV. Phừỗng php trong Bẻnh hc Cỏng trệnh .
7


Phừỗng php lĂ ẵiậu rảt quan trng . Claude Bernard nĩi :" Chì cĩ
phừỗng php tõt mối cho phắp chợng ta pht trièn vĂ sứ dũng tõt hỗn
nhựng khă nng thiÅn nhiÅn m¡ tréi phỵ cho chỵng ta , cÝn nhừ phừỗng
php xảu thệ cĩ thè ngn khỏng cho chợng ta thu ẵừỡc ci lỡi mĂ chợng ta
mong muõn . Œc phŸt minh r¶t qủ trong khoa hàc cÜ thÌ b giăm hay t
liẻt bời mổt phừỗng php xảu tri li phừỗng php tõt lĂm tng hay pht
trièn nĩ ln ".
Theo tữ ẵièn thệ phừỗng php lĂ cch lỷ lun , tiặn hĂnh xứ trẽ ẵè
ẵt ẵặn mũc ẵẽch , ½Ỉn mỉt sú hiÌu biỈt hay chưng minh mỉt sú thºt .
Trong bỴnh hàc Cáng trƯnh cđng nhõ mỉt dng khoa hc thỳc nghiẻm
khc cĩ mũc ẵẽch lĂ tệm hièu quy lut hot ẵổng ca bẻnh , ca cc qu
trệnh bẻnh lỷ ca kặt cảu khi nhim bẻnh , khi khỏng hoĂn thĂnh chửc nng
ca kặt cảu .
Cĩ thè hièu phừỗng php nhừ cch xứ trẽ nn mổt cch ẵỗn giăn coi

phừỗng php lĂ kỵ thut ẵè giăi quyặt mổt vản ẵậ . Tữ ẵĩ , khi hệnh
thĂnh mổt khoa hc mối thệ củng hệnh thĂnh mổt phừỗng php ring
ca nÜ . Nhõng thúc tỈ thƯ kháng mỉt khoa hàc nĂo l i cĩ ring mổt
phừỗng php ca mệnh . Khoa hc nĂo mối hệnh thĂnh củng lĂ kặ thữa
ca mæt ho´c mæt sâ khoa hàc trõèc nÜ . , ẵóng thội nĩ củng cĩ mõi
quan hẻ hựu cỗ ẵặn cc phừỗng php ca nhựng khoa hc lin quan .
iậu ẵĩ phăn nh tẽnh linh ẵổng ca phừỗng php lun khoa hc .
Cho nn , phừỗng php lun Bẻnh hc Cỏng trệnh , mổt khi chảp
nhn quan ẵièm Cỏng trệnh lĂ mổt tọng thè nhừ cỗ thè thệ phừỗng php
lun ca nĩ s cĩ rảt nhiậu ẵièm giõng nhừ phừỗng php ca sinh lỷ bẻnh
hc ca ngừội .
Nhn thửc ẵợng ẵn tẽnh linh ẵổng ca phừỗng php do tẽnh kặ
thữa v¡ tÏnh tiỈp cºn , ngõéi nghiÅn cưu kháng bÙ gí bĩ trong mổt d ng
phừỗng php nĂo cửng nhc . Khi cÃn thiặt cĩ thè sứ dũng mổt phừỗng
php thẽch ửng nhm ẵt ẵừỡc mũc tiu ca mệnh .
Chợng ta cĩ thè hièu phừỗng php nhừ lĂ cch lỷ lun , cch hĂnh
ẵổng ẵè ẵt sỳ hièu biặt hay chửng minh mổt sỳ tht thệ ẵĩ chẽnh
lĂ phừỗng php thỳc nghiẻm khoa hc .
Nhừ thặ , phừỗng php thỳc nghiẻm khoa hc xuảt pht tữ quan st
khch quan st khch quan cc hiẻn từỡng cÃn thiặt rói trn quan ẵièm
duy vt mĂ xày dỳng nhựng giă thiặt thẽch hỡp , ẵợng ẵn . Sau ẵĩ dùng
thứ nghiẻm ẵè kièm chửng ẵổ tin cy ca giă thiặt vối thỳc tặ . Khi cĩ sai
lẻch phăi uõn nn giă thiặt rói li tiặp tũc kièm tra cho ẵặn khi hổi tũ giựa
giă thiặt vĂ thỳc tặ .
Viẻc quan st trừốc hặt bng ngủ quan ca ngừội kỵ sừ . Khi thảy
cÃn thiỈt v¡ cÜ thÌ , dïng nhùng cáng cị thø nghiẻm cho nhựng quan st
mĂ ngủ quan b hn chặ hoc khỏng ẵ mửc chẽnh xc cÃn thiặt .

8

Ngừội quan st phăi rn luyẻn ẵè băo ẵăm tẽnh tý mý , tÏnh chÏnh xŸc
v¡ tÏnh trung thúc .
TÏnh tý mý giợp ngừội quan st thảy hiẻn từỡng mổt cch cũ thè , rò
rĂng , ẵi vĂo tững chi tiặt cĩ thè thảy ẵừỡc . Tc phong qua loa . ẵi khi
ẵơ lĂm mảt ẵi nhựng dự liẻu mổt cŸch chð quan .
‡ỉ chÏnh xŸc ng¡y mỉt nµng cao nhé cŸc cáng cị toŸn hàc , thiỈt
bÙ quang hàc , thiỈt bÙ quan tr°c khŸc . Nhùng thiỈt bÙ ẵiẻn tứ giợp
nhiậu cho viẻc phàn tẽch vĂ sứ lỷ sõ liẻu . Mi kặt quă quan trc vĂ thu ẵừỡc
qua sứ lỷ cÃn ẵõi chiặu vối chuán mỳc . My mĩc thiặt b tinh vi cho
nhựng kặt quă chẽnh xc cao .
Tẽnh trung thỳc lĂ ẵíi hịi cao nhảt ½âi vèi ngõéi l¡m cáng tŸc khoa
hàc . Mỉt hiỴn từỗng. cĩ thè nhện theo gĩc ẵổ nĂy hay gĩc ẵổ khc . Sỳ
băo ẵăm tẽnh khch quan vĂ trung thỳc giợp ta lỳa chn ra gĩc ẵổ tõi ừu ,
x¾t theo û nghØa khoa hàc .
L¡m khoa hàc kháng ẵừỡc phũ thuổc vĂo nhựng ẵnh kiặn cĩ sn
hoc hiẻn hĂnh . Trong khoa hc cĂng khỏng ẵừỡc chu ănh hõêng cða
mæt tán giŸo ho´c luãng chÏnh trÙ n¡o chi phõi .
Khỏng cĩ ẵnh kiặn lĂ ngừội lĂm thỳc nghiẻm phăi luỏn luỏn nghi
ngộ . Ci nghi ngộ ca nhĂ khoa hàc . ‡iËu c·n nghi ngé trõèc tiÅn l¡ nghi
ngộ chẽnh băn thàn mệnh . Ci nghi ngộ khoa hc nhm trnh nhựng ch
quan do ẵnh kiặn , ẵè cho mệnh ẵừỡc tỳ do phn ẵon nhựng hiẻn
từỡng s xăy ra trong thỳc nghiẻm .
:

Cĩ thè tĩm tt phừỗng phŸp luºn trong bỴnh hàc cáng trƯnh nhõ sau

@ Thu thºp dù liỴu .
B±ng m°t thõéng , b±ng dịng cị quan trc .
@ Giă thiặt vậ bẻnh cn , bẻnh sinh

Thỳc chảt lĂ xày dỳng mỏ hệnh tệnh trng hừ hịng vối nhựng
nguyn nhàn vĂ tiặn trièn ca hừ hịng .
@ Kièm tra .
ày lĂ nhựng cỏng viẻc thiặt yặu trong BỴnh hàc Cáng trƯnh .
KiÌm tra cÜ thÌ b±ng lỷ thuyặt , thỏng thừộng bng thẽ nghiẻm . Qua kièm
tra mĂ khng ẵnh giă thiặt .
@ Dỳ bo giăi phŸp sø lû .
Trong quy trƯnh 4 giai ½on cÜ hai giai ẵon thiặt kặ vĂ hai giai ẵon thỳc nghiẻm . Giai ẵon 1 vĂ 3 lĂ thỳc nghiẻm . Giai ẵon 2 vĂ 4 lĂ thiặt kặ
.
xen .

Thỳc tặ thệ sỳ phàn chia khỏng qu rĂnh r nhừ thặ , cĩ thè ẵan

Thỳc nghiẻm ẵè lảy dự liẻu xày dỳng giă thiặt ( thiặt kặ ) . Nhừng
thỳc nghiẻm củng ẵè kièm tra thiặt kặ . Khi qua thỳc nghiẻm thảy thiặt
kặ chừa st vối thỳc tặ , li phăi ẵiậu chình thiặt kặ ẵè thỳc nghiẻm li .
9


Chì coi lĂ hoĂn tảt khi thảy giă thiặt vĂ kièm nghiẻm trùng hỡp , kặt
quă hai bn hổi tũ .
Chừỗng thử Hai : Cc khi niẻm cỗ băn
Nhựng khi niẻm nĂy lĂ nhựng vản ẵậ lốn ca cc cỏng trƯnh khŸi
quŸt hÜa cŸc mâi quan hỴ giùa nhùng hiỴn từỡng bẻnh lỷ , nhựng quy lut
ẵừỡc ẵợc kặt tữ thảp tối cao . ĩ lĂ sỳ ẵảu tranh giựa cc quan ẵièm duy
vt , duy tàm trong cch nhện nhºn vË bỴnh cða cáng trƯnh .
Nhùng khŸi niỴm n¡y l¡ : bỴnh , bỴnh c¯n ( hay bỴnh ngun ) , cỗ chặ
sinh bẻnh ( bẻnh sinh ) , qu trệnh chựa tr ẵè lĂnh bẻnh , qu trệnh xp
ẵọ cỏng trệnh .
I. Khi niẻm vậ bẻnh .

Bày giộ khỏng cín phọ biặn nhựng quan niẻm thỏ sỗ vĂ th·n bÏ vË
bỴnh cða cáng trƯnh nhõ théi xõa l¡ cỏng trệnh b bẻnh do nhựng lỳc lừỡng
thÃn bẽ gày ra thẽ dũ nhừ do mó mă ẵt khỏng ẵợng hõèng , do trong mỉ
cÜ dÙ vºt xµm phm , do th·n linh hay ma quý kháng õng û ...
Bµy gié quan niỴm cáng trƯnh bÙ bỴnh l¡ cáng trƯnh cÜ mỉt hay
mỉt sâ bỉ phºn hõ hÞng , kháng ½Ÿp ưng chưc n¯ng sø dịng ½Ë ra
khi thiỈt kỈ .
Bẻnh tin thin lĂ bẻnh pht sinh tữ khi thiặt kỈ cáng trƯnh . VƯ
lû do n¡y hay lû do khc mĂ băn thiặt kặ khỏng ẵp ửng phừỗng chàm sø
dịng cáng trƯnh . CÜ thÌ do tÏnh toŸn kỈt cảu mĂ gày ra khuyặt tt ,
cỏng trệnh khỏng ẵ khă nng chu tăi nĩi chung hoc mổt d ng tăi thỳc
tặ cĩ tc ẵổng ln cỏng trệnh . iậu ẵĩ cĩ thè lĂ sỗ ẵó tẽnh ton sai ho
c quan niẻm vậ tăi trng chừa toĂn diẻn . Củng cĩ thè do cảu t o chừa ẵt
yu cÃu ca sú chÙu lúc thúc tỈ . CÜ thÌ do lúa chàn vºt liỴu sø dịng
kháng chÏnh xŸc .
Ngo¡i chưc n¯ng chu tăi , nhựng chửc nng khc nhừ ngn cch ,
giăi php kiặn trợc khỏng thịa ẵng củng lĂ mÃm bẻnh chửa ngay trong
cỏng trệnh . Chì cÃn qua thội gian ng°n sø dịng , cáng trƯnh bỉc lỉ
ngay hõ hịng . NhĂ cĩ nhiẻm vũ ngn nng nĩng chng hn . Nặu cảu to sai
phÃn giăi php chõng nĩng thệ ẵảy củng lĂ cỏng trệnh b bẻnh .
Bẻnh tin thin cĩ thè do vt liẻu xày dỳng chừa ẵt cŸc ch× tiÅu sø
dịng , thºm chÏ cÜ thÌ do khăo st ẵa chảt sỗ sĂi dạn ẵặn giăi php nận
mĩng khỏng tõt , ngay khi lĂm xong nhĂ ẵơ cĩ mÃm mõng bẻnh cho cỏng
trệnh .
Nhựng ẵiậu cÃn chợ û trong mỉt khŸi niỴm vË bỴnh cáng trƯnh :
Khi cáng trƯnh bÙ bỴnh , trong nỉi t i cáng trƯnh hƯnh th¡nh mỉt
cµn b±ng mèi .

10

Sau khi cáng trƯnh ½õa v¡o sø dịng ho´c måi khi thay ½äi trng thŸi nỉi
lúc thƯ trong cáng trƯnh cĩ sỳ phàn phõi li nổi lỳc ẵè băo ẵăm sỳ chu
lỳc .
ày lĂ quan ẵièm rảt ẵng lừu tàm trong viẻc theo dòi mổt cỏng
trệnh b bẻnh . ày lĂ quan ẵièm hiẻn ẵi trong bẻnh hc cỏng trệnh . Quan
ẵièm nĂy xuảt pht tữ viẻc coi cỏng trệnh l¡ mỉt täng thÌ v¡ ½´t cáng
trƯnh trong mái trõéng chửa ẵỳng cỏng trệnh, ẵt kặt cảu trong toĂn
cỏng trệnh .
Khi thiặt kặ , ta kièm tra ẵổ bận cho tững kặt cảu . Khi kièm tra
ọn ẵnh , chợng ta ẵt kặt cảu trong hẻ . Khi cỏng trệnh hoĂn thĂnh tảt
că cc bổ phn , tảt că cc kặt cảu thệ mi bổ phn , mi kặt cảu to
thĂnh mổt tọng thè , thệ khi mổt kặt cảu hừ hịng , tùy theo mõi lin
hẻ gÃn hay xa mĂ cĩ tc ẵổng từỗng hồ , cĩ mõi cổng ½ãng thÏch hìp . Sú
phµn phâi li nỉi lúc ½Ì to ra sú cµn b±ng mèi l¡ mỉt thúc tiÍn mĂ mỏn
bẻnh hc cỏng trệnh , nhộ phừỗng php lun tọng hỡp ẵơ pht hiẻn ra
vĂ ẵừỡc thỳc tặ kièm chửng , chửng minh lĂ ẵợng ẵn .
Thỏng thừộng sỳ phàn phõi li nổi lỳc , trong mổt giai ẵon n¡o ½Ü ,
giwđ cho cáng trƯnh ½õìc bËn vùng . Ngõìc li , cÜ sú phµn phâi li nỉi lúc
thƯ cỏng trệnh s cĩ nguy cỗ giăm ẵổ bận vựng khi khỏng cĩ nhựng tc
ẵổng can thiẻp ca con ngừội .
Bẻnh lĂm cho kặt cảu hoc cỏng trệnh giăm khă nng lĂm viẻc .
Mũc ẵẽch ca cỏng trệnh lĂ phũc vũ cho con ngừội theo nghỉa
lĂ phừỗng tiẻn cho cuổc sõng . NhĂ ờ lĂ phừỗng tiẻn ti săn xuảt sửc lao
ẵổng ca con ngừội . NhĂ my lĂ phừỗng tiẻn ẵè sn xuảt cỏng nghiẻp .
NhĂ cỏng cổng lĂ phừỗng tiẻn ẵè thi ẵảu thè thao , ẵè bièu din nghẻ
thut ... Mổt cỏng trệnh b bẻnh s giăm khă nng phũc vũ : cĩ thè
lĂ khỏng ẵ khă nng chu hặt mửc tăi , hoc nhừ thảm , dổt khỏng ẵăp
ửng hặt nhiẻm vũ bao che , cĩ thè li ẵỗn giăn nhừ vở kẽnh , khỏng băo
ẵăm chỏng giĩ chõng bũi chõng nhiẻt ẵổ do bửc x trỳc tiặp ...

II. Khi niẻm vậ bẻnh cn .
Bẻnh cn chuyn nghin cửu nguyn nhàn gày bẻnh .
Bẻnh cn cín cÜ t¡i liỴu gài l¡ bỴnh ngun . ( Anh : Etiology , Cause
of disease ; PhŸp : Etiologie ) .
BỴnh c¯n cÜ û nghØa quan tràng vË m´t lû lun củng nhừ thỳc tin .
Nghin cửu bẻnh cn phăn nh quan ẵièm duy vt hay duy tàm . Vậ thỳc
tin khi cĩ quan ẵièm ẵợng ẵn vậ yặu tõ gày bẻnh lĂm cho cỏng tc dỳ
bo pht trièn bẻnh củng nhừ chựa tr bẻnh mối cĩ kặt quă . Khi rò bẻnh
cn , viẻc sứa chựa ẵt nhựng hiẻu quă ẵng khẽch lẻ . Thẽ dũ nhừ viẻc mi
dổt . Sau khi tệm thảy ẵợng bẻnh cn lĂ do nừốc ẵng trn mi thệ viẻc
sứa chựa cĩ khi chì ẵỗn giăn lĂ quắt rc ẵng lảp ẵừộng thot nừốc
mĂ thái .
2.1 Mỉt sâ quan niỴm sai vË bỴnh c¯n :
11


sau :

Trong thỳc tặ , xuảt hiẻn nhựng nhn thửc sai lÃm vậ bẻnh cn nhừ
* Thuyặt nguyn nhàn ẵỗn thuÃn
* Thuyặt ẵiậu kiẻn
* Thuyặt tin thin ẵỗn thuÃn .

2.1.1 Thuyặt nguyn nhàn ẵỗn thuÃn
Thuyặt nĂy cho rng bẻnh sinh ra do mổt nguyn nhàn quyặt
ẵnh mĂ chì mổt nguyn nhàn thỏi củng ẵ gày bẻnh .
Mổt thội , khi nĩi ẵặn cỏng trệnh hừ hịng , ngừội ta thừộng nghỉ
ngay ẵặn lợn . Trong ẵiậu kiẻn ẵa chảt cỏng trƯnh ti nhùng khu vúc
xµy dúng tºp trung cða ta , nĩi chung sửc chu tăi ca nận lĂ yặu .
Nhùng hiÌu biỈt vË nËn v¡ mÜng cða nhùng ngõéi thiỈt kỈ cÝn h n chỈ .

‡¡nh r±ng ph·n nhiËu bẻnh tt ca cỏng trệnh ẵậu xuảt pht tữ nận
vĂ mĩng . Nhừng khỏng phăi mi bẻnh ẵậu do lợn vĂ chì do lợn .
Nguyn nhàn gày bẻnh rảt khc nhau . Cĩ thè mổt bẻnh do nhiậu
nguyn nhàn . Li cđng cÜ thÌ mỉt ngun nhµn gµy ra nhiËu bẻnh .
Li xắt vậ sỳ tc ẵổng . Cĩ thè cĩ nguyn nhàn nĂy tc ẵổng
trừốc , nguyn nhàn kia tc ẵổng sau . Cĩ thè xăy ra sỳ tc ½ỉng ½ãng
théi .
VË m´t mưc ½ỉ , cÜ thÌ ngun nhàn nĂy thệ tc ẵỏng yặu ,
nguyn nhàn kia tc ẵổng mnh . Li củng khỏng loi trữ nhiậu nguyn
nhàn ẵóng thội tc ẵổng vối mửc ẵổ xảp xì nhau .
Thuyặt nguyn nhàn ẵỗn thuÃn khỏng kè ẵặn nhựng ẵiậu kiẻn
khc thun lỡi cho bẻnh pht sinh , khỏng xắt ẵặn cỗ chặ ca cỏng trệnh
chõng li nhựng yặu tõ gày bẻnh , ph nhn nhựng ănh hừờng khc quan
trng trong bỴnh c¯n .
Mỉt khŸi niỴm sai vË bỴnh c¯n ẵừa ẵặn nhựng lẻch lc trong sứa
chựa củng nhừ phừỗng n ngn ngữa sỳ pht trièn ca bẻnh . Chõng ẵở
tẽch cỳc vối nguyn nhàn gày bẻnh lĂ mổt khẽa cnh quan trng khi sứa
chựa cỏng trệnh . Căi to hoĂn cănh ẵè yắu tõ gày bẻnh khỏng mờ rổng
ẵừỡc tŸc ½ỉng cđng l¡ mỉt m´t khŸc cða søa chùa cỏng trệnh .
Nặu chì biặt mổt nguyn nhàn gày bẻnh vĂ chì chựa tr mổt
nguyn nhàn ảy thỏi , cĩ khă nng phiặn diẻn . LĂm nhừ thặ , ta ẵơ tch
cỏng trệnh khịi mỏi trừộng ca nĩ .
Cỏng trệnh vĂ mỏi trừộng cĩ cỏng trệnh phăi ẵừỡc xem lĂ mổt thè
thõng nhảt .
Lảy mổt thẽ dũ hp vậ lợn vĂ nửt . Giă thứ cĩ cỏng trệnh tữ lợn gày
ra nửt . Tr lợn cho khịi nửt tiặp . CÜ thÌ gia cõéng cho ngái nh¡ ½Ì tƯnh
trng chÙu lúc trê li nhõ khi chõa bÙ lỵn nưt vƯ ch°c ch°n r±ng do lỵn , nưt
12

khă nng lĂm viẻc b giăm yặu . Nặu chì tr liẻu triẻu chửng , chì tệm
cch bt nửt mĂ khỏng ngn lợn tiặp thệ biặt bao giộ mối ngn ẵừỡc nửt .
2.1.2 Thuyặt ẵiậu kiẻn gày bẻnh .
Ngừỡc vối thuyặt nguyn nhàn ẵỗn thuÃn , thuyặt ẵiậu kiẻn gày
bẻnh cho rng bẻnh pht sinh do tc ẵổng ca rảt nhiậu ẵiậu kiẻn , kè că
nguyn nhàn , khỏng cĩ cŸi n¡o l¡ chÏnh , kháng cÜ cŸi n¡o l¡ phũ .
Thuyặt nĂy khỏng ẵợng ờ chồ ẵóng thội ẵừa ra rảt nhiậu yặu tõ
bẻnh cn , khỏng phàn biẻt nguyn nhàn nĂo lĂ chẽnh , nguyn nhàn nĂo
chì lĂ tc ẵổng phũ thm. Nguyn nhàn vĂ ẵiậu kiẻn , khỏng phàn biẻt
vai trí ca tững loi . iậu nĂy thừộng lĂm cho ngừội kỵ sừ hoang mang ,
khỏng ẵnh ẵừỡc giăi php tr liẻu chẽnh xc .
2.1.3 Thuyặt kặt cảu :
Tri vối hai nguyn nhàn trn , thuyặt nĂy cho nguyn nhàn gày
bẻnh lĂ băn thàn kặt cảu . Dỉ nhin băn thàn kặt cảu cĩ ănh hừờng
quyặt ẵnh ½Ỉn ti thà v¡ sú bËn vùng cða cáng trƯnh . Nhừng nặu
nhản mnh qu mửc ẵặn kặt cảu lĂ qun mảt cc ănh hừờng ca mỏi
trừộng , ca qu trệnh sứ dũng , qu trệnh ănh hừờng ngo i lai vĂo kặt
cảu cỏng trệnh .
Lảy mổt thẽ dũ lĂ mi kho clanhke nhĂ my xi mng Hăi phíng .
Mổt lû do quan tràng ½Ì cÜ sú câ l¡ sú tÏch ½àng bịi xi m¯ng trÅn mŸi
quŸ d¡y ( 1994 ).
2.2 Quan niỴm khoa hàc vË bỴnh c¯n :
ViỴc nghiÅn cửu bẻnh cn phăi theo quan ẵièm biẻn chửng . Phăi phàn
tẽch ẵè thảy mõi quan hẻ ẵợng ẵn giựa nguyn nhàn vĂ ẵiậu kiẻn gày
bẻnh , p dũng quy lut nhàn quă vĂo qu trệnh pht sinh , pht triÌn cða
bỴnh .
2 . 2. 1 Mâi quan hỴ giùa nguyn nhàn vĂ ẵiậu kiẻn gày bẻnh :
Mõi quan hẻ nĂy hặt sửc quan trng , muõn ẵnh rò bẻnh , phăi xc
ẵnh cho tững bẻnh .
2.2.1.1 Nguyn nhàn quyặt ẵnh vĂ ẵiậu kiẻn pht huy tc ẵổng ca

nguyn nhàn .
Nguyn nhàn gày bẻnh lĂ yặu tõ cĩ hi s quyặt ẵnh bẻnh pht
sinh vĂ cc ẵc ẵièm ca bẻnh . Thẽ dũ nhừ lốp băo vẻ cõt thắp trong kặt
cảu b tỏng cõt thắp qu mịng lĂ nguyn nhàn gì cõt thắp . Nguyn
nhàn nĂy chì pht huy tc ½ỉng khi cÜ mái trõéng cị thÌ thÏch hìp . Mỏi
trừộng ám ven bièn cĩ hỗi muõi trong khỏng khẽ thƯ sú g× diÍn ra nhanh
chÜng . Mái trõéng thõéng xuyn khỏ ro , khỏng khẽ khỏng lạn hỗi muõi ,
khỏng chửa cc tc nhàn n mín thệ phăi rảt làu , cĩ khi hĂng chũc nm
mối thảy dảu hiẻu cõt thắp b gì .
13


Trong thẽ dũ nĂy thệ cừộng ẵổ gày bẻnh củng lĂ mổt ẵiậu kiẻn . Giă
dũ ờ vùng ven bièn , quy ẵnh lĂ lốp băo vẻ cõt thắp ca b tỏng lĂ 50
mm . Nặu lĂm mối ẵt 40 mm , cĩ khi 20 mm hoc ẽt hỗn . Nguy cỗ thắp
gì s lốn nhảt vối trừộng hỡp lốp băo vẻ mịng hỗn 10 mm , rói ẵặn lo i 20
mm ...
Nguyn nhàn vĂ nhựng ẵiậu kiẻn nhảt ẵnh
ẵừỡc gi chung lĂ nhựng yặu tõ bẻnh cn .

gày nn mổt bẻnh

2.2.1.2 Trong nhựng hoĂn cănh nhảt ẵnh , nguyn nhàn cĩ thè thĂnh
ẵiậu kiẻn .
Trong mổt hoĂn cănh nĂo ẵĩ , mổt yặu tõ cĩ thè lĂ nguyn nhàn
nhừng sang hoĂn cănh khc , nĩ cĩ thè biặn thĂnh ½iËu kiỴn . ThÏ dị ½ỉ
ch°c ½´c cða bÅ táng kắm lĂ nguyn nhàn ẵè nừốc thảm vĂo cỏng trệnh .
Muõn b thảm phăi cĩ nguyn nhàn lĂ cĩ lốp btỏng ngn nừốc kắm chc
ẵc . Nhừng nặu cỏng trệnh ờ nỗi khỏ ro thệ dĂu b tỏng cĩ xõp củng
khỏng cĩ thảm . Phăi cĩ nừốc muõn vĂo cỏng trệnh . iậu kiẻn nừốc vĂo

ẵừỡc cỏng trệnh lĂ cĩ lốp ngn nừốc b tỏng kắm chc ẵc . Nguyn
nhàn trong trừộng hỡp nĂy ẵơ biặn thĂnh ẵiậu kiẻn .
2.2.2 Quy lut nhàn quă trong bẻnh cn .
ày lĂ mổt quan ẵièm ẵợng ẵn trong quyặt ẵnh lun trong
nghin cửu bẻnh hc cỏng trệnh .
2.2.2.1 Mồi bẻnh lĂ hu quă ca nguyn nhàn nhảt ẵnh vĂ nguyn nhàn
cĩ trừốc hu quă .
Bảt kỹ bẻnh nĂo củng cĩ nguyn nhàn . Tuy cÜ thÌ cÜ mỉt sâ bỴnh
chõa tƯm ra ngun nhàn nhừng phăi tin theo quyặt ẵnh lun nĂy . Cĩ
thè cĩ nhựng nguyn nhàn tĂng án khĩ tệm hoc do b hn chặ vệ phừỗng
tiẻn khăo nghiẻm , cín cĩ khă nng trệnh ẵổ nghin cửu hn chặ . Khi suy
nghỉ nhừ thặ s tng ẵổ quyặt tàm nghin cửu bẻnh cn , trnh sai sĩt
trong phừỗng php lun l¡ sa v¡o duy tµm luºn .
2.2.2.2 CÜ nguyÅn nhµn nhừng khỏng nhảt thiặt pht sinh bẻnh nặu
khỏng cĩ ẵiậu kiẻn .
Cĩ thè cĩ kặt cảu b bẻnh nhừng sỳ phµn phâi l i nỉi lúc m¡ bỉ
phºn khŸc châng ½ë ½ð m¡ bỴnh kháng phŸt sinh . Trõéng hìp nĂy khỏng
phăi lĂ hiặm thảy . Dùng quan ẵièm xem kặt cảu trong tọng thè cỏng
trệnh chợng ta thảy d hièu , vĂ củng vệ thặ mi khàu trong qu trệnh xày
dỳng cÃn ẵừỡc nghim chình thi cỏng băo ẵăm ch¶t lõìng nhõ nhau thƯ
cáng trƯnh mèi cÜ sú bËn vựng chung . Nặu ẵè mổt bổ phn nĂo ẵĩ
chảt lừỡng kắm thệ bệnh thừộng chừa cĩ chuyẻn nhừng nặu cĩ sỳ phàn
phõi li nổi lỳc biặt ẵàu ti ẵĩ chng lĂ nỗi ẵÃu tin pht sinh hừ hịng .
2.2.2.3 Cïng ngun nhµn , nhõng cÜ thÌ cÜ nhùng hºu quă bẻnh khc
nhau tùy v trẽ cỏng trệnh , tùy mái trõéng ½´t cáng trƯnh .
14


Kặt cảu thắp ẵừỡc sỗn chõng gì kắm lĂ nguyn nhàn gày gì cho
kặt cảu . Nhừng càn cổt gì nhanh hỗn , nng hỗn chồ khc vệ t i ẵĩ ẵổ

ám cao hỗn ờ cc chồ khc , ẵiậu kiẻn thỏng giĩ ờ ẵĩ củng kắm hỗn ờ
chồ khc .
Cùng nguyn nhàn gày bẻnh cho cỏng trệnh lĂ lợn quŸ mưc cho ph¾p
. Nhõng måi vïng mái trõéng cÜ ẵiậu kiẻn ẵa chảt khc nhau cho kặt
quă bẻnh sinh khŸc nhau. CÜ thÌ triỴu chưng nhõ nhau, thÌ hiỴn bẻnh lỷ
từỗng tỳ nhau nhừng khỏng phăi mi mửc ẵổ bỴnh giâng nhau .
2.2.2.4 Mỉt triỴu chưng bỴnh cÜ thÌ cĩ nhiậu nguyn nhàn khc nhau tc
ẵổng .
Triẻu chửng bẻnh lû trÅn cáng trƯnh l¡ nưt . M¡ nưt thƯ cĩ ẵặn hĂng
chũc nguyn nhàn . Mồi nguyn nhàn cho loi vặt nửt cĩ ẵc thù ring .
Nửt ct ẵửt tiặt diẻn cĩ thè do thiặu thắp ch chu kắo . Nửt xin gÃn
ẵÃu dÃm cĩ thè do thiặu cõt ẵai hoc cõt xin . Vặt nửt d ng chàn chim
thừộng do ửng suảt nhiẻt . Vặt nửt vùng nắn cĩ dng nhừ gó cao nỗi
ẵừộng nửt . Nửt do kắo , vặt nửt cĩ chiậu hừống hai nứa hai bÅn xa
nhau ra . Thºm chÏ ch× mỉt dng hƯnh thi vặt nửt củng cĩ thè do ẵặn
chũc nguyn nhàn .
Ngừội kỵ sừ sứa chựa khi nhện vĂo kặt cảu cử nhừ thảy hiẻn sng rò
sỗ ẵó nổi lỳc . Nhừ vy mổt yắu tõ bẻnh cn phăi ẵừỡc quan niẻm rảt
khoa hc . Nhện tọng hỡp nhừng am từộng chi tiặt . Khỏng ẵừỡc ch quan
phiặn diẻn củng nhừ ẵnh kiặn khi chán ẵon nguyn nhàn bẻnh .
2.3 Xặp loi yặu tõ bẻnh cn :
Nhựng yặu tõ bẻnh cn trong ẵĩ că nguyn nhàn gày bẻnh lạn ẵiậu
kiẻn gày bẻnh thệ vỏ cùng nhiậu . Tuy thặ cĩ thè phàn lo i thĂnh yặu tõ
bn trong vĂ yặu tõ bn ngoĂi .
2.3.1 Yặu tõ bẻnh cn bn ngoĂi :
Cc u tâ mái trõéng bÅn ngo¡i cáng trƯnh , khi tc ẵổng qu
mửc dỳ kiặn cho kặt cảu hoc cho cỏng trệnh ẵậu cĩ thè gày bẻnh cho
cỏng trệnh .
2.3.1.1 Yặu tõ cỗ hc :
Loi yặu tõ nĂy lĂ loi ch yặu gày bẻnh cho cỏng trệnh . Nận mĩng

cĩ biặn dng lợn qu mửc quy ẵnh lĂ mổt dng bẻnh kh phọ biặn . Tệnh
trng lốp ẵảt chu tăi dừối ẵy mĩng cĩ nhựng biặn ẵọi nhừ rợt rồng
củng hay xăy ra .Thm tăi ln lốp ẵảt nận do cỏng trệnh làn cn gày lợn
ănh hừờng hoc khi xày dỳng cỏng trệnh bn cnh cĩ cỳ ly khỏng thịa
ẵng , giăi php thi cỏng tùy tiẻn dạn ẵặn sũt lợn cỏng trệnh ẵơ cĩ .
Mửc nừốc ngÃm ln xuõng nh¶t l¡ do h mưc nõèc ng·m ho´c khai thŸc
nõèc ngÃm mnh củng lĂ nguyn nhàn gày sũt lợn .

15


ĩng cc cho cỏng trệnh xày dỳng trong ẵỏ th cĩ cỳ ly kh gÃn
nhựng cỏng trệnh ẵơ cĩ củng gµy nguy hiÌm cho cáng trƯnh n¡y .
Sú bâ trÏ sỗ ẵó kặt cảu khỏng phù hỡp vối cỏng trệnh củng lĂ nhựng
tc nhàn cỗ hc gày bẻnh cho cỏng trệnh . Sỳ ẵt tăi khc vối giă thiặt
khi tẽnh ton kặt cảu củng gày nhựng nổi lỳc lĂm hừ hịng cỏng trệnh .
Nĩi chung thệ nguyn nhàn bẻnh cho cỏng trệnh do nhựng yặu tõ
cỗ hc lĂ kh phọ biặn vĂ lĂ ch yặu trong cc nguyn nhàn .
2.3.1.2 Yặu tõ vt lỷ :
Yặu tõ vt lỷ gày bẻnh cho cỏng trệnh củng kh nhiậu . Dừối ẵày
lĂ nhựng yặu tõ chẽnh :
(i) Nhiẻt :
Sỳ thay ẵọi nhiẻt ẵổ vèi biÅn ½ỉ lèn l¡ ngn phŸt sinh sõ co dơn
ca kặt cảu . Bõ trẽ khe nhiẻt khỏng hỡp lỷ t o ra nhựng vặt nửt do kặt
cảu dơn nờ vĂ co ngĩt .
Nhiẻt ẵổ qu cao lĂm cho vt liẻu cảu thĂnh bổ phn cỏng trệnh b
lơo hĩa nhanh , cŸc bỉ phºn cáng trƯnh thõéng xun tiỈp xợc vối nhiẻt
thừộng mau mn , d thay ẵọi tẽnh ch¶t .
(ii) CŸc lo i tia nhõ bưc x , hãng ngo i , tø ngo i ...
NỈu quan sŸt nhựng cnh cứa phỗi mừa nng vối cnh cứa dè trong

bĩng ràm thệ cnh cứa ẵè ờ nỗi mừa nng mau hịng hỗn . Mi nhỳa phỗi
vĂi vũ nng lĂ giín , mn , trong khi nặu ẵè trong nhĂ thệ thội gian dùng
ẵừỡc kắo dĂi hỗn nhiậu .
Khi băo dõëng bÅ táng c·n che Ÿnh n°ng trúc tiỈp chÏnh ½Ì ng¯n
ng÷a nhùng tŸc ½ỉng cða cŸc tia , m¡ thúc ra chõa cÜ nhùng nghiÅn cưu
thºt ho¡n ch×nh vË nhựng tc ẵổng nĂy .
(iii) Sỳ thay ẵọi p suảt ½ỉt ngỉt :
Sú thay ½äi Ÿp su¶t ½ỉt ngỉt dÍ lĂm cho kặt cảu b nhựng vặt
nửt cĩ dng chu xung mnh .
2.3.1.3

u tâ hÜa hàc :

CŸc u tâ hÜa hc gày tc hi cho cỏng trệnh kh phọ biặn .
Nhựng cỏng trệnh săn xuảt thăi cc chảt axit nhừ nhĂ my accuy thệ
dung dch axit thăi tc ẵổng ln cỏng trệnh lĂm hừ hịng cc bổ phn
kặt cảu . Hỗi chửa hĩa chảt nhừ khỏng khẽ ờ ven bièn , kháng khÏ ê vïng
bÙ á nhiÍm cđng cÜ tŸc ½ỉng ½Ỉn cáng trƯnh .
Kháng khÏ ê mái trõéng g·n nhĂ my hĩa chảt củng lĂm cho kặt cảu
b ănh hõêng .
16


.

Mỏi trừộng bièn phăi cĩ giăi php chõng n mín ẵc biẻt cho kặt cảu

Sỳ sứ dũng phũ gia hĩa ẵíi hịi phăi nghin cửu thn trng . Trong
cc tiu chuán thừộng hặt sửc lừu tàm ẵặn sỳ sứ dũng cc hĩa chảt sinh
clo , sunphat ...

2.3.1.4 Cc yặu tõ sinh hàc :
NhiËu khi chỵng ta kháng ngé rÅu bŸm mt ngoĂi cỏng trệnh hay tăo
sinh sỏi trong khe k nửt ca kặt cảu li gày tc hi cho cỏng trệnh . Cc vi
khuán , r ru , tăo qu trệnh hợt nừốc nhă ra cc axit lĂm cho hịng vt liẻu
xày dỳng , n mín kặt cảu . ỗn giăn chì lĂ ru tăo giự nừốc trn mt kặt
cảu củng thợc ẵáy sỳ gì nhanh cho kặt cảu .
2.3.1.5 CŸc u tâ sø dịng :
QuŸ trƯnh sø dịng cáng trệnh , sỳ duy tu , băo dừởng ẵnh kỹ
khỏng thỳc hiẻn ẵè cỏng trệnh cĩ nguy cỗ hừ hịng nng mối nghỉ ẵặn
sứa chựa lĂ mổt nguyn nhàn lĂm ng°n ti thà cáng trƯnh .
ViỴc sø dịng tïy tiỴn , sú ½ịc ½Áo vá tỉi v , va ½ºp mnh thừộng
xuyn lĂ nguyn nhàn gày nhiậu thử bẻnh cho cỏng trệnh .
2.3.2 Cc yặu tõ bẻnh cn bn trong :
Cc yặu tõ chửa ẵỳng trong nổi ti cỏng trệnh củng cĩ thè
lĂ nguyn nhàn vĂ ẵiậu kiẻn ẵè gày bẻnh . Ta nu nhựng yặu tõ bn trong
ch yặu :
2.3.2.1 Yặu tõ sứ dũng vt liẻu :
Viẻc sứ dũng vt liẻu ẵợng quy chuán lĂ yặu tõ quan trng nhm băo
ẵăm tuọi th cỏng trệnh . Sứ dũng vt liẻu khỏng ẵợng quy chuán dạn
ẵặn tệnh trng cỏng trệnh hừ hịng trừốc tuọi th quy ẵnh . Nhựng nỗi
sứ dũng vt liẻu khỏng ẵt quy chuán lĂ mÃm mõng bỴnh .
Trong bÅ táng thƯ cât liỴu , xi m¯ng vĂ nừốc lĂ vt liẻu thĂnh phÃn ch
yặu . Că ba loi vt liẻu nĂy phăi ẵăm băo chảt lừỡng ẵóng bổ . Xi mng
khỏng băo ẵăm tẽnh cỗ lỷ hĩa dạn ẵặn chảt lừỡng kắm . Sứ dũng xi mng
kắm phám chảt lĂ nguy cỗ hĂng ẵÃu ẵạn ẵặn bỴnh ho n cho cáng trƯnh .
Cât liỴu thá l¡ sịi , sịi dm , ẵ dm , nặu khỏng băo ẵăm chảt lừỡng lĂm
sao mĂ to ẵừỡc bổ xừỗng cửng cho kặt cảu . Cõt liẻu thỏ phũ thuổc th¡nh
ph·n thch hàc , ½ỉ to , kÏch thõèc ht , sõ lừỡng cc ht khỏng ẵt tiu chuán
, ẵổ nhŸm bË m´t , ½ỉ sch cða ht , sú pha lạn chảt cĩ hi ... Chợng ta
mong muõn cừộng ½ỉ bÅ táng sø dịng nhùng n¯m tèi phä biỈn sÁ l¡ C

30 , C40 , C50 . Muân vºy , chảt lừỡng vt liẻu , nhảt lĂ chảt lừỡng cõt liẻu
phăi ẵừỡc nghin cửu vĂ trièn khai khai thc cĩ hẻ thõng .
CÃn nhanh chĩng cĩ chiặn lừỡc cho cõt liẻu ca b tỏng mối mong
pht trièn tõt ẵừỡc cáng nghỴ bÅ táng trong nhùng n¯m tèi . ThÏ dò nhõ
17


khng ẵnh cõt liẻu chiặn lừỡc
cắramic chng hn .

bn cnh ẵ dm tỳ nhin lĂ sịi xõp

Lảy thẽ dũ khc vậ gch . Quy ẵnh ẵảt khỏng ẵừỡc lạn cc ht ẵ
vỏi . ảt nung gch lạn ẵ vỏi , khi nung chẽn , nhựng vin gch lạn ht ẵ vỏi
s biặn thĂnh gch lạn vỏi sõng . Khi gp ám hay gp nừốc cc ht vỏi hợt
nừốc ẵè biặn thĂnh vỏi , vĂ nhừ thặ b trừỗng nờ thè tÏch l¡m cho g ch bÙ
nä vái , nhiËu viÅn gch b nửt vở.
Vt liẻu xảu , khỏng ẵt cc tiu chuán lĂ mÃm mõng bẻnh bn trong
kặt cảu, bn trong cỏng trệnh .
2.3.2.2 Yặu tõ kặt cảu , cảu to cỏng trệnh :
Yặu tõ kặt cảu vĂ cảu to cỏng trệnh chửa ẵỳng sỳ tọng hỡp că vt
liẻu xày dỳng vĂ trệnh ẵổ thiặt kặ .
Cĩ vt liẻu tõt m¡ thiỈt kỈ kháng tât thƯ cđng khÜ cÜ ngái nh¡ bËn
vùng . ‡Ì mỉt sai sÜt n¡o trong quŸ trệnh tẽnh ton kặt cảu lĂ nuỏi mổt
mÃm bẻnh trong cỏng trệnh . Trong tẽnh ton cỏng trệnh thệ giăi php sỗ
ẵó kặt cảu lĂ yặu tõ quan trng . Cảu to kặt cảu củng lĂ mổt yặu tõ
bn trong cáng trƯnh quan tràng . C¶u to sai cđng l¡ nỗi nguón gõc bẻnh
cỏng trệnh .
III . Khi niẻm vậ bẻnh sinh :
Bẻnh sinh lĂ mỏn nghin cửu vậ cỗ chặ pht sinh , pht trièn vĂ kặt

thợc ca bẻnh .
Khi cỏng trệnh hay kặt cảu chu cc tc nhàn gày bẻnh thệ qu
trệnh din biặn ra sao , cỗ chỈ cða quŸ trƯnh diÍn biỈn , sú tiỈn triÌn ca
bẻnh lĂ ẵõi từỡng nghin cửu ca bẻnh sinh .
Bẻnh c¯n v¡ bỴnh sinh l¡ hai lØnh vúc nghiÅn cưu lin quan mt thiặt
vối nhau . Biặt bẻnh cn thệ giăi php sứa chựa chẽnh xc . Biặt bẻnh sinh
cĩ thè ngn ch sốm ẵừỡc bẻnh , hn chặ ẵừỡc tc hi củng nhừ tr liẻu ngay
tữ khi mửc ẵổ hừ hịng chừa ẵng kè lĂ mổt giăi php tõt .
Nghin cửu bẻnh sinh , ẵậ ra nguyn tc phíng bẻnh , biặt cch gện
giự cho cỏng trệnh bận làu , kắo dĂi tuọi th phũc vũ lĂ ẵiậu hựu ẽch .
Mổt bẻnh trong din biặn ẵÃy ẵ trăi qua cŸc théi kü : m°c bỴnh ,
théi kü tiỴm phŸt , thội kỹ toĂn pht vĂ thội kỹ kặt thợc .
Trong mồi thội kỹ nĂy cĩ tc ẵổng ca bẻnh ½ãng théi cđng cÜ tŸc
½ỉng cða sú châng ½ë li bẻnh . Sỳ chõng ẵờ li bẻnh chẽnh lĂ sỳ tỳ sp
xặp , ẵiậu chình li nổi lỳc ẵè cổng ẵóng cc kặt cảu tham gia chu
lỳc chung khi mổt kặt cảu nĂo ẵĩ suy giăm chu lỳc .
iậu khc giùa bỴnh hàc cða ngõéi vèi bỴnh hàc cáng trƯnh ê chå
ngõéi l¡ mỉt sinh vºt cÝn cáng trƯnh kháng phăi lĂ sinh vt . Sinh vt
thừộng tỳ ẵiậu chình cỗ thè bng sỳ săn sinh ra khng nguyn chõng li
kÏch thÏch ngoi lai . Cáng trÖnh kháng tú l¡m ½õìc ½iËu ½Ü . Sú phµn phâi
18


li nổi lỳc lĂ hiẻn từỡng b ẵổng theo nhựng quy lut cỗ hc , vt lỷ hc do
ngừội thiặt kặ cảu to nn vĂ cĩ thè dỳ liẻu tữ khi thiặt kặ cỏng trệnh .
Nm quy lut bẻnh sinh giợp con ngừội can thiẻp kp thội vối cỏng
trệnh b bẻnh . Khỏi phũc kp thội cỏng trệnh hừ hịng cÜ thÌ t o li sú l¡m
viỴc bƯnh thõéng cho cỏng trệnh . Nặu khỏng cĩ sỳ can thiẻp ca con
ngõéi , cáng trƯnh sÁ xºp , xịp .
TƯm hiÌu bẻnh sinh ca tững loi bẻnh qua tững giai ẵon giợp ta ch

ẵổng ẵõi phĩ vối din biặn tệnh hệnh . Tệm hièu bẻnh sinh giợp cho sỳ
ẵnh liẻu kặ hoch duy tu , søa chùa kÙp théi , dú bo khă nng nguy hièm
cho viẻc sứ dũng cỏng trệnh .
Bẻnh nguyn ( bẻnh cn ) ẵĩng vai trí khời pht , sau ẵĩ lĂ qu
trệnh bẻnh sinh . Qu trƯnh bỴnh sinh li cÜ thÌ cÜ bỴnh c¯n mèi . Sỳ từỗng
tc giựa bẻnh cn vĂ bẻnh sinh lĂ sỳ kặt hỡp cht ch .
Sau ẵày lĂ nhựng nắt chẽnh trong qu trệnh bẻnh sinh :
2.3.1 Vai trí yặu tõ bẻnh cn trong qu trệnh bẻnh sinh :
Yặu tõ bẻnh cn ẵĩng vai trí quan trng trong din biặn ca bẻnh .
Tùy theo cừộng ẵổ , thội gian tc ẵổng vĂ v trẽ tc ẵổng mĂ din biặn
ca bẻnh khc nhau .
2.3.1.1 Vậ cừộng ẵổ :
Khi bẻnh cn cĩ cõéng ½ỉ lèn tŸc ½ỉng lÅn cáng trƯnh l¡m cáng
trƯnh làm bẻnh ờ thè cảp . Mổt kặt cảu chu xung lúc va chm mnh , mỉt
cáng trƯnh bÙ b¬o cảp lốn , mổt cỏng trệnh chu tc ẵổng ca mỏi
trừộng chửa khẽ xàm thỳc nóng ẵổ cao gày nguy hièm ờ thè cảp . Phăi cĩ
nhựng quyặt ẵnh tr liẻu sốm , nặu khỏng nĩi lĂ khán cảp .
Khi nhựng tc nhàn gày hi cĩ cừộng ẵổ yặu hỗn , tuy s dạn ẵặn
nguy hièm cho cỏng trệnh nhừng ẵíi thội gian làu hỗn . Cĩ nhựng bẻnh
cn từờng nhừ ẽt tc ẵổng ẵặn cỏng trệnh , chng hn nhừ khĩi , nhừng
nặu khĩi cĩ nóng ẵổ ẵm ẵc tc ẵỏng làu dĂi củng lĂm nguy hi cho
cỏng trệnh .
2.3.1.2 Thội gian tc ẵổng :
Cĩ nhựng tc ẵổng nhảt thội khỏng hoc ẽt ănh hừờng ẵặn cỏng
trệnh . Nhừng nặu tc ẵổng làu dĂi li lĂm nguy hièm cho cáng trƯnh .
Nhùng ngái nh¡ g·n ½õéng cÜ xe cỉ nng ẵi thừộng xuyn vối mt ẵổ
lốn thừộng lĂm ănh hừờng ẵặn cỏng trệnh . Nặu tÃn suảt ẽt thệ hÃu nhừ
khỏng ănh hừờng bao nhiu .
Thội gian lĂm cho thắp trong kặt cảu ửng lỳc trừốc b chùng dơo .
Thội gian dĂi ẵè kặt cảu trong mỏi trừộng n mín lĂm cho hu quă nghim

trng .

19


ĩng cc bng bợa cho nhiậu cc sàu s ănh hừờng ẵặn cc cỏng
trệnh làn cn trong phm vi bn kẽnh ănh hừờng .
2.3.1.3 V trẽ tc ẵổng :
V trẽ tc ẵổng ca cc yặu tõ bẻnh cn rảt ănh hừờng ẵặn bẻnh
hc cỏng trệnh . Cõt thắp b gì ê nhùng vÙ trÏ nỉi lúc nhÞ Ït nguy h i
hỗn ờ v trẽ nổi lỳc lốn .
Thỏng thừộng bẻnh cn khc nhau gày ra nhựng tc ẵổng ln v trẽ
khc nhau . V trẽ tc ẵổng theo bẻnh cn cÜ nhùng quy luºt cða nÜ .
Nhõng cđng cÜ thÌ cĩ nhựng yặu tõ bẻnh cn khỏng theo quy lut phọ
biặn , thừộng v trẽ xuảt hiẻn triẻu chửng ờ nhựng nỗi xung yặu ca kặt
cảu hay ờ chồ cĩ m·m bỴnh tiÅn thiÅn .
2.3.2 Vai trÝ cða sú châng ẵở ca cỏng trệnh vĂ kặt cảu trong qu trệnh
bẻnh sinh :
Cỏng trệnh vĂ kặt cảu ẵừỡc chặ to phù hỡp vối mỏi trừộng thệ ẽt b
bẻnh hỗn nhựng cỏng trƯnh kháng phï hìp vèi mái trõéng . Nhùng cáng
trƯnh ê mái trõéng cÜ tÏnh ¯n mÝn thÖ nhùng cáng trệnh hoc kặt cảu
cĩ băo vẻ chõng n mín thừộng bận vựng hỗn nhựng cỏng trệnh băo vẻ
kắm .
CÃn cĩ nhùng quy chỈ sø dịng cho nhùng cáng trƯnh c·n cĩ chặ
ẵổ sứ dũng ẵng lừu tàm ẵè kắo dĂi ti thà cáng trƯnh .
2.3.2.1 Ti cáng trƯnh hay kỈt cảu :
Cỏng trệnh sứ dũng ẵơ làu nm , nhựng tŸc ½ỉng cða mái trõéng
v¡ théi gian l¡m cho nÜ khỏng thè chu tăi tõt nhừ củng cỏng trệnh ảy mối
lĂm . Qua thội gian , tẽnh chảt cỗ , hÜa , lû cða vºt liỴu tä hìp nÅn cáng
trƯnh thừộng thay ẵọi .

Khi nghin cửu bẻnh cn củng nhừ tệm hièu bẻnh sinh cÃn chợ ỷ ẵặn
ẵc ẵièm nĂy . Sau mỉt théi gian sø dịng , khi c·n thiặt , cĩ sỳ ẵnh
gi li khă nng chu lỳc ca kặt cảu hiẻn hựu .
2.3.2.2 Loi , dng cỏng trÖnh :
Loi , dng cáng trÖnh khŸc nhau cÜ quŸ trệnh bẻnh sinh khc nhau .
Cỏng trệnh bng kặt cảu kim loi cÜ quŸ trƯnh bỴnh sinh khŸc vèi cáng
trƯnh bÅ táng cât th¾p . Cáng trƯnh b±ng gå cÜ quŸ trƯnh bỴnh sinh
khŸc vèi cáng trƯnh bÅ táng cât thắp
Cỏng trệnh dàn dũng cĩ qu trệnh bẻnh sinh khc cáng trƯnh cáng
nghiỴp vƯ mái trõéng chưa dúng cđng nhõ kièu dng cỏng trệnh cỏng
nghiẻp khc cỏng trệnh dàn dũng .
2.3.2.3 u tâ ngoi mái :
20