so sánh thơ thiên lý trần và thơ haiku nhật bản








So sánh yếu tố thiền
trong thơ Haiku
và thơ thiền Lý - Trần


GVHD: 
- 2014








1.  K38.601.171
2.  K38.601.055
3.  K38.601.085
4.  K38.601.036
5.  K38.601.079
6.  K38.601.139
7.  K38.601.165

8.  K38.601.120
9.  K38.601.028
10. Trang K38.601.151
11.  K38.601.108
12. K Mah Ri Lan K38.601.062
13. Dung K38.601.108
- 




 1
1.1 Khái ni 1
1.2 n Vit Nam trong bi cnh Thi Lí Trn và
Pht giáo thin tông Lí  Trn 3
1.3 n Nht Bn trong bi cnh Th
Pht giáo thin tông Nht Bn 6

  NH NG CA YU T THIN GI 
THIN LÍ TR 10
2.1 V ni dung
 tài
 10
 12
2.1.2 Th hin tinh thn thin 14
2.1.2.1 Tinh th 14
2.1.2.2 Tinh th  19
2.1.2.3 Tinh th 21

- 

2.1.3 Th hin cái nhìn ca Thin: 23
2.1.3.1 ng, vn vt luôn bii, chuyn hóa. 23
2.1.3.2 Th hit nh ki bii và vt 25
2.1.3.3  31
2.2 V ngh thut: s ngn gng, hàm súc 36
2.3 Lí gii s ng 40

 NHM KHÁC BIT CA YU T THIN GI
THIN LÍ TR
3.1 Ni dung 42
 tài 42
i 43
ng thiên nhiên 47
3.2 Ngh thut 58
3.2.1 Không gian ngh thut 58
3.2.2 Thi gian ngh thut 64
3.2.3 Hình th 70
 71
 76
 77
- 



 82
 84
 85

3.3 Lí gii s khác bit 86

NG KT 89
 90

- 

1


1.1 


i chung nó không

n phi có ba tính cht: Truyn nhc
cm nhn th gii ca Thin hc, bc l c v p ca th gii, ca tâm hn và là
a tng l cao cp, tng lp trí thc bit, không ging vi tình cm
Pht giáo dân gian.
Nguyn Phm Hùng trong lun án n d  m th loi vào vic
nghiên cc Vit Nam thi Lý  Tr ng kt quan nim v 
n là các bài km c k t trit lý, mt
quan nim Thin hay mt bài hc Thic va ng Thin va mang
ng thi ca có tính trn thn là tha c nhng
u và yêu thích trit lý Pht giáo, bày t trc tip hay
gián tip trit lý, cm xúc hay tâm lý Thiy, khái nin mang mt
i rng, có tính cht m.
Dòng thi cng lan tri  t là Thi
nh th
ng hn ch t nó làm m

ca thin ca các v c, k c nhn. Thin
ng nhng kinh nghi
n. C
t Bn Sogi hiu Thin và nc
v Thit
- 

2

t Bn t s tht ca
Thin Pht giáo là m     t chân lý tánh không thuc giáo phái
Thin. Trái li có mng danh Trung Hoa và Nht Bn có chút duyên vi
Thin cho nên xut thn nh tình BD
ri Thi gio nim vui gia
cái thi hn mang th s và vic rao ging v ngn ngun trit thuy
li nhiu l         a Thi     i tr
nhng ngôn t dính dáng qua dòng thi ca Thin.




-
 -


Ngôn ng ca Thin, không phi ngôn ng mà chúng ta thng s dng. Ngôn
ng thin là làn sóng giao cm gii truyi nhn, là ngôn ng i
không cùng tn s thì không th bc, không th cm nhng
y ti sao ch có mt mình ngài Hu ng
ng by by.

- 

3

1.2 

1.2.1 



               -


-

 





  









- 

4

















1.2.2 
Tr


n
----
t hin hai dòng Thin mi: Thin phái Th
Thng thành lp vào thn phái Trúc Lâm do vua Tr
p.

- 

5

n tông Vit Nam thi Lý -
Tr   i   n tông th gi n
 con mt hu v vi cái tâm h
n tông Vit Nam có nhc

Th nht, Thin tông Vit Nam có s kt hp cht ch v
t tông, Tng Lão Trang ca Trung Quc và
nh
Th
u vi nn ngoi xâm, pht v c lp
t ch o Thin Vit Nam là mo Thin rt nhp th


i lc tham gia
vào vic xây dng và bo v c hay gi nhng chc v rt quan trng trong triu
, c vn cho nhà vua trong vii ni ngo

 










- 

6







1.3 

1.3.1 
Thi k
u cho thi k ci  Nht B

B

s thng nht mu phong kin,
 trong mt ch  hành chính ngày càng l qun lý s kt hp
gia tp quyn và tn quyn. Nhà Tokugawa ngày càng mth k thng
tr u tiên: vic tái phân pht mang li cho h gn 7 triu koku, kim soát các
thành ph quan trng nht, và h th a tô mang li khon thu to ln. Nhà
Tokugawa không ch cng c quyn kim soát ca mình vc Nht mc tái
thng nht, h t quyn lng có vi Thiên hoàng. Hàng lot các b
lu u chi danh. Tp hp các quy tc xã hi
hoàn thi
mi cá nhân không có quyn pháp lý  thc th pháp lý
nh nha v c quyn ca mc quan trng nht

 mi tng lp xã h, n kinh t i thi Tokugawa
bao gm  hóa, phát trin vn chuyn hàng hóa, nu là c ngoi
t bc, vic buôn bán và th công nghip tr nên ph bin. Ngh
- 

7

xây dt cùng vn  các
phiên giám sát ving nông nghip và m rng ngh th
Pht giáo và Tho u quan tri thi Edo. Pht giáo, kt hp
vi Tân Nho giáon cho li ng x trong xã hi. Mc dù không có
quyn lc chính tr hùng m, Pht giáo vc tng lp trên
tin theo. Lnh cm Công giáo giúp Phng li vì Mc ph yêu cu tt c mi
i các chùa.



1.3

n tích cc trong
vic ph bio Pht. T  sau, Pht giáo tr thành công c  yên dân tr quc,
c hoàng tu cho xây dng chùa chin.
-

   Tam Lun Tông,
Thành Thc Tông, ng Tông, Câu Xá Tông, Lut Tông và Hoa Nghiêm Tông
u hong mnh m.
-1185), Thiên hoàng Kammu n kinh Heian
ng thKukai  gi Nht sang
Trung Qu hc tp Mt Tông - a. Cng lu

ng Pht giáo mi xut hi    i kháng vi Ph   i Nara.
Saicho (khai sáng Thiên Thai Tông) và Kukai (khai sáng Chân Ngôn Tông) lt
ly núi Hieizan (T Du Koyasan  xây dng chùa và
phát trin, truyn bá Mt Tông Chính t  mà mt tông phái m
- 

8

xut hin và lan truyn mnh m là T Tông vi ch m s gii
thoát  th gii bên kia
akura, Pht giáo ch 
tr quc an dânn di mn dn sang cu nhân
 th thi Kamakura các tông phái mi xut hin vô s k, có th nói là hn lon. Các
tông phái mi này còn phi chu nhiu s  kích t nhng tông phái hin
hn khi tn ti bn vng thi mt lung gió cách

-1-1868),
sau cái cht ca Toyotomi Hideyoshi, Tokugawa Ieyasu lên nm quyn Phi
s qun lý ca Mc ph. Th lc Pht giáo ln nht by gi là T Chân Tông do
có ni lon nên phân lit qu là t suy y. Bng
hai ch  terauke và honmatsu, Mc ph to ra mt th cân bng quyn
lng cng Nho
giáo. V trt t xã hi, Mc ph a v c
 kinh t ca các chùa m
cng c i. K t 
mi tp trung vào vic hc tp và ph bin giáo lý nhà Pht cho các tng lp bình dân.
Cái gng Thin Tông Nht Bn nhân vy mc mt khuôn mt thc
s







               

- 

9




n không nhng phc và ti sng tinh thn,
mà tip tc m rng tc khác ca cuc sn mang trong mình
ng trn li (dù là vua,
c ra khi nhu khô khan, cng nh nhp th, giúp
i, to nên tinh thn khai phóng, ci m, va siêu thoát li va g

- 

10



2.1 dung
2.1.1 
2.1.1.1 Đề tài thiên nhiên
ng chup,
Hoa, t, núi, sông."

Mng  tài thiên nhiên luôn là m tài ch 
m
trong phn Lý-Tri l, 
luôn có nhng tác phm vit v hình nh thiên nhiên bi thiên nhiên gn
bó mt thit vi cuc sng ca con ni. Con
i thanh thn và bình d c thiên nhiên, khi con
n vi tr v  mình
nht, nh nhàng và thoi mái, mi cm hng ngh thutrào dâng. Và nhiu
nhà nghiên cn lin v
ting hát b yu t trên cho ta thng gin Lý
Trnh c
ch o.
 i nh
tìm ln phác:

Con ch nhy vào
Vang tic xao"
- 

11

mt quan sát thiên nhiên và con mt nhìn vào n
 sâu sm. Trên b mn ch v ra mt bc tranh
p hoàn chnh vi nhng hiu qu         ng
n vi nhn Tokyo và có l m t trên cao xung mt khu
n ci cùng mt cái ao rêu ph kín b. Tht nhiên vang lên ting
mt chú ch nhy xung mm trong mt bui chi
Cái ao có th . Còn chúng ta, nhi trong vòng sinh t,
không khác gì hình nh nhng con      c tung tóe lên trong
khonh khc lan ta thành vòng tròn ri li phng lm. Hình nh con

ch nhng cho nim khát vng hòa nhp bn
th v  cái ta hòa nhp vi ngun mch s sng cun cun chy trong
 này.
n Lý-Try, hình nh thiên nhiên là ch yu, các thi nhân,
thii lòng vi cnh núi sông dài, vi ác tê, tri tm mt
vi cánh bng xung chiu vãn, ri ngm
ci trên nhi
thin sng gi thy tâm hn mình , vi nhng cm xúc
 không gn nim trn tc.

L  
Thy khi châm thanh vô mch x,
Mng nguy
(- Trn Nhân Tông)

- 

12

Thin gia cm nhn thiên nhiên bng tâm hi, an nhiên, bi h cho rng
bn th c là trng t t i tuyi, tâm trong sut thì
có th hòa nhp vào bn th c vn vt. Thiên nhiên qua cái nhìn ca thin
gia mc dù bình d i thng thin.
c lng nh n hu khônch vng lng
c nhn thc bi ting phi là th pháp dng
dy nhng mi quan h i lp gc dùng ph bing thi.
2.1.1.2  i vi cuc sng trn th
c là nhân ht chân lí, cho dù là Pht
  cp
i và cuc sng trn thc khi tr thành mt nhà nho, mt

thin thì h ng, sng mt cuc sng trn th. i v
 n gn lin vi cuc sng
trn th nhnh vi cuc sng trn th.
Hu ht nhng thit Nam thi Lý-Trt Bu
là nhi vì vc khi nói ting nói co thì
i nói ting nói ci, v i cuc sng trn th. 
ó i vi tinh
thc và ý chí bo v t nc


- 

13

"Quc t ng lc,
Nam thiên lý thái bình.
Vô n các,
X x t
(-)
n Nht Bn (Haiku)hình i và cuc sng trn th 
 cp rt nhiu, thm chí  n Vit Nam thi Lý-Trn.
y là ting khóc m ca Basho:
" L tràn nóng hi
Tan trên tay tóc m

Hay là n i ci cha nh n hình i v 
i:
"Không còn m
Mt mình em bé ti


(Isaa)
-

 


- 

14

2.1.2 
2.1.2.1 Tinh thần “vô ngã”
ng thiên h
Duy ngã 
(Trên tri tri ch có bn ngã là ln nht)
ng nht, bt bin và
t ti. Mu có Pht tính, tc cái tính giác ng, sáng sut, hn nhiên.
i sinh ra ng, có giác quan tip xúc vi ngoi vt nên t
ng xuyên cm ng vi ngoi vt: vui, bun,
n, hn, c bit là ham mun. Mà nhng ham mun này s
dn nhng kh phin não. Vì th chúng ta phi bit buông b 
c cái tâm an nhiên và t ti. Mt trong nhpháp n

là mt khía cnh ca tinh thn phá chp. Trong vô vàn cái
chp ci, cái chp khó phá b nhy cái tôi
thm , mt cái tôi v kim lc.
t lên trên s phân bit ta- i, s tranh chp
- thua, dn cái tâm ng, an nhiên.
Th hin rõ nht tinh th    n Lý Trn là tr  
ng xut hin Quang. Nh, quên là trng thái cm xúc gn lin vi

cái tôi, cái ngã. Hii quên tt c.
- Quên thi gian, ngày tháng:
 ch nht
Cúc hoa khai x t ( Cúc hoa)
- 

15

- Quên thc ti, ngoi vt:
n
(To thu)
- i và quên c s tn vong ca chính bn thân mình:

(Quên mình, i, quên ht tt c)
(Cúc hoa 3 - Hoa cúc3)
 d dàng bt gp trn ca Nht:

t
cây ch
(Basho)
Hay:
ng bit quên
hoa trong bình cht n
m
(Shiki- Lê Thich)
Tuy nhiên, tinh th hin rõ nht  ch các nhà
t ít khi trc tip bc l cái tôi tr tình c nhng
bài Haiku là nhng bc tranh thiên nhiên hiy, không h b cái nhìn
- 

16

nh kin, nhng cm xúc ch quan ca cái tôi làm cho thiên lt bc
tranh không có li bình.
Mu cn khnh là tinh th  ph
nhn, xóa b bn ngã, xóa b i mt cách phi nhân bn mà là s gii phóng
tuyt qua nhng ràng buc cnh kin do cái
nhìn nh nguyên ca bn ngã to ra. Trong khonh kh
nhi ngã, hòa cùng nhu ct qua cái hu hn ci
 ng tn cùng cái vô hn c.
Sabi (tch) là cm thc ni tri c hin tp trung nhng
ca Thin tông. Sabi là linh hn ca tch mch, tch liêu, là cm thc v s ch
sâu xa ca s vt, nhìn thy chúng t bc l nhu k di
m thc hùng tráng ch không ph
không mang tính bi ly. Nó là s ch không có gii hi và s vt
 trong cng sâu xa chính là lúc tt c i
b tin vào try, sabi là nim cô tch vô ngã.
Theo kinh nghim thin quán, khi lng vào nim ti ta s lng
c s chuyng ca vn vt:
ng ve kêu
th
trong cõi qu
(Basho)
Nhng hình nh trên c hin mt khung cnh bu
bi ting ve kêu khc khong âm thanh mnh và sc ca
ting ve th hin nim cô tch vô ngã ca thn nm ra
và tr nên vô ngi. Trong tii vt dung cha
ln nhau. Vn là tii
- 

17

vn rn ràng vi nh ng ca nó i  chn n ào sôi
ng mà chính là trong tâm thc, trong cõi tch liêu.
Nim cô tng ve, ting chim cu gáy có tan bin v
mnh thì trong bin thin ln có s
xao ng. Chính nhng âm thanh nh  cô liêu càng thêm cô liêu:

bóng dài ca núi
r
(Issa)
Mô t khung cnh ca núi rng vào mt sáng thu có nh
to nên mt không gian vng lng vi hình dáng  dài.  
lên khe kh ng cành cây hay trong cnh sc thiên nhiên cô tm
 i tm thc sabi th
hin rõ trong nhn to thành giá tr ca nó:
Nm
dòng sông Ngân hà
ri ch nm
(Ransetsu)
Nc gic nhìn lên try di Ngân hà không còn nm  ch
 vng ct
 , tác gi to nên mt cnh cô tn
i và s vu chìm vào khong không
nh c, chìm vào cái sâu thm ca b 
y cm thn m trong mt bài haiku ni ting:
- 

18


cánh qu u
chi
(Basho)
Bng nhng nét phác th nên mt bc tranh mùa thu mang
n t S im lìm ca cánh qu  héo
ht ca cành cây khô và s ch ca chiu thu là hin thc to thành cái sâu thm,
vô hn ca cm thc sabi.   din t quang cnh m
gin d và cô tch bng mt thi pháp mà nhà nghiên cu Henderson g
ti t  dng hp lý.
C ba s vt: con qu        i lp nhau to thành mt
khung cnh tht m cô tch. Nu con qu, cành cây khô là cái hu hi lp
vi nó là cái vô ho nên mt ni bun qunh hiu ca mt mng
thiên nhiên và bi xót xa bun ti cc th
y ry nhng cha xã hi? Cm nhn v
này, Henderson cho r  n là phong cu
xung mt chiu thu git con qu, nó còn là s n ca
i, nh xíu ca con qu vi bóng tnh ca bui chiu
hôm và vi nhiu u khác na tu 
Tóm ln  s thi. Bao nhiêu ni
 u do s lm mê lm mà có. Chúng ta phi sáng sut dùng trí tu quán
sát k  vén bi t vô th. Nhng kh ng th tip din, khi
mê m b dit si, do nhn xét sai lm, chúng ta thy si dây kêu la rn,
ri kinh hoàng s c ngc soi sáng, nhìn k li, chúng ta mi thy tht là
dây. Khi thy rõ là dây ri, chúng ta mi h ng khip, tâm hn an tnh tr
li.Dùng trí tu quán vô ngã, tc là chúng ta cc soi rõ si dây. o giác sai lm
- 

19

ng là rn hay là ngã, lin. Nhng kh  không còn ch nào n
náu.
2.1.2.2 Tinh thần “tự do”
Bên cnh tinh thn vô úy, m tinh thn t 
mt trong nhng yu t n tr c sn t do
c th hin qua nhiu khía cnh mà phi k nh t do trong
ving. Ning thy thì khi tu hành phtránh
 c t  n vì
quan nit là t th, h vc lng hnh
u này th hin rt rõ tinh thn t do y không
phi là s phóng túng, buông th mà là s phóng khoáng. S phóng khoáng th hin
qua hình nh mt ông lão chài cá say gic nng và khi tnh dy thì thi v
ng vô cùng. Và nhng cái hn tp ca cu
ng c cái l an nhiên, t ti này:
n lý thanh giang vn lý thiên
Nht thôn tang giá, nht thôn yên
c vô nhân hoán
Quá ngt tnh lai tuyt mãn thuy
(Không l-72)
S th do không ch  nhng mà còn có c  nhng
chi

- 

20

 mùa hè
trên ngôi m nhng chi
mãi v 
(Basho)

Có là gì khi phi s cho cu th ging? Nhi chin
binh vn luôn mang trong mình nhng gi s mt ca nh
c trên m do, t do không phân bit s sng và cái cht.
Hay n l Trn Nhân Tông, chúng
 bt gp tinh thn t do này:
 o hãy tùy duyên
H t ng li
Trn Nhân Tông cho ri s
nào th t thì c ng thun theo t nhiên mà làm!
t báung.
n theo t nhiên thì cái chn kn
t:
m bnh gia cuc lãng du
Mng hn còn phiêu bt

 n cn còn phiêu
bn cái cht l  t thì
ngt s t ng ca mình. Bi nu ta