(Luận văn thạc sĩ) nghiên cứu đặc điểm phân bố, sinh thái và đặc điểm tái sinh tự nhiên của loài cây bách vàng (xanthocyparis vietnamensis fajon hiiep) tại xã ca thành, huyện nguyên bình, tỉnh cao bằn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

TRẦN QUANG DIỆU

NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM PHÂN BỐ, SINH THÁI
VÀ ĐẶC ĐIỂM TÁI SINH TỰ NHIÊN CỦA LOÀI CÂY
BÁCH VÀNG (XANTHOCYPARIS VIETNAMENSIS FAJON &
HIEP) TẠI XÃ CA THÀNH, HUYỆN NGUYÊN BÌNH,
TỈNH CAO BẰNG LÀM CƠ SỞ CHO VIỆC BẢO TỒN
VÀ PHÁT TRIỂN LOÀI

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP

Thái Nguyên - 2013

n


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

TRẦN QUANG DIỆU

NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM PHÂN BỐ, SINH THÁI
VÀ ĐẶC ĐIỂM TÁI SINH TỰ NHIÊN CỦA LOÀI CÂY
BÁCH VÀNG (XANTHOCYPARIS VIETNAMENSIS FAJON &
HIEP) TẠI XÃ CA THÀNH, HUYỆN NGUYÊN BÌNH,
TỈNH CAO BẰNG LÀM CƠ SỞ CHO VIỆC BẢO TỒN
VÀ PHÁT TRIỂN LOÀI
Chuyên ngành: Lâm học

Mã số: 60 62 02 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP

Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. ĐẶNG KIM VUI
2. ThS. LA QUANG ĐỘ

Thái Nguyên - 2013

n


i
LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của tơi, có sự hỗ trợ từ
Giáo viên hướng dẫn là PGS TS. Đặng Kim Vui và ThS. La Quang Độ. Các
nội dung nghiên cứu và kết quả trong đề tài này là trung thực và chưa
từng được ai cơng bố trong bất cứ cơng trình nghiên cứu nào trước đây.
Những số liệu trong các bảng biểu phục vụ cho việc phân tích, nhận xét, đánh
giá được chính tác giả thu thập từ các nguồn khác nhau có ghi trong phần tài
liệu tham khảo. Ngoài ra, đề tài còn sử dụng một số nhận xét, đánh giá
cũng như số liệu của các tác giả, cơ quan tổ chức khác được thể hiện
trong luận văn.
Nếu phát hiện có bất kỳ sự gian lận nào, tơi xin hồn tồn chịu trách
nhiệm trước Hội đồng, cũng như kết quả luận văn của mình.
Thái Nguyên, ngày 13 tháng 10 năm 2013
Tác giả

Trần Quang Diệu

n


ii
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin chân thành cảm ơn các cô, chú, anh, chị tại xã Ca Thành,
huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng đã nhiệt tình giúp đỡ tơi trong q trình
thu thập thơng tin cũng như các số liệu có liên quan đến đề tài nghiên cứu, đã
tạo điều kiện tốt nhất để tơi hồn thành được luận văn tốt nghiệp này.
Nhân đây, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến Q Thầy Cơ, những người
đã tận tình truyền đạt kiến thức cho tơi trong suốt khóa học vừa qua.
Những lời cảm ơn sau cùng tôi xin gửi đến thầy giáo Ths. La Quang Độ
- Trưởng bộ môn thực vật rừng, giảng viên khoa Lâm nghiệp, trường Đại học
Nông Lâm Thái Nguyên và PGS. TS, giám đốc Đại học Thái Nguyên, thầy
giáo Đặng Kim Vui đã tận tình hướng dẫn và góp ý cho tơi trong suốt
q trình thực hiện luận văn tốt nghiệp này.
Thái Nguyên, ngày 13 tháng 10 năm 2013
Tác giả

Trần Quang Diệu

n


iii
MỤC LỤC
Trang
LỜI CAM ĐOAN ..............................................................................................i
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii
MỤC LỤC....................................................................................................... iii

MỞ ĐẦU ...........................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu......................................................................................5
3. Mục tiêu nghiên cứu.......................................................................................5
4. Đối tượng nghiên cứu.....................................................................................5
5. Phạm vi nghiên cứu........................................................................................5
6. Thời gian nghiên cứu .....................................................................................5
7. Ý nghĩa thực tiễn ............................................................................................5
CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU.........................................................7
1.1. Tổng quan các vấn đề nghiên cứu...............................................................7
1.2. Các nghiên cứu trong và ngoài nước về loài Bách vàng ............................7
1.3. Tình hình nghiên cứu lồi Bách vàng tại xã Ca Thành, huyện Nguyên
Bình, tỉnh Cao Bằng...........................................................................................9
CHƯƠNG 2 NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..............11
2.1. Nội dung nghiên cứu.................................................................................11
2.1.1. Tìm hiểu một số đặc điểm của Bách vàng .............................................11
2.1.2. Đặc điểm phân bố của Bách vàng..........................................................11
2.1.3.Tìm hiểu một số yếu tố ảnh hưởng đến đến tái sinh của Bách vàng ......11
2.1.4. Tìm hiểu đặc điểm tái sinh của cây Bách vàng......................................11
2.2. Phương pháp nghiên cứu...........................................................................11
2.2.1. Phương pháp luận trong nghiên cứu ......................................................11
2.2.2. Phương pháp thu thập số liệu.................................................................14

n


iv
2.3. Phương pháp xử lí số liệu .........................................................................15
CHƯƠNG 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN......................18
3.1. Đặc điểm hình thái ....................................................................................18

3.1.1. Hình thái thân cây ..................................................................................18
3.1.2. Đặc điểm về hình thái lá.........................................................................19
3.1.3. Hình thái nón, hạt và các đặc điểm vật hậu học của lồi.......................21
3.1.4. Hình thái rễ cây ......................................................................................22
3.2. Tình hình phân bố và các đặc điểm sinh thái của Bách vàng ...................23
3.2.1. Tình hình phân bố của Bách vàng..........................................................23
3.2.2. Một số đặc điểm sinh thái của Bách Vàng.............................................25
3.3. Trị số độ tàn che........................................................................................29
3.4. Tổ thành các loài cây tại khu phân bố của bách vàng...............................31
3.4.1. Đặc điểm của tầng cây bụi, thảm tươi tại khu phân bố Bách vàng........31
3.4.2. Cấu trúc tổ thành rừng khu vực nghiên cứu...........................................33
3.5. Một số đặc điểm về tái sinh của Bách vàng..............................................36
3.5.1. Hình thức tái sinh và chất lượng cây tái sinh.......................................37
3.5.2. Mật độ cây tái sinh .................................................................................41
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT ...........................................................................43
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................46

n


v
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
CTTT

Công thức tổ thành

CR

Cấp cực kỳ nguy cấp (Critically Endangered)

GPS

Hệ thống định vị toàn cầu (Global Positioning System)

ICNB

Mã số danh mục tên tảo, nấm và thực vật (International
Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants)

KBT

Khu Bảo tồn

ODB

Ô dạng bản

OTC

Ô tiêu chuẩn

SĐVN

Sách đỏ Việt Nam

n


vi
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

Bảng 3.1. Hình thái thân cây Bách vàng......................................................... 18
Bảng 3.2. Chiều dài của lá trưởng thành......................................................... 20
Bảng 3.3. Độ tàn che khu vực điều tra............................................................ 30
Bảng 3.4 Tổng hợp các loài cây bụi................................................................ 32
Bảng 3.5. Các loài cây tầng thảm tươi ............................................................ 32
Bảng 3.6 Thành phần các loài cây tại 8 OTC ................................................. 34
Bảng 3.7 Tổ thành tầng cây cao ...................................................................... 35
Bảng 3.8 Hình thức tái sinh và chất lượng của cây tái sinh............................ 37
Bảng 3.9 Hình thức tái sinh và chất lượng cây Bách vàng tái sinh ................ 38
Bảng 3.10 Tỷ lệ phần trăm vị trí tái sinh và số cá thể theo chiều cao ............ 39

n


vii

DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH
Trang
Hình 2.1 Một số bước nghiên cứu chính......................................................... 13
Hình 3.1. Cành Bách vàng .............................................................................. 19
Hình 3.2. Lá non Bách vàng............................................................................ 21
Hình 3.3. Lá Bách vàng trưởng thành............................................................. 21
Hình 3.4 Bách vàng tái sinh ............................................................................ 40

n


1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài

Hiện nay, sự mất cân bằng sinh thái diễn ra ngày càng theo chiều
hướng gia tăng. Hệ lụy của sự mất cân bằng sinh thái đã làm cho hệ sinh thái
bị rối loạn. Ngày nay con người đang phải đối mặt với các hiện tượng thời tiết
cực đoan, ảnh hưởng đến đời sống cũng như sản xuất.
Trước những thách thức về vấn đề môi trường, trong những năm gần
đây việc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên đã trở thành chủ đề được Nhà nước
cũng như các tổ chức trong và ngoài nước đặc biệt quan tâm. Trên cơ sở đó đã
lập ra nhiều khu bảo tồn, vườn quốc gia, Nhà nước đã ban hành nhiều luật và
chính sách trong cơng tác bảo tồn hệ động thực vật nhằm bảo vệ các loài động
thực vật đảm bảo cân bằng sinh thái, tài nguyên được khai thác một cách bền
vững. Bên cạnh đó, rất nhiều tổ chức phi chính phủ quốc tế cũng đã tiến hành
đầu tư thực hiện nhiều dự án lớn nhằm bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên ở
nước ta.
Tuy vậy, trước thực trạng dân số gia tăng nhanh chóng như hiện nay,
nhu cầu của con người ngày càng gia tăng, đất tự nhiên ngày càng thu hẹp do
nhu cầu về đất sản xuất nông nghiệp tăng. Mặt khác, hiện nay nền cơng
nghiệp phát triển cũng đã góp phần vào việc làm quỹ đất ngày càng giảm
xuống, thay vào đó là các nhà máy, cơng trình xây dựng.
Tất cả những vấn đề đó đã dẫn đến thực trạng phá rừng ngày càng gia
tăng, Nhà nước đã tiến hành nhiều biện pháp khác nhau nhằm đẩy mạnh công
tác bảo vệ rừng, tuy nhiên, việc ngăn chặn tình trạng phá rừng vẫn khơng
giảm xuống. Nhiều loài cây gỗ qúy bị khai thác cạn kiệt, một số loài đã bị
tuyệt chủng, hiện tại nhiều loài khác đang đứng trước nguy cơ rủi ro cao.
Bách vàng là một loài cây mới được phát hiện trong họ Hoàng đàn
(Cupressaceae), là loài cây tương đối hiếm hiện nay. Cho đến nay, Bách vàng

n


2

mới được phát hiện tại 2 khu vực phía bắc Việt Nam (KBT Bát Đại Sơn,
huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang Hà Giang và xã Ca Thành, huyện Nguyên
Bình, tỉnh Cao Bằng). Theo các nhà nghiên cứu, hiện tại số lượng Bách vàng
cịn lại rất ít. Số lượng cá thể cây mẹ đã bị người dân địa phương khai thác
bán sang Trung Quốc, cây con Bách vàng bị người dân khai thác đem về
vườn nhà để gây trồng.
Trong những năm gần đây, tình trạng khai thác các lồi thực vật diễn ra
ngày càng mạnh mẽ. Đặc biệt là những loài cây có giá trị kinh tế cao và có số
lượng hiếm, ít được tìm thấy trong tự nhiên. Thực trạng này đang làm suy
giảm nghiêm trọng nguồn tài nguyên rừng cả về số lượng lẫn chất lượng, tính
đa dạng thực vật cũng bị đe dọa ở mức cao, nhiều loài thực vật hiếm đang
đứng trước nguy cơ bị tuyệt diệt, trong đó có lồi cây Bách vàng.
Bách vàng hay Bách vàng Việt Nam (danh pháp khoa học: Callitropsis
vietnamensis Fajon & Hiệp) được phát hiện trong thời gian gần đây ở khu vực
huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang thuộc miền bắc Việt Nam (Tên gọi địa phương
là Hoàng đàn vàng Việt Nam, Trắc bách Quản Bạ hoặc cây Ché). Hoàng đàn
là họ có nhiều lồi cây có giá trị kinh tế cao và số lượng hiện được tìm thấy
trong hoang dã tại Việt Nam cịn lại rất ít [13].
Bách vàng được tìm thấy vào tháng 10 năm 1999, và lúc bấy giờ Bách
vàng đã được mô tả như là một chi mới thuộc họ Hồng đàn (Cupressaceae)
và có danh pháp khoa học là Xanthocyparis vietnamensis Fajon & Hiep, có
quan hệ họ hàng rất gần với bách Nootka (Callitropsis nootkatensis), là loài
sau đó cũng được chuyển sang chi mới này, việc xử lý này có nhiều luận cứ
ủng hộ, do cả hai lồi đều khơng có quan hệ gì với chi Chamaecyparis, mà
cũng không phù hợp khi xếp vào chi Cupressus, mặc dù có nhiều điểm chung
(Farjon & Hiệp N.T và cs, năm 2002).
Little và các cộng sự (2004), trong khi vẫn xác nhận mối quan hệ trên
đây, nhưng với các chứng cứ mới, đã chỉ ra rằng tổ hợp danh pháp có sớm

n

3
hơn trong chi Callitropsis đã tồn tại, là Callitropsis nootkatensis (D.Don)
Oerst., công bố vào năm 1864 nhưng đã bị các tác giả khác hoặc là bỏ qua
hoặc là không nhận ra. Vì thế Little và những người khác đã
coi Xanthocyparis là đồng nghĩa của Callitropsis, tên gọi chính xác cho các
loài này theo quy tắc của ICBN khi xử lý một chi khác biệt. Tên
gọi Xanthocyparis hiện nay đã được đề xuất để bảo lưu, nhưng điều này chỉ
được quyết định tại Đại hội Thực vật học quốc tế năm 2011, cho đến thời gian
này thì tên gọi chính xác là Callitropsis theo nguyên tắc đặt trước [13].
Bách vàng là lồi cây gỗ, khơng chỉ có ý nghĩa về mặt khoa học mà cịn
có giá trị kinh tế rất cao. Gỗ Bách vàng mềm, rất khó bị mối mọt, ít cong
vênh, trước đây Bách vàng đã được bán sang Trung Quốc để làm quan tài
quý. Cũng như các loài khác trong họ Hồng đàn, gỗ Bách vàng có vân đẹp,
phù hợp cho việc chế tạo đồ mỹ nghệ cao cấp, đặc biệt gỗ Bách vàng có mùi
rất thơm, có thể sử dụng làm hương liệu tốt.
Do gỗ tốt, có giá trị kinh tế cao nên Bách vàng đã và đang bị khai thác
rất mạnh. Theo kết quả nghiên cứu số lượng Bách vàng cịn lại trong tự nhiên
rất ít, chúng chỉ tập trung phân bố ở những đỉnh núi cao từ 1,050m đến
1,330m so với mực nước biển. Một số cá thể bị chết tự nhiên, còn một số
khác đã và đang bị người dân địa phương khai thác. Hơn nữa, dưới tán rừng
rất ít gặp các cá thể cây con tái sinh, vì vậy việc bảo tồn lồi cây quý hiếm,
đặc hữu này sẽ có ý nghĩa rất lớn trong việc phát triển nguồn gen thực vật quý
hiếm ở nước ta cũng như góp phần vào việc bảo tồn tính đa dạng thực vật.
Hiện nay, tỉnh Cao Bằng đang có nhiều chủ trương, chính sách khuyến
khích phát triển sản xuất Lâm nghiệp, trong những năm gần đây có rất nhiều
các dự án Lâm nghiệp do Nhà nước đầu tư như dự án trồng rừng 661, 327
v.v…Ngoài ra, Cao Bằng là một trong những tỉnh miền núi với diện tích rừng
khá lớn khu vực miền Bắc, đây là địa điểm lý tưởng cho các tổ chức nước

n


4
ngoài đầu tư các dự án về Lâm nghiệp, trong đó có một số dự án liên quan
đến vấn đề bảo tồn.
Do ảnh hưởng của thực trạng du canh du cư, khai thác động thực vật
trái phép đã làm cho hệ sinh thái rừng bi xáo trộn, một số loài thực vật đã và
đang bị khai thác có nguy cơ bị tuyệt vong cao, trong đó có lồi Bách vàng
(Xanthocyparis vietnamensis Fajon & Hiep) [11].
Những nghiên cứu về đa dạng thực vật tại huyện Ngun Bình, tỉnh
Cao Bằng cịn rất ít và những hiểu biết về loài Bách vàng cũng nằm trong tình
trạng tương tự. Để góp thêm những hiểu biết về mặt khoa học nhằm bảo vệ
loài cây quý hiếm, đặc hữu này thì việc nghiên cứu một số đặc điểm sinh thái
học và phân bố của Bách vàng là vấn đề hết sức cấp thiết.
Nhằm tạo cơ sở cho một số nghiên cứu và các hoạt động bảo tồn trong
tương lai, việc tìm hiểu và nghiên cứu về loài Bách vàng là vấn đề rất quan
trọng và cần thiết.
Xuất phát từ những lý do đó, tơi tiến hành thực hiện đề tài “Nghiên cứu
đặc điểm phân bố, sinh thái và đặc điểm tái sinh tự nhiên của loài cây Bách
vàng (Xanthocyparis vietnamensis Fajon & Hiep) tại xã Ca Thành, huyện
Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng làm cở sở cho việc bảo tồn và phát triển loài”.

n


5
2. Mục đích nghiên cứu
Tìm hiểu một số đặc điểm phân bố, sinh thái học và đặc điểm tái sinh tự

nhiên của loài Bách Vàng làm cơ sở cho việc bảo tồn và phát triển loài.
3. Mục tiêu nghiên cứu
- Xác định được những địa điểm có sự phân bố của loài Bách vàng tại khu
vực nghiên cứu;
- Xác định một số đặc điểm tái sinh tự nhiên của loài Bách vàng;
- Tìm hiểu một số đặc điểm sinh thái học của loài Bách vàng.
4. Đối tượng nghiên cứu
- Loài cây Bách vàng (Callitropsis vietnamensis Fajon & Hiệp) tại xã Ca
Thành, huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng.
5. Phạm vi nghiên cứu
- Đề tài tập trung nghiên cứu các đặc điểm phân bố, sinh thái học và tái sinh
tự nhiên của Bách vàng (Callitropsis vietnamensis Fajon & Hiệp) ở các trạng
thái rừng tại xã Ca Thành, huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng.
6. Thời gian nghiên cứu
Căn cứ vào quy định của trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên về thời
lượng nghiên cứu đề tài, đồng thời do đề tài phải tiến hành thu thập nhiều
thông tin và việc theo dõi về đặc điểm vật hậu học cũng như đánh giá ảnh
hưởng của các yếu tố sinh thái học nên việc thực hiện đề tài tốn khá nhiều
thời gian.
7. Ý nghĩa thực tiễn
Việc thực hiện đề tài chỉ ra một số đặc điểm sinh vật học, sinh thái học
và tái sinh của Bách vàng, từ đó phục vụ cho các cơng trình nghiên cứu sau
này có thể xây dựng kế hoạch quản nguồn tài nguyên quí hiếm này đạt hiệu
quả hơn.

n


6
Bên cạnh đó, trên cơ sở tìm hiểu một số đặc điểm về phân bố của lồi,

chúng tơi có thể đưa ra những đánh giá tổng quan về thực trạng cũng như các
đặc điểm về khu phân bố, tạo cơ sở cho việc đề xuất các giải pháp cho công
tác bảo tồn loài một cách phù hợp và tốt hơn trong tương lai. Ngăn chặn thực
trạng khai thác trái phép đang đẩy loài đứng trước nguy cơ cao của sự tuyệt
chủng hiện nay.

n


7
CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Tổng quan các vấn đề nghiên cứu
Bách vàng Xanthocyparis là một chi mới được phát hiện lần đầu tiên
gần đây tại Việt Nam tại Khu bảo tồn (KBT) thiên nhiên Bát Đại Sơn, huyện
Quản Bạ, tỉnh Hà Giang. Đây là một chi thuộc họ Hoàng đàn (Cupressaceae) một trong 06 họ thuộc lớp Thông (Pinopsida). Trong họ Hồng đàn hiện tại
chỉ có 4 - 5 chi, khi được phát hiện, Bách vàng đã được xếp vào một trong
những chi thuộc họ này. Theo Bộ Khoa học và Cơng nghệ (1996), tất cả
những lồi thuộc họ Hoàng đàn mọc tự nhiên đều được đưa vào sách đỏ Việt
Nam (SĐVN).
Phần lớn các chi thuộc họ Hoàng đàn đều có gí trị về mặt kinh tế như
gỗ đẹp, lấy tinh dầu thơm, trồng làm cảnh, đó là các loài cây mà chúng ta vẫn
rất thường gặp như Pơmu, Bách xanh, Hồng đàn rũ,...Trong những năm gần
đây, có rất nhiều nghiên cứu về đặc điểm sinh thái học của các chi và loài
thuộc họ Hoàng đàn, tuy nhiên do mới được phát hiện và khu vực phân bố
hẹp, đồng thời chu kỳ ra hoa kết quả của loài kéo dài nên vấn đề nghiên cứu
loài cây Bách vàng của các nhà khoa học và sinh thái học còn rất hạn chế và
quy mô thực hiện chưa rộng.
1.2. Các nghiên cứu trong và ngoài nước về loài Bách vàng
Hoàng đàn là một họ có số lượng lồi và chi rất ít nên số lượng các

nghiên cứu trong và ngoài nước chưa nhiều. Sau hàng loạt các nghiên cứu và
phát hiện về chi Bách vàng, các nhà khoa học và nhà nghiên cứu đã tìm thấy
tất cả 2 lồi thuộc chi này và thống nhất cách đặt tên cho các loài. Lồi thứ
nhất được tìm thấy ở phía Bắc châu Mỹ với tên gọi là Xanthocyparis
nootkatensis (D.Don) Farjon & Harder (Farjon, 2001; Farjon A., Nguyen Tien
Hiep, Harder K., Phan Ke Loc, Averyanov L., 2002), lồi thứ 2 được tìm thấy

n


8
ở Việt Nam là Xanthocyparis vietnamensis. Đây là loài đặc hữu của Việt Nam
được phát hiện tại Hà Giang chính thức vào năm 1999. Sau khi được phát
hiện, một số nhà khoa học từ Vương quốc Anh đã đến KBT để nghiên cứu.
Tại đây, các nhà thực vật học đã cơng bố thêm một số đặc điểm về lồi như:
chiều cao của Bách vàng trưởng thành đạt 8 – 10m, đường kính 30 – 35cm, số
lượng cịn lại tại khu vực tìm thấy lồi cịn lại rất ít, lồi sinh trưởng ở những
đỉnh núi cao [11].
Trên thực tế, Bách vàng là một lồi mới được phát hiện nên chưa có
nhiều cơng trình nghiên cứu chun sâu. Các nghiên cứu chỉ dừng lại ở mức
quan sát thực tế và mô tả về đặc điểm hình thái và đánh giá lồi thơng qua các
nhận định và theo dõi quá trình sinh trưởng và phát triển của loài trong tự
nhiên. Các nhà thực vật học căn cứ vào số lượng cá thể được tìm thấy và
phạm vi phân bố của lồi đã xếp Bách vàng vào cấp CR (Farjon, Nguyen Tien
Hiep, Harder K., Phan Ke Loc, Averyanov L., 2002) [11].
Trong quá trình nghiên cứu các nhà khoa học cũng đã phát hiện thấy
rằng, thành phần lồi cây nơi có mặt của lồi Bách vàng khá đa dạng và
phong phú với sự có mặt của các loài cây lá rộng xen lẫn lá kim, đặc biệt là
Bách vàng mọc hỗn giao với các loài cây lá kim. Thành phần các loài cây lá
rộng cũng khá đa dạng, chủ yếu là các loài cây thuộc họ Dẻ, Đỗ quyên (Vũ

Văn Cần, Vũ Văn Dũng, Lê Văn Chẩm (1999); Farjon A., Nguyen Tien
Hiep, Harder D.K., Phan Kế Lộc, Averyanov L., 2002; Farjon A., 2002b).
Đến năm 2001, lúc bấy giờ Bách vàng là 1 loài cây mới được phát hiện
nên danh pháp khoa học của loài vẫn cịn chưa được hồn tồn thống nhất.
Tuy nhiên, một số thử nghiệm nhân giống của Công ty Giống cây lâm nghiệp
Trung Ương cũng cho thấy rằng, Bách vàng là loài cây có giá trị kinh tế như
gỗ thơm, ít mối mọt và cong vênh, khả năng tái sinh kém và đặc biệt quá trình
sinh trưởng rất dài.

n


9
Nói chung, số lượng các nghiên cứu về lồi Bách vàng rất ít và thiếu sát
sao nên các biện pháp bảo tồn cũng như sự hiểu biết về tính cần thiết phải bảo vệ
và bảo tồn lồi cịn rất nhiều hạn chế và ít được chú trọng. Trên cơ sở đó, việc đề
xuất các nghiên cứu về lồi nói chung và đề tài này nói riêng mang tính cần thiết
và cấp bách.
1.3. Tình hình nghiên cứu lồi Bách vàng tại xã Ca Thành, huyện Nguyên
Bình, tỉnh Cao Bằng
Trên thực tế, ở Việt Nam Bách vàng là loài chỉ mới được phát hiện
trong thời gian rất ngắn gần đây tại Hà Giang nên chỉ mới có một số các
nghiên cứu sơ bộ về loài tại khu vực này như:
Nghiên cứu của Tô Văn Thảo năm 2003 “Nghiên cứu về phân bố, sinh
thái, tình trạng bảo tồn tự nhiên (In-situ) của lồi Bách vàng (xanthocyparis
Vietnamensis Farjon & Hiep) tại khu bảo tồn thiên nhiên Bát Đại Sơn, huyện
Quản Bạ tỉnh Hà Giang.
Khảo sát của Trung tâm Môi trường Lâm nghiệp thuộc Viện Điều tra &
Quy hoạch rừng năm 1997 - 1999. Các phát hiện mới của đợt khảo sát của
Trung tâm cũng đã cho một số kết quả về đặc điểm sinh vật học, sinh thái học

tương tự.
Xã Ca Thành, huyện Nguyên Bình là một địa điểm được cho là có sự
xuất hiện của Bách vàng, song thơng tin này cịn mới mẻ, ít người biết đến.
Đây là khu vực có phần đông dân số là người dân tộc thiểu số (H’Mông, Dao,
Tày) việc canh tác nông nghiệp chủ yếu là đốt nương làm rẫy, du canh du cư
nên tình trạng phá rừng diễn ra mạnh.
Năm 2011, sau khi phát hiện sự có mặt của Bách vàng tại đây, La
Quang Độ và các cộng sự đã và đang tiến hành một số nghiên cứu quy mô
nhỏ để đánh giá về Bách vàng và đã phát hiện thấy thêm một số đặc điểm sinh
thái học qua việc đánh giá tổng quan về đặc điểm của khu vực phân bố.

n


10
Nói tóm lại, Ca Thành là khu vực có thể nói là mới lạ về sự xuất hiện của
Bách vàng đối với các nhà thực vật học. Đây có lẽ là do: Số lượng lồi trong tự
nhiên ít; nhận thức của người dân về lồi cịn hạn chế nên việc khai thác tràn lan
diễn ra mạnh mẽ làm cho loài Bách vàng khơng có cơ hội tái sinh và việc phát
hiện và tiến hành các nghiên cứu về Bách vàng ở đây bị hạn chế [11].
Thông qua một số quan sát ban đầu, chúng tôi nhận thấy rằng hệ sinh
thái rừng tại xã Ca Thành, huyện Ngun Bình có độ đa dạng sinh học khá
cao với thành phần gồm nhiều loài cây lá rộng và một số loài cây lá kim mọc
xen kẽ với Bách vàng. Điều này đã góp phần làm đa dạng thêm khu hệ thực
vật cho khu vực này, tuy vậy tài nguyên rừng nơi đây đang đứng trước tình
trạng bị cạn kiệt và một số lồi cây đang đối mặt mới nguy cơ biến mất tại,
trong đó điển hình là lồi cây Bách vàng.

n

11
CHƯƠNG 2
NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. Nội dung nghiên cứu
Để đạt được mục tiêu nghiên cứu, đề tài cần thực hiện một số nội dung chính
sau:
2.1.1. Tìm hiểu một số đặc điểm của Bách vàng
+ Đặc điểm hình thái cây trưởng thành (Rễ, thân, lá)
+ Đặc điểm vật hậu (hoa, quả)
+ Đặc điểm sinh thái
2.1.2. Đặc điểm phân bố của Bách vàng
+ Tọa độ
+ Độ cao
2.1.3.Tìm hiểu một số yếu tố ảnh hưởng đến đến tái sinh của Bách vàng
♦ Trạng thái rừng
♦

Tổ thành các loài cây

♦

Độ tàn che

♦

Đất đai

♦

Khí hậu: nhiệt độ, ẩm độ

2.1.4. Tìm hiểu đặc điểm tái sinh của cây Bách vàng
Điều tra về hình thái cây tái sinh:
♦ Hình thức tái sinh
♦ Mật độ tái sinh
2.2. Phương pháp nghiên cứu
2.2.1. Phương pháp luận trong nghiên cứu
Mỗi lồi cây khác nhau có một đặc điểm về sinh vật học, sinh thái học
khác nhau. Đó là sự thích nghi của chúng đối với mơi trường sống, trong
những điều kiện hoàn cảnh khác nhau, đã tạo ra các loài cây riêng biệt với

n