Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ học, lâm sàng và vi rút học của cúm a h1n1 09 đại dịch các tỉnh miền bắc trung và tây nguyên, đề xuất các giải pháp phòng chống dịch

B KHOA HC VÀ CÔNG NGH B Y T

 C LP CC

BÁO CÁO TNG HP
KT QU KHOA HC CÔNG NGH  TÀI


NGHIÊN CM DCH T HC,
LÂM SÀNG VÀ VI RÚT HC CI D
MIN BC  TRUNG  TÂY NGUYÊN,
I PHÁP PHÒNG CHNG DCH

MÃ S 2009G/55

  tài
Vin V sinh dch t 
Ch nhi tài
PGS. TS. Nguyn Trn Hin


HÀ NI, 2011

B KHOA HC VÀ CÔNG NGH B Y T

 C LP CC

BÁO CÁO TNG HP
KT QU KHOA HC CÔNG NGH  TÀI

M DCH T HC, LÂM SÀNG VÀ VI RÚT HC CA CÚM

I DCH TI MIN BC-TRUNG VÀ TÂY NGUYÊN,
 XUT CÁC BIN PHÁP PHÒNG CHNG DCH

MÃ S.2009G/55

Ch nhi tài  trì  tài



PGS. TS. Nguyn Trn Hin

Ban ch nhi B Khoa hc và Công ngh



HÀ NI, 2011


i

MC LC

CÁC CH VIT TT V
DANH MC CÁC BNG VIII
DANH MC CÁC HÌNH XII
DANH MC CÁC BI XIV
M U 17
- TNG QUAN 19
1.1. Lch s nghiên cu v bnh cúm 19
1.2. m vi rút hc ca tác nhân gây bnh 20

1.2.1. Cu trúc ca vi rút cúm 20
1.2.2. Tính cht ca vi rút cúm 21
1.2.3. S i vi rút cúm 28
1.3. m dch t hc ca bi dch cúm 31
1.3.1. Ngun bc lây truyn 31
1.3.2. Tính cm nhing min dch và s kháng 33
1.3.3. Mô hình bnh tt và t vong trong bnh cúm mùa 34
1.3.4. m dch t hi dch cúm 40
1.4. m lâm sàng ca bi dch cúm 48
1.4.1. m lâm sàng ca bnh cúm mùa 48
1.4.2. m lâm sàng bi dch cúm 50
1.5. Phòng chng bi dch cúm 50
1.5.1. ng giám sát bi dch cúm 51
1.5.2. Các bin pháp d phòng kc hiu 52
1.5.3. Các bin pháp d c hiu 55
1.6. i dch cúm A/H1N1/09 trên th gii 57
1.7. Mô hình toán hc trong d báo dch 69
- U 74
2.1. i vi mc tiêu 1 74

ii

2.1.2. Nghiên cu mô t m dch t hng hp bnh
và t i
dch 74
2.1.2. Nghiên cu mô t mt s v di dch 78
2.1.3. Nghiên cu bnh - chnh yu t a bnh cúm
i dch 84
2.1.4. ng dch cc tính kh ch ca cúm
i dch 86

2.2. i vi mc tiêu 2 89
2.3. i vi mc tiêu 3 95
2.4. i vi mc tiêu 4 117
2.5. Qun lý và x lý s liu 120
2.6. V c trong nghiên cu 121
- KT QU 122
3.1. m dch t hi dch ti khu vc min Bc-
Trung và Tây Nguyên 2009-2011 122
3.1.1. Din bim dch t hc các ca bnh và t vong do cúm
i dch 122
3.1.2. T l tn công và hình thái lây truyn các v di
dch 154
3.1.3. nh yu t i dch 172
3.1.4. ng dc tính kh ch ca
i dch 181
3.1.5. ng dch cúm t -2009 186
3.1.6. Mô hình di dch trong thu ca v dch.
188
3.1.7. Mô hình di du kin có can thip. 192
3.2. m lâm sàng các ca bnh cúm A/H1N1/0i dch nhp vin
ti khu vc min Bc, Trung và Tây Nguyên 2009-2011. 194
3.2.1. Mt s m dch t hc ca các ca bi dch
nhp vin 194
3.2.2. m lâm sàng và cn lâm sàng ca các ca bnh cúm A/H1N1/09
i dch nhp vin 200
3.2.3. Các yu t n tình trng nng ca bnh 208
3.2.4. Hiu qu u tr 210
3.2.5. Tác dng ph ca thuc 215

iii

3.3. m vi rút hi dch ti min Bc, Trung và
Tây Nguyên, 2009-2011 215
m phân t hc ci
dch 215
3.3.2. c tính kháng nguyên ci dch 243
3.3.3.  xut chng d tuyn cho vc xin phòng bi dch cúm
A/H1N1/09  Vit Nam 247
3.4. Hong phòng chng di dch 251
3.4.1. S liu nghiên cu chung 251
3.4.2. Hoi dch cúm
252
3.4.3. n 259
3.4.4. Hong chuyên môn 262
3.4.5. Mt s 270
- BÀN LUN 279
4.1. m dch t hi dch ti khu vc min Bc-
Trung và Tây Nguyên 279
4.1.1. m dch t hc ci dch 279
4.1.2. T l tn công và hình thái lây truyn các v di
dch 303
4.1.3. Yu t  314
4.1.4. ng dch cc tính kh ch ca cúm
i dch 318
4.2. m lâm sàng cúm A/i dch tn Bc,
Trung và Tây Nguyên, 2009- 2011 321
4.2.1. ch t hc ca các ca bnh nhp vin 321
4.2.2. m v lâm sàng và cn lâm sàng ca các ca bnh cúm A/H1N1/09
i dch nhp vin 323
4.2.3. Các yu t n tình trng nng ca bnh 326

4.2.4. u tr 328
4.2.5. Tác dng ph ca Oseltamivir 331
4.3. m vi rút hc ci dch ti min Bc, Trung
và Tây Nguyên, 2009- 2011 331
4.3.1. m phân t ci dch ti Vit Nam 331
4.3.2. c tính kháng nguyên ci di
Vit Nam. 335

iv

4.3.3. La chn vi rút d tuyn cho phát trin vi
dch ti Vit Nam. 337
4.3.4. Phát hin yu t tim tàng ca s tri và tích hp ca vi rút cúm
i dch và các ch ng
vt 340
4.4. Công tác phòng chng dch 341
4.4.1. Thc trng hong phòng chi dch cúm A/H1N1 341
4.4.2. Công tác t chc, ch o và lp k hoch 341
4.4.3. Nhân lc và hu cn 344
4.4.4. Hong chuyên môn 345
4.4.5. Thun l 351
KT LUN 352
KHUYN NGH 357
TÀI LIU THAM KHO 359
PH LC 377



v

CÁC CH VIT TT
ADN
ARN
Deoxyribonucleic acid
Axit Ribonucleic
ALT
AST
Alanine Aminotransferase
Aspartate Aminotransferase
BTN
Bnh truyn nhim
CBYT
Cán b Y t
CDC
Centers for Disease Control and Prevention
Trung tâm kim soát và phòng chng bnh tt Hoa K
CI
Confidence Interval
Khong tin cy
COPD
Chronic obsttructive pulmonary disease
Bnh phi tc nghn mn tính
CPE
Cytopathic effect
Hiu ng hy hoi t bào
CSYT
 Y t
CT-scanner

Computer Tomography Scanner
Chp ct lp vi tính
DE
Design effect
Hiu lc thit k

nh
DTH
Dch t hc

Giám sát trm
HA
Hemagglutinin
HAI
Haemaglutination inhibition
Phn t hng cu

vi

HCC
Hi chng cúm
HPAI
High Pathogenic Avian Influenza
Cúm gia cc lc cao
HT
Huyt thanh
IQR
Khong t phân v
MDCK
T bào thn chó ng trc

NA
NP
NS
Neuraminidase
Nucleoproteins
Non-structural polypeptides
OR

T sut chênh
Odds ratio
PA
PB
Polymerase acidic protein
Polymerase basic protein
PCD
Phòng chng dch
PVS
Phng vn sâu
Ro
Ch s lây nhin
Basic Reproductive number
RDE

Recepter Destroying Enzym
Enzyme phá hy các th th
RT-PCR
Reverse transcription -polymerase chain reaction
Phn ng chuc
SD

 lch chun
Standard deviation
SEIR
Mô hình cm nhim- m- nhim trùng- hi phc
TCYTTG
T chc Y t Th gii

vii

THPT
Trung hc ph thông
TTGDSK
Truyn thông giáo dc sc khe
TYT
Trm y t

V sinh dch t 
YTDP
Y t d phòng

viii

DANH MC CÁC BNG

Trang
Bng 1.1. Nhi Châu Âu t -2007 29
Bng 1.2. T l nhp vin có liên qun cúm theo nhóm tui ti Mn
1980-2001 37
Bng 1.3. Gánh nng bnh cúm  tr em 39
Bng 1.4. Tóm tt mt s m ci dch cúm trong th k XX 41

Bng 1.5. Gánh nng bnh tt ci dch cúm Châu Á (1957-1958) ti mt s c 45
Bng 1.6. Gánh nng bnh tt ci dch cúm Hng Kông (1968-1969) ti mt s c 47
Bng 1.7. Triu chng và du hiu bnh cúm theo nhóm tui 49
Bng 2.1. S mu bnh phm thu thp ti các khu vc theo tháng 76
Bng 2.2. S chng phân tích chui din cho 3 khu vc min Bc, Trung và Tây
Nguyên 96
Bng 2.3. Mu bnh phm thu thp t gia cng vt 96
Bng 2.4. H thng mi s dng trong phn ng RT-PCR 98
Bng 2.5. Thành phn hn dch cho phn ng RT-PCR 99
Bng 2.6. Thành phng nuôi t bào MDCK 100
Bng 2.7. Thành phng phân lp vi rút cúm 101
Bng 2.8. S chi dch gii trình t chui nucleotide theo
tháng 103
Bng 2.9. Hn hp cADN 1 104
Bng 2.10. Hn hp cADN 2 104
Bng 2.11. H thng mi s dng gii trình chui nucleotide 6 gen ca vi rút cúm
i dch 104
Bng 2.12. Thành phn hn hp phn ng RT-PCR 105
Bng 2.13. Thành phn hn hp phn ng gii trình t chui 110
Bng 2.14. Chu trình nhit 111
Bng 2.15. S ng các cuc PVS 118
Bng 2.16. Phân b c mu t n 119
Bng 3.1. S phân b các ca bnh ghi nhc theo khu vc 124
Bng 3.2. S phân b các ca bnh theo yu t dch t 146
Bng 3.3. T l cht/mn trung tun tháng 9/2009 148
Bng 3.4. S phân b các ca t i dch theo khu vc 149

ix

Bu t dch t hc có liên quan 152

Bng 3.6. S phân b các ca t vong trong s các ca t vong thu . 153
Bng 3.7. Danh sách các ca bnh 156
Bng 3.8. T l tn công chung 159
Bng 3.9. T l nhii dch theo tui và gii tính 160
Bng 3.10. T l nhii dch theo ngh nghip 162
Bng 3.11. Mt s m DTH các v di dng hc 164
Bng 3.12. T l tn công và hình thái lây truyn ca các v di dch
ng hc 165
Bng 3.13. Mt s thông tin chung 169
Bng 3.14. T l tn công 170
Bng 3.15. Phân b tui và gi 172
Bng 3.16. Yu t tui và gii tính 173
Bng 3.17. Mi liên quan gia các yu t ngh nghi hc vn vi kh 
mi dch 174
Bng 3.18. Mi liên quan gia yu t tip xúc vi kh m cúm 176
Bng 3.19. Mi liên quan giu kin nhà  và i dch 178
Bng 3.20. Mi liên gia hành vi sc khe và kh i dch . 179
Bng 3.21. Kt qu n 180
Bng 3.22. Trung v, t phân v và giá tr cc tiêu, ci cho tng kt qu trong vòng 1
a mô hình không có can thip 188
Bng 3.23. Phân b bnh nhân theo m bnh 195
Bng 3.24. Phân b bnh nhân trong nhóm có yu t  198
Bng 3.25. Tin s m cúm 199
Bng 3.26. Thi gian b bn vin 199
Bng 3.27. Thi gian t khi b bu tr 200
Bng 3.28. Triu chng lâm sàng khi nhp vin 201
Bng 3.29. Triu chng lâm sàng khi nhp vin ca nhóm tr i 5 tui 202
Bng 3.30. So sánh triu chng lâm sàng khi nhp vin ca 2 nhóm bnh nhân < 18 tui và
nhóm bnh nhân> 18 tui 203
Bng 3.31. . Din bin lâm sàng các du hiu ca hi chng cúm (tính t thm bu

bn khi ht các triu chng) 204
Bi v ch s huyt hc khi nhp vin 205
Bi v ch s xét nghim sinh hóa khi nhp vin 206
Bng 3.34. T l bnh nhân i v sinh hóa 207

x

Bi v hình nh XQ phi trong nhóm cúm nng khi nhp vin 208
Bng 3.36. Liên quan gia nhóm có yu t i m bnh 208
Bng 3.37. Liên quan gia tui, gii, bnh lý nn, tình trng thai nghén vi m nng
ca bnh 209
Bng 3.38. Thu tr trung bình 210
Bng 3.39. Thi gian ht triu chng k t khi vào viu tr 211
Bu tr h tr i vi bi dch nng 212
Bng 3.41. Kt qu xét nghii du tr 213
Bng 3.42. Tác dng ph ca Tamiflu 215
Bng 3.43. Kt qu i dch b-PCR,
2009-2011 217
Bng 3.44. S phân b các chi dch theo thi gian và khu
vc 218
Bng 3.45. S chi dc phân tích 6 gen HA, NA, M,
NS, PB1 và PB2. 219
Bng 3.46. Các v t bing gp trên protein HA 226
Bng 3.47. t bin xut hii dch
i Vit Nam, 2009-2010 233
Bng 3.48. So sánh s ng v axit amin trong các gen M, NS, PB1 và PB2 ca vi
rút trong nghiên cu 241
Bt bin xut hin trong các protein M, NS, PB1 và PB2 242
Bng 3.50. Hiu giá HAI ca các chi dch ti min Bc,
Trung và Tây Nguyên, 2009-2010 244

Bng 3.51. So sánh v hiu giá HAI và s i axit amin ti gen HA ca 6 chng vi rút
có hiu giá HAI < 1280 246
Bng 3.52. Các chng vi rút có s nh v mt di truyn trong nhóm IIA và IIC ca gen
HA 248
Bng 3.53. Hiu giá HA ca các chi dch qua 5 ln cy
chuyn trên t bào MDCK 249
Bng 3.54. S ng v gen ci dch 250
Bng 3.55. Kt qu i dng vt b
pháp RT-PCR 251
Bng 3.56. S ng trung tâm y t d phòng tham gia nghiên cu 251
Bng 3.57. Hong ng phó c 252
Bng 3.58. Hoh 256
Bng 3.59. Thc trng xây d 257
Bng 3.60. Tình hình nhân lc tham gia phòng chi dch cúm A/H1N1/09 259

xi

Bng 3.61. Thc trng trang thit b và hóa cht các tuyn phc v công tác phòng chng
i dch cúm A/H1N1/09 260
Bng 3.62. Thc tr 263
Bng 3.63. Thc tr 264
B 266
Bng 3.65. Tình hình trang thit b, dng c, hóa cht xét nghim 270



xii

DANH MC CÁC HÌNH

Trang
Hình 1.1.Cu trúc ca vi rút cúm 20
 t kháng nguyên 22
 trôi kháng nguyên 24
 i dch 26
Hình 1.5. S xut hi i t -2005 28
Hình 1.6. S lây truyn ca bnh cúm 33
Hình 1.7. Cu trúc b gen ci dch 58
Hình 1.8. S a vi rút cúm A/H1N1 t  l 59
Hình 1.9. Các quc gia chu ng ci dch và s phân b ng hp t vong 62
 chuyi t s mc tuyi sang dng sóng 71
 bii tn s sang dng quang ph 72
Hình 2.1. S dm nhi nh các thm mt s liu và các
giá tr ng thông qua hàm logarit (bên trái), 88
Hình 2.2. Thang trng phân t chun 1 kb- Invitrogen 110
Hình 3.1. B din bin dch các khu vc tru tiên ci dch 133
Hình 3.2.B GIS v di dch ti thôn 3 xã Ph L 157
Hình 3.3. Sóng dch chuyn ca HCC 1996-2009 182
Hình 3.4. Sóng dch chuyn ca bnh cúm 2001- nhiu bng hàm log
và spline 183
Hình 3.5. Phiên gii giá tr cnh mng kê 184
Hình 3.6. Binh dch theo t), theo tháng 184
ng dch cúm t - 2009 187
Hình 3.8.S lan truyn ca dch theo ngày t lúc bu dn lúc dch nh. 191
Hình 3.9. Kt qu v dch cúm sau khi s dng bin pháp can thing
hc 192
Hình 3.10.Kt qu v dch cúm sau khi s dng bin pháp can thip 193
Hình 3.11. Kt qu n di sn phm PCR gen HA ( 532 bp) s dng cp mi khui
phù hp cho gii trình t gen 220
Hình 3.12. Kt qu n di sn phm PCR gen NA (1413 bp) s dng cp mi BA-NA-

Forward k/ BA-NA-1413 Reverse k 221
Hình 3.13. Kt qu n di sn phm PCR gen M (1027bp) s dng cp mi Bm-M-
Forward k/ Bm-M-1027 Reverse k 222

xiii

Hình 3.14. Kt qu n di sn phm PCR gen NS (890 bp) s dng cp mi Bm-NS-
Forward k/ Bm-NS-890 Reverse k 222
Hình 3.15. Cây gia h gen HA (1630 nucleotide) ci dch,
2009-2010 225
Hình 3.16. Các v t bing gp trên protein HA ca vi rút cúm A/H1N1i
dch, 2009-2010 231
Hình 3.17. Cây gia h gen NA (1310 nucleotide) ci dch,
2009-2010 232
Hình 3.18. Cây gia h gen NS ( 590 nucleotide) ci dch, 2009-
2010 235
Hình 3.19.Cây gia h gen M ( 730 nucleotide ) ci dch, 2009-
2010 237
Hình 3.20. Cây gia h gen PB1 (2250 nucleotide) ci dch,
2009-2010 238
Hình 3.21.Cây gia h gen PB2 ( 2080 nucleotide) ci dch,
2009-2010 240


xiv


DANH MC CÁC BI

Trang

Bi 1.1. T trng các loc nhii 30
Bi 1.2. T l nhim cúm theo tui các h  38
Bi c tính t l tn công lâm sàng ca bnh cúm ti M theo nhóm tui trong
i dch cúm 43
Bi 1.4. S phân b các ca t vong do cúm theo la tui dch cúm
1918-1919 44
Bi 1.5. S a các típ vi rút cúm t n 7/8/2010 61
Bi 1.6. Phân b ca bnh theo thi gian 70
Bi 3.1. Din bin dch theo thi gian trên c c ngày 18/9/2009 125
Bi 3.2. S phân b ca bnh xâm nhp và ca bc trong c n trung
tu 126
Bi 3.3. Phân b các ca bnh theo tnh thành ph khu vc Min Bc, Trung và Tây
n trung tu 127
Bi 3.4. Din bii dch cúm A/H1N1/09 ti các tnh, thành ph khu vc min Bc 128
Bi 3.5. Din bin dch ti các tnh khu vc min Trung 130
Bi 3.6. Din bin dch ti các tnh khu vc Tây Nguyên 130
Bi 3.7. Phân b các ca bnh ghi nhc theo ngày khi phát ti khu vc min Bc-
Trung và Tây Nguyên t 1/6/2009- 31/5/2011 131
Bi 132
Bi 3.9. T l HCC trên 100.000 dân theo tháng chung ca 3 khu vc t -
2011 qua h thng xuyên 134
Bi 3.10. T l HCC trên 100.000 dân theo tháng ti các khu v-
2011 qua h thng xuyên 135
Bii trung bình ca 2
c qua h th 136
Bi 3.12. S a các típ vi rút cúm và t l mu bnh phm (+) vi vi rút cúm
t n 4/2011 qua h th 137
Bi 3.13. S i các khu vc t n 4/2011 qua h
th 137
Bi 3.14. S xut hii dch ti các khu vc

qua h th- 2011 138

xv

Biu bnh phi vi rút cúm theo tun ti
h thng GST 5/2009- 4/2011 139
Bi 3.16. T trng cúm A/H1N1 trong s các nguyên nhân gây HCC do vi rút cúm ti
các khu vc qua h th tun 18/2009- tun 17/2011 140
Bi 3.17. S phân b các ca bnh theo tui t khi bn trung tu
2009 141
Bi 3.18. S phân b các ca bnh theo gii tính t khi bn trung tun tháng 9
 142
Bi 3.19. Tháp tui ca các ca bi dch ghi nhc 142
Bi 3.20. Phân b ca bnh theo ngh nghip 143
Bi 3.21. Phân b ca mc theo ngh nghip và thn trung tu
2009. 144
Bi 3.22. Phân b các ca b 144
Bi 3.23. T l các bnh mng gp trong s các ca bnh có bnh lý nn 145
Bi 3.24. S phân b ca bnh theo du hiu khi phát 147
Bi 3.25. S phân b các ca t vong theo ngày khi phát và din bin dch 148
Bi 3.26. Phân b các ca t vong theo tnh 150
Bi 3.27. Phân b các ca t vong theo gii tính 151
Bi 3.28. Phân b ca t vong theo nhóm tui 151
Bi 3.29. S phân b các bnh mn tính trong s các ca t vong có bnh lý nn 154
Bi 3.30. S phân b ca nhii dch theo tui và gii tính 158
Bi 3.31. T l tn công theo nhóm tui tng Tiu hc Ph L 166
Bi 3.32. T l tn công theo nhóm tung THPT Dân tc nng
Nhé 167
Bi 3.33. T l tn công theo nhóm tung THPT chuyên Lào Cai 167
Bi 3.34. Phân b các ca cúm theo thi gian và din bin dch 168

Bi 3.35. S mc HCC 1996- 2009 theo tháng 181
Bi ng cong dch theo kt qu chy mô hình (không có can thip) 190
Bi 3.37. Phân b bnh nhân theo tui 194
Bi 3.38. Phân b bnh nhân theo gii 195
Bi 3.39. Phân b nhóm tui theo m bnh 196
Bi 3.40. Phân b b 196
Bi 3.41. Phân b bnh nhân theo ngh nghip 197
Bi 3.42. T l t vong trên tng s bnh nhân cúm A nhp vin ti Bnh vin Bnh
nhic min Bc) 212
Bi 3.43. T l t vong trong nhóm cúm nng 213

xvi

Bi 3.44. Kt qu xét nghiu tr Tamiflu 214
Bi 3.45. S xut hii dch ti các khu vc
qua h th- 2011 216
Bi 3.46. Các bing giám sát ti các tuyn khi dii dch cúm
A/H1N1/09 253
Bi 3.47. Hong ban ch o phòng chng dch khi dn ra 254
Bi 3.48. Hong ban ch o phòng chng di dch nh 255
Bi 3.49. Các hình thng dn ch o tuyi dch 257
Bing dch ti tuyn tnh và tuyn
huyn 258
Bi 3.51. T l có kinh phí cho các tuyn trong phòng chi dch cúm 261
Bi 3.52. Phân b ngun kinh phí cho tuyn ti dch 262
Bi 3.53. Ngun thông tin s dng trong phòng chi dch 264
Bi 3.54. Thc tri dch 265
Bi 3.55. Các hình thi dch 266
Bi 3.56. Các hình thc cách ly bi dch 267
Bi 3.57. Các hình thc x ng xung quanh 268

Bi 3.58. Thi gian cách ly bi dch 268
Bi 3.59. Thi tii dch 269
Bi 4.1. So sánh s phân b ca bi dch theo nhóm tui gia
nghiên cu này vi kt qu cc khác 292
Bi 4.2 . S phân b các ca t i dch ca nghiên c5
Bi 4.3. S phân b các ca t i dch cúm 1918-.5


17

M U

Cúm là  


 [3],
[12], [42], [170], [176], [178].  
khi trên 
  toàn
 [164]. 

 và
     ;   



               
[111]

[166]. Sáu


 
vong [163].       

không 


 
[163]

18

 [9]

,  [8]. Tính

 , [7]
-

trên 4000 ng[155].


bùng phát, toàn t
   



 NGHIÊN CC
M DCH T HC, LÂM SÀNG VÀ VI RÚT HC CA CÚM A/H1N1/09
I DN BC - TRUNG -

CÁC GII PHÁP PHÒNG CHNG DCH 
sau:
1. Xác định đặc điểm dịch tễ học của cúm A/H1N1/09 đại dịch tại miền
Bắc -Trung - Tây Nguyên năm 2009-2011.
2. Xác định đặc điểm lâm sàng của cúm A/H1N1/09 đại dịch tại miền
Bắc -Trung - Tây Nguyên năm 2009-2011.
3. Xác định đặc điểm vi rút học của cúm A/H1N1/09 đại dịch tại miền
Bắc -Trung - Tây Nguyên năm 2009-2011.
4. Kiến nghị các giải pháp phòng chống dịch cúm A/H1N1/09 đại dịch.

19


1 - TNG QUAN

1.1. Lch s nghiên cu v bnh cúm
Bnh cúm (influenzanh danh t gia th k XVI c gi là
influentia colesti ts trng pht ca chúa trinh do vi rút cúm, có
tính lây nhim cao gây ra vi biu hin cng hô hp cp tính, ch
yu là st, t mi, s ng và ho Bnh cúm có
th dn viêm phi nng và t vong nc phát hin và x trí
kp thi. Ba sc khe cng vì lây lan nhanh,
t các v dch nh nhanh chóng lan rng ra cng, làm s ng ln dân
 nhim bnh [2], [12], [42], [170], [175], [179].

Khác vi rt nhiu bnh truyn nhim mà chúng ta phi mt hin
nay, bnh cúm có mt lch s dài  vn luôn là mt ch  m 
nghiên cu và bàn lun [175]. Các nhà khoa hc cho rng các v d
xut hin t c mô t mt cách rõ
ràng nhng bng chng v i dch cúm c

tìm thy trong các tài liu t c dù s xut hin ci dch cúm
có th [52], [125]. 1889 có thêmbng chu tiên
 và rõ ràng v mô hình t vong ca bnh cúm vi s ng ln
nht  i già và tr em to nên bi hình ch U [125]. Vi rút cúm ln
c phân lp trong phòng thí nghi nh
c ghi nhn và khnh bng kt qu xét nghi, bnh
cúm ch nh bng các du hiu lâm sàng và nhng v dch cúm
c nhn bit qua s  ng nhp vin ci
có bnh tim và bnh phi mn tính [52], [125].

20

1.2. m vi rút hc ca tác nhân gây bnh
1.2.1. Cấu trúc của vi rút cúm
Bnh cúm do vi rút cúm gây ra. Vi rút cúm thuc h Orthomyxo, hình
tròn c rt nhng kính khong 100-120 nm. Bn cht bao
ngoài ca vi rútlà phc hp glycoprotein ó bao gm 2 kháng nguyên:
Hemaglutinin (HA) và Neuraminidase (NA) [3], [12], [44], [88], [170], [175],
[179].

Bên trong vi rút có kháng nguyên nhân (S-Antigen) gm 1 trong 3 típ A,
típ A gây ra các di dch cúm chính 
i. Vi rút cúm tíng gây bnh nh  bùng phát
thành dc bit  tr em. Vi rút cúm tíy biu
hin gây bi[3], [12], [44], [88], [170], [175], [179].

Hình 1.1. Cu trúc ca vi rút cúm [175]
- HA là 1 glycoprotein có kh   t hng cu, t u kin
thun li cho vi rút bám vào th th và thâm nhp vào t bào ch.
- NA có bn cht mt xích quan trng

trong vic gii phóng vi rút t t bào nhim và lan ta ng
hô hp.

21

- PB1; PB2; PA là các ARN polymerase giúp cho quá trình sinh tng hp
vi rút th h mi trong t bào vt ch.
Vi rút cúm A gm 16 loi kháng nguyên HA (xp t 1- 16) và 9 loi
kháng nguyên NA (xp t 1-9). Các phân típ gây bnh chính  i là
típ n các v
di d i [3], [12], [44], [88], [175], [179].
1.2.2. Tính chất của vi rút cúm
1.2.2.1. 
Vi rút cúm A có kh m rng bao gm i, gia
cm, thy cng vt có vú nên vt liu di truyn (ARN) luôn
chng ca vt ch trong quá trình thâm nhim, phiên mã, nhân lên,
tích hp, ny chi, và gii phóng th h mi ra khi t bào ch. Kt qu ca
quá trình này có th dn các bii trong vt liu di truyn ca vi rút
cúm A. Nhng s ng lc cho s tin hóa ca vi rút cúm
A[3], [12], [44], [88], [175], [179].Có 2 kiu t bin kháng nguyên, bao
gm:
- t kháng nguyên (antigenenic drift) hay s  i nh t
     t bin ngu nhiên xy ra  gen mã hóa cho
hemaglutinin d n s i mt s acid amin trong cu trúc protein
hemaglutinin. Ch t bi c chn lc trong qun th    
m vào vt ch n dch vi loi vi rút này. S t bin
kháng nguyên là nguyên nhân gây ra các v dch cúm mùa nh tn phát. Hin
ng bii c t 
c sn xut vc xin hu hiu phòng nga bnh cúm [3], [12],
[44], [88], [175], [179] t kháng nguyên c minh ha trong hình