Quản lý lưu vực - Đánh giá các điều kiện cơ bản của lưu vực

Bài 7: Đánh giá các điều kiện cơ bản của lưu vực
Các vấn đề cần đánh giá:
- Sự cân bằng giữa dân số và sức tải của môi trường.
- Việc xây dựng chiến lược quản lý lưu vực cấp quốc
gia/vùng/khu vực
- Việc thực thi các kỹ thuật quản lý lưu vực để giải quyết vấn
đề suy thoái đất và nước trên cơ sở được chấp nhận về mặt
chính trị, xã hội và kinh tế.
- Việc đào tạo, tập huấn, nghiên cứu và ứng dụng các dự án
trình diễn
- Sự nhận thức của xã hội và sự cần thiết của việc huy động
cộng đồng dân địa phương vào quản lý bền vững vùng đầu
nguồn.
7.1 Các tiếp cận thực tiễn:
7.1.1. Tiếp cận kỹ thuật:

- Bảo tồn và cải thiện các lớp thảm thực vật

- Cải thiện nghề chăn nuôi gia súc

- Cải thiện kỹ thuật canh tác và bảo vệ đất:

- Trồng cây ăn quả, cây lâu năm

- Cung cấp nguồn năng lượng thay thế
Bài 7: Đánh giá các điều kiện cơ bản của lưu vực
7.1 Các tiếp cận thực tiễn:
7.1.2. Tiếp cận hành chính:
- Quy hoạch tổng thể:
- Quản lý dự án:
- Tập huấn và đào tạo:

- Quảng bá thông tin và chuyển giao công nghệ:
- Cải thiện chất lượng cuộc sống cho người dân vùng đầu
nguồn lưu vực:
- Phát triển các hình thức khuyến khích cộng đồng:
- Xây dựng các hợp tác xã trong sản xuất, kinh doanh:
- Kết hợp nuôi rừng với khai thác rừng:
Bài 7: Đánh giá các điều kiện cơ bản của lưu vực
7.2 Giới thiệu phương pháp luận:

- Đảm bảo sử dụng bền vững và có hiệu quả kinh tế mọi
nguồn tài nguyên thiên nhiên tái tạo
- Tạo ra sự cân bằng sinh thái cũng như những hệ thống hỗ
trợ khác cho sự sống ở vùng đầu nguồn.
- Duy trì và cải thiện chất lượng nước.
- Nuôi dưỡng và làm tăng sản lượng nước.
- Điều tiết dòng chảy tại các sông suối.
- Kiểm soát dòng chảy cực đỉnh để giảm thiểu lũ.
- Kiểm tra xói mòn đất và các quá trình thoái hóa đất nguy hại
khác.
Bài 7: Đánh giá các điều kiện cơ bản của lưu vực
7.2 Giới thiệu phương pháp luận:

Những công việc quy hoạch cần phải được triển khai:

- Bảo vệ và phục hồi rừng
- Cải thiện và bảo vệ đồng cỏ
- Kiểm soát xói mòn rãnh và dòng lũ, bảo vệ sông suối, hồ
chứa và phục hồi vùng đất bị sạt lở.
- Kiểm soát xói mòn, sạt lở tại các đường giao thông
- Các công việc bảo vệ và phục hồi khác.

Bài 7: Đánh giá các điều kiện cơ bản của lưu vực
7.2 Giới thiệu phương pháp luận:

Trong nhiều dự án quản lý đầu nguồn, thường đòi hỏi một số
hợp phần phát triển nông thôn. Tùy theo những nhu cầu thực
tế tại các vùng đầu nguồn, kế hoạch phát triển có thể bao
gồm:

- Tưới tiêu và thu hoạch nước
- Phát triển và cải thiện đường giao thông
- Xây dựng nhà cửa và các công trình khác.
- Các kế hoạch phát triển khác (như xây dựng nhà máy thủy
điện cỡ nhỏ)
Bài 7: Đánh giá các điều kiện cơ bản của lưu vực
7.3 Đánh giá những điều kiện chủ yếu của lưu vực
7.3.1. Điều kiện tự nhiên của lưu vực:
Diện tích lưu vực có thể được chia thành những tiểu vùng
- Tiểu vùng đầu nguồn sông suối
- Hồ chứa nước tự nhiên và nhân tạo, diện tích mặt nước
- Thành phố, đô thị
- Cơ sở hạ tầng
- Đất nông nghiệp
- Đất đồng cỏ
- Đất rừng
- Đất rừng nông lâm kết hợp
- Các khu vui chơi, giải trí, dịch vụ du lịch
Bài 7: Đánh giá các điều kiện cơ bản của lưu vực
7.3 Đánh giá những điều kiện chủ yếu của lưu vực
7.3.2. Sử dụng đất và thảm thực vật:

Lưu vực cần được phân chia thành các kiểu sử dụng đất :
- Nông nghiệp
- Đồng cỏ
- Nông lâm kết hợp
- khu khai thác mỏ
- Đất giao thông
- Đất đô thị
- Hồ chứa nước, sông suối
Bài 7: Đánh giá các điều kiện cơ bản của lưu vực
7.3 Đánh giá những điều kiện chủ yếu của lưu vực
7.3.3. Những vấn đề có liên quan đến tài nguyên nước:

- Đánh giá hiện trạng, tiềm năng sử dụng nước và xác định
sự thay đổi về số lương và chất lượng.
- Đánh giá thực trạng cung cấp nước và những đặc trưng về
chất lượng của nó.
- Đánh giá sự thay đổi về chất lượng nước dưới ảnh hưởng
của các phương thức quản lý rừng khác nhau.
- Đánh giá lợi ích sử dụng nước dưới ảnh hưởng của việc
thay đổi phương thức quản lý rừng khác nhau.
Bài 7: Đánh giá các điều kiện cơ bản của lưu vực
7.3 Đánh giá những điều kiện chủ yếu của lưu vực
7.3.4. Điều kiện kinh tế và cơ sở hạ tầng

- Xu hướng biến đổi dân số ở vùng đầu nguồn lưu vực (tỷ lệ
tăng dân số, cấu trúc tuổi, khả năng di cư, các quá trình dân
số có ảnh hưởng đến mức độ sử dụng tài nguyên?)

- Những nhân tố cản trở việc đổi mới công nghệ (đói nghèo,
mù chữ, thất học, thiếu dịch vụ khuyến nông, phong tục, tập

quán, thiếu sự khích lệ …)

- Những nhân tố xã hội này gây khó khăn cho việc phát triển
và quản lý trang trại ở vùng đầu nguồn lưu vực (quyền sở
hữu, sử dụng đất, chính sách, luật lệ của nhà nước, các hệ
thống trang trại bản địa, sợ rủi ro …)
Bài 7: Đánh giá các điều kiện cơ bản của lưu vực
7.3 Đánh giá những điều kiện chủ yếu của lưu vực
7.3.4. Điều kiện kinh tế và cơ sở hạ tầng

- Cấu trúc xã hội, hệ thống tổ chức quản lý hiện hành có ảnh
hưởng gì và ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển của
các cá nhân và cộng đồng tại đầu nguồn lưu vực.

- Nhu cầu trước mắt của nông dân là gì (lương thực, đường
xá, nước tưới, nhà cửa, thị trường, các phương tiện giải trí…)

- Những người nông dân thích làm ăn cá thể hay tập thể.
Bài 7: Đánh giá các điều kiện cơ bản của lưu vực
7.3 Đánh giá những điều kiện chủ yếu của lưu vực
7.3.4. Điều kiện kinh tế và cơ sở hạ tầng

- Thực trạng phụ nữ và trách nhiệm của họ như thế nào?
Thực trạng người ở độ tuổi lao động ra sao, tình trạng thất
nghiệp ra sao, họ có sẵn sàng nhận việc làm không, khả năng
di cư ra ngoài tìm việc làm hoặc để sinh sống như thế nào?

- Khả năng nhận biết của nông dân về các nguyên nhân và
các vấn đề ở vùng đầu nguồn như thế nào?

- Quan điểm của nông dân như thế nào về việc bảo vệ và
phát triển tổng hợp lưu vực.
Bài 7: Đánh giá các điều kiện cơ bản của lưu vực
7.3 Đánh giá những điều kiện chủ yếu của lưu vực
7.3.4. Điều kiện kinh tế và cơ sở hạ tầng
Một số thông tin về kinh tế cần được chú ý như sau:
- Các hoạt động kinh tế hiện hành tại vùng đầu nguồn: sản
xuất, thu nhập, hệ thống trang trại, mô hình trang trại, mô hình
sử dụng đất, việc làm, nguồn cung cấp lao động và nhu cầu
về lao động, thị trường tiền vốn, ngân hàng, tín dụng …

- Tiềm năng cho phát triển kinh tế: khả năng của hộ gia đình
(lao động, tài nguyên, công nghệ), các cơ hội của ngành nghề
phi nông nghiệp, nhu cầu cơ sở hạ tầng, các nguồn hỗ trợ về
tài chính và tín dụng, khả năng phát triển công nghiệp nông
thôn.
Bài 7: Đánh giá các điều kiện cơ bản của lưu vực
7.3 Đánh giá những điều kiện chủ yếu của lưu vực
7.3.4. Điều kiện kinh tế và cơ sở hạ tầng
Một số thông tin về kinh tế cần được chú ý như sau:

- Những rào cản hoặc những vấn đề đối với sự phát triển từ
góc nhìn kinh tế, bao gồm quyền sở hữu hoặc sử dụng đất,
thuê đất, quy mô và sự phân tán của trang trại, tiền vốn, kiến
thức, lao động, giá cả, thị trường và điều kiện giao thông …
Bài 7: Đánh giá các điều kiện cơ bản của lưu vực
7.3 Đánh giá những điều kiện chủ yếu của lưu vực
7.3.4. Điều kiện kinh tế và cơ sở hạ tầng
Một số thông tin về kinh tế cần được chú ý như sau:

- Ứng xử của nông dân đối với các biện pháp cải thiện kinh
tế, bao gồm: tín dụng hoặc tiền hỗ trợ, các dịch vụ khuyến
nông, chính sách giảm thuế hoặc tiền thuê đất, thiết bị và vật
tư cho trang trại, cải thiện tình hình thị trường…

- Các chi phí cho hoạt động sản xuất và thu nhập, lợi nhuận
chi phí và lợi ích của hoạt động bảo tồn đầu nguồn, và các chỉ
tiêu khác về mặt kinh tế.
Bài 7: Đánh giá các điều kiện cơ bản của lưu vực
7.3 Đánh giá những điều kiện chủ yếu của lưu vực
7.3.5. Nhu cầu chính sách và thể chế
Những chính sách của chính phủ cần tập trung vào một số
vấn đề chủ yếu dưới đây:

- Tạo ra sự cân bằng giữa dân số và sức tải môi trường ở
vùng đầu nguồn. Đối với những khu vực có địa hình dốc, chia
cắt phức tạp, nguy cơ thoái hóa đất nghiêm trọng, cần có
chính sách ưu tiên và các dự án thực thi trong khoảng thời
gian từ 10 – 15 năm.

- Phát triển chiến lược bảo tồn quốc gia nhằm tạo cơ sở cho
việc quản lý tổng hợp và có hiệu quả vùng đầu nguồn.

Bài 7: Đánh giá các điều kiện cơ bản của lưu vực
7.3 Đánh giá những điều kiện chủ yếu của lưu vực
7.3.5. Nhu cầu chính sách và thể chế
Những chính sách của chính phủ cần tập trung vào một số
vấn đề chủ yếu dưới đây:

+ Các giải pháp không được bỏ qua những nhu cầu cơ bản

của người dân địa phương sống trong vùng đầu nguồn. Cần
áp dụng các hình thức khuyến khích người dân vùng đầu
nguồn để cuốn hút họ vào chuyển đổi phương thức sử dụng
đất theo hướng thân thiện và bền vững với môi trường.

Bài 7: Đánh giá các điều kiện cơ bản của lưu vực
7.3 Đánh giá những điều kiện chủ yếu của lưu vực
7.3.5. Nhu cầu chính sách và thể chế
Những chính sách của chính phủ cần tập trung vào một số
vấn đề chủ yếu dưới đây:

+ Các chương trình quốc gia cần phải phân tích kỹ lưỡng
những điểm bất công bằng của các chương trình quản lý lưu
vực. Những chính sách về vấn đề này cần dựa vào nguyên
tắc “cộng tác và chia sẻ” và thể hiện rõ quan điểm đồng thuận
giữa vùng cao và vùng thấp. Chẳng hạn, cần lượng giá đầy
đủ những giá trị của rừng tạo ra rừ vùng cao mà vùng dưới
được hưởng thụ, sau đó xác định trách nhiệm mà vùng dưới
phải đóng góp cho vùng cao (chi trả phí môi trường rừng).
Bài 7: Đánh giá các điều kiện cơ bản của lưu vực
7.3 Đánh giá những điều kiện chủ yếu của lưu vực
7.3.5. Nhu cầu chính sách và thể chế
Những chính sách của chính phủ cần tập trung vào một số
vấn đề chủ yếu dưới đây:

+ Sự sắp xếp về tổ chức và thể chế là quan trọng ở hầu hết
các nước để điều phối và thực thi có hiệu quả các chương
trình quản lý đầu nguồn, từ lập kế hoạch, chuẩn bị đầu tư,
triển khai thực hiện, đến giám sát và đánh giá
Bài 7: Đánh giá các điều kiện cơ bản của lưu vực

7.3 Đánh giá những điều kiện chủ yếu của lưu vực
7.3.5. Nhu cầu chính sách và thể chế
Những vấn đề về thể chế thường bao gồm như dưới đây.

- Hỗ trợ không hợp lý từ các tổ chức có thẩm quyền từ góc
nhìn của chính sách, tiền tài trợ và hành chính.
- Thiếu hụt đội ngũ cán bộ cho lập kế hoạch, thực thi, giám
sát và đánh giá.
- Yếu kém trong lập kế hoạch, và việc đánh giá các hoạt động
không hiệu quả, lãng phí.
Bài 7: Đánh giá các điều kiện cơ bản của lưu vực
7.3 Đánh giá những điều kiện chủ yếu của lưu vực
7.3.5. Nhu cầu chính sách và thể chế
Những vấn đề về thể chế thường bao gồm như dưới đây.

- Thiếu khuyến khích các cán bộ kỹ thuật làm việc tại hiện
trường.
- Thiếu liên kết giữa các tổ chức có liên quan.
- Thực thi kém hiệu quả do thiếu giám sát và đánh giá.
- Thiếu động lực do hạn chế về phương tiện
- Thiếu dữ liệu nghiên cứu để cải thiện tiếp theo.
Bài 7: Đánh giá các điều kiện cơ bản của lưu vực
7.3 Đánh giá những điều kiện chủ yếu của lưu vực
7.3.5. Nhu cầu chính sách và thể chế
Do việc quản lý đầu nguồn có liên quan với nhiều loại tài
nguyên khác nhau, nên những bộ luật sau đây cần được xét
duyệt lại:
- Luật và thực thi luật về nông nghiệp và sử dụng đất có liên
quan.
- Luật và thực thi luật về bảo vệ và phát triển rừng.

- Luật liên quan đến sử dụng và phát triển nguồn nước.
- Luật về các hoạt động khai thác khoáng sản.
- Luật và thực thi luật về bảo vệ môi trường.
- Luật về đời sống hoang dã và vui chơi giải trí.
- Các luật có liên quan, như luật về phát triển nông thôn…
Bài 7: Đánh giá các điều kiện cơ bản của lưu vực