ứng dụng tiến bộ kỹ thuạt để phát triển các loài song mây ở quảng nam

1

BỘ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
SỞ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ QUẢNG NAM
TRUNG TÂM ỨNG DỤNG VÀ THÔNG TIN KH – CN





BÁO CÁO

DỰ ÁN
ỨNG DỤNG TIẾN BỘ KỸ THUẬT ĐỂ
PHÁT TRIỂN CÁC LOÀI SONG, MÂY
Ở QUẢNG NAM
Mã số: NTMN.DA.08-2007









Quảng Nam, Năm 2010
2
BỘ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
SỞ KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ QUẢNG NAM
TRUNG TÂM ỨNG DỤNG VÀ THÔNG TIN KH – CN

BÁO CÁO TỔNG KẾT

DỰ ÁN
ỨNG DỤNG TIẾN BỘ KỸ THUẬT ĐỂ PHÁT
TRIỂN CÁC LOÀI SONG, MÂY
Ở QUẢNG NAM

Mã số: NTMN.DA.08-2007



CƠ QUAN CHỦ TRÌ





Nguyễn Nhật Tân
CHỦ NHIỆM DỰ ÁN

Phan Văn Phu



8647


Quảng Nam, Năm 2010
3
MỞ ĐẦU


Ở nhiều nước Đông Nam Á, song mây là nhóm lâm sản có giá trị kinh tế
đứng hàng thứ 3 sau gỗ và tre nứa.

Ở Việt Nam, từ lâu mây song đã được khai thác chế biến và gieo trồng để
cung cấp nguyên liệu cho nhu cầu trong nuớc và xuất khẩu. Những sản phẩm
bằng song mây đã đi vào cuộc sống của người dân ở mọi miền đất nước. Mây
song làm đồ dùng gia đình, đan đác làm các mặt hàng thủ công mỹ nghệ: Bàn,
ghế, giường có giá trị xuất khẩu cao. Nhưng cho tới nay các công trình nghiên
cứu về cây song mây củ
a Việt Nam còn rất ít, chưa có nhiều các dự án sản xuất
giống, trồng, khoanh nuôi để phát triển các loài song mây;

Hiện nay, do nhu cầu của thị trường trong nước và trên thế giới ngày càng
tăng cùng với việc thu hoạch không bền vững và thiếu khâu kiểm soát ,nên
người dân đã tranh nhau khai thác quá mức, tùy tiện và hậu qủa là suy thoái
rừng càng ngày càng trầm trọng, đã được cảnh báo từ nhiều năm nay.

Thực tế cho thấy ngành song mây Việt Nam phải đương đầu với vấn đề
khai thác cạnh kiệt nguồn song mây trong nước. Việt Nam phải nhập khẩu 45%
lượng mây từ Lào (theo số liệu của UN Comtrade,2005) và nhập khẩu một
lượng đáng kể từ Campuchia.

Từ các thông tin trên có thể nhận định rằng ngành nghề thủ công mỹ
nghệ, nơi đã tạo đuợc việc làm cho nhiều người bị ảnh hưởng nặng nề do thiếu
nguyên liệu và đồng thời ảnh hưởng trực tiếp đển người dân ở trung du, miền
núi, vùng sâu, vùng xa; nơi người dân gắn bó và nương tựa vào rừng trong nhiều
đời qua.

Để giải quyết được các vấn đề
vừa có tính thời sự cấp bách; vừa có tính
lâu dài, chiến lược đòi hỏi các ngành, các cấp, các doanh nghiệp cùng vào cuộc
để chung tay giúp người dân có việc làm, tạo thu nhập ổn định, chính đáng, thiết
thực từ cây song mây; đồng thời, gắn người dân với rừng, giữ rừng và sống
4
được từ rừng; thông qua đó từng bước nâng dần độ che phủ rừng, cân bằng sinh
thái rừng;

Dự án “Ứng dụng tiến bộ kỹ thuật để phát triển các loài song mây ở
Quảng Nam” là dự án không lớn với khoản kinh phí còn khiêm tốn so với yêu
cầu và đòi hỏi từ thực tế cũng như nguyện vọng của người dân; tuy nhiên, sự
tham gia thực hiện và thành công của dự án cũng phần nào đóng góp vào việc
tạo ra nguyên liệu, giải quyết việc làm, nâng độ che phủ rừng và điều mà d
ự án
đạt được rất lớn trước mắt cũng như lâu dài đó là: Đào tạo, hướng dẫn nguời dân
biết thu hái hạt giống, xử lý hạt giống, gieo ươm tạo cây con trồng, chăm sóc,
thu hoạch và sơ chế song mây là điều mà từ lâu nay họ chưa bao giờ làm được.;
đây cũng là cách để đưa khoa học - công nghệ đến với người nông dân một cách

thiết thực hiệu quả nh
ất.

Trong quá trình triển khai thực hiện dự án đã được các ngành các cấp tạo
điều kiện hỗ trợ đắc lực như: Sở Khoa học và Công nghệ Quảng Nam, Ban chỉ
đạo dự án “Ứng dụng tiến bộ kỹ thuật để phát triển các loài song mây ở Quảng
Nam” của Tỉnh, UBND của 09 huyện có dự án và đặc biệt là sự đồng thuận của
người dân trực tiếp tham gia cũng như ngu
ời dân trong vùng dự án.


Nhân dịp này chúng tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đối với lãnh
đạo Bộ Khoa học và Công nghệ, UBND tỉnh Quảng Nam, các Sở ban ngành liên
quan đã giúp đỡ chúng tôi trong quá trình thực hiện dự án.
5
TÀI LIỆU THAM KHẢO


- Kế hoạch phát triển mây của Bộ Nông nghiệp và PTNT năm 2007 - 2010
tại 5 vùng trồng chính: Tây Bắc, Đông Bắc, duyên hải Bắc Trung bộ,
duyên hải Nam Trung bộ và Tây nguyên (Quyết định: 2242/QĐ-
BNN&PTNT ngày 07/8/2007).
- Dự án quốc gia về bảo tồn và phát triển lâm sản ngoài gỗ giai đoạn 2006-
2020 (Thống kê của Trung tâm Thông tin Bộ NN&PTNT).
- Gây trồng và phát triển song mây (Trung tâm UNESCO của Vũ Văn
Dũng - Lê Huy Cường - Hoàng Nam, nhà xuất bản V
ăn hóa Dân tộc năm
2000).
- Qui trình sản xuất giống, trồng, chăm sóc mây song, của Công ty cổ phần
phát triển mây song Dũng Tấn, tỉnh Thái Bình.

- Kỹ thuật thu hoạch và chế biến nguyên liệu sợi mây nếp, của Công ty cổ
phần phát triển mây song Dũng Tấn, tỉnh Thái Bình.
- Thiết lập hệ thống sản xuất sản phẩm song mây bền vững tại Quảng Nam,
Dự án WWF.
-
Kỹ thuật trồng một số loài cây đặc sản rừng của Cục Phát triển Lâm
nghiệp năm 2002.
- Phân tích chuỗi giá trị song mây tại Quảng Nam, do nhóm nghiên cứu: TS
Thái Thanh Hà, TS Ninh Khắc Bản, Mr Le Thanh An, Mr Do Hoang
Chung.
- Báo cáo đầu tư mô hình trồng mây dưới tán rừng khoanh nuôi, tại xã Sơn
Nham, huyện Sơn Hà, tỉnh Quảng Ngãi, của Chi cục HTX và phát triển
nông thôn, tỉnh Quảng Ngãi.
6
PHẦN I
MỞ ĐẦU
Chương I. Thông tin chung về dự án:
I. Tên dự án: “Ứng dụng tiến bộ kỹ thuật để phát triển các loài Song mây ở Quảng
Nam “.
II. Mã số: NTMN.DA.08-2007
III. Cấp quản lý: Bộ KH&CN
IV. Thời gian thực hiện: 9/2007-9/2010
V. Kinh phí: 2.078.900.000đồng; Trong đó:
- Ngân sách sự nghiệp khoa học trung ương: 1.395.000.000đồng
- Ngân sách địa phương và các nguồn vốn khác: 683.900.000đồng
VI. Tổ chức chủ trì thực hiện dự án.

- Tên tổ chức: Trung tâm Ứng dụng và Thông tin Khoa học - Công nghệ
tỉnh Quảng Nam thuộc Sở Khoa học & Công nghệ Quảng Nam
- Địa chỉ: Số 54 Hùng Vương, Thành phố Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam

- Điện thoại: 0510.2240622 Fax: 0510.3810138
- Cơ quan phối hợp: Chi cục Lâm nghiệp Quảng Nam
Trung tâm Nông nghiệp và Khuyến nông
- Địa chỉ: 1A Phan Bội Châu,Tam Kỳ, Quảng Nam.
- Điện thoại: 0510.852643 Fax: 0510.852643
Chủ nhiệm dự án: Phan V
ăn Phu
- Học vị: Kỹ sư
- Địa chỉ: 54 Hùng Vương,Tam Kỳ, Quảng Nam
- Điện thoại: 0510.2240622 Fax: 0510.3810138 DĐ: 0905142209
- Thư ký dự án: Hồ Thị Mỹ Dung
- Học vị: Kỹ sư
- Địa chỉ: 54 Hùng Vương, Tam Kỳ, Quảng Nam
- Điện thoại: 0510.810138 Fax: 0510.810138,
VII. Cơ quan chuyển giao công nghệ:
7
-Tên cơ quan: Công ty cổ phần TMSX & PT mây song - Dũng Tấn
- Địa chỉ: Xã Thượng Hiền, huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình
- Điện thoại: 0363.510751 Fax: 0363.514169
Chương 2. Đặt vấn đề:
Song mây là 2 loại lâm sản ngoài gỗ có giá trị kinh tế trong nước, là
nguyên liệu cho nhiều mặt hàng xuất khẩu. Đặc biệt, đối với đồng bào miền núi,
Song mây là một trong những nguồn tài nguyên có giá trị trong đời sống hàng
ngày.
Song mây phân bố chủ y
ếu ở Đông Nam Á, ngoài ra còn một số ít loài
mây ở phía Bắc châu Đại Dương và châu Phi nhiệt đới. Toàn thế giới có 14 chi
và gần 600 loài Song mây. Riêng Đông Nam Á có 9 chi, 316 loài. Chi mây nếp
(Calamus) lớn nhất với 133 loài. Vùng tập trung là: Indonêsia, Malaixia,
Philippine,Thái Lan, Đông Bắc ấn Độ, Đông Dương và New Guinea. Nước sản

xuất nhiều mây nhất là Indonesia chiếm khoảng 70% tổng sản lượng Song mây
trên thế giới, 15 % các nước trong khu vực Đông Nam Châu Á và 15% còn lại
thuộc các nước Châu Phi.
Trước đây, nhiề
u nước Đông Nam Á xuất khẩu hàng Song mây qua chế
biến và cả dạng thô chưa qua chế biến, nhưng từ thập kỷ 70 trở lại đây, việc xuất
khẩu mây thô đã bị đình chỉ ở hầu hết các nước. Đến nay, nguồn Song mây vẫn
khai thác chủ yếu trong rừng tự nhiên; khoảng 50 loài mây có giá trị kinh tế và
được sử dụng nhiều ở các nước. Nghề trồng mây ở Đ
ông Nam Á mới bắt đầu
khoảng 100 năm về trước ở Indonesia và Malaixia, số lượng mây trồng còn quá
ít.
Ở Việt Nam, Song mây còn được nghiên cứu quá ít, tới nay chưa có cuốn
sách nào viết riêng về Song mây, các tài liệu xuất bản chỉ dừng lại ở một số bài
báo về kinh nghiệm gieo trồng Song mây ở các địa phương. Bộ Lâm nghiệp (cũ)
đã ban hành hướng dẫn kỹ thuật trồng song mật và mây nếp. Tuy nhiên, cho đến
nay chư
a được điều chỉnh nên có nhiều điều chưa phù hợp cần được bổ sung.
Song mây trong nước chủ yếu khai thác từ các loài mọc hoang dại, các loài
được khai thác nhiều nhất là: Mây nếp, Mây đắng, Song mật, Song bột.
8
Gần đây, do giá xuất khẩu Song mây lên cao nên đối tượng này bị khai thác
mạnh, nhiều loại Song mây có khả năng bị tuyệt chủng ở từng vùng.
Đến nay, đã thống kê được 4 loài mây trồng là: Mây nếp, mây đắng, mây
nước hay mái (Calamus armarus Lour còn có tên là Calamus tenuis Roxb) và
song mật, 3 loài trên có kích thước nhỏ trên dưới 1cm đường kính, riêng loài
song mật có kích thước lớn (đuờng kính trên dưới 3cm) mới được gieo trồng rải
rác ở Hoà Bình.
Mây nếp là loại mây trồng ch
ủ yếu ở các tỉnh phía Bắc, tập trung ở các

tỉnh: Thái Bình, Hải Dương, Hưng Yên, Nghệ An, Hà Tĩnh. Sản lượng ước tính
1.500 – 2.000 tấn/năm. Tuy vậy, việc gieo trồng mây nếp vẫn dừng lại ở mức độ
kinh nghiệm của nhân dân ở một số làng xã thuộc các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ,
cần có nhiều nghiên cứu để cải tiến khâu tạo giống và trồng rừ
ng các loài mây
có giá trị kinh tế này.
Đến nay, do nhu cầu về hàng thủ công mỹ nghệ, làng nghề phát triển nên
sản lượng Song mây khai thác hằng năm là rất lớn, dẫn đến nguồn tài nguyên
này bị cạn kiệt dần. Những năm gần đây, khi quan hệ thương mại giữa nước ta
với các nước trong khu vực và trên thế giới không ngừng được mở rộng thì nhu
cầu về mặt hàng lâm sản ngoài gỗ nói chung và Song mây nói riêng ngày càng
tă
ng. Hơn nữa, từ trước đến nay hầu như Song mây đều được khai thác từ rừng
tự nhiên và ít được gây trồng; vì vậy đó cũng là lý do làm cho nguồn tài nguyên
này càng thu hẹp về diện tích và trữ lượng.
Tỉnh Quảng Nam có nguồn tài nguyên Song mây phong phú phân bố chủ
yếu ở các huyện miền núi với 10 loài sau: Calamus bousigoniin Becc, C.
tetradactylus Hance, C. rhabđocldus Burret, Pletôcmia elongata Mart ex Blume,
Daemonorops poilanei J. Dransf, C. platycanthus Warrb ex Becc
,
Plectocomiopsis geminiflora (Griff) Becc, C. dioicus Lour, Daemonorops
jenkinsiana Mart, C. walkeri Hance; đáng chú ý là các loài Daemonorops
poilanei, C.tetradactylus
, C. platyacanthus và C. walkeri đang được khai thác
nhiều nhất.

9
Toàn tỉnh có khoảng 1.449.698 người, nguồn sống của đồng bào dân tộc ở
các huyện miền núi chủ yếu là đi khai thác mây với thu nhập bình quân 30.000
đồng - 35.000 đồng/người/ngày, đó là khoảng thu không nhỏ, khai thác Song

mây không chỉ giải quyết việc làm lúc nông nhàn mà còn trang trải được cuộc
sống lúc thiếu đói, giáp hạt. Hiện có 21 nhà buôn, 6 công ty thương mại của 6
huyện miền núi, 16 công ty chế biến xuất khẩu và có 10 làng nghề mây tre đan.
Sản lượ
ng khai thác của tỉnh từ năm 1999: 1.688 tấn, 2000: 1.361 tấn,
2001: 1.395 tấn, 2002: 1.127 tấn, 2003: 1.272 tấn, 2004: 1.385 tấn, 2005: 1.595
tấn;
Khối lượng xuất khẩu mây tre của tỉnh gia tăng theo từng năm với 99.000
sản phẩm trong năm 2003, đến hơn 118.000 sản phẩm năm 2005; giá trị xuất
khẩu từ 42.000 USD trong năm 2003 đến 197.000 USD năm 2005 và thu nhập
xuất khẩu từ mây tre (kể cả xuất thô) cũng tăng lên trong 3 năm, từ 208.000
USD năm 2003 lên 956.000 USD năm 2004 và 492.000 USD trong 6 tháng đầu
năm 2005.
Quảng Nam là tỉnh có 09 huyện miền núi với những điều kiện tự nhiên và
xã hội phù hợp cho việc phát triển các loài cây lâm đặc sản nói chung và Song
mây nói riêng. Hiện nay, ở Quảng Nam có những đơn vị, tư nhân trồng Song
mây; tuy nhiên còn ở dạng phân tán chưa có qui mô lớn nhưng đã có những
thành công bước đầu.
Trong những năm qua, nghề mây, tre đan đã phát triển một cách mạnh mẽ

ở Quảng Nam và ngày càng được nhân rộng ra các vùng nông thôn, đặc biệt là
các huyện: Duy Xuyên, Núi Thành, Điện Bàn, Thăng Bình, Tam Kỳ. Điều này
chứng tỏ thành phần kinh tế mây tre đã đi sâu vào vùng nông thôn có lao động
nhàn rỗi, thành phần kinh tế này đã đạt tổng số là 900 tấn chế biến hoàn toàn và 1,3
triệu loại sản phẩm mây tre có giá trị 34,8 tỉ đồng;
Tuy trữ lượng Song mây giảm do khai thác quá mức nhưng yêu cầu cung
cấp nguyên liệu ngày càng tăng, nên lượng khai thác t
ừ năm 2002- 2005 diễn ra
với tốc độ nhanh chóng; điều này một mặt giúp cho người khai thác nhận ra giá
trị kinh tế của mây tre và vì vậy mà tăng cường khai thác, mặt khác nguồn cung

10
cấp nguyên liệu thô không thể đáp ứng được nhu cầu của các nhà máy chế biến
trong tỉnh. Hậu quả của việc khai thác thiếu khoa học dẫn đến sự suy kiệt không
lường trước được các nguồn lực mây tre ở Quảng Nam, gây ảnh hưởng đến sinh
kế của người dân, những người sống nhờ vào Song mây và ảnh hưởng đến phát
triển rừng bền vững.
Từ các đi
ều kiện tự nhiên nêu trên, cho thấy Quảng Nam có đủ các điều
kiện về tự nhiên và xã hội để phát triển lâm nghiệp nói chung và các loài Song
mây nói riêng, đặc biệt là ở các huyện miền núi như Bắc Trà My, Nam Trà My,
Phước Sơn, Tiên Phước,…
Điều này cũng cho thấy tầm quan trọng của thành phần mây tre trong nền
kinh tế của Tỉnh.
Về nghiên cứu, mới có một số đề tài nghiên cứu về Song mây và chưa có
hệ
thống. Tóm lại, tình hình nghiên cứu và sản xuất Song mây ở nước ta có một
số đặc điểm sau:
- Còn thiếu các tài liệu điều tra cơ bản về Song mây, hiểu biết quá ít về
nhóm lâm sản có giá trị này. Đến nay, đã có một số nghiên cứu về Song mây
nếp; tuy vậy, các nghiên cứu này chủ yếu tập trung vào các đặc điểm phân loại,
phân bố và đặc tính sinh thái, có rất ít nghiên cứu về kỹ thuật trồ
ng hoặc có các
nghiên cứu về vấn đề này chỉ là những tư liệu chung chung, hầu như chưa có tài
liệu đầy đủ về một loài Song mây nào đó.
- Nguồn nguyên liệu Song mây chủ yếu dựa vào thiên nhiên, khai thác
chưa chú ý đến tái sinh tự nhiên hoặc trồng lại, khai thác đến đâu mất giống đến
đó nên không bảo đảm kinh doanh bền vững, lâu dài.
- Chúng ta có truyền thống trồng mây rất lâu đời nhưng vẫn mang tính tự
phát, ch
ưa có các khu trồng tập trung và thiếu chính sách khuyến khích. Các mô

hình trồng Song mây thường trồng trong vườn hay ở qui mô thí nghiệm với diện
tích nhỏ và chưa hình thành các khu rừng tập trung với qui mô lớn.
- Trong sản xuất Song mây mới chú ý đến khâu khai thác, chế biến và xuất
khẩu, còn xem nhẹ khâu sản xuất nguyên liệu.
11
- Trong 10 loài đang được trồng chỉ có 4 loài là mây Nếp (C
.tetradactylus Hance), mây đắng (C. Tonkinensis Becc) và mây Nước
(daemonorops pierreanus . Becc) và song Mật (C. platyacanthus Warb) được
trồng phổ biến với qui mô nhỏ.
Từ những tư liệu nêu trên, cho thấy lâm sản ngoài gỗ nói chung và Song
mây nói riêng có ý nghĩa lớn trong đời sống nhân dân và nền kinh tế quốc dân
nên việc tìm biện pháp khôi phục, phát triển chúng là việc làm cần thiết.
Chương 3. Mục tiêu, đối tượng, nghiên cứu và kỹ thuật ti
ến hành
I. Mục tiêu chung: Ứng dụng tiến bộ kỹ thuật về giống, nhân giống, gieo
trồng, sơ chế để phát triển một số loài Song mây phù hợp với điều kiện tự nhiên
phục vụ việc phát triển ngành thủ công mỹ nghệ của tỉnh Quảng Nam.
II. Mục tiêu cụ thể
- Sử dụng một số giống Song mây vừa thích hợp với điề
u kiện sinh thái
của Quảng Nam, vừa cho năng suất, chất lượng đáp ứng yêu cầu sản xuất các
mặt hàng thủ công mỹ nghệ trong nước và xuất khẩu để nhân rộng phát triển ở
Quảng Nam.
- Xây dựng 1 vườn ươm mẫu nhằm sản xuất giống và cung cấp cây giống
cho trồng rừng ở Quảng Nam và các tỉnh lân cận.
- Áp dụng các biện pháp kỹ thuật gây trồng thâm canh và xây dựng các
mô hình trồng Song mây có năng suất cao, chất lượng đáp ứng các yêu cầu sản
xuất các mặt hàng xuất khẩu cho 9 huyện miền núi của tỉnh Quảng Nam; từ đó,
làm cơ sở cho việc mở rộng qui mô trồng Song mây trong các vùng có điều kiện
tương tự.

- Xây dựng mô hình rừng giống, với qui mô 10 ha.
- Đào tạo kỹ thuật viên cơ sở và tập huấn cho nông dân về kỹ thuật thu
hái, ươm gi
ống, trồng và thu hoạch, sơ chế mây.
III. Phạm vi nghiên cứu của dự án:
Dự án đựợc thực hiện ở các huyện miền núi của tỉnh Quảng Nam. Bao
gồm các huyện: Nam Trà My, Bắc Trà My, Tiên Phước, Hiệp Đức, Phước Sơn,
Tây Giang, Đông Giang, Nam Giang, Nông Sơn.
12
Về đối tượng nghiên cứu tập trung chủ yếu cho loài song mật ( Calamus
platyacanthus Warb. ex Becc) mây nếp (C. tetradactylus Hanc) và mây nước
(Calamus armarus Lour).
IV. Tính mới của dự án:
Dự án được thực hiện là một công trình vừa có tính khoa học, vừa có tính
phổ cập, vì dự án là một công trình tổng kết, nghiên cứu đầy đủ, toàn diện về
Song mây so với các tài liệu đã có đến nay; đồng thời góp phần tạo vùng
nguyên liệu cho sản xuất các mặt hàng mây, tre
đan trong nước và xuất khẩu ở
tỉnh Quảng Nam. Qua dự án giúp cho người dân có thêm kinh nghiệm và kiến
thức về gây trồng Song mây; trước mắt tạo việc làm, góp phần vào công cuộc
xoá đói, giảm nghèo cho người dân miền núi của tỉnh Quảng Nam.
Dự án sử dụng tổng hợp các kinh nghiệm và kiến thức đã có về Song mây
cũng như các phương pháp nghiên cứu, thực nghiệm đang được áp dụng trong
nghiên cứu nông, lâm nghiệ
p nên sẽ thu được kết quả tốt. Mặt khác, Song mây
là mặt hàng đang có nhu cầu lớn ở Quảng Nam và các tỉnh trong cả nước; đồng
thời, dự án sẽ thực hiện ở các huyện miền núi của Quảng Nam nên nhận được sự
ủng hộ của các cấp chính quyền và đồng bào các dân tộc miền núi.
V. Nội dung dự án:
1. Điều tra tình hình phân bố, kỹ thuật gây trồng, khả năng phát triển và

nhu cầu sử dụng Song mây tại tỉnh Quảng Nam. Từ kết quả điều tra để đề xuất
phương hướng phát triển Song mây cho tỉnh Quảng Nam.
2. Xây dựng 01 vườn ươm giống diện tích 1.000m
2
để cung cấp giống
Song mây cho tỉnh Quảng Nam.
3. Xây dựng các mô hình rừng trồng thâm canh Song mây có năng suất
cao, chất lượng phù hợp với yêu cầu của sản phẩm xuất khẩu.
4. Xây dựng rừng giống với 1-2 loài mây (sinh trưởng nhanh, chất lượng
phù hợp với yêu cầu của các mặt hàng trong nước và xuất khẩu) tại Quảng Nam
nhằm cung cấp giống có chất lượng cao cho trồng rừng trong Tỉnh và các tỉnh
miề
n Trung và Nam Trung Bộ.
5. Hoàn thiện các qui trình kỹ thuật phù hợp điều kiện của Quảng Nam:
13
- Qui trình công nghệ thu hoạch, sơ chế Song mây;
- Qui trình công nghệ bảo quản xử lý hạt nẩy mầm;
- Qui trình công nghệ gieo ươm Song mây;
- Qui trình công nghệ trồng cây mây.
6. Chuyển giao kỹ thuật:
- Chuyển giao kỹ thuật gây trồng song mây và khai thác bền vững cho các
địa phương trong Tỉnh
- Chuyển giao qui trình kỹ thuật gieo ươm song mây cho cơ quan chủ trì
và một số các bộ kỹ thuật có liên quan khác;
- Tổ chức các lớp tập huấn về kỹ thuậ
t trồng Song mây tại các huyện có
triển khai dự án (lý thuyết và thực hành ngoài hiện trường)
7. Hoàn thiện các hướng dẫn kỹ thuật trồng song mây;
8. Xây dựng các hướng dẫn kỹ thuật về gieo ươm giống Song mây để làm
cơ sở cho việc tạo và nhân giống, cung cấp nguồn giống cho địa phương và các

tỉnh lân cận (kỹ thuật bảo quản giống, xử lý hạt nẫy mầm và gieo ươm song
mây).
Chươ
ng 4. Tổng quan về ngành mây Việt Nam – Vai trò và vị trí trong
ngành thủ công mỹ nghệ Việt Nam
I. Nguyên liệu mây ở Việt Nam:
Cho đến nay, chưa có số liệu định lượng được công bố và cũng chưa có
nghiên cứu nào về lượng mây hiện tại ở Việt Nam. Trên thực tế, cũng rất khó
xác định được số lượng cụ thể của nguyên liệu mây bởi cây mây thường sống
xen lẫn với các loại gỗ khác trong r
ừng.
Việt Nam có 30 loài mây thuộc 6 chi, được phân bố ở các vùng sinh thái
khác nhau. Trong đó, 10 loài mây có giá trị kinh tế cao, được sử dụng phổ biến
trong sản xuất các mặt hàng thủ công mỹ nghệ. Vùng có trữ lượng mây nhiều
nhất nằm ở duyên hải trung bộ (201.076 ha / 381.936 ha tổng diện tích rừng có
mây của Việt Nam – Theo MARD). Mây tự nhiên phân bố chủ yếu trong rừng ở
các vùng miền núi. Mây vườn, những năm gần đây đã được trồ
ng khá phổ biển
ở nhiều tỉnh, trong đó trọng tâm là một số tỉnh miền Bắc (Thái Bình, Hà Tây cũ,
14
Tuyên Quang, …) và miền Trung (Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Ngãi, …). Cả hai
loại mây này đều có giá trị tăng thu nhập, không chỉ cho đồng bào dân tộc thiểu
số mà còn cho người nghèo nông thôn. Mây được thu hoạch và chế biến quanh
năm nhằm đảm bảo nguồn thu đủ mua thực phẩm cho gia đình. Tính riêng ở
vùng Bắc Trung Bộ, khoảng 4.000 người liên quan đến các hoạt động thu gom
mây từ rừng tự nhiên, chế biến mây…tạo tổng giá trị khoảng 1,6 triệu
USD/năm.
Có tới 09 trong tổng số 10 loài mây có giá trị sử dụng cũng như giá trị kinh
tế cao của Việt Nam phân bố ở khu vực Bắc Trung Bộ. Đây là một minh chứng
rõ nét cho tính thích nghi của cây mây đối với điều kiện sinh thái (đất đai, khí

hậu) của vùng. Ngoài ra, còn có nhiều loài mây khác cũng phân bố trong các
khu rừng tự nhiên ở nơi đây.
Theo số liệu định lượng về những vùng có khả năng khai thác tr
ữ lượng
mây ở Việt Nam là 381.936 ha năm 2005 (nguồn: Bộ Nông nghiệp và Phát triển
Nông thôn), trong đó vùng duyên hải Bắc Trung Bộ, bao gồm Thừa Thiên Huế,
Quảng Trị, Quảng Bình, Hà Tĩnh, Nghệ An và Thanh Hóa là vùng có trữ lượng
lớn nhất (201.076 ha), tiếp theo là Vùng Duyên hải Trung Nam Bộ với 180.270
ha. Con số trên chỉ ra rằng trữ lượng mây có thể khai thác vào khoảng 36,510
tấn trên toàn quốc với hai loài chủ yếu là mây nếp và mây nước, trong khi nhu
cầu sử dụng nguyên liệu Song mây hàng n
ăm là trên 100 ngàn tấn.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã thông qua Kế hoạch bảo tồn và
phát triển các sản phẩm phi gỗ đến năm 2010, trong đó các diện tích trồng và
phát triển mây đến năm 2010 là 740.000 ha (gấp đôi diện tích hiện tại) với năm
vùng trồng chính là Tây Bắc, Đông Bắc, Duyên Hải Bắc Trung Bộ, Duyên Hải
Nam Trung Bộ, và Tây Nguyên (theo quyết định số 2242 /QD-BNN-LN ngà
7/8/2007). Song, trong thực tế những năm qua diện tích mây được khoanh nuôi
b
ảo vệ, trồng mới không nhiều, sản lượng mây tăng thêm chưa đủ bù đắp sản
lượng mây được khai thác đi hàng năm. Như vậy có thể nhận định rằng, tổng sản
lượng mây của cả nước hiện nay không bằng ở năm 2005 – Thời điểm mà Bộ
15
Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thông qua kế hoạch này. Trong khi đó nhu
cầu sử dụng nguyên liệu mây gia tăng trung bình khoảng 8-12%/năm.
Chuỗi giá trị mây thực hiện với các nhân tố chính là người trồng mây,
người khai thác, người thu gom, cơ sở chế biến và nhà xuất khẩu. Người khai
thác chủ yếu là người dân tộc sống ở gần rừng, họ là người đầu tiên trong chuỗi
giá trị này. Người thu gom thường là những nhà thương mại nh
ỏ ở làng/xã, họ

bán mây cho các cơ sở chế biến mây và công ty thương mại trong tỉnh hoặc
trong vùng. Những công ty này thường có xưởng chế biến riêng, họ có các hợp
đồng cung cấp nguyên liệu cho các công ty sản xuất hàng thủ công, họ thường ở
làng nghề hoặc các thành phố lớn. Mặc dù mây có đóng góp lớn về mặt kinh tế
xã hội và văn hoá đặc biệt cho những người nghèo, nhưng việc quản lý bền vững
ngu
ồn lực chưa được chú trọng dẫn đến suy giảm về nguồn nguyên liệu thô.
Việc khai thác nguyên liệu sẽ ngày càng khó khăn do nguyên liệu hiện chỉ còn
có ở trong rừng sâu. Giá nguyên liệu mây nước chẻ cũng đã tăng 43% giai đoạn
2001-2007, từ 14.000 đồng/kg năm 2001 đến 2007 đã là 20.000 đồng/kg, nhưng
lại có xu hướng giảm nhẹ năm 2008 do số lượng các đơn hàng sử dụng nguyên
liệu mây giảm dưới s
ức ép của suy thoái kinh tế thế giới. Bên cạnh nguyên liệu
mây rừng, nguồn nguyên liệu mây vườn (mây nếp) cũng đã tăng 67% từ 2001-
2007 và đạt mức giá 7.500 đồng/kg năm 2007 so với 4.500 đồng/kg năm 2001.
Cây mây ngày càng có vai trò quan trọng trong việc tạo việc làm, tăng thu
nhập cho người dân. Tính riêng ở vùng Bắc Trung Bộ, khoảng 4.000 người liên
quan đến các hoạt động thu gom mây từ rừng tự nhiên, chế biến mây… tạo ra
tổng giá trị khoảng 1.6 triệ
u USD/năm.
Mạng lưới Mây Việt Nam, thành viên của Mạng lưới mây toàn cầu đã
được thành lập với sự tham gia của tất cả các tác nhân trong chuỗi giá trị là một
bước tiến mới hỗ trợ cho sự phát triển bền vững của ngành chế biến mây tại Việt
Nam. Tính đến nay, mạng lưới mây đã thu hút trên 200 hội viên liên quan đến
trồng mây, chế biến mây và cung cấp các dịch vụ như cây giống, thiết b
ị chế
biến Mạng lưới cũng đã bao phủ 24 tỉnh thành có vùng nguyên liệu mây cả
16
nước, trong đó Nghệ An cũng là thành viên tích cực của mạng lưới với sự tham
gia của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, các doanh nghiệp

II. Doanh nghiệp ngành mây ở Việt Nam:
Theo kết quả điều tra tháng 9/2009, hiện cả nước có 238 doanh nghiệp
đang hoạt động trong các công đoạn khác nhau của ngành mây (từ khai thác, chế
biến, xuất khẩu), trong đó đa số các công ty nằm ở khu vực đồng bằng Sông
Hồng (97 doanh nghiệ
p, chiếm 40%), miền Đông Nam Bộ (59 doanh nghiệp,
chiếm 25%) và Bắc Trung Bộ (34 doanh nghiệp, chiếm 14%). Nhiều công ty
tham gia cả chế biến và xuất khẩu, phân theo chức năng có 25 công ty chế biến
nguyên liệu mây, 161 công ty trực tiếp sản xuất, 184 công ty có các hoạt động
kinh doanh và 130 công ty có các hoạt động xuất khẩu.
III. Xuất khẩu hàng mây tre ở Việt Nam
Theo kết quả điều tra, hiện có 713 làng nghề mây tre đan, chiếm 24%
tổng số làng nghề th
ủ công ở Việt Nam và có số lượng lao động tham gia sản
xuất lớn nhất – 342 nghìn lao động. Các làng nghề mây tre đan phân bố rộng
khắp trong cả nước và trên một nửa số làng nghề tập trung ở khu vực Đồng bằng
Sông Hồng. Người Việt Nam, dù là miền xuôi hay miền núi đã và đang làm các
vật dụng hàng ngày từ mây tre ở địa phương như khay, giỏ, bàn ghế…v.v.

Khu
vực
Đ.
bằng
sông
Hồng
Đông
Bắc
Tây
Bắc

Bắc
Trung
Bộ
Nam
Trung
Bộ
Tây
Nguyên
Đông
Nam
Bộ
Đ.bằng
Sông
C.Long
Số làng
nghề
mây tre
337 77 45 121 34 0 26 73
% 47,3% 10,8% 6,3% 17% 4,8% 0 3,6% 10,2%
Nguồn: JICA – MARD 2002






17
Bản đồ phân bố làng nghề thể hiện ở bảng sau đây:

Làng nghề mây tre đan và thợ thủ
công
Sự phân bố các làng nghề mây tre
đan

713 làng
(24% tổng số
làng nghề)

342 nghìn thợ
(25,4% tổng số thợ
thủ công)
Lịch sử nghề mây tre đan
More
than
100
years
29.0%
30-100
ye ars
32.2%
10-30
years
19.0%
Less
than 10
ye ars
19.8%

Nam 136.057

Nữ 206.404
Số lao động
tham gia sản xuất
trong làng nghề
Tổng 342.461
Nam 333.000
Nữ 258.000
Thu nhập trung
bình năm 2002
(đồng)
Trung
bình
288.000
Bắc
Hà Nội, Hà Nam, Thái
Bình
Trung
Thanh Hóa, Nghệ An,
Quảng Nam, Khánh Hòa,
Bình Định
Vùng
sản xuất
chính
Nam
Tây Ninh, T.P Hồ Chí
Minh

Nguồn: JICA – MARD 2002

Riêng đối với các sản phẩm mây, có thể phân thành 2 nhóm mặt hàng

chính: Các mặt hàng đan lát từ mây và các mặt hàng nội ngoại thất.
Sự phát triển của vùng nguyên liệu mây ở Việt Nam phụ thuộc chủ yếu
vào thị trường tiêu thụ của các sản phẩm từ mây, đặc biệt là vai trò của thị

Dưới 10 năm

19,8 %

Trên 100 năm
29%



30 – 100 năm

32,2%


10 – 30 năm
19 %
18
trường xuất khẩu – nơi tiêu thụ đến khoảng 95% các sản phẩm từ mây của Việt
Nam. (Nguồn: Bộ NN&PTNT, Dự án Quốc gia về bảo tồn và phát triển lâm sản
ngoài gỗ giai đoạn 2006-2020 kết hợp số liệu thống kê của Trung tâm Thông tin
Bộ Thương Mại)
Mặc dù không có số liệu thống kê riêng biệt thể hiện giá trị kim ngạch
xuất khẩu của mặt hàng mây nói riêng mà chỉ
có số liệu thống kê của các mặt
hàng mây tre lá nói chung – còn gọi là sợi tự nhiên/natural fibers (các mã số
HS4601.20/ 4602.10/ 4602.90/ 6504.00 / 9401.50 và 9403.80). Tuy nhiên, tốc

độ tăng trưởng xuất khẩu của nhóm mặt hàng sợi tự nhiên hàng năm hoàn toàn
có thể đại diện cho tốc độ tăng trưởng của các sản phẩm mây.

Theo số liệu thống kê, kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng mây tre, lá,
thảm sơn mài của Việt Nam trong năm 2008 đạt 224,7 triệu USD, tăng 3% so
với năm 2007. Các thị trường xuất khẩu chủ yếu nhóm các mặt hàng mây tre lá,
thảm, sơn mài của Việt Nam trong năm 2008 là Đức đạt 37 triệu USD, Mỹ 32,3
triệu USD, Nhật Bản 31,1 triệu USD, Pháp 12,8 triệu USD, Tây Ban Nha 10,8
triệu USD, Đài Loan 10,4 triệu USD, (Nguồn Trung tâm Thông tin Bộ Công
Thương 2009)
Trong cơ cấu các ch
ủng loại hàng mây tre lá, thảm, sơn mài xuất khẩu chủ
yếu trong năm 2008, thì kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng bằng tre đan chiếm
tỷ trọng cao nhất với 55,6 triệu USD, tăng 17,5% so với cùng kỳ năm 2007 và
chiếm 24,8% tổng kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng mây tre lá, thảm, sơn mài
của cả nước, trong khi tỷ lệ này của năm 2007 là 21,6%. Tiếp đến là các mặt
hàng bằng mây đan, trong năm 2008, kim ngạch xuất k
ẩu các mặt hàng bằng
mây đan của Việt Nam đạt 33,1 triệu USD, giảm 17,9% so với cùng kỳ năm
2007 và chiếm 14,7% tổng kim ngạch xuất khẩu các mặt hàng mây tre lá, thảm,
sơn mài của cả nước trong năm, trong khi tỷ lệ này của năm 2007 là 18,4%.
Trong các sản phẩm mây đan xuất khẩu trong năm 2008, thì kim ngạch xuất
khẩu mặt hàng bàn ghế bằng mây đan đạt cao nhất với 15,3 triệu USD, giảm
9,5% so với cùng kỳ
năm 2007 và chiếm 46,2% tổng kim ngạch xuất khẩu các
mặt hàng mây đan của cả nước. Một số các sản phẩm khác xuất khẩu trong năm
19
2008 cũng đạt kim ngạch khá cao như: khay mây, giỏ mây, hộp mây, thùng mây,
rổ rá bằng mây đan; bát đĩa mây; kệ mây Các thị trường xuất khẩu hàng mây
tre đan chủ yếu của Việt Nam trong năm 2008 là Đức, Mỹ, Nhật Bản, Pháp, Tây

Ban Nha, Italia, Thuỵ Điển, Anh, Ba Lan, Hà Lan, Bỉ
Theo thông tin từ Mạng lưới Mây tre toàn cầu (INBAR), sức tiêu thụ của
thị trường mây thế giới là 4 tỷ USD/năm. Trong khi đó tổng giá trị sản xuất các
mặt hàng mây trên toàn thế giới chưa vượt qua con số 1,5 tỷ USD/năm. Như vậy
thị phần của các sản phẩm mây Việt Nam (33,1 triệu USD) chiếm chưa đến 1%
thị phần mây thế giới và Việt Nam vẫn có cơ hội để nâng cao thị phần các sản
phẩm mây của mình.
IV. Nhập khẩu nguyên liệu mây
Việt Nam đang phải nhập khẩu mây từ một số quốc gia trong khu vực như

Lào, Philippine, Indonesia Theo số liệu thống kê của Liên hiệp quốc, kim
ngạch nhập khẩu mây của Việt Nam năm 2004 là 1.34 triệu USD, các năm 2005,
2006 và 2007 có giá trị kim ngạch nhập khẩu là 1.66 triệu, 1.43 triệu và 0.65
triệu USD.

Lượng nhập khẩu mây này có thể được hiểu trên 2 phương diện – Phương
diện thứ nhất là do giá thành mây của Việt Nam đắt hơn của nước ngoài nên các
đơn vị sản xuất hàng mây ở Việt Nam phải nhập khẩu mây ở nước ngoài về - tuy
nhiên lập luận này có thể được loại trừ do thực tế mức giá trung bình của mây
nhập khẩu từ các bảng trên là 2.19 USD/kg – cao hơn rất nhiều so với giá thành
mây trung bình hi
ện đang được bán tại Việt Nam với giá (25.000 - 28.000
đồng/kg). Do vậy, phương diện thứ 2 hoàn toàn có cơ sở có thể khẳng định việc
nhập khẩu mây tại Việt Nam là do sự thiếu nguyên liệu trong nước buộc các
doanh nghiệp phải chấp nhận nhập khẩu với đơn giá cao để đảm bảo nhu cầu sản
xuất trong nước. Việc nhập khẩu nguyên liệu Song mây sẽ ngày một khó khăn
hơ
n do chính sách “thắt chặt” xuất khẩu của các nước.
Qua những phân tích trên, sự đòi hỏi đẩy mạnh phát triển nguyên liệu
Song mây trong nước là một thực tế khách quan, là vấn đề bức thiết hiện nay để

tạo điều kiện cho sự phát triển của ngành hàng mây tre, đồng thời cũng là
20
phương thức rất tốt để tạo thu nhập cho người trồng mây, nhất là đối với những
nông dân nghèo sinh sống tại các vùng miền núi.
V. Vai trò của các làng nghề sản xuất hàng mây tre
Các làng nghề sản xuất hàng mây tre đóng vai trò quan trọng trong việc
tạo việc làm và thu nhập ở vùng nông thôn, giảm tải dòng di cư ngày càng nhiều
ra các thành phố lớn và hạn chế nhiều bất ổn trong nền kinh tế xã hội của đất
nướ
c. Bên cạnh việc tạo việc làm cho 342.000 lao động, nếu phân tích trên góc
độ thu nhập hộ gia đình các hộ làm nghề năm 2008, các hộ gia đình làm hàng gốm
sứ, gỗ mỹ nghệ và sơn mài có thu nhập cao nhất (2,5 – 3 triệu đồng/tháng), tiếp
theo là các hộ gia đình làm hàng mây tre đan và dệt lụa (2,3 triệu đồng/tháng). So
với các hộ làm nông nghiệp trên cùng địa phương thì thu nhập của các hộ làm nghề
mây tre đan cao hơn 2,3 lần.
Thu nhập bình quân của ngườ
i làm nghề năm 2007 cũng đã tăng từ 30%
đến 103% so với năm 2001, trong đó mức tăng của nhóm hàng mây tre là 43%.
Như vậy, làng nghề có vai trò hết sức quan trọng trong việc tạo thu nhập cho
người lao động, đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế
trong các vùng miền. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều cơ hội để tiếp tục gia tăng thu
nhập cho người lao động thông qua các hoạt động sản xuất tại các làng ngh
ề
thông qua việc nâng cao hệ số sử dụng nguyên liệu, bố trí quy trình sản xuất hợp
lý (giảm chi phí đầu vào), đa dạng hóa sản phẩm trong đó tập trung vào các sản
phẩm có giá trị cao (tăng giá trị sản phẩm bán ra), tăng cường công tác thị
trường… Đây sẽ là những nhân tố góp phần tạo dựng nguồn thu nhập cao và bền
vững cho lao động làng nghề.
21
PHẦN II:

Chương 5. Nội dung khoa học – công nghệ đã thực hiện
I. Các công nghệ đang áp dụng tại vùng trồng Song mây ở một số nơi:
Hiện nay, ở Quảng Nam nói riêng và trong toàn quốc nói chung việc trồng
Song mây vẫn được thực hiện theo kinh nghiệm của địa phương, chưa có chọn
giống nên địa phương nào có giống nào thì dùng giống ấy, chưa chọn được đồng
bộ giống có năng suấ
t cao, trong quá trình kinh doanh rừng thường sử dụng
phương thức quảng canh, không sử dụng phân bón. Bên cạnh đó, bước đầu có
một số tỉnh thực hiện thành công các đề tài, dự án về trồng và chăm sóc Song
mây đã đem lại một số kết quả nhất định và được nghiệm thu, cụ thể như sau:
- Đề tài “Thiết lập mô hình trồng Song Mật, Mây nếp dưới tán rừng phục
hồi “, thuộ
c chương trình khoa học công nghệ đề tài thường xuyên cấp Bộ, thời
gian thực hiện từ năm 2000 – 2004, do viện Lâm nghiệp Việt Nam thực hiện.
- Đề tài “ Khảo nghiệm giống mây nếp và tiếp nhận kỹ thuật nhân giống,
sơ chế mây thương phẩm trong mô hình vườn đồi nông hộ tại thị xã Hà Giang
tỉnh Hà Giang; do công ty trách nhiệm hữu hạn Bảo Cường thị xã Hà Giang tỉnh
Hà Giang thực hiện.
- Dự án “ Xây d
ựng mô hình phát triển cây mây tại vùng đồi xã Liên Sơn,
Ba Sao huyện Kim Bảng tỉnh Hà Nam”, dự án do Uỷ ban Nhân dân huyện Kim
Bảng tỉnh Hà Nam thực hiện.
Về phương pháp trồng chủ yếu là trồng trong hàng rào của các gia đình
với qui mô nhỏ lẻ, chưa có mô hình theo qui mô lớn. Những năm trước đây một
số địa phương có trồng dưới tán rừng song kỹ thuật này cũng không được phổ
cập rộng.
Tóm lại, hi
ện nay việc trồng Song mây vẫn được thực hiện theo kinh
nghiệm của người dân từng địa phương, trồng quảng canh, chưa có chọn giống
và thâm canh.

II. Mô tả các loài Song mây được dùng trong dự án.
- Mây nếp (Calamus tetradactylus Hanc)
22
Mây nếp mọc thành cụm, mỗi cụm gồm nhiều thân khí sinh mọc từ thân
ngầm. Hàng năm, mỗi thân ngầm mọc 2 chồi nhưng chỉ 1 chồi mọc thành thân
khí sinh. Thân dài và không phân cành. Mây nếp đẻ nhánh nhanh sau khi trồng 1
năm. Mây đẻ nhánh quanh năm mỗi nhánh là một sợi mây. Mùa mưa đẻ nhánh
mạnh hơn mùa khô. Từ các thân ngầm đẻ ra nhánh con, từ nhánh con lại đẻ ra
nhánh khác. Đường kính thân khí sinh từ 0,8-1,2cm, thân chia đốt và lóng, mỗi
lóng dài 15-40cm, đốt rất ít nổi nên rất thích h
ợp cho đan lát và làm hàng thủ
công mỹ nghệ. Cây 7 tuổi đã có khoảng 30 nhánh. Giá thể dùng cho mây leo là
tre, bạch đàn, keo xoan, phi lao nhưng tốt nhất là cây thân gỗ có tán cây thưa
nên rất thuận tiện cho trồng ở rừng thứ sinh. Mây nếp tăng trưởng tương đối
mạnh, một năm có thể dài được 3-4m. Một bụi mây có thể cắt liên tục 1-2 năm,
mỗi năm 1 lần. Sau 4-5 năm ra hoa kết quả lần đầu, mỗi cây có t
ừ 4-5 buồng
quả, mỗi buồng có khoảng1000 quả, như vậy mỗi cây cho khoảng 5000
quả/năm. Trung bình có từ 8000 đến 8500hạt/kg.
Mây nếp được sử dụng nhiều để đan mặt ghế và làm các đồ thủ công, mỹ
nghệ.
- Mây nước: (Daemonorops pierreanus. Becc)
Mây nước phân bố từ Bình Định, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế trở ra Bắc
gặp nhiều ở các tỉnh từ Hà Tỉnh tr
ở ra. Thân ngầm có dạng củ như măng tre, cổ
thân ngầm dài nối với thân ngầm mẹ. Thân ngầm được bao bọc bởi các bẹ
không có phiến lá. Bẹ non có lông màu vàng nhạt. Từ thân ngầm mọc ra rễ mập
dài 10cm, đường kính 3 mm. Thân khí sinh có bẹ lá màu lục bao bọc, khi non có
phần màu nâu và gai dẹt. Thân khí sinh dài 20 -30cm, lóng dài 20cm, đường
kính 1 – 1,5cm, thịt màu trắng. Cụm hoa đực dạng bông mo dài, có roi ở đầu.

Quả gần hình cầu kích thước 10-13mm, mỏ hình trụ, vẩy hình thoi, lõi 3 x
2,5mm có rãnh nhỏ, màu vàng r
ơm, mép hẹp, màu trắng nhạt.
Mây nước được trồng nhiều ở các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ, ở các vùng
miền núi chưa trồng hoặc trồng rất ít.
Mây nước được dùng trong công việc gia đình.
23
- Mây Tàu (Calamus dioicus Lour hay C. salicifolius Becc): Trong thuyết
minh dự kiến đưa vào nhưng không triển khai thực hiện, với lý do:
+ Theo điều tra tình hình hình phân bố, người dân không cung cấp hoặc
không biết về loài mây Tàu, và như vậy người dân không thích trồng loài mây
này; nếu dân không thích mà vẫn làm sẽ ảnh hưởng đến kết quả dự án
+ Khi triển khai dự án các huyện đề nghị trồng 3 loài phổ biến hiện có tại
các huyện là mây nếp, mây nước, song mật; không nên làm giống mới
địa
phương chưa biết.
- Giống song mật (Calamus platyacanthus Warb. ex Becc)
Song mật mọc thành cụm thưa và ít thân khí sinh hơn mây nếp. Cây 1
năm đường kính thân ngầm khoảng 1cm, cây trưởng thành đường kính 4-6cm.
Thân song mật dài đến 30-40m, trong rừng già có khi đến100m. Thân non màu
trắng ngà sau chuyển màu xanh. Thân chia lóng và đốt, lóng dài 8-25cm, đường
kính trung bình 2,3-2,8cm, cây to đạt đến 4-5cm. Cây cao 4-5m và đứng thẳng
như một cây thân gỗ nhỏ, khi cây cao trên 4m phải có chỗ dựa để leo. Song mật
ra hoa vào tháng 4-5 quả chín vào tháng 10-11 dương lịch. Mỗi cây có khoảng
20-30kg quả
, mỗi kg có từ 500-600 quả hoặc 1300 hạt đã đãi sạch vỏ và cùi.
Song mật phân bố ở độ cao 100-1500m, tập trung ở độ cao 400-900m, vì
vậy thích hợp khi trồng ở vùng núi cao.Thân cây song mật rất dai và dẻo nên
được sử dụng làm dây buộc, đóng bàn ghế sa lông, xe trẻ con nên được ưa
chuộng trên thị trường thế giới.

III. Kỹ thuật tiến hành.
- Bảo quản và xử lý hạt nẩy mầm
Hạ
t mang về được ủ thêm 2-3 ngày cho chín đều sau đó bứt rời từng quả,
ngâm trong nước lạnh 24 giờ, đãi sạch vỏ và thịt quả, loại bỏ hạt màu trắng, lép
hong khô hạt trong bóng râm. Nếu chưa gieo cần bảo quản hạt trong cát ẩm 20%
bằng cách trộn hạt và cát theo tỷ lệ 1hạt/3 cát. Hàng tuần kiểm tra hạt và tưới
cho đủ ẩm và không bảo quản quá 3 tháng. Hạt song mật có lớp vỏ rất c
ứng để
tăng tỷ lệ nẩy mầm cần xử lý như sau: Ngâm hạt trong nước 2 sôi 3 lạnh trong
24
16 giờ hoặc trong dung dịch axít H
2
SO
4
nồng độ 3% trong 5 phút. Với phương
pháp này có thể đạt được tỷ lệ nẩy mầm của hạt từ 82% đến 91%.
- Chuẩn bị vườn ươm: Khi còn non Song mây cần che bóng khoảng 50 –
70 %, chiều cao dàn che có thể là 0,56 m hoặc trên 2m (tùy thuộc qui mô, điều
kiện kinh tế).
- Sản xuất cây giống
Gieo hạt trên luống có dàn che có độ che phủ 75%, với lượng gieo là
2kg/m
2
. Phủ kín hạt bằng lớp đất bột dầy 1cm, sau đó phủ lên trên bằng lớp rơm,
rạ để giữ độ ẩm và tránh mưa làm trôi hạt. Khi cây mầm xuất hiện lá đầu tiên
màu xanh, hình kim dài 2-3cm có thể cấy cây mầm trong bầu PE. Đất ruột bầu
theo tỷ lệ: 89% đất cát pha +10% phân chuồng hoai +1% phân lân, hoặc 85%
lớp đất mặt trong rừng + 10% cát +5% phân lân và đạm. Có thể dùng 90% lớp
đất mặt+ 8% đất bùn phơi khô đập nhỏ + 2 % phân lân và

đạm.
- Chăm sóc cây con:
+ Thường xuyên tưới nước giữ ẩm cho cây, bón phân chuồng hoai hoặc
phân hữu cơ vi sinh 2 lần/tháng, phòng trừ sâu bệnh hại Trước khi đem trồng 2
tháng ngừng tưới phân và hạn chế tưới nước để huấn luyện cây.
+ Cây con được tưới nước mỗi ngày 1 lần vào buổi sáng hay chiều. Khi
cây bén rễ tưới phân đạm pha loãng 1%, 10 ngày tưới 1 lần. Cây con được đặt
trong dàn che có độ che từ 50-70%, với chiều cao 0,5m. Sau 15 tháng tuổi cây
có chiề
u cao 20-25cm, cây có 3-4 lá có thể đem trồng.
- Trồng rừng thâm canh
Song mây sinh trưởng và phát triển nhanh chủ yếu dưới tán rừng nhiệt đới
có độ tàn che từ 0,6 trở xuống tương ứng với trạng thái rừng từ IIIa2 đến IIa,IIb,
và trên một số diện tích đất có cây gỗ rải rác, nơi có độ ẩm cao ven khe suối
trong rừng.
IV. Biện pháp kỹ thuật áp dụng: Căn cứ vào điều kiện tự nhiên, dân sinh kinh
t
ế, đặc điểm sinh vật học, yêu cầu sinh thái của cây Song mây và mục đích yêu
cầu của Dự án, biện pháp kỹ thuật trồng, chăm sóc được thiết kế như sau:
- Kỹ thuật trồng:
25
+Xử lý thực bì:
Phát luỗng thực bì theo băng, băng chặt rộng 3m băng chừa rộng 4m. Trên băng
chặt tiến hành phát luỗng thủ công, chặt bỏ những cây dây leo, cỏ dại, lau lách
(chú ý không được chặt cây gỗ)….chặt sát mặt đất và băm nhỏ, xong tiến hành
làm vệ sinh bằng cách gom dọn những dây leo, cỏ dại đã chặt luỗng xếp vào
băng chừa. Việc xử lý thực bì có thể tiến hành vào
đầu mùa mưa trước khi trồng
cây khoảng 15-20 ngày để phòng tránh cháy rừng trong mùa nắng nóng, tuyệt
đối phải bảo vệ cây gỗ và phòng tránh cháy rừng…

+ Làm đất, bón phân:
Làm đất thủ công và cục bộ theo hố trồng cây với kích thước 2m
2
/hố
(theo hình tam giác đều mỗi cạnh 2m), tiến hành nhặt hết đá lẫn, rễ cây trong hố
và sau đó đào hố. Hố đào có kích thước 40cm x 40cm x 40cm, vị trí hố đào nằm
trên 3 đỉnh của tam giác đều nằm giữa diện tích đã cuốc cục bộ và có cạnh là
1m, khi đào để lớp đất mặt phía trên miệng hố, lớp đất dưới để riêng phía dưới
hố, nhặt hết đ
á lẫn, rễ cây trong hố. Khi lấp hố tiến hành lấp lớp đất mặt xuống
đáy hố, khi lấp được 1/2 hố đào thì tiến hành bón phân (gồm 2kg phân chuồng
và 100g phân NPK/hố) sau đó trộn đều hỗn hợp đất và phân trong hố, xong tiếp
tục lấp đất cho đầy hố. Công việc bón phân và lấp hố thực hiện xong trước khi
trồng từ 10-15 ngày.
+ Mật độ và kỹ thuật trồng:
Mậ
t độ trồng là 1.500 cây/ha, cây được bố trí theo cụm, mỗi cụm 3 cây
(500 cụm/ha) cự ly hàng cách hàng là 7m, cự ly cụm cách cụm là 3m. Trên mỗi
cụm, cây trồng được bố trí theo hình tam giác đều mỗi cạnh 1m (cây bố trí tại
đỉnh tam giác đều). Khi trồng dùng cuốc khơi lại chính giữa hố đã lấp, chiều sâu
hố khơi lớn hơn chiều dài bầu cây khoảng 2-3cm, chiều rộng hố lớn hơn chu vi
bầu cây. Sau đó xé bỏ v
ỏ bầu cây nhưng không được làm vở kết cấu ruột bầu,
không để cây nghiêng ngã, rồi đặt cây ngay ngắn chính giữa hố và lấp đất ém
chặt từ ngoài vào trong tránh làm đứt rễ, khi lấp phải lấp miệng hố có hình mâm
xôi để tránh nước mưa ứ đọng trong hố. Chú ý khi trồng phải bố trí hàng cây dọc
theo đường đồng mức, cụm cây bố trí so le theo hình nanh sấu.