Phân tích nguyên nhân dẫn đến diễn biến bồi lắng, xói lở cửa sông cà ty tỉnh bình thuận và đề xuất biện pháp

HUTECH
1
M U
1. TÍNH CP THIT


Kinh t phát trin, nh hng không nh đn môi trng t nhiên cng nh
môi trng đu t. Nhng nh hng này thng mang tính tim tàng đn
khi bc phát thì s rt khó khn đ khc phc.
Cng cá Phan Thit đc xây dng hoàn thành vào nm 2001 và đi vào hot
đng t nm 2004 nm trong khu vc ca sông Cà Ty. Hàng ngày lng tàu
bè cp cng khá đông đúc, sn lng thy hi sn đánh bt thông qua cng
này cung cp cho xã hi nhiu, mang li giá tr kính t cao cho khu vc.
Sn lng thy sn:
Nm 2008
Nm 2009
Nm 2010
Nm 2011
Thy sn khai thác (tn)
128.096
131.719
152.867
148.941
+ Cá (tn)
79.707
83.179
90.689
93.290
+ Tôm (tn)
1.871
1.143

1.909
1.470
Nm 1993, h thng b kè dài hn 2 km hai bên b sông Cà Ty đc xây dng nhm bo v b chng st l,
bo v din tích đt khu vc, to m quan đô th.
Hin nay, do quá trình khai thác tài nguyên quá mc ti khu vc h lu
ca sông, nhng nh hng ca môi trng và tác đng ca con ngi
tác đng gây nên din bin phc tp v hình thái ca sông Cà Ty. Hin
tng bi lng - xói l xy ra mnh gây tác đng bt li cho các công
trình thuc khu vc này.
Vì vy, phân tích nhng nguyên nhân nh hng đn xói l - bi lp
khu vc ca sông Cà Ty t đó có bin pháp chnh tr phù hp có vai trò
quan trng, bo v nhng giá tr mà khu vc ca sông Cà Ty mang đn.
2. MC TIÊU
Kho sát, phân tích nguyên nhân dn đn din bin bi lng, xói l ca sông Cà Ty Tnh Bình Thun và đ
xut bin pháp chnh tr.
3. NI DUNG
− Thu thp tài liu khí tng thy vn ca Tnh Bình Thun (H thng sông Cà Ty).
− iu tra hin trng din bin ca sông Cà Ty Tnh Bình Thun.
− Phân tích nguyên nhân dn đn s xói l ca ca sông Cà Ty Tnh Bình Thun.
− Hu qu xói l nh hng đn môi trng, giao thông, kinh t.
−  ngh bin pháp chnh tr.
4. PHNG PHÁP NGHIÊN CU
− Phng pháp hi cu.
− Phng pháp kho sát thc đa.
+ Kho sát hin trng
+ Phòng thí nghim.
− Thng kê và phân tích s liu
− Ý kin chuyên gia.
5. GII HN  TÀI
5.1 i tng nghiên cu

Ca sông Cà Ty Tnh Bình Thun.
5.2 Phm vi nghiên cu
Thi gian : Nghiên cu, phân tích đáp ng nhu cu đn nm 2020.
Không gian : Ca sông Cà Ty Tnh Bình Thun (3km tính t b bin tr vào đt lin.)
6. TÍNH THC TIN CA  TÀI
c đim chung các ca sông ven bin luôn xy ra quá trình xói l - bi lng, làm thay đi hình thái ca
sông. Xói l b, hình thành các bãi bi luôn xy ra liên tc. Quá trình này nh hng nhiu đn nn kinh t
khu vc. Các cng bin đc xây dng ti khu vc ca sông phi gánh chu thit hi t các thay đi trên.
Cng cá Phan Thit phi thng xuyên phi t chc no vét các bãi bi  ca sông to lung – lch đ tàu
thuyn ra vào cng.
Bên cnh đó, h thng b kè khu vc ca sông Cà Ty đc xây dng t nm 1993, trong quá trình phát trin
kinh t h thng b kè phi gánh chu nhiu tác đng t hot đng ca con ngi và thiên nhiên. Dn đn, h
thng b kè hin đang b h hi dn. Chng xâm thc, no vét bãi bi, gn vi t chc, sp xp li các khu
HUTECH
2
dân c ven bin; cùng vi phân tích nguyên nhân xói l ti ca sông t đó đ xut bin pháp chnh tr có vai
trò quan trng nhm gim thiu nhng thit hi xy ra.
Chng 1
TNG QUAN V CA SÔNG
1.1 Lch s nghiên cu ca sông
Nhng nghiên cu đin hình vào th k XIX - đu th k XX mang tính cht xây dng c s phng pháp
lun. Nhng nghiên cu trên ch yu dng li  phân tích điu kin t nhiên vùng ca sông, cha đ cp đn
c ch tác đng qua li gia các yu t đng lc sông - bin.
Trong các công trình nghiên cu v s hình thành châu th (delta) và phát trin ca sông, phi k đn các
công trình ca Zenkovic V. P (1960-1962), Leontiev I. O (1961), Koleman J. M (1974), Wright L. D (1974).
Các nghiên cu vùng ven bin ca sông có s dng công ngh vin thám và h thng thông tin đa lý (GIS)
đc phát trin trong nhng nm cui ca th k XX.

Hình 1.1: Các thành phn ca ca sông, lch triu
(Boothroyd, 1985)

1.2 Khái nim
Vùng ca sông ven bin (Estuarine area) là vùng chu s tng tác gia môi trng nc bin và nc ngt,
hình thành môi trng nc l (brackishwater) vi s pha trn các tính cht ca môi trng nc bin và
nc ngt ni đa.
1.2.1 nh ngha ca sông ven bin (Estuary)
nh ngha ca Pritchard đa ra nm 1967 đc dùng rng rãi nht, đó là:
“Ca sông ven bin là mt thy vc nc l bán kín ven b ni lin vi bin khi, trong đó gii hn ca nó
là ni mà nc bin còn vn ti pha trn vi dòng nc ngt bt ngun t ni đa”.
nh ngha ca Fairbridge đa ra nm 1980:
“Mt ca sông là mt nhánh ca bin đi vào mt dòng sông đn ni mà mc nc cao nht ca thy triu
còn vn ti, thng đc chia thành 3 phn khác nhau:
− Phn bin hay phn ca sông thp, ni lin vi bin khi;
− Phn ca sông trung, ni din ra s pha trn chính ca nc bin và nc ngt;
− Phn ca sông cao, chi phi bi nc ngt nhng còn tác đng ca thy triu.
Gii hn gia 3 phn này không c đnh và bin đng theo lng nc ngt đ ra t sông”.
1.2.2 Phân loi ca sông
1.2.2.1 Phân loi CSVB theo kiu đi lu nc
Có 3 loi CSVB là CSVB dng, âm và trung tính. Phân loi vùng CSVB v phng din cân bng nc,
ngày nay nó không còn đc s dng nhiu na. Thay vào đó, ngi ta thng da vào hình thái đa lý ca
CSVB đ phân loi nó.
1.2.2.2 Phân loi theo hình dng lòng sông ( trên mt hình chiu bng)
ây là cách phân loi ph bin nht. Cn c vào hình dng trên mt bng, các ca sông đc phân bit thành
2 loi: ca sông tam giác châu th (delta) và ca sông hình phu (estuary).
Tuy nhiên phng pháp phân loi đa mo, hình thái đng lc nêu trên mi ch chú ý đn hình dng mt
bng ca ca sông mà cha đ cp đn nguyên nhân hình thành ca nó. Fridman G. M và Sanders J. E đã đ
xut phân loi ca sông theo hàm lng bùn cát (S) trong nc sông đ ra bin nh sau:
− Nu S (kg/m
3
− Nu S (kg/m
) < 0,16 ca sông thuc loi Estuary;

3
− Nu 0,16≤S (kg/m
) > 0,20 ca sông thuc loi delta;
3
) ≤ 0,20 ca sông thuc loi trung gian gia Estuary và delta
HUTECH
3

Hình 1.2: Các loi ca sông chu nh hng ca dòng chy dc b và dòng triu (Oertel,1988)
1.2.2.3 Phân loi theo quan h gia các yu t dòng chy, sóng và triu
W.E.Galloway đã cn c vào quan đim gia các yu t dòng chy sông, sóng và thy triu đ xut tam giác
phân loi ca sông delta. Ca sông delta đc chia thành 3 loi : loi chu tác đng ca dòng chy sông là
ch yu, loi chu tác đng ca sóng ch yu, và loi chu tác đng ca triu là ch yu.
1.2.2.4 Phân loi theo cu trúc đ mn
Cn c vào mc đ xáo trn gia nc mn và nc ngt, Cameron và Pritchard đã da vào tham s phân
tng đ phân loi ca sông.
1.3 Môi trng vùng ven ca sông
1.3.1 Khí hu
Tn sut xut hin gió và bão cao, có ch đ gió mùa và nh hng rõ ca ch đ này. Biên đ nhit đ dao
đng ngày và đêm không ln. Lng ma và đ m không khí thng cao.
1.3.2 Môi trng đt
Có th có các dng đt nh đt nhim mn, đt cát, cn cát ven bin. t vùng này mn cm vi các điu
kin bin đi ca môi trng nh d b xói l do tác đng ca sóng gió. Môi trng đt b nh hng mnh
ca c đ mn trong nc bin và thy triu
1.3.3. Môi trng nc
1.3.3.1 Tính cht hóa hc ca nc
 mn:  mn ca nc vùng CSVB nm trong khong t mn cho đn l, đ mn gim t bin vào đt
lin. iu kin nc cng thay đi theo ch đ thy vn  các ca sông đ ra bin.
pH: pH ca nc vùng CSVB thng nm trong khong t 7-9.
Oxy hòa tan (DO): DO trong môi trng CSVB tng đi cao và đng đu gia các tng nc.

1.3.3.2 Tính cht vt lý ca môi trng nc
 đc (turbidity): Nc vùng CSVB thng cha nhiu vt cht l lng.
Nhit đ: Nc l có s thay đi nhit đ theo điu kin bên ngoài tng đi nhanh .
1.3.3.3 Các loài thy sn
Vùng CSVB di dào các loi thy sn, gm tôm, cua, cá, mc và các loài. Nhng ngun li này có ngun
gc t:
− Nhng loài có ngun gc t nc ngt, thnh thong vào vùng nc l.
− Nhng loài thy sn nc l thc s, có toàn b đi sng trong nc l.
− Nhng loài sng  bin và nc l.
− Nhng loài sng  bin đi vào nc l kim n theo mùa trong giai đon trng thành.
− Nhng loài đi qua vùng nc l trong quá trình di c xuôi dòng và ngc dòng.
− Nhng con xut hin  nc l không theo qui lut.
1.3.3.4 a cht vùng CSVB
V c hc: thông thng đt do quá trình bi lng to nên. Quá trình bi lng nhanh hay chm s quyt đnh
tính cht c hc ca đt.
V hóa hc: do đt mi đc thành lp nên hóa hc ca đt thay đi theo quá trình bi lng.
1.3.4 Qui lut phân b biên đ thy triu
Biên đ thy triu tng đi ln đi vi nhng ni có thm lc đa tng đi rng, nhng ni tn cùng ca
vnh có ming m rng và nhng eo bin. Biên đ nh ng vi ni có vnh kín.
Phân loi thy triu gm có bán nht triu, nht triu và các dng trung gian nh bán nht triu không đu,
nht triu không đu.
1.3.5 Môi trng không khí
Thng cht lng không khí  các vùng ven bin rt tt. Hàm lng mui trong không khí cao d gây n
mòn kim loi, các công trình xây dng và vt liu.
1.3.6 Ô nhim môi trng vùng ven bin
HUTECH
4
Ngày nay vi tc đ phát trin kinh t mnh m, hot đng sn xut và sinh hot ca con ngi đa tác đng
mnh m đn môi trng sinh thái ven bin theo hng ngày mt xu đi. Nguyên nhân ca ô nhim xut
phát t: cht thi t sinh hot; cht thi t các khu công nghip; cht thi t hot đng sn xut nông nghip.

1.3.7 Các dng nng lng trong môi trng ven bin
Nng lng sóng bin: vô cùng ln nhng đn nay con ngi ch mi khai thác, s dng đc khong 1-2%.
Nng lng gió: là loi nng lng có tim nng rt ln dùng đ phát đin, bm nc, quay các đng c,
Nng lng ánh sáng mt tri: sinh vt s dng nng lng này cho quang hp, sinh trng và phát trin,
con ngi s dng đ sy khô nguyên liu, làm mui, v.v.
1.4 Giá tr ca ca bin đi vi kinh t - chính tr - xã hi
Vùng ca sông đc xác đnh là khu vc ca m, trao đi và thu hút đu t nc ngoài và khuyn khích s
phát trin các vùng ni đa. Theo “Chin lc phát trin vùng bin và ven b Vit Nam đn nm 2020” ca
sông đc u tiên đu t đ tr thành đng lc thúc đy s phát trin ca các vùng ni đa. Có nhng vùng
đang chu tác đng ca hin tng xói l, trong khi đó cng có nhng vùng đang xy ra sa bi (các ca sông,
lch triu, lung lch ra vào cng) gây nh hng đn s phát trin kinh t xã hi ti các vùng ven b . Ngoài
ra vùng ven b bin cng là khu vc hng chu trc tip các hu qu ca bin đi khí hu toàn cu thông qua
mc nc bin dâng. Nc bin dâng có th dn đn nhng hu qu rt ln đi vi sinh k và s thnh
vng ca c dân  nhng vùng này. Nhng vùng đt có giá tr cao có th s b mt.
1.5 c đim chung ca ca sông Cà Ty
Ca sông Cà Ty bt ngun t phía Tây và chy theo hng tây bc - đông nam ra bin ch có mt ca sông
duy nht. Ca sông đ ra bin có ch đ nht triu chuyn tip t nht triu không đu sang bán nht triu
không điu vi biên đ triu thp dn. Dòng ven b do sóng và các yu t khác to thành các doi cát ngm
gia sông. Ngoài hin tng bi t - xói l, còn xy ra hin tng m - lp và dch chuyn ca ca sông.

Chng 2
HIN TRNG CA SÔNG CÀ TY TNH BÌNH THUN
2.1 Phân b h thng sông Cà Ty
Theo bn đ Phan Thit, lp trong giai đan 1691 đn 1725, Sông Cà Ty đã đc bit đn. Sông chy qua
Hamu Li'Thit đc gi là sông PHAN. n đi T c li gi là sông Mng Mán hay sông Bao Lân.
Thng ngun là Sông Cái, hp lu các con Sông Mán, Sông Rao t, Sông Linh….
Tng chiu dài lu vc
56 km. Din tích lu vc 753 km
2
, đ cao trung bình 159 m, đ dc 11,2%, mt đ li sông 0,32 km/km

2
Hình thái ca sông Cà Ty : Ca sông hp và nông, hai mép b ca
sông giáp bin thng là các doi cát dng đuôi sam, phát trin đi lp
nhau và dn dn bi, lp ca sông. Lng bùn cát tích t hàng nm 
ca thng rt ln, gây khó khn cho tàu thuyn ra vào cng.  ca
sông thng chu áp lc ca n ng lng sóng bin cc ln và dòng
VCBC vuông góc t bin vào b mnh.
.
H lu sông Cà Ty dài 7,2 km, nhng có ti 5 km nhn nc thu triu lên xung, nên gn nh quanh nm là
nc l hoc nc mn. Dòng sông chy không rõ rt chiu hng.
ây cng là mt đim khác na ca
dòng sông thu triu.


V trí cách ca sông 4km V trí cách ca sông khong 2km


V trí cách ca sông 500m V trí ca sông
Hình 2.1: Mt s hình nh ca sông Cà Ty trong quá trình kho sát
HUTECH
5


2.2 c đim đa hình – Khí hu
2.2.1 c đim đa hình
Tnh Bình Thun thuc vùng rìa ca sn đông dãy Trng Sn Nam, chuyn tip dn đn di đng bng ven bin.
i b phn vùng này là đi núi thp, đng bng ven bin nh hp.
Do đa hình dc, nghiêng nhanh v phía bin nên các dòng chy b mt thoát nhanh. Mođul dòng chy bình
quân nm là 40 m
3

/s.km
2
2.2.2 iu kin khí hu
.
c trng ca khí hu nhit đi, khô nng, nhit đ cao. Tnh Bình Thun có 2 mùa rõ rt trong nm: Mùa
ma t tháng 5 – 10, và mùa nng t tháng 11 – 4. Lng ma ít, trung bình 1.000 đn 1.600 mm/ nm
(bng ½ lng ma trung bình  Nam B).  m trung bình hàng nm là 79%.
2.2.3. Tình hình kinh t - xã hi Tnh Bình Thun và Qui hoch ca toàn Tnh đn nm 2030.
2.2.3.1 Tình hình kinh t - xã hi Tnh Bình Thun
Kt qu thc hin các ch tiêu kinh t - xã hi
− Tc đ tng GDP : 11,5% .
Trong đó, tc đ tng trng ca các ngành:
+ Dch v : 15,9% .
+ Nông, lâm, thy sn : 6,2% .
− Sn lng hi sn khai thác :169.000 tn .
− Tng thu ngân sách nhà nc : 6.870 t đng .
2.2.3.2 Qui hoch ca toàn Tnh đn nm 2030
D báo dân s
Dân s toàn vùng:
− Nm 2020: khong 1.400.000 - 1.450.000 ngi;
− Nm 2030: khong 1.600.000 - 1.700.000 ngi.
Dân s đô th:
− Nm 2020: khong 750.000 - 800.000 ngi;
− Nm 2030: khong 1.000.000 - 1.100.000 ngi.
T l đô th hóa:
− Nm 2020: khong 50 - 55%;
− Nm 2030: khong 60 - 65%.
Quy hoch s dng đt
Vùng thy sn: phát trin khai thác xa b, nuôi trng và bo v ngun li thy sn, đu t c s h tng ngh
cá.

Hình thành khu vc ch đu mi  thành ph Phan Thit kt hp trung tâm thng mi - dch v ngh cá.
nh hng phát trin h thng h tng k thut
Giao thông đng thy
− ng bin: nâng cao nng lc ca các tuyn đng bin ni tnh; đu t các phng tin có tc đ
nhanh .
− ng thy ni đa: no vét lung lch tuyn sông Cái, sông Cà Ty (Phan Thit), ca sông Ly (Phan
Rí Ca), sông Lòng Sông (Liên Hng)
− H thng cng: kin ngh Chính ph hoàn thin cng Phan Thit. Nâng cp cng cá Phan Rí Ca, La
Gi, Liên Hng .
nh hng bo v môi trng
− Tng cng kim soát, x lý ô nhim môi trng đô th, x lý trit đ các loi nc thi, cht thi rn,
kim soát khí thi ti khu đô th và các khu công nghip, tiu th công nghip và làng ngh, hot đng
sn xut nông nghip, nuôi trng thy sn;
− Bo v h sinh thái rng đu ngun và thm thc vt phòng h. Khôi phc và bo v h sinh thái rng
t nhiên và thm xanh hin hu.
2.3 Hin trng ca sông Cà Ty Tnh Bình Thun
2.3.1 S liu v khí tng – thy vn
2.3.1.1 S liu v khí tng
Hng gió
Phan thit chu nh hng ca hoàn lu gió mùa. Hàng nm, khng ch khu vc này bi hai mùa gió chính:
HUTECH
6
− Mùa gió ông bc: hot đng t tháng 11 đn tháng 4 nm sau, gió ch yu hng ông và ông bc.
− Mùa gió Tây nam: hot đng t tháng 6 đn tháng 9, gió ch yu hng Tây và Tây nam.
Thi k chuyn tip gia hai mùa gió chính là tháng 5 và tháng 10, tháng 5 gió ch yu hng Nam, tháng
10 ch yu hng ông.
Phan Thit là thành ph ven bin, do vy  đây thng xut hin gió t - Bin (th hin rõ nht vào tháng 4
và tháng 5) ban đêm thi t đt li n ra bin, ban ngày gió thi t bin vào đt lin và gió ch yu có hng
ông mang không khí bin mát m và trong lành.
Tc đ gió

Theo s liu gió quan trc t nm 1995 - 2010 cho thy Phan Thit có tc đ gió khá ln.
 đánh giá đy đ hn kh nng xy ra tc đ gió ln nht, có th xét tc đ gió ln nht ng vi các chu
k phc v cho vic thit k k thut các công trình khai thác nng lng gió; công trình ti đin; công trình
xây dng,
Bng 2.1: Kt qu tính toán tn sut đã cho kt qu gió ln nht vi các chu k
Chu k (nm) 3 5 10 20 30 40 50 100
Tc đ (m/s) 21 22 23 24 24 25 25 26
Ngun: Trm Khí Tng Thy Vn Tnh Bình Thun, 2011.
2.3.1.2 S liu v thy vn
c đim t nhiên và dòng chy
H thng sông: Do dòng chính ca sông Cà Ty to thành. Sông Cà Ty có hai ph lu chính là Sui Du và
Sông Cát.
Bng 2.2: c trng hình thái lu vc h thng sông Cà Ty

Sông
 vào
.cao
n.sông
C.dài sông
(km)
D.tích lu
vc (km
2
c trng trung bình lu vc
)
.dc
(%)
.rng
(km)
M.đ li

sông km/km
2

Cà Ty
T.Chánh
1222
56
753
11,2
17
0,32
Cát
S.Cà Ty
243
34
206
2,3
9,5
0,35
Ngun: Trm Khí Tng Thy Vn Tnh Bình Thun, 2011.
c đim thy vn
Do b hàng lot yu t t nhiên, nhân to, đc bit là khí hu, đa hình chi phi, ch đ thy vn không đng
nht theo tháng trong nm; trong đó các đc trng thy vn c bn ca dòng chy nh mc nc, vn tc,
lu lng, dòng chy rn bin đi theo mùa là rõ rt nht. Ngun nc cung cp cho khu vc nghiên cu ch
yu là nc ma.
− Dòng chy nm:
Quan h gia chun dòng chy nm và ma nm ca lu vc nghiên cu khá cht ch:
Y = 0.98 X – 940
Trên c s quan h ma dòng chy nm trên đây, kt hp vi bn đ phân b ma trung bình nhiu nm ca
tnh, cho phép tìm đc lp dòng chy TBNN  lu vc chúng ta nghiên cu.

− Dòng chy mùa cn:
Lu vc sông Cà Ty F = 205 là vùng khô hn nng.
− c trng dòng chy mùa kit: Theo tài liu điu tra kit Q
Min
− Dòng chy mùa l:
thng xut hin vào tháng IV, vi tn
sut xut hin 55,55% ti trm Mng Mán.
Mùa l ch tp trung trong 3 - 5 tháng cui nm,
2.3.1.3 S liu lng ma khu vc
Khu vc có lng ma tng đi thp, phân b không đu. Thng xut hin nhng đt ma ln kéo dài.

Hình 2.2: Bn đ phân b lng ma khu vc Tnh Bình Thun
HUTECH
7
2.3.1.4 Ch đ hi vn vùng ca sông Cà Ty
Ch đ thy triu thiên v bán nht triu không đu, nhng ngày triu kém thng xut hin 2 đnh, 1 chân
hoc 2 chân, 1 đnh. Biên đ triu đt t 1,2 – 1,6m, vào thi k triu cng đt t 2,0 đn 2,5m.
Do ch đ triu, lng nc sông đ v, đ dc lòng sông vùng h lu b bin đng theo không gian cng
nh thi gian mà ranh gii nh hng triu và phm vi xâm nhp mn trên h thng sông rt khác nhau
Bng 2.3: Phm vi nh hng triu và xâm nhp mn sông
Sông
P.vi nh hng và xâm nhp mn
(km)
Sông
Cà Ty
5km / 56km
Ngun: Trm Khí Tng Thy Vn Tnh Bình Thun, 2011.
Phm vi xâm nhp mn khong 5km (S=2,836‰) t bin vào đt lin trên tng chiu dài (56 km) lu vc
sông.
2.3.1.5 Din bin đ mn  ca sông

H thng sông hu ht là sông ni tnh, có chiu dài ngn, đ dc ln, lu vc nh, lng ma nm ít và
lng dòng chy nm nghèo nàn. Vi nhng điu kin t nhiên nh vy đã to điu kin thun li cho s
xâm nhp mn và đ nhim mn  vùng h lu các ca sông.
 mn ti mt ct I
0
5
10
15
20
25
30
35
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Thi gian

 mn
 mn ti mt ct II
0
5
10
15
20
25
30
35
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Thi gian

 mn
 mn ti mt ct III

0
5
10
15
20
25
30
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Thi gian

 mn
 mn ti mt ct IV
0
5
10
15
20
25
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Thi gian

 mn


Hình 2.3: Din bin đ mn ti mt ct

Din bin đ mn theo không gian
Din bin đ mn theo chiu dài sông
0
10

20
30
40
0 2 4 6 8 10 12
Chiu dài (km)

 mn (‰)

Hình 2.4: Din bin đ mn dc sông
Công thc tính đ mn theo v trí :
S/S
0
= e
-KX

Công thc áp dng khu vc ca sông Cà Ty:
S = 38,1.e
Din bin đ mn theo chiu sâu
-3
-2,5
-2
-1,5
-1
-0,5
0
0 5 10 15 20 25
 m n (‰)
Chi

-0,512.X

Trong đó : X là v trí kho sát (km)
Din bin đ mn theo đ sâu
Qua tài liu đo đc trên các sông, nhn thy bin đi đ mn theo chiu sâu trên các mt ct rt ít thay đi.

Hình 2.5: Din bin đ mn theo chiu sâu
2.3.1.6 S liu v cht lng ngun nc
Kt qu kho sát thu thp tài liu nhn thy: đa s các sông ln có h lu b nhim mn. Khi thu triu lên,
trong sông nc mn dâng v phía thng ngun cách ca sông 3-7km.
Kt qu quan trc ti tnh Bình Thun qua các nm cho thy:
− pH: dao đng t 7,5-8,1;
− Hàm lng du m: dao đng t 0,05 – 0,15mg/l.
− Hàm lng hu c: BOD5 dao đng t 20 – 25 mg/l h lu sông Cà Ty có mc nhim hu c cao nht
trong các sông.
− Hàm lng cht rn l lng (TSS): dao đng 70-80mg/l vào mùa ma thng cao hn mùa khô
HUTECH
8
− Hàm lng Amoni (NH4
+
− Hàm lng Nitrat: dao đng 0,2 – 0,6mg/l.
): dao đng 0,15 – 0,3mg/l.
− Hàm lng các kim loi nng (As, Hg, Fe) và Xyanua: còn thp.
− Hàm lng Oxy hoà tan (DO): dao đng 5,2 – 7mg/l;
− Vi sinh: khong dao đng ln t 2500 – 15000MPN/100ml.
2.3.2 Hin trng ca sông Cà Ty Tnh Bình Thun
Khu vc ca sông, Cng cá khi công xây dng ngày 22/12/1993. Chung quanh các bn đu có kè bao bc,
bo v nh kè chn sóng C- 1 dài 400m, kè C- 2 dài 530m, kè bo v b dài 404 m. Din tích toàn th bn
cng là 21.872 m
2
Chng 3
.

Nm 1996, h thng b kè dc hai b sông đc xây dng chng xói l hai b, to v m quang, quy hoch
khu vc phát trin kinh t.
Ti b kè sông Cà Ty nhiu h sâu ln xut hin, phá hy mnh h thng b kè. Nhng thay đi càng rõ
ràng hn khi v gn ca sông. Khu vc ca sông b bi lp, xói l vi mc đ đáng báo đng.
Bên cnh nhng bin đi do t nhiên gây ra, con ngi cng góp phn phá hoi dòng sông. Dòng sông đang
đi mt vi ô nhim nng do ngun nc thi sinh hot cha qua x lý t các h thng cng ngm, làm
ngun nc b ô nhim nng.
PHÂN TÍCH NGUYÊN NHÂN DIN BIN XÓI L CA SÔNG CÀ TY VÀ  XUT
BIN PHÁP CHNH TR
3.1 Phng pháp nghiên cu
Hu nh các quc gia trên th gii có din tích bin đu có các công trình nghiên cu v bin. Khi chúng ta
đa chính xác các điu kin thc t khu vc vào các công trình, mô hình tính toán, chng trình mô phng
này s có đc kt qu tng đi chính xác. T đó có nhng nhn đnh, đnh hng phát trin, đ ra bin
pháp khc phc – gim thiu thit hi có th xy ra.
3.1.1 C ch bi lng – xói l











C ch bi
Do tác đng ca sóng, dòng chy dc b, vt liu ch yu đc vun lên khi vn chuyn ngang bi tích chim
u th và kéo dài v phía các ca sông do tác đng ca dòng dc b. Tuy nhiên,  đây ngoài tác đng ca
sóng và dòng chy dc b, còn phi k đn tác đng ca dòng chy sông.

C ch xói
C ch xói  các ca sông cng din ra tng t nh đi vi vùng b, sóng trn lên lim vào chân b cát
và bóc mòn cát  chân, to nên “dãy hc sóng”.
C ch m
Thng ch xy ra trong mùa ma l ln và thng  nhng ni b ngang ca đn cát hay  ngay ti gc ca
doi cát sát vi mi đá.
C ch lp
C ch din ra vào thi đim ma bão ln hay nc sông kit, sóng ln. Vt liu hai bên b ca di chuyn
dc b, phát trin hai mi doi cát làm hp và nông ca dn.
3.1.2 c tính bùn cát
Bùn cát ca sông
Ngun gc bùn cát vùng ca sông: Bùn cát trong vùng ca sông có hai ngun gc chính: bùn cát lu vc do
dòng chy sông t thng ngun mang đn và bùn cát vùng ven bin do thy triu, sóng, dòng chy đa vào.
Khi lng bùn cát khng l đó nh hng rt ln đn din bin đa hình và bin đng vùng ca sông.
3.1.3 Phân loi bùn cát
HUTECH
9
Trong sông thiên nhiên, bùn cát đc chia thành hai loi: bùn cát l lng và bùn cát di đ y. Tuy vy phân
loi chi tit cng có nhiu phng pháp khác nhau.
3.1.3.1 Phng pháp Sa Ngc Thanh
Da trên c s phân loi theo đng kính ht và đc đim thy lc ca bùn cát.
3.1.3.2. Phng pháp i hc Thanh Hoa
Da trên c s phân loi đt ca c hc đt
3.1.3.3 Dung trng khô ca bùn cát bi lng
Dung trng bùn cát và đ rng ε
Dung trng khô ca bùn cát γ’ (T/m
3
) là trng lng ca mt đn v th tích bùn cát khô.  rng ca bùn
cát là t s gia th tích rng ca bùn cát so vi mt đn v th tích. Dung trng khô có quan h vi dung
trng ht cát γ

S
và đ rng ε nh sau:
γ’= γ
S
(1-ε)
 rng ca bùn cát có quan h vi đng kính ht và có mc dao đng ln. Ch khi bùn cát bi lng n
đnh đ rng mi n đnh bng khong 0,4 và dung trng khô ca bàn cát đt 1,6 T/m
3
.
Quan h gia đng kính ht và đ rng:
 rng ln nht:

 rng nh nht

Dung trng khô ca bùn cát
Dung trng khô ca bùn cát có quan h vi đng kính ht, đ rng, thi gian bi lng, đ phi nng và áp
lc nc.
3.1.3.4 Tc đ khi đng ca bùn cát
Bùn cát thng có thành phn là nhng ht có đng kính nh. Cát mn, cát bi có vn tc khi đng rt
thp. Nhng ht bùn cát ri không kt dính nh si thì rt khó khi đng.
Công thc tính tc đ khi đng bùn cát không dính
Lc làm cho bùn cát không dính khi đng do sc đy ca dòng nc và lc đy lên do chy vòng, lc tác
đng ngc li chính là trng lc tác đng lên ht bùn- cát.

Công thc Sa Mp (theo tài liu thí nghim)
v
o
6/1
14,1







−
d
h
gd
S
γ
γγ
=
vi sông thiên nhiên, γ
S
= 2,65 T/m
3
thì
v
o
6/13/1
6,4 hd
=
Công thc y ban sông Trng Giang

Công thc Vin Kho sát thit k Thành ô
Tc đ khi đng ca đa si

Công thc da trên s liu thc đo ti sông i , sông Trng Giang và s liu thí nghim
3.1.3.5 Bùn cát l lng

C nc ta hin nay có khong 90 trm thy vn đo bùn cát l lng. Bùn cát thng đc quan trc mun
hn so vi mc nc (H) và lu lng (Q) song li ngng đo trc khi ngng đo Q và H nên s liu bùn
cát thng ngn hn. Mt khác, chui s liu bùn cát bin đng ln hn chui s liu Q và H. Vì th
mun đm bo đc trng n đnh ca bùn cát thì chui s phi dài hn nhiu so vi chui Q và H. Tính toán
lng bùn cát trên sông t nhiên có th chia ra hai trng hp: có hoc không có s liu quan trc.
Sông có s liu quan trc H, Q, r
Xây dng quan h gia lu lng nc vi lu lng hoc nng đ bùn cát. Các quan h này thng có
dng:
Q
S
= aQ
b

HUTECH
10
 đánh giá nh hng đó thng s dng đng quan h Q ~ Q
S
hay đng tích phân kép S
X
~ S
QS

.
Trong đó X là lng ma.
Hình 3.1: Quan h Q-Q
S
Hình

3.2: Quan h lng ma – lng bùn cát

Sông không có quan trc bùn cát
Trong tính toán quy hoch, thit k, lng phù sa thng đc c tính bng cách dùng bn đ phân vùng
đ đc bình quân r (g/m
3
) hay moduyn phù sa l lng M
S
(T/nm.km
2
3.1.3.6 T s phân ri bùn cát (sediment delivery ratio)
). Nói chung đây là nhng
thông tin có đ chính xác thp bi vì khi xây dng các bn đ này đc da trên ngun s liu ít i và
không đ điu kin đng nht (thi gian quan trc, c din tích lu vc ) hn na ngay trong phm vi
mt vùng các lu vc khác nhau cho ra cng rt khác nhau.
Ngoài nhng trm thy vn quan trc phù sa, còn có mt s trm thc nghim xói mòn. Cn lu ý rng, ch
mt phn lng vt cht b xói mòn trên sn dc mi dn xung sông, phn còn li b chn  các bn
trng, các barriere dc đng.
T s phân ri phù sa là t s ca lng bùn cát chy v mt ct ca ra (T/km
2
nm) so vi lng cht xói
mòn (T/km
2
nm) trên sn dc. Nó ph thuc vào các yu t nh đa hình, đ dc, hình thái lu vc, điu

kin lòng dn, dòng nc, lp ph thc vt, s dng đt và cu đt
Theo Bowie (M, 1975):
DR = 0,488 – 0,006A + 0,010R
O

Theo Mou và Meng (Trung Quc, 1980):
DR = 1,29 + 1,37ln R
C
– 0,025lnA
S bin đi theo thi gian ca tr s DR đôi khi có tính đt xut. Nó b nh hng bi thc t, có khi lng
cht xói mòn b mt đ xung nm ch trong li sông mà khi l đn mi kéo xung mt ct khng ch.
DR cho lòng dn thng đc tính là t s ca lng phù sa ra và vào. T s này t 20 - 50% trong mùa
đông và 100 - 350% trong mùa hè. Các công thc kinh nghim đc thành lp da trên kt qu đo đc
nhiu khi đc coi là cách đn gin và có hiu qu đ c tính lng bùn cát.
Vùng M
Q
< 2 inches (50 mm)

Các vùng còn li.

Edmund Atkinson (1992) đ ngh c tính t s phân ri phù sa DR bng cách s dng kt qu đo phân b
c ht.
 c tính DR có đ tin cy cao, khi t chc thu thp, phân tích ht các mu cht xói mòn và cht
liu đáy cn lu ý đn tính đi biu ca mu k c không gian ln thi gian làm tha mãn yêu cu ca gi
thit đt ra.
 nhng ni đã tin hành đo lng phù sa bi lng thì có th thông qua kt qu đo, liên h vi các đc
trng lu vc đ khái quát. Khi có lu vc tng t có th ly mc đ bi lng đã có, cùng vi mt s hiu
chnh thích đáng đ tính lng bùn cát.
3.1.3.7 c tính ca bùn cát l lng
Bùn cát l lng đc đc trng bi kích thc, phân b ht, hình dng, nng đ, tc đ chìm lng

Kích thc ht
Ht phù sa trong thiên nhiên có hình dng rt đa dng. Gi s ht phù sa có kích thc ba chiu tng ng
là a, b, c vy đng kính trung bình có th c tính:

Q
S
(Kg/s)
1
10
100
10
100
Q (Kg/s)
∑Q
S

∑X
HUTECH
11
ng kính lng chìm là đng kính ca ht hình cu, có tc đ lng chìm trong nc  nhit đ 24
o
C ging
nh ht nghiên cu. ng kính lng chìm Tham s hình dng ht theo Mc Nown và Malaika (1950) xác
đnh nh sau:

Tc đ lng chìm là tc đ trung bình ca ht trong nc tnh  nhit đ 24
o
C. Tc đ lng chìm ca ht
hình cu đc tính theo công thc:

Vi phù sa trong thiên nhiên có th ly C
S
= 2,65C, trong đó C là nng đ nc  nhit đ 4
o
C. Trong nhiu
trng hp nng đ cht đáy đc ly bng 1,4 tn cho 1m
3
3.1.4 Phân tích nguyên nhân
cht sy khô.
Chuyn đng bùn cát l lng ti khu vc ca sông
Chuyn đng ca bùn cát l lng có quan h rt mt thit vi tc đ dòng chy. Tc đ dòng chy  vùng
ca sông nh hng triu li lúc ln lúc bé vi hng lúc lên lúc xung. Mt khác, di tác dng ca dòng
chy sông t thng lu, dòng chy ca sông lúc thì tng tc, lúc gim tc. Trong mt môi trng đa nguyên
và không n đnh nh th, s bin đi ca hàm lng bùn cát tt nhiên là rt phc tp.
3.1.4.1 Các nguyên nhân gây xói l - bi t
Bin đng b bin, ca sông là mt quá trình thy thch đng lc ht sc phc tp.
Các yu t đng lc bin, sông tham gia vào quá trình này là:
- ng lc dòng chy (bin sông);
- ng lc sóng;
- Mc nc đóng vai trò duy trì tác đng ca hai yu t nói trên ti các mc khác nhau;
- Gió gián tip tác đng thông qua vic to ra sóng và dòng chy đng thi cng tham gia vào vn chuyn
bùn cát do gió ti b bin, bãi bin.
- Các đc đim thch hc, cu to b bin, thành phn cp ht bãi bin đóng vai trò quyt đnh mc đ vng
chc ca bãi bin, b bin.
- Ngoài ra còn có các tác nhân ph nh rng ngp mn, đ che ph bãi bin, đn cát cng có các vai trò
nht đnh trong vic bo v bãi bin, b bin, ca sông.
S phc tp  ch tt c các quá trình tác đng đn bin đng b bin ca sông hu nh tác đng đng thi
vi nhau Ngoài ra bn thân quá trình vn chuyn bùn cát cng xy ra đng thi ca các thành phn nh vn
chuyn bùn cát dc b, vuông góc vi b, vn chuyn bùn cát l lng, vn chuyn bùn cát di đáy vv…
Dòng sông trong quá trình chy t thng ngun ra đn h lu trên sut dòng chy thì hình dng sông thay

đi, các khu vc không bao gi ging nhau. Yu t xói l - bi lng là nguyên nhân chính cho nhng khác
bit này. Ngoài nhng tác đng t thiên nhiên thì con ngi cng góp phn không nh tác đng đn dòng
sông thông qua các hot đng ca mình.

Chuyn đng ca bùn cát l lng vùng ca sông di tác dng ca sóng
Trong đi sóng v, s ri đng mãnh lit nh hng đn tn đáy. Hàm lng bùn cát cng theo đó mà mang
tính chu k. Trong mt chu k sóng có 4 đnh ca hàm lng bùn cát.
Vn chuyn bùn cát do gió
V phng din bin đng b bin, ca sông, VCBC do gió thng đóng vai trò quan trng trong các thành
phn ca cán cân bùn cát vùng ven b.
nh hng ca trng dòng chy đn bin đng ca sông
Bin đng ca sông, lch triu ph thuc vào các điu kin thy thch đng lc vùng ca sông và ch đ
thy vn ca sông.
HUTECH
12

Hình 3.3: Phân loi các loi ca sông
(FitzGerald - 1988)
BKH tác đng
H
.

3.1.4.2 Dòng hi lu


Hình 3
: U.S. Naval Occeanographic Office, 1957)
- -
m phía bin ông, nên có th xác đnh gió mùa ông Bc là hng gió chi phi chính đn quá trình xói l
ca b bin trong khu vc.

3.1.4.3 Xói l do dòng chy thiu ht bùn cát
Trong điu kin dòng sông ch chu tác đng t các yu t t nhiên, bi lp – xói l cân bng nhau. Con
ngi đã và đang phá v s cân bng này, thông qua các hot đng khai thác ngun li t dòng sông c th
là hot đng khai thác cát quá mc. Hu qu dn đn b sông, khu vc phía di b xói l vi tc đ chóng
mt, gây thit hi nghiêm trng.
3.1.5 Phng pháp nghiên cu
3.1.5.1 Các mô hình tính toán – đánh giá hin trng xói l bi lp ca sông
Mô hình toán là mt phng pháp có hiu qu đ nghiên cu bin đng b bin, ca sông. Da vào các mô
hình tính toán bin đng profil bãi bin, đng b trình bày trong các phn trên cùng vi các mô hình 2D,
3D, có th bc đu đa ra phân loi các phng pháp, mô hình tính bin đng b bin, ca sông
3.1.5.2 Phng pháp tính toán – đánh giá áp dng đi vi ca sông Cà Ty
C s lý thuyt tính toán bi lng
Phn ln các ht thô đc mang đi trong sông di dng phù sa đáy. Cn nhn mnh rng, ng sut ct
trên biên kênh dn đc dùng trong phn ln các công thc:
- Duboy (1879):

- Einstein (1942):
HUTECH
13
a ra hai quan h không th nguyên biu th dòng chy nc Y và phù sa đáy f, trong đó f = f(Y) đc
xác đnh bng thc nghim:



Q
b
= bq
b

Tính toán bùn cát đáy

Trong thc t tính toán, do thiu tài liu đo đc, c tính lng phù sa bng mt t l ca phù sa l
lng. Khi tính toán ngi ta ly bùn cát đáy bng 20% bùn cát l lng. Trong điu kin cho phép ngi ta
tin hành đo đc xác đnh mt s thông s ri tính toán bùn cát đáy bng mô hình thc nghim la chn (ví
d mô hình Mayer - Peter - Muller).  nc ta, theo TCXD 250:2001, tp II - Các tiêu chun c bn áp dng
lng bùn cát trung bình hàng nm là lng bùn cát tng cng nm bình quân nhiu nm, trong đó lng
bùn cát đáy đc ly bng 20 - 40% lng bùn cát l lng.
Mô hình tính toán dòng bi tích chu nh hng thy triu
Mô hình ca trung tâm k thut công trình b bin ca M (CERC), đc xây dng trên c s s dng nng
lng sóng. Cng nh các phng pháp tng t, dòng bùn cát vn chuyn dc b đc tính theo mi tng
quan gia chúng và nng lng sóng.

Mô hình tính toán bi lng nh hng ca đ mn dc đng đi
Nc mn sau khi vào ca sông không ngng b nc sông t thng ngun đa v pha loãng. Càng v
thng lu đ mn càng gim dn.
Nu gi : S –  mn ti mt v trí bt k nào đó trong khu triu thì:

Do đó : S/S
0
= e
-KX

S dng đ mn vào nghiên cu bi lp, xói l
Bùn cát gp phi nc mn li là ngun gc ca vic bi lp các ca sông.
Hin tng keo t và kt chùm
Vùng ca sông thng có đ dc nh, thy vc rng, li chu nh hng ca thy triu, tác dng đng lc
ca dòng chy sông khi ra ca b suy gim nhiu. Các loi ht này rt khó chìm lng trong môi trng nc
ngt, nhng khi gp phi loi nc có đ mn nht đnh chúng xy ra hin tng keo t. Tc đ sa lng ca
c chùm thng ln gp chc ln so vi sa lng ca tng ht.

Hình 3.5: Ranh gii và ngun gc bùn cát vùng ca sông
3.2 Chuyn đng di đy ca bùn cát ti khu vc ca sông
Tc đ dòng chy ti vùng ca sông ph thuc vào tc đ ca dòng sông và tc đ (hng) ca dòng triu ra
vào ca sông.

Hình 3.6: Phân b dòng chy ti ca sông trong 3 dng xáo trn mn - ngt
HUTECH
14
ây chính là nguyên nhân gii thích vì sao khi kho sá t ti các trm khi triu lên sau mt khong ∆t s liu
đ mn mi có s thay đi. Ly s liu đ mn, thy triu trong 1 ngày ngu nhiên ca tháng 7 nm 2011
ti v trí mt ct II th hin mi quan h này. Mi liên h gia thy triu H và đ mn S đc biu din
qua hình 3.7


Hình 3.7: Mi quan h Mc nc –  mn
Khong thi gian ∆t ph thuc vào nhiu yu t nh : lng ma, t l gia nc mn – nc ngt, din
tích lu vc, hình dng lòng sông, v trí kho sát, các yu t khí hu … Khong lch thi gian ∆t, kt hp
vi s phân b đ mn theo chiu sâu dòng chy còn có ý ngha trong công tác thy li nông nghip; giúp
chúng ta bit chính xác thi đim đóng - m các ca cp nc ti tiêu, và v trí đt các ca sao cho phù
hp, ly đc lng nc ngt ti đa.
3.3 Kt qu nghiên cu
Nghiên cu vn chuyn bùn cát ca sông, ven bin có th thy rng tuy đây là mt quá trình bin đng ht
sc phc tp nhng mi vic bi t hay xói l b bin, ca sông m rng hay b bi lp đu tuân theo mt
quy lut chung đó là quy lut cân bng
S dng các s liu thu thp đc sau khi kho sát, áp dng các mô hình tính toán đi vi ca sông Cà Ty,
thu đc kt qu nh sau:
Bng 3.1: S liu đc trng sông Cà Ty
Sông, su
Chi

u dài
(km)
Chi u rng bình

quân lu vc (km)

Din tích
lu v c (km
2
Mt đ li
sông (km/km
)

2
Moduyn bình
quân (m
)
3
/s/Km
H s
un khúc

2)

Lu l n
g n c TB (m
3
/s)

Mùa

khô
Mùa
ma
Cà Ty

56 17 753 0,32 40,5 1,4 4,6 38,8
Công thc thc nghim quan h gia lu lng bùn cát l lng và lu lng dòng chy sau khi kho sát :
3685,1
6512,0 QQ
S
=

Mi quan h bùn cát đáy và bùn cát l lng
Q
b
= 0,5432.Q
2173,0
15,713
−
= FM
S
S

Mi quan h gia module bùn cát và din tích bi lp:

T kt qu tính toán cho thy lng vn chuyn bùn cát dc b (Q
VB
) vào khong t 0,41 – 0,78 triu
m³/nm và hng theo chiu t bc xung nam.  phía bc, Q
VB

bin đi dn t 0,5 triu m³/nm – 0,83
triu m³/nm. S vn chuyn bùn cát ngang b t bãi bi triu rút là 31,8 nghìn m³/nm vào khu vc ca
bc. Lng vn chuyn bùn cát phía trong ca ch yu là hng ra ngoài bin. Ti ca, lng bùn cát đi vào
là 13,2 nghìn m³/nm lng bùn cát đi ra là 10,4 nghìn m³/nm. Phía trong ca sông hình thành các đn cát
vi lng bùn hàng nm khong 2,8.10
3
m
3
, gây cn tr dòng chy.

Hình 3.8: Các công trình bo v b bin khu vc ca sông Cà Ty
Theo quy lut thì dòng sông theo cách t nhiên s bù đp li lng bùn cát đó. Khi đn h lu dòng chy gây
xói l khu vc cách ca sông khong hn 2 km.
Các công trình bo v b và ca sông hin nay cha phát huy đc tác dng, thm chí còn mang đn tác
đng tiêu cc đn đng b và cho đn nay vn cha có các gii pháp k thut đ khc phc.
nh hng lnh vc giao thông: lòng sông hình thành các đn cát, bên cnh là c ác bãi bi ven sông làm
cho dòng chy b thu hp. Các tàu thuyn không th vào sâu bên trong khu vc ca sông
HUTECH
15
nh hng kinh t: Thi gian chuyn thy hi sn khai thác t bin đn tiêu th kéo dài làm cht lng
gim, giá tr kinh t cng s gim theo.
Vn đ xã hi: khu vc ven bin nhng ngi dân không th sng da vào bin dn đn tht nghip, phát
sinh nhiu vn đ xã hi, to gánh nng cho tt c các lnh vc khác.
3.4  xut bin pháp chnh tr
S phc tp  ch tt c các quá trình tác đng đn bin đng b bin ca sông hu nh tác đng đng thi
vi nhau và quá trình này li xy ra  vùng ven b, là khu vc bin đng rt mnh ca trng sóng, mc
nc.

Bin pháp chnh tr, thích ng vi nhng bin đi t nhiên và bo tn nhng giá tr vn có ca khu vc.
Nhng bin pháp đ ra gm có :

Gii pháp phi công trình
m bo ngun nc đu ngun quyt đnh s sng còn ca mt con sông. Bo v, phát trin rng đu
ngun là vic làm đu tiên.
m bo bùn cát dòng chy không b thiu ht nghiêm trng tránh gây xói l khu vc gn h lu, có k
hoch no vét và khi lng bùn cát đc no vét phù hp.
Theo bn đ dòng hi lu và hng gió, hng sóng ti khu vc, ca bc luôn có u th bi, ca Nam b xói
l. Khi kho sát thc t, khu vc ca trng tri, không có kh nng chn gió, chn sóng. Nên ph xanh din
tích khu vc này bng các ging cây thích hp, gi vai trò chn gió, chn sóng.
Khc phc xói l  ca Nam, bng các phng pháp no vét di di bùn cát ti khu vc bi lp bù lp lng
bùn cát b xói l.
Phát trin kinh t - xã hi gn lin bo v môi trng phi luôn đc coi trng.
Gii pháp công trình
Hin trng ca sông Cà Ty đã xây dng h thng b kè nhng vn cha phát huy đc hiu qu. Nghiên cu
xây dng các đng dn hng dòng bùn cát (kè hng dòng). iu chnh dòng theo hng gim thiu tác
đng có hi do các dòng hi lu, dòng chy sông gây ra.
KT LUN VÀ KIN NGH
1. KT LUN
Lun vn nghiên cu "Phân tích nguyên nhân dn đn bi lng, xói l ca sông Cà Ty và đ xut bin pháp
chnh tr" rt cn thit cho khu vc. Ca sông Cà Ty là mt trong nhng đu mi kinh t quan trng ca Tnh
Bình Thun. Nhng nay gn đây khu vc này chu nh hng mnh ca quá trình bi lng, xói l. Hàng nm
Tnh Bình Thun phi trích ngun kinh phí khá ln nhm bo v nhng công trình nm trong khu vc ca
sông Cà Ty. Nhng đây ch gói gn trong phm vi gii quyt tc thi mà cha có bin pháp gii quyt trit
đ vn đ.
Qua 09 tháng thc hin, mt s kt qu chính ca đ tài:
− Lun vn đã nêu lên hin trng ca sông và khu vc lân cn.
− Phân tích và đa ra nguyên nhân bi lp - xói l khu vc.
− Tính toán lng bùn cát bi lp – xói l cho tng khu vc trong phm vi ca sông Cà Ty.
− Trên c s phân tích nhng nguyên nhân và kt qua nghiên cu đ ra nhng bin pháp khc phc,
chnh tr cho khu vc ca sông Cà Ty.
2. KIN NGH

i vi nhà nc v chính sách và pháp lut
− Bo v rng đu ngun.
− Quy đnh rõ, cht ch vic khai thác các ngun li t dòng sông.
−  ra chính sách bo v môi trng khu vc ca sông ven bin.
− nh hng quy hoch bo v đi b bin ven b trên phm vi toàn quc.
− Thc hin các bin pháp qun lý môi trng
HUTECH
16
Vn đ xã hi
− Tuyên truyn cho ngi dân v nhng giá tr mà dòng sông mang li, s dng ngun li đúng cách,
theo hng lâu dài. Bo v nhng ngun li đó, tránh nhng hành vi gây tn hi, và bin pháp khc phc.
− Thay đi suy ngh, cách sng hng đn gn gi hn vi môi trng.
3. HN CH
Trong quá trình thc hin đ tài do kinh phí thc hin hn ch nên s liu nghiên cu cha đc hoàn chnh.
Mt s vn đ tác gi tin hành suy lun da trên nhng s liu liên quan.  hiu rõ hn nhng vn đ đó
đòi hi phi có thêm thi gian và kinh phí thc hin.
4. HNG PHÁT TRIN
Trong đ tài còn tn ti bn vn đ chính cn phát trin nghiên cu sâu hn :
− Nghiên cu tc đ bi lp – xói l theo các thi đim trong nm.
− Nghiên cu lng bùn cát no vét và thi đim no vét các đn cát ti lòng sông tránh b bi lp – xói l.
− Nghiên cu xây dng kè hng dòng khu vc b bin ven ca sông.
− La chn cây trng thích hp, chn gió hiu qu, bo v b bin ti khu vc b bin ven khu vc ca
sông.
DANH MC TÀI LIU THAM KHO
1. T.S Nguyn Vn Trai ( 2011) Sinh thái vùng ca sông ven bin.
2. GS.TS Ngô ình Tun, PGS.TS  Cao àm. S tay K Thut Thy Li, T.4.
3. Nguyn Quang Khit, inh Vn u, Lê Chí Vy (1988) Tính toán dòng bùn cát và lng đng vùng ca
sông. Tp chí khoa hc, H Tng Hp Hà Ni.
4. Trnh Th Hiu, Lê Phc Trình, Tô Quang Thnh (2005) Báo Cáo Hin trng và d báo s bin đng
b bin – các ca sông ven bin Vit Nam.

5. GS.TS Hoàng Hng (2011) K yu Hi ngh Khoa hc Môi trng và Công ngh sinh hc.
6. Nguyn Mnh Hùng (2011) Bin đng b bin và ca sông Vit Nam, . Nhà Xut bn Khoa hc t
nhiên và Công ngh.
7. Lê Phc Trình (2000) Báo cáo tng hp kt qu đ tài cp Nhà nc KHCN.06.08 “Nghiên cu quy
lut và d đoán xu th bi t - xói l vùng ven bin và ca sông Vit Nam” .
8. Nguyn Mnh Hùng (2000) “Tính toán trng sóng và vn chuyn bùn cát phc v xây dng công trình
bin ven b” báo cáo chuyên đ, đ tài cp Nhà nc KHCN-06.10 “C s khoa hc và các đc trng k
thut đi b phc v yêu cu xây dng công trình bin ven b”. Vin C hc Hà Ni.
9. Lê Xuân Hng, Lê Th Kim Thoa (2007) “a mo b bin Vit Nam” Nhà Xut bn Khoa hc T
nhiên và Công ngh .
10. Phm Vn Ninh (2003) “Bi t và xói l b bin Vit Nam” Chuyên kho Bin ông - tp II: Khí
tng, thy vn đông lc bin - Do Chng trình điu tra nghiên cu bin cp Nhà nc KHCN -06 xut
bn. Nhà xut bn i hc Quc gia .
11. “Niên giám Khí tng – thy vn Tnh Bình Thun”, Trm Khí Tng – Thy Vn Bình Thun, 2011.
12. “ Báo cáo Tng Kt Kinh T - Xã Hi Tnh Bình Thun Nm 2011”. UBND Tnh Bình Thun, 2011.

HUTECH
1

“PHÂN TÍCH NGUYÊN NHÂN D N N DIN BIN BI LNG, XÓI L
CA SÔNG CÀ TY TNH BÌNH THUN VÀ  XUT BIN PHÁP CHNH
TR
”
“ANALYSIS OF CAUSES OF CHANGES IN SEDIMENTATION, EROSION CA TY
RIVER IN BINH THUAN PROVINCE AND PROPOSED ADJUSTMENT MEASURES

”

Nguyn Thun Hip, Hoàng Hng

*
Khoa Môi trng và Công ngh sinh hc, i hc K Thut Công Ngh TP.HCM
* Trng i hc K Thut Công Ngh TP.HCM


TÓM TT

 tài « Phân tích nguyên nhân dn đn din bin bi lp, xói l ca sông Cà Ty Tnh Bình Thun
và đ xut bin pháp chnh tr », nghiên cu quá trình bi lng, xói l đang xy ra ti ca sông Cà Ty
thuc Tnh Bình Thun. Quá trình này b nh hng t nhiu yu t t nhiên và hot đng con ngi.
Phân tích nhng nguyên nhân nhm nhn đnh mc đ tác đng ca tng yu t nh hng hình
thành hình thái ca sông hin ti, đinh hng tng lai. S thay đi hình thái ca sông làm thay đi
kinh t - xã hi khu vc. Sau quá trình nghiên cu đ tài đ xut nhng bin pháp chnh tr giúp gim
thiu nhng tác đng tiêu cc, bo v nhng giá tr hin ti.
ABSTRACT

Thread “Analysis of causes of changes in sedimentation, erosion Ca Ty river in Binh Thuan
province and proposed adjustment measures”, to study the process of sedimentation, erosion
is occurring in the Ca Ty river Binh Thuan province. This process is affected by many factors
and natural human activity

.
Analyzing the reasons for identifying the extent of the impact of each factor takes the form
of estuarine current patterns, future directions. Changes to estuary morphology change -
economic social sector. After the research topics proposed adjustment measures to help
mitigate the negative impacts and protect the current value.
HUTECH
2

1.

Theo báo cáo tng kt cui nm ca Tnh
Bình Thun nm 2011, nhóm hàng thy sn 72,6
triu USD; hàng nông sn 30,3 triu USD; hàng
hoá khác 56 triu USD; mt s mt hàng ch
yu nh: qu thanh long 28.495 tn; hi sn
đông lnh 16.184 tn.
GII THIU

Kinh t ca tnh đt tc đ phát trin cao,
luôn vt các ch tiêu đ ra. Các nhà máy sn
xut, doanh nghip tng c v s lng ln qui
mô hot đng, tác đng tích cc đn s phát
trin kinh t ca tnh. Bên cnh nhng li ích
thu đc thì vic phát trin sn xut cng nh
hng không nh đn môi trng t nhiên cng
nh môi trng đu t. Nhng nh hng này
thng mang tính tim tàng đn khi bc phát thì
s rt khó khn đ khc phc. Qua thi gian
thc hin k hoch phát trin kinh t - xã hi.
Cng cá Phan Thit đc xây dng hoàn
thành vào nm 2001 và đi vào hot đng t nm
2004 nm trong khu vc ca sông Cà Ty. Hàng
ngày lng tàu bè cp cng khá đông đúc, sn
lng thy hi sn đánh bt thông qua cng này
cung cp cho xã hi nhiu, mang li giá tr kính
t cao cho khu vc.
Sn
lng thy
sn:
Nm

2008
Nm
2009
Nm
2010
Nm
2011
Thy
sn khai
thác (tn)
128.096
131.719
152.867
148.941
+ Cá
(tn)
79.707
83.179
90.689
93.290
+
Tôm (tn)
1.871
1.143
1.909
1.470
Nm 1993, h thng b kè dài hn 2 km hai
bên b sông Cà Ty đc xây dng nhm bo v
b chng st l, bo v din tích đt khu vc,
to m quan đô th. Hình thành các công trình

phc v du lch, gii trí đc xây dng dc b
sông khu vc gn ca sông có giá tr v vn hóa,
kinh t, xã hi.
Hin nay, do quá trình khai thác tài nguyên
quá mc ti khu vc h lu ca sông, nhng nh
hng ca môi trng và tác đng ca con
ngi tác đng gây nên din bin phc tp v
hình thái ca sông Cà Ty. Hin tng bi lng -
xói l xy ra mnh gây tác đng bt li cho các
công trình thuc khu vc này.
Vì vy, phân tích nhng nguyên nhân nh
hng đn xói l - bi lp khu vc ca sông Cà
Ty t đó có bin pháp chnh tr phù hp có vai
trò quan trng, bo v nhng giá tr mà khu vc
ca sông Cà Ty mang đn.
2.

NI DUNG

2.1 Phân b h thng sông Cà Ty
Theo bn đ Phan Thit, lp trong giai đan
1691 đn 1725, Sông Cà Ty đã đc bit đn.
Sông chy qua Hamu Li'Thit đc gi là sông
PHAN. n đi T c li gi là sông Mng
Mán hay sông Bao Lân. Thng ngun là Sông
Cái, hp lu các con Sông Mán, Sông Rao t,
Sông Linh… và các con Sui Vàng, Sui Lin,
Sui Thi, Sui Ng, Sui Y-A-U, Sui Lô Tô,
Sui Cm Hang.
Tng chiu dài lu vc 56 km.

Din tích lu vc 753 km
2
, đ cao trung bình
159 m, đ dc 11,2%, mt đ l i sông 0,32
km/km
2
H lu sông Cà Ty dài 7,2 km, nhng có ti 5
km nhn nc thu triu lên xung, nên gn nh
quanh nm là nc l hoc nc mn. Sông Cà
Ty mùa khô nc ngt t ngun chy v ít hu
nh ch có nc theo thu triu ngày đêm lên
xung. ây cng là mt đim khác na ca
dòng sông thu triu. Dòng sông chy khôn g rõ
rt chiu hng.
. Khúc rng nht ca sông Cà Ty khong
hai trm mét, khúc hp khong mt trm mét.
Mt con sông rt ngn, nhng dòng chy c un
ln ngon ngoèo, nhiu đon cong ti sáu by
mi đ.
Hình thái ca sông Cà Ty : Ca sông hp và
nông, hai mép b ca sông giáp bin thng là
các doi cát dng đuôi sam, phát trin đi lp
nhau và dn dn bi, lp ca sông. Lng bùn
cát tích t hàng nm  ca thng rt ln, gây
khó khn cho tàu thuyn ra vào cng. Khu vc
ca sông thng xuyên phi no vét.  ca sông
thng chu áp lc ca nng lng sóng bin
cc ln và dòng VCBC vuông góc t bin vào
b mnh.

Hình 2.1: Hình thái ca sông Cà Ty nh t v
tinh.

V trí cách ca sông 4km
HUTECH
3


V trí cách ca sông khong 2km

V trí cách ca sông 500m

Hình 2.2: Mt s hình nh ca sông Cà Ty trong
quá trình kho sát
2.2 c đim đa hình – Khí hu
2.2.1 c đim đa hình
Tnh Bình Thun thuc vùng rìa ca sn đông dãy
Trng Sn Nam, chuyn tip dn đn di đng
bng ven bin. i b phn vùng này là đi núi
thp, đng bng ven bin nh hp.
Do đa hình dc, nghiêng nhanh v phía bin
nên các dòng chy b mt thoát nhanh. H s
dòng chy thay đi trong khong (Y/X) 0,2-0,5.
Mođul dòng chy bình quân nm là 40 m
3
/s.km
2
2.2.2 iu kin khí hu
.
c trng ca khí hu nhit đi, khô nng, nhit

đ cao. Tnh Bình Thun có 2 mùa rõ rt trong
nm: Mùa ma t tháng 5 – 10, và mùa nng t
tháng 11 – 4. Lng ma ít, trung bình 1 .000
đn 1.600 mm/ nm (bng ½ lng ma trung
bình  Nam B).  m trung bình hàng nm là
79%.
2.2.3. Tình hình kinh t - xã hi Tnh Bình
Thun và Qui hoch ca toàn Tnh đn nm
2030.
2.2.3.1 Tình hình kinh t - xã hi Tnh Bình
Thun
Kt qu thc hin các ch tiêu kinh t - xã hi
− Tc đ tng GDP : 11,5% .
Trong đó, tc đ tng trng ca các
ngành:
+ Công nghip - Xây dng : 11,2% .
+ Dch v : 15,9% .
+ Nông, lâm, thy sn : 6,2% .
− Sn lng lng thc : 640.000 tn .
− Sn lng hi sn khai thác :169.000 tn .
− Kim ngch xut khu : 219 triu USD .
Xut khu hàng hóa: 159 triu USD .
− Tng thu ngân sách NN : 6.870t đng .
Trong đó: thu ni đa : 2.320 t đng .
+ Chi đu t phát trin : 800 t đng .
+ Gii quyt vic làm : 23.000 lao đng .
+ T l h nghèo còn : 3,9% .
2.2.3.2 Qui hoch ca toàn Tnh đn nm
2030
D báo dân s

Dân s toàn vùng:
− Nm 2020: khong 1,4- 1,45 triu ngi;
− Nm 2030: khong 1,6 – 1,7 triu ngi.
Dân s đô th:
− Nm 2020: khong 750.000 - 800.000
ngi;
− Nm 2030: khong 1- 1,1 triu ngi.
T l đô th hóa:
− Nm 2020: khong 50 - 55%;
− Nm 2030: khong 60 - 65%.
Quy hoch s dng đt
Vùng thy sn: phát trin khai thác xa b, nuôi
trng và bo v ngun li thy sn, đu t c s
h tng ngh cá.
Hình thành khu vc ch đu mi  thành ph
Phan Thit kt hp trung tâm thng mi - dch
v ngh cá.
nh hng phát trin h thng h tng k
thut
Giao thông đng thy
− ng bin: nâng cao nng lc ca các
tuyn đng bin ni tnh; đu t các phng
tin có tc đ nhanh đi các đim ven bin và đo
Phú Quý;
− ng thy ni đa: no vét lung lch
tuyn sông Cái, sông Cà Ty (Phan Thit), ca
sông Ly (Phan Rí Ca), sông Lòng Sông (Liên
Hng) vi cp đng thy cp 4 đ tàu thuyn
ra vào cng cá, tàu thuyn neo đu tránh bão;
− H thng cng: kin ngh Chính ph sm

trin khai xây dng cng Kê Gà, cng chuyên
dùng Vnh Tân và Sn M; nâng cp cng Phú
Quý và hoàn thi n cng Phan Thit. Nâng cp
cng cá Phan Rí Ca, La Gi, Liên Hng phc
v ngh cá và dch v sa cha tàu thuyn đánh
bt thy sn; đu t mi cng du lch Hòn Rm.
nh hng bo v môi trng
− Tng cng kim soát, x lý ô nhim môi
trng đô th, x lý trit đ các loi nc thi,
cht thi rn, kim soát khí thi ti khu đô th và
các khu công nghip, tiu th công nghip và
HUTECH
4

làng ngh, hot đng sn xut nông nghip, nuôi
trng thy sn;
− Bo v h sinh thái rng đu ngun và
thm thc vt phòng h. Khôi phc và bo v h
sinh thái rng t nhiên và thm xanh hin hu.
2.3 Hin trng ca sông Cà Ty Tnh Bình
Thun
2.3.1 S liu v khí tng – thy vn
2.3.1.1 S liu v khí tng
Hng gió
Phan thit chu nh hng ca hoàn lu
gió mùa. Hàng nm, khng ch khu vc này bi
hai mùa gió chính:
− Mùa gió ông bc: hot đng t tháng 11
đn tháng 4 nm sau, gió ch yu hng ông
và ông bc.

− Mùa gió Tây nam: hot đng t tháng 6
đn tháng 9, gió ch yu hng Tây và Tây
nam.
2.3.1.2 S liu v thy vn
c đim t nhiên và dòng chy
H thng sông: Sông Cà Ty có hai ph lu
chính là Sui Du và Sông Cát.
Bng 2.1: c trng hình thái lu vc h thng
sông Cà Ty
Ngun: Trm Khí Tng Thy Vn Tnh Bình
Thun, 2011.
c đim thy vn
Do b hàng lot yu t t nhiên, nhân to, đc
bit là khí hu, đa hình chi phi, ch đ thy
vn không đng nht theo tháng trong nm; bin
đi theo mùa là rõ rt nht. Ngun nc cung
cp cho khu vc nghiên cu ch yu là nc
ma.
− Dòng chy nm:
Quan h gia chun dòng chy nm và ma nm
ca lu vc nghiên cu khá cht ch:
Y = 0.98 X – 940
− Dòng chy mùa cn:
Mc đ khô hn: ánh giá mc đ khô hn ca
khu vc nghiên cu, theo ch s khô hn
Gaussen (F) đc phân cp nh sau:
F = 100 – 150 : Khô hn trung bình
F = 150 – 200 : Khô hn
F > 200 : Khô hn nng
Sông Cà Ty F = 205 cho thy lu vc là vùng

khô hn nng.
− c trng dòng chy mùa kit: Q
Min
Dòng chy mùa l: Tuy mùa l ch tp trung
trong 3 - 5 tháng cui nm, nh hng nhiu
mt đn kinh t, xã hi và môi trng. Ma nm
và dòng chy nm so sánh v i khu vc Nam
Trung B  mc thp, nhng mc đ l lt và
thit hi do l lt gây ra không phi nh.
xut
hin vào tháng IV, vi tn sut xut hin
55,55% ti trm Mng Mán.
2.3.1.3 S liu lng ma khu vc
Khu vc có lng ma tng đi thp, phân b
không đu. Thng xut hin nhng đt ma
ln kéo dài.
Bng 2.2: S liu lng ma hàng nm.
Lng
ma
Nm
2006 2007 2008 2009 2010
X (mm)
1.260,3 1.390,1 1.995,9 2.028,7 1.567,0
Tháng 1
- 1,2 0,5 0,8 -
Tháng 2
- - - 1,0 0,6
Tháng 3 - 2,1 1,9 - 1,5
Tháng 4 31,0 26,7 19,0 0,7 192,8
Tháng 5 129,0 144,6 442,2 240,4 145,2

Tháng 6 211,0 214,0 269,6 257,9 189,7
Tháng 7 205,0 251,1 428,9 535,2 278,6
Tháng 8 237,0 241,2 397,0 323,0 345,0
Tháng 9 281,0 187,0 204,4 354,1 183,3
Tháng 10 145,0 135,9 164,7 263,1 221,9
Tháng 11 0,9 27,6 66,3 49,2 5,7
Tháng 12
20,4 158,7 1,4 3,3 -
Ngun: Khí tng thy vn trm Hàm Tân, Niên
giám thng kê tnh Bình Thun, 2010

Hình 2.3: Bn đ phân b lng ma khu vc
Tnh Bình Thun

Sông
.cao
ngun
(m)
C.dài
sông
(km)
D.tích
lu
vc
(km
2
c trng trung
bình lu vc
)


dc
(%)
Mt đ
li sông
km/km
2

Cà Ty 1222 56 753 11,2 0,32
HUTECH
5

2.3.1.4 Ch đ hi vn vùng ca sông Cà Ty
Ch đ thy triu thiên v bán nht triu không
đu, nhng ngày triu kém thng xut hin 2
đnh, 1 chân hoc 2 chân, 1 đnh. Biên đ triu
đt t 1,2 – 1,6m, vào thi k triu cng đt t
2,0 đn 2,5m. V mùa l mc nc sông cao, đ
dc mt nc tng, tc đ dòng chy ln nên
nh hng ca thy triu không vào sâu trong
sông. Vào mùa kit thì ngc li, vì nc sông
nh, nh hng thy triu vào sâu ni đa tng
dn theo thi gian và nh hng ln nht vào
cui mùa cn.
Do ch đ triu, lng nc sông đ v, đ dc
lòng sông vùng h lu b bin đng theo không
gian cng nh thi gian mà ranh gii nh hng
triu và phm vi xâm nhp mn trên h thng
sông rt khác nhau
Bng 2.3: Phm vi nh hng triu và xâm nhp
mn sông

Sông
Phm vi nh hng và
xâm nhp mn (km)
Sông Cà Ty
5km / 56km
Ngun: Trm Khí Tng Thy Vn Tnh Bình
Thun, 2011.
Phm vi xâm nhp mn khong 5km
(S=2,836‰) t bin vào đt lin trên tng chiu
dài (56 km) lu vc sông.
2.3.1.5 Din bin đ mn  ca sông
H thng sông chiu dài ngn, đ dc ln, lu
vc nh, lng ma nm ít và lng dòng chy
nm nghèo nàn, to điu kin thun li cho s
xâm nhp mn và đ nhim mn  vùng h lu
các ca sông.
Mt ct mi ln đo trên các sông là 4 mt ct,
đc b trí t ca sông lên thng ngun, v trí
đo trên tng mt ct hu ht  ch lu và đo
theo phng pháp 3 đim: mt, 50%, đáy.
Bng 2.4: B trí v trí đo đ mn trên sông
V trí
Khong cách ca sông (km)
Ca sông
0,0
Mt ct 1
1,9
Mt ct 2
3,9
Mt ct 3 6,8

Mt ct 4
10,3
Ngun: Trm Khí Tng Thy Vn Tnh Bình
Thun, 2011.
Din bin đ mn theo thi gian
Mùa ma l :  mn vùng ca sông nh, khi
có lng ma ln đ mn vùng ven b cng ít
hn.
Mùa khô: Thi k này s xâm nhp mn vào
ca sông sâu nht.
 mn ti mt ct I
0
5
10
15
20
25
30
35
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Thi gian

 mn

Hình 2.4: Din bin đ mn ti mt ct I

 mn ti mt ct II
0
5
10

15
20
25
30
35
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Thi gian

 mn

Hình 2.5: Din bin đ mn ti mt ct II
 mn ti mt ct III
0
5
10
15
20
25
30
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Thi gian

 mn

Hình 2.6: Din bin đ mn ti mt ct III
 mn ti mt ct IV
0
5
10
15

20
25
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
Thi gian

 mn

Hình 2.7: Din bin đ mn ti mt ct IV
Din bin đ mn theo không gian
Din bin đ mn theo dc bin đi đu trên
đon sông cách mt ct ca ra khong 10,3km,
thi k cui mùa cn càng th hin rõ nét.
Din bin đ mn theo chiu dài sông
0
10
20
30
40
0 2 4 6 8 10 12
Chiu dài (km )

 mn (‰)

Hình 2.8: Din bin đ mn dc sông
Công thc tính đ mn theo v trí :
S/S
0
= e
Công thc áp dng khu vc ca sông Cà Ty:
-KX

S = 38,1.e
-0,512.X
HUTECH
6

Trong đó : X là v trí kho sát (km)
Din bin đ mn theo đ sâu
Bin đi đ mn theo chiu sâu trên các mt ct
rt ít thay đi.
Bng 2.5: S liu bin đi đ mn theo đ sâu
i
m đo

sâu (m)
 mn ‰
Mt Gi
a
đáy
Sông
Cà Ty
2,5
6,10
19,3
22,9
Ngun: Trm Khí Tng Thy Vn Tnh Bình
Thun, 2011.
Din bin đ mn theo chiu sâu
-3
-2,5

-2
-1,5
-1
-0,5
0
0 5 10 15 20 25
 m n (‰)
Chi


Hình 2.9: Din bin đ mn theo chiu sâu
Các loi hình xáo trn mn - ngt khác nhau,
lu trình ca các đim cng khác nhau.  ca
sông xáo trn mnh, bt k  tng mt hay tng
đáy, lu trình ròng đu ch hng v h lu. 
các ca sông xáo trn mn - ngt yu và va,
lu trình ròng hng v h lu ch xy ra  tng
mt, còn  tng đáy lu trình ròng ngc lên
thng lu. iu đó chng t:  loi ca sông
này, khi nc  tng đáy và bùn cát mà nó
mang theo s ti lên thng lu. Hin nhiên,
điu đó rt có ý ngha trong nghiên cu xói, bi
ca sông. Nghiên cu sâu hn v xáo trn mn
– ngt trong dòng chy sông Cà Ty thông qua
các s liu thu thp, cho ta có cách nhìn rõ hn
v hin tng này. Trong quá trình lên xung
ca thy triu s kèm theo quá trình ln mn t
bin vào đt lin. ng thi nc ngt t
thng ngun dòng sông chy v, ti đây xy ra
quá trình trn ln gia nc ngt và nc mn.

Quá trình này cn phi có thi gian đ xy ra.
ây chính là nguyên nhân gii thích vì sao khi
kho sát ti các trm khi triu lên sau mt
khong ∆t s liu đ mn mi có s thay đi.
Ly s liu đ mn, thy triu trong 1 ngày
ngu nhiên ca tháng 7 nm 2011 ti v trí
mt ct II th hin mi quan h này. Mi liên
h gia thy triu H và đ mn S đc biu
din qua hình 2.10


Hình 2.10: Mi quan h Mc nc –  mn
Khong thi gian ∆t ph thuc vào nhiu yu t
nh : lng ma, t l gia nc mn – nc
ngt, din tích lu vc, hình dng lòng sông, v
trí kho sát, các yu t khí hu … Trong khong
thi gian ∆t xáo trn mn – ngt thì hin tng
keo t các ht bùn cát xy ra, kt hp vi
“dòng chy vn” hình thành các bãi bi gia
dòng khu vc ca sông.
Khong lch thi gian ∆t, kt hp vi s phân
b đ mn theo chiu sâu dòng chy còn có ý
ngha trong công tác thy li nông nghip; giúp
chúng ta bit chính xác thi đim đóng - m các
ca cp nc ti tiêu, và v trí đt các ca sao
cho phù hp, ly đc lng nc ngt ti đa
.
2.3.1.6 S liu v cht lng ngun nc
Kt qu kho sát thu thp tài liu nhn thy: đa
s các sông ln có h lu b nhim mn. Kt qu

quan trc ti tnh Bình Thun qua các nm cho
thy:
− pH: dao đng t 7,5-8,1;
− Hàm lng du m: dao đng t 0,05 –
0,15mg/l.
− Hàm lng hu c: BOD5 dao đng t 20
– 25 mg/l
− Hàm lng cht rn l lng (TSS): dao
đng 70-80mg/l
− Hàm lng Amoni (NH4
+
− Hàm lng Nitrat: 0,2 – 0,6mg/l.
): 0,15–
0,3mg/l.
− Hàm lng các kim loi nng (As, Hg, Fe)
và Xyanua: còn thp.
− Hàm lng Oxy hoà tan (DO): 5,2 –
7mg/l;
− Vi sinh: khong dao đng ln t 2500 –
15000MPN/100ml.
2.3.2 Hin trng ca sông Cà Ty Tnh Bình
Thun
HUTECH
7

Khu vc ca sông, Cng cá khi công xây dng
ngày 22/12/1993 và khánh thành ngày
24/12/2001 sau tám nm. Cng hin ti gm có
các bn tàu liên tip nh bn 40 CV dài 212 m,
bn 400 CB dài 90 m, bn cn chà dái 112m.

Chung quanh các bn đu có kè bao bc, bo v
nh kè chn sóng C - 1 dài 400m, kè C- 2 dài
530m, kè bo v b dài 404 m. Din tích toàn
th bn cng là 21.872 m
2
Bên cnh nhng bin đi do t nhiên gây ra, con
ngi cng góp phn phá hoi dòng sông. Dòng
sông đang đi mt vi ô nhim nng do ngun
nc thi sinh hot cha qua x lý t các h
thng cng ngm, làm ngun nc b ô nhim
nng.
Dc hai bên b sông thuc các phng Bình
Hng, c Thng, c Ngha, Phú Trinh… là
nhng ng nc thi sinh hot ngày đêm đ vào
dòng Cà Ty. Có th thy rõ mc đ ô nhim là
khi thy triu rút xung. Bên cnh ô nhim t
ngun nc thi sinh hot tình trng rác thi
cng thng xuyên xut hin . ng thi xác
ghe b đánh chìm mc nát nm la lit trên sông.



.
Nm 1996, h thng b kè dc hai b sông đc
xây dng .
B kè sông Cà Ty trên đng Trng Trc xut
hin nhiu h sâu ln xut hin, phá hy mnh
h thng b kè.
Nhng thay đi càng rõ ràng hn khi v gn ca
sông. Khu vc ca sông b bi lp, xói l vi

mc đ đáng báo đng, làm thay đi hình thái
ca sông, nh hng giao thông gây thit hi
kinh t.


3.
Nghiên cu vn chuyn bùn cát ca sông, ven
bin có th thy rng tuy đây là mt quá trình
bin đng ht sc phc tp nhng mi vic bi
t hay xói l b bin, ca sông m rng hay b
bi lp đu tuân theo mt quy lut chung đó là
quy lut cân bng - to ra s cân bng gia
nng lng ca bin, sông vi các đc trng
đa hình b bãi. i vi quá trình bin đng
ca sông cng hoàn toàn tuân th theo quy lut
cân bng nêu trên.
KT QU VÀ THO LUN

S dng các s liu thu thp đc sau khi
kho sát, áp dng các mô hình tính toán đi
vi ca sông Cà Ty, thu đc kt qu nh sau:
Bng 3.1: S liu đc trng sông Cà Ty
Sông, su i
Chiu
dài
(km)
Chiu
r
ng bình
quân lu

vc (km)
Din tích

lu v c
(km
2
Mt đ
li sông
(km/km)
2
Moduyn
bình quân
(m
)

3
/s/Km
H
 s un
khúc
2)

Lu l ng
nc TB (m
3
/s)

Mùa
khô
Mùa

ma
Cà Ty 56
17
753
0,32
40,5
1,4 4,6 38,8






Công thc thc nghim quan h gia lu lng
bùn cát l lng và lu lng dòng chy sau khi
kho sát :
3685,1
6512,0 QQ
S
=

Bng 3.2: Kt qu đo Q
S
- Q
STT
b

Bùn cát l
lng (Q
S

(Kg/s)
)
Bùn cát đáy
(Q
b
(Kg/s)
)
Q
b
/
Q
S

1
1,96
3,45
176,6
2
102,36
4,06
4
3
23,11
8,98
38,9
4
5,34
4,94
92,6
5

1,49
3,77
253,9
6
148,52
2,75
1,8
7
25,5
4,88
19,1
8
367,82
7,49
2
9
836,28
10,87
1,3
10
35,5
1,73
4,9
11
291,62
7,24
2,5
Trung
bình
54,32

Mi quan h bùn cát đáy và bùn cát l lng
Q
b
= 0,5432.Q

S

Mi quan h gia module bùn cát và din tích
bi lp:
2173,0
15,713
−
= FM
S

T kt qu tính toán cho thy lng vn chuyn
bùn cát dc b (Q
VB
) vào khong t 0,41 – 0,78
triu m³/nm và hng theo chiu t bc xung
nam. Lng vn chuyn bùn cát tnh  phía bc
ca ln hn  phía nam ca.  phía bc, Q
VB

bin đi dn t 0,5 triu m³/nm – 0,83 triu
m³/nm. S bin đi này ch yu là do s thay
đi ca hng đng b gây ra. S vn chuyn
bùn cát ngang b t bãi bi triu rút là 31,8
nghìn m³/nm vào khu vc ca bc. Lng vn

chuyn bùn cát phía trong ca ch yu là hng
ra ngoài bin. Ti ca, lng bù n cát đi vào là
13,2 nghìn m³/nm lng bùn cát đi ra là 10,4
nghìn m³/nm. Lng bùn cát đc vn chuyn
HUTECH
8

ra ngoài ca là do tác dng ca dòng chy t
sông ra và dòng triu rút. Cho thy tác dng c
gng đào xói đ duy trì lòng dn ca ca dòng
triu và dòng chy t sông. Tuy nhiên vn
chuyn này là nh so vi lng vn chuyn bùn
cát vn chuyn vào ca theo c 2 hng ngang
b t bãi bi triu rút và dc b t 2 phía b
bin vào ca. ây là nguyên nhân chính gây ra
s bi lp ca sông.
Tóm li, b bin gn lin vi ca sông Cà Ty,
đng b b xói l mnh trong thi k gió mùa
đông bc, đc bi t trong thi k gió mùa tây
nam và cng đ ca xói l ln hn bi t, quá
trình xói l - bi t xen k nhau. Di tác đng
ca các điu kin ca bc hình thành bãi bi,
nhng ca nam li b xói l mnh gii thích cho
hình thái ca sông Cà Ty hin ti. Phía trong
ca sông hình thành các đn cát vi lng bùn
hàng nm khong 2,8.10
3
m
3
, gây cn tr dòng

chy.

Hình 3.1: Các công trình bo v b bin khu vc
ca sông Cà Ty
Hin tng xói l cng xy ra đng thi, nhng
khu vc ca bin du hiu không rõ ràng bng
khu vc đi v phía thng ngun. Sông Cà Ty
có đ dc tng đi ln, dòng chy mnh gây
nên xói l, cun bùn cát v phía h lu (ca
sông). Nhng nm gn đây dc theo lu vc
sông, ngi dân thng t chc khai thác cát
trái phép, gây nên thiu ht bùn cát dòng sông.
Theo quy lut thì dòng sông theo cách t nhiên
s bù đp li lng bùn cát đó. Khi đn h lu
dòng chy gây xói l khu vc cách ca sông
khong hn 2 km.
Các công trình bo v b và ca sông hin nay
cha phát huy đc tác dng, thm chí còn
mang đn tác đng tiêu cc đn đng b và
cho đn nay vn cha có các gii pháp k thut
đ khc phc.
3.4  xut bin pháp chnh tr
S phc tp  ch tt c các quá trình tác đng
đn bin đng b bin ca sông hu nh tác
đng đng thi vi nhau và quá trình này li xy
ra  vùng ven b, là khu vc bin đng rt mnh
ca trng sóng, mc nc. Ngoài ra bn thân
quá trình vn chuyn bùn cát cng xy ra đng
thi ca các thành phn nh vn chuyn bùn cát
dc b, vuông góc vi b, vn chuyn bùn cát

l lng, vn chuyn bùn cát di đáy vv… Nc
ta có đng b bin khá dài, bo v đng b
bin chu tác đng t nhiên t lâu đã đc các
cp lãnh đo quan tâm. Chúng ta đã có đc
mt b khung c bn các nghiên cu, gii pháp
thc hin. Tùy điu kin tng khu vc mà chúng
ta áp dng phù hp.
Da vào kt qu nghiên cu và phân tích
nguyên nhân gây nên bi lp – xói l dn đn
thay đi hình thái ca sông Cà Ty. T đó, đ ra
bin pháp chnh tr, thích ng vi nhng bin
đi t nhiên và bo tn nhng giá tr vn có ca
khu vc. Nhng bin pháp đ ra gm có :
Gii pháp phi công trình: Áp dng nhng bin
pháp k thut thit lp li s cân bng vt cht,
nng lng dòng chy chng xói l - bi lng.
Hn ch nhng yu t nh hng t điu kin t
nhiên, hot đng ca con ngi.
- Trong bi cnh b nh hng ca BKH, các
yu t t nhiên và con ngi tt c đu b tác
đng. H thng sông chu nh hng ln t các
yu t ti thng ngun. m bo ngun nc
đu ngun quyt đnh s sng còn ca mt con
HUTECH
9

sông. Bo v, phát trin rng đu ngun là vic
làm đu tiên.
- m bo bùn cát dòng chy không b thiu ht
nghiêm trng tránh gây xói l khu vc gn h

lu, có k hoch n o vét và khi lng bùn cát
đc no vét phù hp.
- Qua kho sát, tin hành nghiên cu, ca sông
Cà Ty có các đc đim chung ca các ca sông
khu vc Min Trung. Theo bn đ dòng hi lu
và hng gió, hng sóng ti khu vc, ca bc
luôn có u th bi, ca Nam b xói l. Khi kho
sát thc t, khu vc ca trng tri, không có kh
nng chn gió, chn sóng. Nên ph xanh din
tích khu vc này bng các ging cây thích hp,
gi vai trò chn gió, chn sóng. Th nhng, đa
cht khu vc, điu kin khí hu khu vc thích
hp trng các loi cây nh : bch dng, phi
lao, su …


Hình 3.9: Rng ngp mn khu vc ca sông ven
bin
Hiu qu do các loi cây này đc đánh giá
thông qua công thc :
m
Y
gHw
V
KS









=
3

H r cây rng ngp mn hình thành lá chn
dòng chy làm cho vn tc dòng chy V=0 do
đó hn ch xói l khu vc.
- Khc phc xói l  ca Nam, bng các phng
pháp no vét di di bùn cát ti khu vc bi lp
bù lp lng bùn cát b xói l.
- Phát trin kinh t - xã hi gn lin bo v môi
trng phi luôn đc coi trng.
Gii pháp công trình: Xây dng các công trình
có tác dng hn ch nh hng tiêu cc, chuyn
nhng nguy hi theo hng có li cho điu kin
khu vc.
- Hin trng ca sông Cà Ty đã xây dng h
thng b kè nhng vn cha phát huy đc hiu
qu. Nghiên cu xây dng các đng dn
hng dòng bùn cát (kè hng dòng). iu
chnh dòng theo hng gim thiu tác đng có
hi do các dòng hi lu, dòng chy sông gây ra.
Kè hng dòng có th xây dng thành t hp
các kè hng dòng c hai bên ca sông , có tác
dng h tr nhau. Khi xây dng phi nghiên cu
k hng, phm vi nh hng và vn tc ca
dòng chy.
Hình 3.10: Kè chn sóng hin hu khu vc ca

sông Cà Ty
- H thng b kè hin hu phi đc gia c ti
khu vc b xói l mnh. Tránh b phá hy trên
din rng.

4.
Lun vn nghiên cu "Phân tích nguyên nhân dn đn bi lng, xói l ca sông Cà Ty và đ xut bin
pháp chnh tr" rt cn thit cho khu vc. Ca sông Cà Ty là mt trong nhng đu mi kinh t quan
trng ca Tnh Bình Thun. Nhng nay gn đây khu vc này chu nh hng mnh ca quá trình bi
lng, xói l. Hàng nm Tnh Bình Thun phi trích ngun kinh phí khá ln nhm bo v nhng công
trình nm trong khu vc ca sông Cà Ty. Nhng đây ch gói gn trong phm vi gii quyt tc thi mà
cha có bin pháp gii quyt trit đ vn đ.
KT LUN

Qua 09 tháng thc hin, đ tài đã làm rõ đc hin trng ca sông, phân tích nhng nguyên nhân gây
nên s thay đi hình thái ca sông gn lin vi vn đ bi lp – xói l khu vc ca sông Cà Ty.
Sau đây là mt s kt qu chính:
- Lun vn đã nêu lên hin trng ca sông và khu vc lân cn. Khu vc xy ra bi lp – xói l mnh
cc b vi mc đ nghiêm trng. Cách ca sông khong 1 – 5 km là hin tng xói l b. Ngc li
thì khu vc ca sông b bi lp do nh hng t bùn cát t phía thng ngun v và nh hng ca
thy triu kt hp vi gió mùa. Lòng sông khu vc ca hình thành các bãi bi thu hp lu vc. Phía
ngoài ca giáp bin, phía bc ca bi lp mnh, nhng phía nam ca li b xói l.
- Phân tích và đa ra nguyên nhân bi lp - xói l khu vc. Khu vc ca sông Cà Ty b bi lp – xói
l do nh hng :
+ nh hng thy triu, dòng hi lu trong khu vc.
+ nh hng gió mùa.