Một vài nét về nghệ thuật miêu tả trong truyện kiều của nguyễn du

A. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. Lời mở đầu:
Văn học là bộ phận tinh tế của văn hóa, thể hiện khát vọng vươn tới
các giá trị “chân, thiện, mỹ” của nhân dân. Đã có nhiều những tác phẩm có
giá trị cao về nội dung và nghệ thuật, thấm nhuần tinh thần nhân văn, dân chủ
sâu sắc, có ý thức giáo dục, bồi dưỡng tinh thần, tình cảm, nhân cách và bản
lĩnh cho các thế hệ công dân của đất nước.
Trong hệ thống giáo dục phổ thơng, mơn văn có một vị trí quan trọng.
Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học kỹ thuật thì phương pháp luận
của khoa học nhân bản có những đổi mới. Việc đổi mới sách giáo khoa ngữ
văn THCS nhằm giúp học sinh hình thành, phát triển năng lực chủ yếu: năng
lực hành động, thích ứng, giao tiếp, năng lực tự khẳng định. Đồng thời phát
huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh.
Ở bộ môn ngữ văn thời lượng giành cho việc giảng dạy tác phẩm văn
chương là tương đối lớn. Trong số thời lượng ấy, số tiết dạy văn học Trung
đại cũng chiếm một phần khơng nhỏ, được tìm hiểu ở tồn cấp học. Do đó
việc nắm được mối quan hệ giữa giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm
văn học trung đại là vô cùng cần thiết.
Văn học trung đại được tính từ thế kỉ X cho đến hết thế kỉ XIX, phát
triển dưới các triều đại phong kiến. Văn học Việt Nam thời kì này đã kết
tinh nghệ thuật ở phạm vi văn vần hơn văn xuôi. Bút pháp thiên vào lối chấm
phá, điểm nhãn, gợi nhiều hơn tả trong nghệ thuật. Các tác giả văn học trung
đại, đặc biệt là các tác giả tài năng, vừa tuân thủ vừa phá vỡ tính qui phạm,
phát huy cá tính sáng tạo trong sáng tác. Nổi bật trên nền văn học thế kỉ
XVIII nửa đầu thế kỉ XIX là Truyện Kiều của Nguyễn Du.
Văn học trung đại có đặc thù riêng như vậy nên khi tìm hiểu về nền văn
học này là chúng ta giúp học sinh tìm về thế giới của người xưa, giúp các em
bồi dưỡng nhân cách, biết yêu quý các giá trị phi vật thể, yêu quê hương, yêu đất
nước, yêu gia đình và tự hào dân tộc, có lý tưởng XHCN, lịng khoan dung, ý
thức tôn trọng pháp luật, tinh thần hiếu học, trí tiến thủ lập nghiệp khơng cam
chịu nghèo nàn. Dạy văn học trung đại, giúp học sinh nắm được các giá trị nhân

văn và nghệ thuật của tác phẩm văn học. Do đó, chun đề này tơi muốn đề cập
đến một mảng nhỏ khi tìm hiểu văn học trung đại đó là: khai thác một vài nét về
nghệ thuật miêu tả trong Truyện Kiều của Nguyễn Du.
II. Thực trạng của vấn đề ngiên cứu
1. Thực trạng:
Hiện nay, nền văn hóa của nước ta cũng như các nước trên thế giới rất
phát triển. Mạng lưới truyền thông cập nhật. Học sinh được tiếp thu, tiếp xúc
với nhiều phương tiện nghe, nhìn: đài, báo, ti vi, internet, truyện tranh, phim
hoạt hình, phim trực tuyến online…
Trong quá trình dạy học sinh đại trà và bồi dưỡng học sinh giỏi tôi
nhận thấy: số đông học sinh không mấy hứng thú khi ngồi nghe một giờ văn.
1


Đặc biệt là văn học trung đại. Không chỉ bởi rào cản ngơn ngữ, khoảng cách
về văn hóa giữa q khứ và hiện tại mà cịn khó khăn trong việc tìm kiếm tư
liệu tham khảo, đặc biệt là sách tuyển chọn những tác phẩm nguyên gốc.
Trong số các tác phẩm văn học trung đại chưa có một tác phẩm nào được học
với số tiết nhiều như Truyện Kiều. Chương trình ngữ văn THCS, "Truyện
Kiều" được đưa vào giảng dạy với thời lượng 7 tiết, trong đó có một tiết dành
cho việc tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm. Điều đó khẳng định giá trị của
Truyện Kiều trong hệ thống các tác phẩm văn chương cũng như trong chương
trình dạy và học ngữ văn.
Đứng trước tình hình đó, nhiệm vụ của giáo viên là phải giúp học sinh
có được hứng thú trong giờ học văn, giúp các em đồng cảm với nhân vật, với
tác giả, từ đó cảm thơng và yêu quý họ. Xây dựng hứng thú, thái độ nghiêm
túc, khoa học trong việc học văn; có ý thức và biết cách ứng xử trong gia
đình, trong trường học và ngồi xã hội một cách có văn hóa; khinh ghét
những cái xấu xa, độc ác, giả dối được phản ánh trong các tác phẩm văn học.
Đồng thời giúp các em giữ gìn được nền văn hóa dân tộc mà người nghệ sĩ đã

gửi gắm lại qua nhiều thế hệ. Giáo viên cần dẫn dắt học sinh nắm được hình
thức nghệ thuật trong văn học trung đại, đặc biệt là các hình thức nghệ
thuật trong Truyện Kiều của Nguyễn Du.
2. Kết quả của thực trạng:
Đối với học sinh thì việc phân tích, tìm hiểu “Truyện Kiều” là một vấn
đề tương đối khó, địi hỏi phải có một kỹ năng học tập phù hợp, cụ thể với
thực tiễn giảng dạy của đặc trưng bộ môn. Qua điều tra thực nghiệm về thái
độ học tập của học sinh đối với các doạn trích "Truyện Kiều", tôi nhận thấy
thái độ của học sinh như sau:
Lớp
9A
9B
Thích học
20
23
Khơng thích học
18
21
Có rất nhiều lí do khiến học sinh không hứng thú lắm với môn học, đặc
biệt là văn học trung đại như: ngôn ngữ, nghệ thuật, quan niệm thẩm mĩ, cách
tư duy của người xưa, quan niệm về cuộc sống… Học sinh cảm thấy xa lạ.
khó hiểu nên lơ là học tập, và nếu có học thì thường là các em học đối phó
cho qua.
Vì những lý do trên mà tôi quyết định chọn chuyên đề này để tìm hiểu
nghệ thuật miêu tả của Nguyễn Du trong “Truyện Kiều”.
Đề tài này sẽ đóng góp một phần nhỏ bé về kinh nghiệm giảng dạy
“Truyện Kiều”, đồng thời giúp học sinh tìm hiểu, phân tích “Truyện Kiều”
với cái nhìn toàn diện hơn.

2

B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. GIẢI PHÁP THỰC HIỆN

1.Tổ chức cho học sinh trao đổi, thảo luận bàn bạc theo tổ, nhóm về nghệ
thuật miêu tả trong một số đoạn trích truyện Kiều của Nguyễn Du dưới sự
hướng dẫn của giáo viên. Chỉ ra được yếu tố miêu tả tồn tại trong những hình
ảnh, câu thơ nào, phân tích giá trị biểu đạt của những hình ảnh miêu tả đó. Từ
đó tìm ra đặc trưng tiêu biểu trong nghệ thuật miêu tả của Nguyễn Du khi
miêu tả thiên nhiên và miêu tả con người.
2. Học sinh biết phân tích làm nổi bật nét đặc sắc nghệ thuật miêu tả của nhà
thơ qua việc phân tích những câu thơ, đoạn thơ ngắn, chỉ ra nét đặc sắc trong
tài năng nghệ thuật miêu tả của Nguyễn Du bằng việc trình bày hiểu biết bằng
những đoạn văn, bài văn nghị luận ngắn sử dụng các thao tác phân tích, bình
luận, so sánh, đối chiếu.
3. So sánh với một số đoạn trích tả người, tả cảnh trong văn học hiện đại để
thấy nét khác biệt và nhận thức sâu sắc hơn về ngòi bút miêu tả tài năng của
Nguyễn Du.
4. Ra đề, chia nhóm yêu cầu học sinh viết bài văn phân tích các đoạn trích
trong sách giáo khoa để từ đó hiểu đúng, ghi nhớ và biết cách phân tích chính
xác nghệ thuật miêu tả của Nguyễn Du qua những đoạn trích cụ thể.
II.BIỆN PHÁP THỰC HIỆN
Từ thực tế giảng dạy chuyên đề bồi dưỡng về truyện Kiều cho học sinh,
tôi đã triển khai hướng dẫn học sinh tìm hiểu nghệ thuật miêu tả của Nguyễn
Du qua các đoạn trích truyện Kiều trong sách giáo khoa ở các khía cạnh cụ
thể:
-Nghệ thuật tả cảnh thiên nhiên:
+Tả cảnh trực tiếp.
+Tả cảnh ngụ tình.

-Nghệ thuật tả người:
+Nhân vật chính diện ( bằng bút pháp ước lệ tượng trưng).
+Nhân vật phản diện ( bút pháp hiện thực).
+ Miêu tả nhân vật qua cử chỉ, hành động
+ Miêu tả nội tâm nhân vật.
3


Ở đề tài này tôi đã phát triển từ chuyên đề trên, bổ sung, mở rộng và
khai thác rộng hơn về nghệ thuật miêu tả của Nguyễn Du qua các đoạn trích
truyện Kiều. Tơi xin trình bày cụ thể như sau.
I. Giới thiệu khái quát về tác phẩm Truyện Kiều
Biện pháp cụ thể: Trước hết, tơi cho họcn sinh tìm hiểu "Truyện Kiều"
trong tiết học tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm để học sinh nắm được vị
trí, nguồn gốc và giá trị tác phẩm.
? "Truyện Kiều" có vị trí như thế nào trong đời sống tinh thần của dân
tộc ta? Có những hình thức sinh hoạt văn hóa dân gian nào liên quan
đến "Truyện Kiều"?
? "Truyện Kiều" có nguồn gốc từ đâu?
? Giá trị của "Truyện Kiều" được đánh giá dựa trên những phương
diện nào?
Từ đó học sinh nắm được những kiến thức cơ bản như sau:
1. Vị trí.
Trong đời sống nhân dân Việt Nam, “Truyện Kiều” chiếm một vị trí
vơ cùng quan trọng. Nhiều nhân vật trong “Truyện Kiều” đã trở thành những
mẫu người trong xã hội cũ, mang những tính cách tiêu biểu như: Sở Khanh,
Hoạn Thư, Từ Hải... và đều đi vào thành ngữ Việt Nam. Khả năng khái qt
của nhiều cảnh tình, ngơn ngữ trong tác phẩm khiến cho quần chúng tìm đến
“Truyện Kiều”, như tìm đến một điều dự báo. Bói Kiều rất phổ biến trong
quần chúng ngày xưa. Ca nhạc dân gian có dạng lẩy Kiều, sân khấu dân gian

có trị Kiều, tuồng Kiều, cải lương Kiều. Hội họa có nhiều tranh Kiều. Thơ
vịnh Kiều nhiều không kể xiết. Giai thoại xung quanh cũng rất phong phú.
Nhiều câu, nhiều ngữ trong “Truyện Kiều” đã lẫn vào kho tàng ca dao, tục
ngữ. Từ xưa đến nay, “Truyện Kiều” đã là đề tài cho nhiều cơng trình nghiên
cứu, bình luận và những cuộc bút chiến.
2. Nguồn gốc Truyện Kiều.
ả
Cho đến nay, các nhà nghiên cứu vẫn chưa tìm ra được bản gốc
“Truyện Kiều” viết bằng chữ Nôm của Nguyễn Du. Tuy nhiên, họ đã tìm ra
được rất nhiều bản dịch ở các thời điểm khác nhau của “Truyện Kiều”. Tất cả
các nhà nghiên cứu đều cho rằng Nguyễn Du viết “Truyện Kiều” dựa trên cốt
truyện “Kim Vân Kiều truyện” của Thanh Tâm Tài Nhân- một tác giả Trung
4


Quốc sống ở thế kỷ XV. Từ một tác phẩm văn xuôi chữ Hán, viết theo kiểu
tiểu thuyết chương hồi, từ một câu chuyện tình bình thường, bằng tài năng
nghệ thuật, qua lăng kính của người nghệ sĩ tài hoa, Nguyễn Du đã biến tác
phẩm ấy trở thành một “Thiên cổ tình thư”. Ban đầu ơng đặt tên cho nó là
“Đoạn trường tân thanh”, sau này người ta quen gọi là “Truyện Kiều”.
Có nhiều cơng trình sưu tầm, nghiên cứu về Truyện Kiều cho biết số lượng câu trong Truyện Kiều có bản là 3260 câu, có bản là 3259 câu. Trong
chuyên đề này chúng ta theo SGK ngữ văn 9: Truyện Kiều gồm 3254 câu.
3. Giá trị của Truyện Kiều.
văn h Truyện Kiều đạt đến đỉnh cao cả về giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật.
Về giá trị nội dung: “Truyện Kiều” có hai giá trị lớn: giá trị hiện thực
và giá trị nhân đạo. “Truyện Kiều” là bức tranh hiện thực về một xã hội bất
công, tàn bạo, là tiếng nói thương cảm trước số phận bi kịch của con người,
tiếng nói lên án, tố cáo những thế lực xấu xa, tiếng nói khẳng định, đề cao tài
năng, nhân phẩm và những khát vọng chân chính của con người như khát
vọng về quyền sống, khát vọng tự do công lý...

Về giá trị nghệ thuật “Truyện Kiều” rất phong phú, xong đặc sắc nhất
là ở hai phương diện chủ yếu:
- Nghệ thuật ngôn ngữ: ngôn ngữ “Truyện Kiều” đạt đến mức trong
sáng mẫu mực. Đó là sự kết hợp nhuần nhuyễn hai tác phẩm ngôn ngữ: ngôn
ngữ bình dân - ngơn ngữ ca dao, tục ngữ lời ăn tiếng nói của người dân;
ngơn ngữ bác học mà chủ yếu là những lời Hán Việt mang đến cho “Truyện
Kiều” thứ ngôn ngữ vừa hàm xúc, vừa trang nhã, vừa giản dị mà vẫn đẹp đẽ,
giàu hình ảnh nhạc điệu. Vì thế người ta gọi “Truyện Kiều” là “ tịa lâu đài
ngơn ngữ thơ ca” được kết lên từ những viên ngọc lấp lánh sáng trong.
- Nghệ thuật miêu tả và xây dựng nhân vật: ở lĩnh vực này Nguyễn Du
thành công ở tất cả các bút pháp (tả cảnh, tả tình, tả người). Ơng được mệnh
danh là một thiên tài bậc thầy của nền văn học dân tộc.
- Hướng đẫn HS phát hiện những câu thơ sử dụng nghệ thật miêu tả trong các
đoạn trích Truyện Kiều.
- Chỉ ra và phân tích được giá trị của yếu tố nghệ thuật miêu tả trong những
câu thơ vừa tìm được.
- Phân tích các đoạn thơ có sử dụng nghệ thật miêu tả bằng những bài viết ngắn.
5


- Phân tích đoạn trích trong SGK để làm sáng tỏ giá trị nội dung và tài năng
nghệ thuật miêu tả của thiên tài Nguyễn Du qua các đoạn trích Truyện Kiều.
II . Vài nét về nghệ thuật miêu tả trong "Truyện Kiều" - Nguyễn Du.
1. Về nghệ thuật miêu tả thiên nhiên.
*Biện pháp 1: Hướng dẫn học sinh phát hiện những câu thơ sử dụng nghệ
thuật miêu tả trong các đoạn trích "Truyện Kiều"
Tơi đã cho học sinh tìm hiểu nhuư thế nào là tả cảnh thiên nhiên? Thế
nào là tả cảnh ngụ tình?
+ Tả cảnh thiên nhiên trực tiếp: Tái hiện vẻ đạp của khung cảnh thiên
nhiên, cảm nhận được vẻ đẹp của cảnh và qua đó có thể nhận thấy tình cảm

yêu mến đối với vẻ đẹp của q hương đất nước.
+ Tả cảnh ngụ tình: Thơng qua việc miêu tả cảnh thiên nhiên nhằm bộc
lộ tình cảm, cảm xúc, tâm trạng của nhân vật.
a. Miêu tả thiên nhiên trực tiếp.
Nghệ thuật tả thiên nhiên của Nguyễn Du tuyệt vời đến nỗi giáo
sư Nghiêm Tồn đã có nhận định nh ư sau: “ Trong Đoạn trường tân thanh
ln ln có những bức tranh nho nhỏ như những hạt kim cương rải rác đính
trên một tấm thêu nhung” (Việt Nam Văn học sử trích yếu). Điều đó đã đư ợc
thể hiện cụ thể rất rõ qua mỗi đoạn trích “Truyện Kiều” trong ch ương trình
sách giáo khoa ngữ văn 9 THCS.
Hãy xem một cảnh xuân tươi mát trên đồng quê qua ngòi bút miêu tả
thiên nhiên trực tiếp :
“Ngày xuân con én đưa thoi,
Thiều quang chín chục đã ngoài sáu mươi.
Cỏ non xanh tận chân trời,
Cành lê trắng điểm một vài bơng hoa
b. Tả cảnh ngụ tình
Với bút pháp này, đại thi hào Nguyễn Du được coi là điêu luyện, tuyệt bút.
Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình của ông được người đời sau khen ngợi như “máu
chảy ở đầu ngọn bút” và “thấu nghìn đời”.
Nhiều khi, chỉ bằng một vài nét chấm phá, nghệ thuật miêu tả của
Nguyễn Du đã đạt đến mức uyển chuyển, tinh tế. Điều đó đã được thể hiện rõ
nét trong đoạn trích “Kiều ở lầu Ngưng Bích”:
6


“Buồn trơng cửa bể chiều hơm,
Thuyền ai thấp thống cánh buồm xa xa ?
Buồn trông ngọn nước mới sa,
Hoa trôi man mác biết là về đâu?

Buồn trông nội cỏ dầu dầu,
Chân mây mặt đất một màu xanh xanh.
Buồn trơng gió cuốn mặt duềnh,
Ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi”.
*Biện pháp 2: Chỉ ra và phân tích giá trị của các yếu tố nghệ thuật miêu tả
trong những câu thơ vừa tìm được.
a. Với nghệ thuật tả cảnh thiên nhiên trực tiếp
? Em hãy xác định nghệ thuật miêu tả qua đoạn trích "Cảnh ngày xuân"?
Gợi ý:
+ Nghệ thuật gợi tả, ẩn dụ: cánh én đưa thoi, thiều quang
+ Nghệ thuật chấm phá, điểm nhãn, đảo ngữ: trắng điểm.
Từ việc xác định được nét đặc sắc nghệ thuật trên, em hãy phân tích đoạn
thơ để làm nổi bật tài năng nghệ thuật của Nguyễn Du khi miêu tả cảnh
thiên nhiên?
Phân tích như sau:
Bốn câu thơ mở đầu là bức tranh “đ ượm vẻ thiên nhiên” diễm lệ và
tươi sáng. Nguyễn Du đã sử dụng từ ngữ dân tộc (trong đó có những câu thơ
có thể gọi là “thuần Nơm”), đã lựa chọn những đ ường nét, những hình ảnh,
những màu sắc, đưa vào một tổng thể cấu trúc hội họa hài hịa, mở ra một
khơng gian nghệ thuật hữu sắc, hữu hương, nên thơ. Giữa bầu trời bao la,
mênh mông là những cánh én bay qua bay lại như thoi đưa. Cánh én ngày
xuân thân mật biết bao. Hai chữ “đưa thoi” rất gợi hình, gợi cảm. Nhà thơ
miêu tả cánh én như con thoi vút qua, vút lại chao liệng nh ư muốn nói thời
gian đang trơi nhanh, ngày xuân, ngày vui trôi rất nhanh.
Sau cánh én “đưa thoi” là ánh xuân, là “thiều quang” của mùa xuân khi
mùa xuân đã bước sang tháng thứ ba, là cuối xuân, gợi cái đậm của sức
xuân. ánh sáng của mùa xuân rực rỡ, ấm áp làm cho bức tranh mùa xuân thêm
trong trẻo, tươi sáng.

7

Hai câu thơ dưới Nguyễn Du đã vận dụng sáng tạo từ hai câu thơ cổ
Trung Quốc: “Phương thảo liên thiên bích/ Lê chi sổ điểm hoa”.
Hai từ “trắng điểm” là “nhãn tự”, cách chấm phá điểm xuyết của thi
pháp cổ gợi lên vẻ đẹp trong sáng tinh khôi của thiên nhiên cỏ hoa. Bút pháp
nghệ thuật phối sắc tài tình: thảm cỏ xanh mướt bao la, trải rộng tới chân trời
là tấm phông nền thiên thanh cho bức tranh xuân. Trên nền màu xanh non ấy
điểm xuyết một vài bơng hoa lê trắng tinh. Chỉ có hai màu xanh và trắng như
nỗi thanh khiết của tâm hồn chị em Thúy Kiều đi dự lễ Thanh minh. Ở đây,
cũng cần để ý tới lối đảo chữ tài tình của Nguyễn Du. Thay vì “Cành lê điểm
một vài bơng hoa trắng” thì Nguyễn Du đã viết: “Cành lê trắng điểm một vài
bơng hoa”. Có thể Nguyễn Du phải đảo chữ vì tôn trọng luật bằng, trắc trong
thơ lục bát, nhưng phải cơng nhận đó là một lối đảo chữ tài tình mà không
phải ai cũng làm được. Thật là một bức tranh màu sắc thanh nhã, hài hòa đến
tuyệt diệu.
Chỉ bằng hai mươi tư tiếng, Nguyễn Du đã phác họa lên trước mắt
người đọc bức tranh mùa xuân có cả chiều cao, chiều rộng, mới mẻ, giàu sức
sống. Đây là bức tranh xuân hoa lệ, là những vần thơ tuyệt bút mà Nguyễn Du
trao tặng cho đời.
b. Với nghệ thuật tả cảnh ngụ tình
? Em hãy xác định nghệ thuật miêu tả qua tám câu thơ cuối đoạn trích
"Kiều ở lầu Ngưng Bích"?
Gợi ý:
+ Nghệ thuật ẩn dụ liên tưởng: mỗi cảnh là một tâm trạng con người
+ Ngôn ngữ độc thoại điệp ngữ: buồn trơng.
+ Sử dụng từ láy có giá trị gợi cảm cao.
Từ việc xác định được nét đặc sắc nghệ thuật trên, em hãy phân tích đoạn
thơ để làm nổi bật tài năng nghệ thuật của Nguyễn Du khi miêu tả tâm
trạng Thúy Kiều khi ở lầu Ngưng Bích?

Phân tích như sau:
Tám câu thơ cuối trong đoạn trích “Kiều ở lầu Ngưng Bích” là tám câu
thơ tuyệt bút. Nó khơng chỉ là bức tranh ngoại cảnh mà còn là một bức tranh
tâm cảnh. Mỗi cảnh vật là một tâm trạng khác nhau của Kiều: Nhìn ra phía xa
xa nơi “cửa bể chiều hôm”, nàng cảm thấy nhớ quê hương, nhớ nhà da diết.
8


Không biết đến bao giờ nàng mới được trở về quê hương yêu dấu, nơi có bao
người thân của nàng. Nguyễn Du đã vận dụng thời gian nghệ thuật trong văn
thơ cổ, “chiều hơm” đó là buổi chiều tà, lúc hồng hơn bng xuống, thời
gian này thường gợi lên ý niệm nhớ nhung, hoài niệm hoặc tàn tạ, thê lương,
là khoảng thời gian gợi buồn. Trong bức tranh thứ nhất này, có thuyền, có người nhưng thuyền chỉ ở “thấp thống” nơi “xa xa”, khơng ở gần để xẻ chia
tâm sự với nàng.nNhìn lên “ngọn nước mới sa” cánh hoa trơi nổi trên dịng nước, khơng biết sẽ về đâu. Thúy Kiều liên tưởng đến số phận của nàng sau
này không biết sẽ thế nào. Thành ngữ “bèo dạt mây trôi” được Nguyễn Du
vận dụng rất khéo léo, sáng tạo làm tăng ấn tượng về sự long đong, vô định
của sự vật được miêu tả. Ở đây là của Thúy Kiều hay là số phận chung của
người phụ nữ Việt Nam trong xã hội phong kiến xưa.
ớc mới Nhìn xuống mặt đất, nơi “nội cỏ dầu dầu”. Nội cỏ chứa đầy tâm trạng.
Ngọn cỏ “dầu dầu” trải dài đến tận chân trời, tạo cảm giác rợn ngợp, tăng
thêm sự lạnh lẽo, nhỏ bé, hiu quạnh và cô đơn của Thúy Kiều nơi đất khách
quê người. Cảnh chứa đựng một nỗi buồn vơ vọng. Nhìn xung quanh: một
cơn gió cuốn trên mặt duềnh với tiếng sóng “ầm ầm”, “kêu” quanh ghế ngồi.
Nghệ thuật nhân hóa sóng “kêu” chứ khơng phải sóng vỗ bờ, xơ bờ, ... Đó là
tiếng gào thét điên khùng của sóng gió biển khơi đang thình lình nổi bão tố
phong ba, nhưng cũng chính là tiếng thét gào nổi loạn và tuyệt vọng trong
mặc cảm cô đơn, nàng Kiều trong mắt bão, trước phong ba. Phần nào, Kiều
đã linh cảm thấy số phận long đong, phiêu dạt “thanh lâu hai lượt, thanh y
hai lần” mà nàng sắp phải trải qua.
Điệp ngữ liên hồn “buồn trơng” được điệp lại bốn lần ở đầu các câu

lục, nhằm nhấn mạnh nỗi buồn nhiều vẻ của Thúy Kiều. Bốn cảnh vật là bốn
nỗi buồn khác nhau của nàng. Nỗi buồn bủa vây tứ phía khơng cho nàng lối
thốt: nhìn ra xa nơi cửa bể; nhìn lên trên nơi ngọn nước mới sa; nhìn xuống
dưới nơi nội cỏ dầu dầu; nhìn xung quanh với ầm ầm tiếng sóng kêu. Nguyễn
Du đã theo sát từng bước chân của Kiều. Ơng đã nhìn cảnh vật bằng chính cái
nhìn của Kiều. Phủ lên cảnh vật bằng chính tâm trạng của Kiều. Chính vì vậy,
ơng đã được mệnh danh là nghệ sĩ bậc thầy về miêu tả thiên nhiên và tâm lí
nhân vật. Ơng đã dành cho nhân vật của mình sự cảm thơng sâu sắc.

9


Tóm lại, nghệ thuật tả cảnh của Nguyễn Du thật phong phú, sinh động.
Nghệ thuật ấy chẳng khác gì vẽ một bức tranh thủy mặc, nhiều khi chỉ một
ánh hoàng hôn, một ánh trăng, một thảm cỏ, một bông hoa, một dòng nước
chảy...cũng thành nhạc, thành thơ. Sự hòa phối màu sắc và cách sắp xếp cảnh
vật gần - xa thật tài tình đã đủ lơi cuốn tâm hồn người đọc hịa chung vào
cảnh vật. Một điều khơng thể chối cãi là Nguyễn Du rất yêu cảnh thiên nhiên
nên đã thổi vào thiên nhiên một “hồn người” khiến cho không ai đọc thơ tả
cảnh thiên nhiên của ông mà không bồi hồi tấc dạ. Giá trị văn chương tả cảnh
của Nguyễn Du đã đạt tới mức tinh diệu. Chỉ riêng lĩnh vực tả cảnh không
thôi, cũng đủ để Truyện Kiều xứng đáng là một tác phẩm văn chương hay
nhất trong kho tàng văn học nước nhà. Học giả Đào Duy Anh nhận xét về
“Truyện Kiều”: “Chúng ta sở dĩ yêu chuộng Truyện Kiều khơng phải nó có
thể làm quyển sách ln lí cho đời, mà chỉ vì trong sách ấy, Nguyễn Du đã
dùng những lời văn kì diệu để làm rung động hồn ta”.
* Biện pháp 3: Tìm và so sánh với những đoạn văn, đoạn thơ miêu
tả cảnh thiên nhiên trong văn họt, từ đó nắm được đặc điểm nghệ thuật tả
cảnh của Nguyễn Du.
? Em hãy tìm và so sánh nét đặc sắc nghệ thuật của thơ tả cảnh

trong "Truyện Kiều" với các đoạn thơ tả cảnh hiện đại mà em biết?
- Tả cảnh thiên nhiên: Ví dụ:
"Sóng cỏ xanh tươi gợn tới trời"
( Hàn Mặc Tử)
"Mùa xuân là cả một mùa xanh
Giời ở trên, cao lá ở cành
Lúa ở đồng xa và lúa ở
Đồng nàng. Và lúa ở đồng anh".
( Nguyễn Bính)
Ta cảm nhận đượcmùa xuân trong thơ ca hiện đại tràn ngập sắc xanh
trẻ trung, khỏe khoắn, tràn đầy sức sống. Với nghệ thuật điệp từ ngữ, liên
tưởng, ta tưởng như lớp lớp sóng cỏ dợn trong làn gió xuân mơn mởn, ngút
ngát đến tận chân trời. Không những thế, thơ hiện đậi bao giờ cũng thấp
thống hình ảnh con người, làm cho bức tranh xn càng thêm tươi mới, giàu
sức sống.
10


Cũng là miêu tả cảnh thiên nhiên, nhưng Nguyễn Du đã đưa ta về với
vẻ đẹp tinh khôi, thanh khiết, trong trẻo, tươi sáng của mùa xuânđất nước
cách đây đã hai thế kỉ với nghệ thuật gợi tả giàu chất tạo hình, và nghệ thuật
điểm nhãn, chấm phá đặc sắc.
- Tả cảnh ngụ tình: Ví dụ:
"Mùa xn của tơi - mùa xuân của Bắc Việt, mùa xuân của Hà Nội- là
mùa xuân có mưa riêu riêu, gói lành lạnh, có tiếng nhạn kêu trong đêm xanh,
có câu hát hê tình của cô thôn nữ đẹp như thơ mộng..."
( Mùa xuân của tôi - Vũ Bằng)
Tả mùa xuân, nhưng là mùa xuân trong nỗi nhớ của một người xa quê
hương, nhớ về ngững ngày xuân xứ Bắc, với những nét đặc trưng rất riêng,
qua đó thể hiện nỗi niềm rất nhớ, rất yêu của một tình yêu quê hương dằm

thắm tha thiết.
Ở mỗi thời đại, cách miêu tả có sự khác nhau, do sự chi phối của nhiều
yếu tố trong đó có quan niệm thẩm mĩ thời đại, nhưng dù thế nào thì ta cũng
thấy thấp thống đâu đó trong mỗi câu thơ, mỗi dòng văn, mỗi trang viết là
tấm lòng của tác giả gửi gắm. Với Nguyễn Du, mỗi cảnh là một tâm trạng con
người. Tâm trạng đó, tấm lịng đó khơng chỉ của nhân vật mà cịn là tấm lịng
nhân đạo của nhà thơ.
II.Về nghệ thuật miêu tả người
Nhìn chung, Nguyễn Du đã xây dựng nhân vật của mình theo phương
pháp truyền thống: chia nhân vật thành hai tuyến chính diện và phản diện.
Nhân vật chính diện được miêu tả theo lối lý tưởng hóa, bằng phương pháp ước lệ tượng trưng. Còn nhân vật phản diện lại được khắc họa theo lối tả thực.
Mỗi người đều đạt đến sự điển hình hóa cao độ. Vì thế nhiều nhân vật trong
tác phẩm “Truyện Kiều” đã bước ra từ trong trang sách để sống với cuộc đời
thực, trở thành chuẩn mực để người ta đánh giá con người. Dưới đây, tôi sẽ đề
cập đến một số nghệ thuật miêu tả nhân vật theo hai tuyến như trên.
*Biện pháp 1: Xác định đoạn thơ miêu tả nhân vật trong "Truyện
Kiều"
a. Miêu tả nhân vật chính diện
- Tả Thúy Vân: “ Vân xem trang trọng khác vời
Khuôn trăng đầy đặn nét ngài nở nang

11


Hoa cười ngọc thốt đoan trang
Mây thua nước tóc tuyết nhường màu da.”
- Tả Thúy Kiều: “Làn thu thủy nét xuân sơn,
Hoa ghen thua thắm liễu hờn kém xanh.”
b. Miêu tả nhân vật phản diện
- Tả Mã Giám Sinh: "Quá niên trạc ngọa tứ tuần

Mày râu nhẵn nhụi, áo quần bảnh bao
Trước thầy sau tớ lao xao...
Ghế trên ngồi tót sỗ sàng..."
- Tả Tú Bà:
"Thoắt trông nhờn nhợt màu da
Ăn gì cao lớn đẫy đà làm sao"
*Biện pháp 2: Tìm hiểu như thế nào là bút pháp ước lệ tượng trưng,
bút pháp tả thực
-Ước lệ tượng trưng: Là dùng các chuẩn mực có sẵn, có tính qui phạm,
chữ nghĩa khn mẫu, dùng những hình ảnh thiên nhiên để miêu tả ngoại hình
nhân vật. Những hình ảnh thiên nhiên này thường tượng trưng cho sự thanh cao,
quý phái. Thông thường, người xưa lấy tứ quí về vật: Long-Ly-Qui-Phượng. Về
cây: Tùng -Cúc-Trúc-Mai. Về người: Ngư -Tiều-Canh-Mục. Nói đến mùa xn
thì khơng qn hoa đào, hoa mai, chim én. Nói đến mùa thu thì phải có sương sa,
lá ngơ đồng rụng. Tả chàng trai là phải có mày râu. Tả cơ gái thì nghĩ ngay đến cỏ
bồ và cây liễu. Tả tráng sĩ thì dưới nguyệt mài gươm...Đối với Nguyễn Du, ơng
vừa tn thủ vừa vượt qua tính khn mẫu có sẵn, vận dụng sáng tạo hệ thống
hình ảnh thiên nhiên vào tác phẩm của mình. Tiêu biểu trong các đoạn trích học ở
THCS bút pháp ước lệ tượng trưng được Nguyễn Du vận dụng miêu tả nhân vật
Thúy Kiều, Thúy Vân (Chị em Thúy Kiều)
- Bút pháp tả thực: Là nghệ thuật tả thực những hình ảnh, chi tiết cụ
thể làm nổi bật đặc điểm của nhân vật. Nghệ thuật này được sử dụng cho
những nhân vật phản diện, đó là những nét vẽ chân thực, sinh động, có tính cá
thể, tạo nên những diện mạo đặc sắc: Mã Giám Sinh, Tú Bà.. là những nhân
vật tiêu biểu.
*Biện pháp 3: Xác định nghệ thuật ước lệ tượng trưng khi tả nhân
vật chính diện và nghệ thuật tả thực khi miêu tả nhân vật phản diện:

12

? Nhà thơ đã sử dụng những hình ảnh, chi tiết nào khi miêu tả nhân
vật Thúy Vân, Thúy Kiều? Tả Mã Giám Sinh, tả Tú Bà qua những chi tiết
cụ thể nào?
- Về nhân vật chính diện:
+ Tả Thúy Vân: khuôn trăng, nét ngài, hoa, ngọc, mây, tuyết.
+ Tả Thúy Kiều: làn thu thủy, nét xuân sơn, hoa ghen, liễu hờn.
- Về nhân vật phản diện:
+ Mã Giám Sinh: ngoại tứ tuần, mày râu nhẵn nhụi, áo quần bảnh bao...
+ Tú Bà: nhờn nhợt màu da, cao lớn, đẫy đà...
*Biện pháp 4: Phân tích hiệu quả nghệ thuật của ngòi bút miêu tả
nhân vật của Nguyễn Du
- Tả nhân vật chính diện bằng bút pháp ước lệ tượng trưng: Không
chỉ tả chân dung xinh đẹp của nhân vật mà cịn phát đi tín hiệu dự báo tương
lai, số phận con người.
- Tả Thúy Vân:
về đâu. Trong đoạn trích Chị em Thúy Kiều Nguyễn Du đã vận dụng triệt để bút
pháp này để khắc họa vẻ đẹp toàn thiện, toàn mĩ trong cốt cách và trong phẩm
cách của hai chị em. Chân dung Thúy Vân là một vẻ đẹp hài hịa, cân đối:
“ Vân xem trang trọng khác vời
Khn trăng đầy đặn nét ngài nở nang
Hoa cười ngọc thốt đoan trang
Mây thua nước tóc tuyết nhường màu da.”
Thúy Vân có một vẻ đẹp trang trọng “khác vời”, một vẻ đẹp quý phái,
tướng của một mệnh phụ phu nhân. Khuôn mặt nàng “khuôn trăng” đầy đặn
tươi sáng như trăng rằm. Lông mày của nàng “nở nang”, thanh tú như “mày
ngài”. Miệng nàng cười tươi xinh như hoa, một nụ cười duyên dáng. Miêu tả
nụ cười này chúng ta cũng đã bắt gặp trong ca dao: “Miệng cười như thể hoa
ngâu”, đó là một nét duyên thầm của người phụ nữ. Lời nói của nàng trong
trẻo như tiếng ngọc “ngọc thốt”, lời nói có giá trị, đúng mực, vừa lịng người

nghe. Thật khó có thể thay từ “thốt” bằng một từ nào khác. Cử chỉ đoan
trang, dịu dàng, hiền thục. Tác giả đã sử dụng từ ngữ đặc tả để miêu tả mái
tóc của nàng “nước” tóc chứ khơng phải là “màu” tóc. Từ “nước” chỉ mái tóc
sn, mềm, óng ả, mượt mà, chảy dài. “Mây” đã mềm nhưng vẫn phải

13


“thua” “nước” tóc của Thúy Vân. “Tuyết” đã trắng, mịn màng nhưng vẫn
phải“nhường” màu da của nàng.
Tác giả miêu tả vẻ đẹp của Thúy Vân rất chi tiết cụ thể từ: khn mặt,
lơng mày, miệng cười, nước tóc, màu da. Với hàng loạt các ẩn dụ tươi sáng:
trăng, hoa, ngọc, mây, nước để chỉ người con gái đẹp. Chỉ bằng hai từ thua
và nhường cho thấy Thúy Vân không chỉ có một vẻ đẹp tươi tắn trẻ trung mà
cịn kiều diễm, phúc hậu, đoan trang, dự báo trước cuộc đời của Thúy Vân
suôn sẻ, hạnh phúc đang mỉm cười dang tay chào đón nàng.
- Miêu tả vẻ đẹp Thúy Kiều
VớI Thúy Kiều tác giả không miêu tả cụ thể, chi tiết mà chấm phá theo
kiểu “điểm nhãn”, cốt nổi bật cái thần vẻ đẹp của nàng, vẻ đẹp đó tập trung
vào đôi mắt:
“Làn thu thủy nét xuân sơn,
Hoa ghen thua thắm liễu hờn kém xanh.”
“Thu thủy” (nước hồ mùa thu) tả vẻ đẹp đôi mắt của Thúy Kiều trong
sáng, thăm thẳm, mơ màng, huyền diệu, dợn sóng như nước mùa thu có sức
cuốn hút mạnh mẽ. Đơi mắt của nàng thể hiện sự tinh anh của tâm hồn và trí
tuệ. Nhưng sâu thẳm bên trong đôi mắt ấy, ta vẫn thấy ẩn chứa trong đó một
nỗi buồn mênh mang.
“Xuân sơn” (dáng núi mùa xuân) đôi lông mày của nàng thanh tú trên
gương mặt trẻ trung tràn đầy sức sống, càng thêm cái hài hòa kiều diễm của
một trang tuyệt sắc giai nhân. Thúy Kiều đẹp hơn cả những gì thiên nhiên ban

tặng khiến cho “hoa” phải “ghen” vì “thua” vẻ đằm thắm, xinh tươi của
nàng;“liễu” phải “hờn” vì kém vẻ duyên dáng, tràn đầy sức sống của nàng.
Thúy Kiều hiện lên là một cơ gái có dung nhan rực rỡ, có hồn. Có những vẻ
đẹp vơ hồn chỉ có nhan sắc, còn riêng Thúy Kiều sắc đẹp của nàng càng làm
đẹp thêm cho tâm hồn, trí tuệ. Chính vì vẻ đẹp ấy làm cho Thúy Kiều có sức
quyến rũ lạ kỳ. Trời xanh đã ban cho nàng vẻ đẹp cả về tài và sắc thì trời xanh
sẽ lại vùi dập nàng, bởi vì trời kia: “đâu có thiên vị người nào, chữ tài chữ
mệnh dồi dào cả hai”. Một lần nữa cho ta thấy tài miêu tả của Nguyễn Du
trong việc sử dụng bút pháp ước lệ tượng trưng, chỉ là miêu tả chân dung nhưng lại dự báo được cả số phận nhân vật.
Tác giả đã dùng những hình tượng thiên nhiên có vẻ đẹp đặc biệt, trong
trắng, rực rỡ, vững bền như: tuyết- mai, trăng- hoa, mây- tuyết, thu thủy-xuân
14


sơn, hoa-liễu... thể hiện bút pháp ứơc lệ tượng trưng để cực tả tuyệt đối hóa, lí
tưởng hóa nhan sắc, cốt cách của hai chị em Thúy Kiều.
Nói tóm lại, cũng là bút pháp ước lệ tượng trưng nhưng ở mỗi nhân vật lại
có những nét khác biệt trong tính cách: Thúy Vân đoan trang, phúc hậu; Thúy
Kiều sắc sảo, mặn mà. Ở những nhân vật chính diện này, Nguyễn Du đều dành
cho họ những tình cảm trân trọng, quý mến, ông dùng những từ ngữ đẹp đẽ nhất
để ca ngợi họ. Đây chính là giá trị nhân văn trong Truyện Kiều.
Miêu tả nhân vật phản diện bằng bút pháp tả thực:
“
- Tả Mã Giám Sinh:
Con người họ Mã là nhân vật phản diện xuất hiện trên chặng đường
“Tai biến” của Thúy Kiều. Mã Giám Sinh tìm đến nhà Kiều với tư cách người
giàu đi hỏi vợ thiếp. Đó là một sự việc bình thường trong xã hội xưa kia. Tuy
nhiên, quá trình biến diễn cuộc mua bán là một q trình bộc lộ logic tính
cách của nhân vật hạ lưu và khả ố này. Nguyễn Du khơng có lời lẽ trực tiếp
bình luận đánh giá về nhân vật Mã Giám Sinh nhưng bằng ngôn ngữ nghệ

thuật trực diện Nguyễn Du để nhân vật dần dần bộc lộ bản chất con bn
qua q trình mua bán. Mã Giám Sinh thuộc loại lái buôn đặc biệt nhất và dã
man tàn bạo nhất, bởi loại người này buôn bán thể xác phụ nữ để “Đem về
tiếp khách kiếm lời mà ăn.”dạt mây trôi” đợc Nguyễn Du vận dụng rất khéo
léo, sáng tạo làm tănTrước hết, là việc tìm hiểu về lai lịch của kẻ mang danh
đi hỏi vợ. Thông qua ngôn ngữ nói khi hắn đến làm lễ vấn danh, hắn được
giới thiệu là người “viễn khách” (khách ở xa). Lúc ra mắt thì hắn lại trả lời:
“Hỏi tên, rằng: “Mã Giám Sinh”,
Hỏi quê, rằng: “Huyện Lâm Thanh cũng gần”.
Về lai lịch của Mã Giám Sinh thì chúng ta chỉ biết hắn họ Mã, còn “giám sinh”
là học sinh trường Quốc Tử Giám hay là một chức quan trong triều đình xưa.
Cách trả lời về tên của hắn mập mờ không rõ ràng, chúng ta thấy được sự mờ
ám trong đó. Hắn ở “Lâm Tri” mà lại nói ở “Lâm Thanh” cũng gần. Khơng
đàng hồng trong cách trả lời, chúng ta cịn thấy hắn là một kẻ lừa dối. Khơng
chỉ có thế, lời ăn tiếng nói của hắn xấc xược, hỗn hào, cộc lốc, kém văn hóa.
Đó khơng phải là con người tao nhã đi hỏi vợ. Ngòi bút hiện thực còn được tác
giả sử dụng khi miêu tả ngoại hình, diện mạo của tên họ Mã:
“Quá niên trạc ngoại tứ tuần,
15


Mày râu nhẵn nhụi áo quần bảnh bao”.
Nguyễn Du đã sử dụng từ Hán Vịêt “ngoại tứ tuần” mang sắc thái
trang trọng để hạ bậc tên con buôn này ở hai câu dưới. Trang phục của hắn cố
làm ra vẻ phong lưu lịch sự, nhưng bên trong đó đã phảng phất tính giả tạo có
phần trai lơ, đàng điếm.
Tác giả chú trọng miêu tả phục sức bề ngoài của tên họ Mã già mà cố
tô cho thành trẻ, là con buôn nhưng lại mượn vẻ phong lưu của một công tử
hào hoa đi hỏi vợ. Những từ “nhẵn nhụi, bảnh bao” đi kèm với nhau trong
một câu thơ tạo ra sự đối xứng, cân đối giữa hai vế hé lộ hàm ý mỉa mai, chế

giễu của người kể chuyện. Còn trong “Kim Vân Kiều truyện” Thanh Tâm Tài
Nhân chỉ giới thiệu qua nhưng là một lời miêu tả khá ưu đãi với Mã Giám
Sinh; “Mụ Hàm nói xong đi ra, hồi lâu đưa mấy người đến, trong bọn có một
người đẹp đẽ, bước tới chào và ngắm nghía Thúy Kiều mãi”.
- Khi miêu tả nhân vật Tú Bà, cái hình dáng quá khổ "đẫy đà" và màu
da "nhờn nhợt" đã tố cáo cái nghề buôn thịt bán người, kinh doanh trên thân
xác phụ nữ khiến ta kinh tởm. Không những thế, mụ còn ác độc, nanh nọc,
đanh dá, đay nghiến"Phải làm cho biết phép tao" và sấn sổ đánh Kiều làm cho
ta kinh hãi. Nhà thơ Xuân Diệu đã không kìm được mà thốt lên rằng: " Trời
đát ơi! Tú Bà nói khơng đầy nửa phút mà nước bọt của mụ văng ra mãi đến
ngàn năm!"
ề
Trái ngược với những nhân vật chính diện được gợi tả bằng nghệ thuật
ước lệ tượng trưng, lí tưởng hóa, Mã Giám Sinh nói riêng và những nhân vật
phản diện trong Truyện Kiều nói chung được Nguyễn Du tả thực, trực diện
với những chi tiết chọn lọc có tính tương phản cao. Bởi vì với bản chất xấu
xa, bỉ ổi chúng không xứng đáng được đem ra đối chiếu, so sánh với những
vẻ đẹp cao quí, thuần khiết của thiên nhiên. Hơn nữa chúng là loại người mà
Nguyễn Du sinh thời rất căm ghét, khinh bỉ.
Nhìn chung, các nhân vật phản diện trong truyện chỉ hiện lên bằng lối
phác họa nhưng nhân vật nào cũng thật sinh động, cụ thể và bộc lộ rõ nhất
bản chất.
*Biện pháp 5: Tìm và so sánh với những đoạn trích tả người trong
văn học hiện đại mà em biết, từ đó chỉ ra nét đặc sắc trong nghệ thuật tả
người của Nguyễn Du.
16


- Đoạn văn 1: Tả nhân vật chính diện. Đây là đoạn văn tả nhân vật Nguyệt
trong tác phẩm "Mảnh trăng cuối rừng" của Nguyễn Minh Châu.

" Vẻ đẹp giản dị và mát mẻ như sương núi tỏa ra từ nét mặt, lời nói và
tấm thân mảnh dẻ... Cơ ta mặc áo xanh chít hơng vừa khít, mái tóc dày tết
thành hai bím dài. Chiếc làn và chiếc nón trắng lóa khốc ở cánh tay một cách
nhẹ nhàng..."
? Em có nhận xét gì về cách tả người trong đoạn văn trên? Cách miêu tả ấy
có gì khác so với cách miêu tả người qua ngịi bút Nguyễn Du?
- Tả cơ gái bằng cáhc mieu tả trực tiếp, cụ thể, kết hợp nghệ thuạt so
sánh giúp người đọc hình dung về một vẻ đẹp tươi mát, trong sáng, tinh khiết,
vẻ đáng mến, đáng quý của một cô thanh niên xung phong trên tuyến đương
Trường Sơn huyền thoại.
Trong "Truyện Kiều", Nguyễn Du sử dụng bút pháp ước lệ tượng
trưng, còn cách tả người trong văn chương hiện đại sử dụng phép so sánh, liên
tưởng, miêu tả cụ thể những chi tiết, đặc điểm của nhân vật không theo khuôn
mẫu như văn học cổ.
- Đoạn văn 2: Tả nhân vật phản diện: Tả nhân vật quan huyện Hinh trong
tác phẩm "Đồng hào có ma" của Nguyễn Công Hoan.
"Năm nay ông đã ngoại tứ tuần. Ơng vẫn lấy cái tuổi của ơng để lên
mặt tiền bối, khinh những ông huyện trẻ khác nếu tụi này chỉ dám coi ơng là
bậc ngang hàng. Ơng liền khoe thằng cả đã hai nhăm, rồi ơng cặp ngón trỏ và
ngón cái với nhau vê vê trên mép, trên mép ơng, ơng đã bao cơng trình mới
cấy được từng ấy râu. Ông để râu cho khác hẳn với tụi huyện trẻ nhãi, ngun
cái da mặt ơng nhỏ, mà có lẽ vì ơng béo q nên lỗ chân lơng căng ra, căng
thẳng q, đến nỗi râu khơng có chỗ nào lách ra ngoài được. Đến nỗi năm bốn
mươi tuổi mà mặt cứ nhẵn thín như thường... Và bây giờ thì nó hình cái dấu
chua nghĩa".
? Em có nhận xét gì về chân dung nhân vật huyện Hinh qua đoạn văn trên?
- Cũng bằng bút pháp tả thực, vài nét chấm phá, nàh văn đã đặc tả
khuôn mặt nhân vật, người đọc có thể hình dung ra một tên quan tham lam,
hách dịch, thíh khoe mẽ và quyền uy, cái vẻ mặt của một tên quan tham lam
đáng ghét.

17


*Biện pháp 6: Yêu cầu học sinh viết đoạn văn ngắn trình bày cảm
nhận về nghệ thuật miêu tả của Nguyễn Du qua một đoạn thơ cụ thể.
Ví dụ: Vẻ đẹp của bức tranh xuân trong bốn câu thơ đầu đoạn trích
" Cảnh ngày xn" qua ngịi bút Nguyễn Du?
Tơi cho học sinh làm bài trong khoảng 30 phút và thu được kết quả khá
tốt. Tơi xin trích một bài làm của học sinh như sau:
" Hai câu đầu là hình ảnh khái quát về một ngày xuân tươi đẹp với
hìmh ảnh cánh én chao liệng trên bầu trời tràn ngập ánh xuân tươi tắn, trong
sáng. Đồng thời, nhà thơ cũng ngỏ ý nuối tiếc ngày xuân trôi qua nhanh quá
như "con én đưa thoi", chín mươi ngày xuân mà nay "đã ngoài sáu mươi".
Hai câu thơ tiếp theo mới thực là bức tranh tuyệt mĩ: "Cỏ non xanh tận
chân trời/ Cành lê trắng điểm một vài bông hoa".
Đây chỉ là chân dung của cảnh ngày xuân, chỉ giản đơn có cỏ xanh và
hoa trắng mà đủ cảnh, đủ màu, làm hiện lên cả một khơng gian mùa xn
khống đạt. Ở đây, Nguyễn Du đã học tập hai câu thơ cổ Trung Quốc:
"Phương thảo liên thiên bích/ Lê chi sổ điểm hoa". Nhưng khi dưa vào bài thơ
của mình, Nguyễn Du đã rất sáng tạo. Câu thơ cổ dùng hình ảnh "cỏ thơm"
( phương thảo), thiên về mùi vị thì Nguyễn Du thay bằng "cỏ xanh" thiên về
màu sắc. đó là màu xanh nhạt pha với vàng chanh tươi tắn, hợp với màu lam
trong sáng của nền trời buổi chiều xuân làm thành gam nền cho bức tranh,
trên đó điểm xuyết những đốm trắng hoa lê. Bức tranh dung hòa những sắc độ
lạnh mà bên trong vẫn rạo rực sức sống tươi mới của mùa xuân. Chữ "trắng"
đảo lên trước tạo sự bất ngờ, sự mới mẻ, tinh khôi, thanh khiết như kết tinh
những tinh hoa trời đất. Chữ "điểm" gợi bàn tay người họa sĩ vẽ nên thơ nên
họa, bàn tay tạo hóa tơ điểm cho cảnh xn tươi, làm cho bức tranhtrở nên có
hồn, sống động.

Hai câu thơ tả cảnh thiên nhiên của Nguyễn Du quả là tuyệt bút! Ngòi
bút của Nguyễn Du tài hoa, giàu chất tạo hình, ngơn ngữ biểu cảm, gợi tả.
Tác giả đã rất thành công trong bút pháp nghệ thuật kết hợp giữa tả và gợi.
Qua đó ta thấy tâm hồn con người tươi vui, phấn chấnqua cía nhìn thiên nhiên
trong trẻo, tươi tắn hồn nhiên, nhạy cảm, tha thiết với vẻ đẹp của thiên nhiên.
( Bài làm của học sinh)

18


Qua việc giảng dạy và bồi dưỡng học sinh, tôi đã hướng dẫn các em
phát hiện và tiếp thu kiến thức về nghệ thuật miêu tả của Nguyễn Du qua một
số đaon trích "Truyện Kiều". Trong khn khổ một đề tài nhỏ, tôi chỉ xin đưa
ra một vài biện pháp khi khai thác nghệ thuật miêu tả của Nguyễn Du ở khía
cạnh nghệ thuật tả cảnh và tả người như trên.Ngồi ra, tài năng của Nguyễn
Du cịn được thể hiện khi miêu tả nhân vật qua cử chỉ, hành động, miêu tả nội
tâm nhân vật qua ngôn ngữ đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm... Cvó
thể nói, "Truyện Kiều" kết tinh tài năng kiệt xuất của Nguyễn Du, nó khơng
chỉo là tác phẩm nổi tiếng, là niềm tự hào của dân tộc Việt Nam mà còn là
viên ngọc quý trong kho tàng văn chương nhân loại!
n dụ
gt

19


ạoC.

KẾT THÚC VẤN ĐỀ

1. Bài học kinh nghiệm:
Bàn về nghệ thuật của Truyện Kiều có rất nhiều ý kiến đánh giá khác
nhau. Nhưng trong khuôn khổ một đề tài nhỏ tôi chỉ đề cập vài nét về nghệ
thuật miêu tả thiên nhiên và miêu tả nhân vật trong Truyện Kiều qua các đoạn
trích mà học sinh được học trong chương trình THCS. Đề tài này nhằm giúp
học sinh hiểu rõ hơn tài năng nghệ thuật của Nguyễn Du. Trên cơ sở đó học
sinh có thể vận dụng vào việc tạo lập văn bản trong q trình học Ngữ văn.
m
Có thể nói "Truyện Kiều" là tun ngơn về quyền sống của con người,
với những khát vọng về tình u cơng lý tự do. Truyện Kiều cũng là bản cáo
trạng bằng thơ lên án chế độ phong kiến mục ruỗng thối nát, xấu xa tàn bạo
đã chà đạp lên nhân cách con người, dập tắt mọi mơ ước đẹp đẽ của họ, thể
hiện niềm cảm thương đối với số phận con người nhất là người phụ nữ tài hoa
mà bạc mệnh.
ăngVề ngôn ngữ văn chương: Nguyễn Du đã kết hợp được ngôn ngữ bác học
và ngơn ngữ bình dân một cách tài tình. Giá trị tuyệt vời của Truyện Kiều là
một điều khẳng định vị trí quan trong của nó trong kho tàng vănộhc dân tộc.
Qua tìm hiểu “Truyện Kiều”, chúng ta càng thấy trân trọng tài năng và tấm
lòng yêu thương con người sâu sắc của Nguyễn Du. Mi
êu tả. Đề tài này tôi đã cố gắng sưu tầm, ghi chép, nghiên cứu tài liệu để tập
hợp thành một hệ thống tương đối cụ thể, phần nào giúp học sinh và giáo viên
trong việc tìm hiểu nghệ thuật của Truyện Kiều, phục vụ phân môn tập làm
văn lớp 9; giảng dạy các trích đoạn trong "Truyện Kiều; dạy một số đề tập
làm văn.
Sau khi triển khai chuyên đề ở 2 lớp dạy 9A và 9B, cho HS viết bài
kiểm tra đoạn trích “Mã Giám Sinh mua Kiều”, với đề bài như sau:
 Đoạn trích " Mã Giám Sinh mua Kiều " có mấy tuyến nhân vật? Đại
diện là những nhân vật nào? Nghệ thuật miêu tả nhân vật của Nguyễn
Du có điểm gì đặc sắc? Hãy chứng minh?
 Qua cách miêu tảnhan vật như vậy, tác giả bộc lộ thái độ gì?

 Gợi ý trả lời:
- Đoạn trích có 2 tuyến nhân vật:
+Chính diện: Thúy Kiều
20


+ Phản diện: Mã Giám Sinh
- Tả nhân vật chính diện: bút pháp ước lệ tượng trưng ( HS đưa ra những dẫn
chứng cụ thể để chứng minh)
- Tả nhân vật phản diện: bút pháp tả thực ( HS đưa ra những dẫn chứng cụ thể
để chứng minh)
- Thái độ của nhà thơ: yêu mến, trân trọng, thương cảm Thúy Kiều, căm ghét,
khinh bỉ đối với Mã Giám Sinh.
Áp dụng vào việc bồi dưỡng HS, tôi đã thu được kết quả như sau:
Lớp
9A
9B

G
19
11

Trước khi học chuyên đề
K
TB
14
5
24
9

Y
0
0

Lớp

Sau khi học chuyên đề
G
K
TB
Y
9A
25
11
2
0
9B
19
21
4
0
Có 7 HS đi thi HS giỏi cấp huyện thì có 6 HS đạt giải, 3 HS được tham gia
thi HS giỏi cấp tỉnh. Có 2 học sinh đạt giải cấp tỉnh.

2. Ý kiến đề xuất
- Bổ sung các tác phẩm truyện, thơ, tài liệu tham khảo nhất là với những
tác phẩm văn học thời kì trung đại.
- Tổ chức hội thảo trao đổi, bàn luận về cách nghĩ, cách cảm tác phẩm văn
chương trung đại để GV có cơ hội tìm hiểu, trao đổi, học hỏi lẫn nhau.
- Tạo điều kiện giúp đỡ, bồi dưỡng cho những em HS có lịng u mến

mơn học: cho mượn sách, hướng dẫn tìm hiểu, thi viết văn về vẻ đẹp của các
tác phẩm văn chương...
Chắc chắn, tìm hiểu về vấn đề này có nhiều cách hiểu, cách cảm hay
hơn, tơi rất mong được sự đóng góp ý kiến của các đồng nghiệp để hoàn thiện
đề tài nhằm phục vụ thiết thực trong công tác giảng dạy.
Xin chân thành cảm ơn!
Người viết sáng kiến
Trần Thị Nguyệt

21