phục hồi chức năng trong viêm khớp dạng thấp tài liệu số 4

PHC HI CHC NĂNG
TRONG VIÊM KHP DNG THP
Tài liu s 4
Phc hi chc năng da vào cng đng
Trưng ban
TS. Nguyn Th Xuyên Th trưng B Y t
Phó trưng ban
PGS.TS Trn Trng Hi V trưng V hp tác Quc t, B Y t
TS. Trn Qúy Tưng Phó cc trưng Cc Qun lý khám cha bnh, B Y t
Các y viên
PGS.TS. Cao Minh Châu Ch nhim B môn PHCN Trưng Đi hc Y Hà Ni
TS. Trn Văn Chương Giám đc Trung tâm PHCN, Bnh vin Bch Mai
TS. Phm Th Nhuyên Ch nhim B môn PHCN Trưng Đi hc k thut Y t Hi Dương
BSCK. II Trn Quc Khánh Trưng khoa Vt lý tr liu - PHCN, Bnh vin Trung ương Hu
ThS. Nguyn Th Thanh Bình Trưng khoa Vt lý tr liu - PHCN, Bnh vin C Đà Nng
PGS.TS Vũ Th Bích Hnh Phó ch nhim B môn PHCN Trưng Đi hc Y Hà Ni
TS. Trn Th Thu Hà Phó trưng khoa Vt lý tr liu - PHCN Bnh vin Nhi Trung ương
TS. Nguyn Th Minh Thu Phó ch nhim B môn PHCN Trưng Đi hc Y t công cng
ThS. Nguyn Quc Thi Hiu trưng Trưng Trung hc Y t tnh Bn Tre
ThS. Phm Dũng Điu phi viên chương trình U ban Y t Hà Lan - Vit Nam
ThS. Trn Ngc Ngh Chuyên viên Cc Qun lý khám, cha bnh - B Y t
Vi s tham gia ca chuyên gia quc t v phc hi chc năng da vào cng đng
TS. Maya Thomas Chuyên gia tư vn v PHCNDVCĐ
ThS. Anneke Maarse C vn chương trình U ban Y t Hà Lan - Vit Nam
BAN BIÊN SON B TÀI LIU PHC HI CHC NĂNG DA VÀO CNG ĐNG
(Theo quyết định số 1149/QĐ – BYT ngày 01 tháng 4 năm 2008)
Phục hồi chức năng trong viêm khớp dạng thấp 3
LI GII THIU
Phc hi chc năng da vào cng đng (PHCNDVCĐ) đã đưc trin khai  Vit
Nam t năm 1987. B Y t đã rt quan tâm ch đo và hưng dn thc hin công
tác PHCNDVCĐ  các đa phương. Đưc s phi hp ca B Lao đng, Thương

binh & Xã hi, B Giáo dc & Đào to và các B, Ngành liên quan khác, cũng
như s ch đo, đu tư ca chính quyn các cp, s giúp đ có hiu ca các t
chc quc t, công tác PHCNDVCĐ  nưc ta trong thi gian qua đã giành đưc
mt s kt qu bưc đu rt đáng khích l. Nhiu cp lãnh đo B, Ngành, đa
phương đã thy rõ tm quan trng ca PHCNDVCĐ đi vi vic tr giúp ngưi
khuyt tt nhm gim t l tàn tt, giúp h tái hòa nhp cng đng, nâng cao
cht lưng cuc sng. V t chc, đn nay đã hình thành mng lưi các bnh vin
Điu dưng – PHCN, các trung tâm PHCN, các khoa Vt lý tr liu – PHCN vi nhiu
thày thuc đưc đào to chuyên khoa sâu v PHCN, tham gia trin khai thc hin
k thut PHCN  các đa phương.
Nhm đy mnh chương trình PHCNDVCĐ  Vit Nam, yêu cu v tài liu hưng
dn PHCNDVCĐ đ s dng trong toàn quc là rt cp thit và hu ích. Vi s
giúp đ k thut ca chuyên gia ca T chc Y t th gii (WHO), s tài tr, chia
s kinh nghim có hiu qu ca y ban Y t Hà Lan – Vit Nam (MCNV), t năm
2006, B Y t đã bt đu tin hành t chc biên son b tài liu đ s dng thng
nht trong chương trình PHCNDVCĐ trên toàn quc. Sau nhiu ln Hi tho, xin
ý kin đóng góp ca các chuyên gia Y hc trong nưc và nưc ngoài, đn nay, B
tài liu v PHCNDVCĐ đã hoàn thành và đã đưc B Y t phê duyt. B tài liu
này bao gm:
n Tài liu “Hưng dn qun lý và thc hin PHCNDVCĐ” dành cho cán b
qun lý và lp k hoch hot đng PHCNVCĐ.
n Tài liu “Đào to nhân lc PHCNDVCĐ” dành cho các tp hun viên v
PHCNDVCĐ.
n Tài liu “Hưng dn cán b PHCN cng đng và Cng tác viên v PHCNDVCĐ”.
n Tài liu “Hưng dn ngưi khuyt tt và gia đình v PHCNDVCĐ”.
n 20 cun tài liu hưng dn thc hành v PHCN theo các dng tt thưng gp.
Ni dung ca b tài liu đưc xây dng da trên nhng tài liu sn có v phc
hi chc năng và PHNCDVCĐ ca WHO và đưc điu chnh cho phù hp vi thc
t ti Vit Nam.
4 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 4

Cun “Phục hồi chức năng trong viêm khớp dạng thấp” này là mt trong 20 cun
hưng dn thc hành v phc hi chc năng các dng tt thưng gp nói trên.
Đi tưng s dng ca tài liu này là cán b PHCN cng đng, cng tác viên
PHCNDVCĐ, gia đình ngưi khuyt tt. Ni dung cun sách bao gm nhng kin
thc cơ bn v khái nim, cách phát hin bnh viêm khp dng thp, đng thi
cung cp nhng bài tp PHCN cơ bn nhm phòng nga và hn ch các bin
chng gây khuyt tt vn đng do viêm khp dng thp gây ra.
Tài liu hưng dn này đã đưc son tho công phu ca mt nhóm các tác gi
là chuyên gia PHCN và PHCNDVCĐ ca B Y t, các bnh vin trc thuc trung
ương, các trưng Đi hc Y và Y t công cng, trong đó PGS. TS Vũ Th Bích Hnh
là tác gi chính biên tp ni dung.
Trong quá trình son tho b tài liu, Cc qun lý khám cha bnh đã nhn đưc
s h tr v k thut và tài chính ca U ban Y t Hà Lan Vit Nam (MCNV), trong
khuôn kh chương trình hp tác vi B Y t v tăng cưng năng lc PHCNDVCĐ
giai đon 2004-2007. Mt ln na, chúng tôi trân trng cm ơn s giúp đ quý
báu này ca MCNV. Ban biên son trân trng cm ơn nhng góp ý rt giá tr ca
các chuyên gia PHCN trong nưc và các chuyên gia nưc ngoài v ni dung, hình
thc cun tài liu.
Trong ln đu tiên xut bn, mc dù nhóm biên son đã ht sc c gng nhưng
chc chn vn còn nhiu thiu sót. Mong bn đc gi nhng nhn xét, phn hi
cho chúng tôi v b tài liu này, đ ln tái bn sau, tài liu đưc hoàn chnh hơn.
Mi thông tin xin gi v: Cc Qun lý khám cha bnh, B Y t, 138A Ging Võ,
Ba Đình, Hà Ni.
Trân trng cm ơn.
TM. BAN BIÊN SON
TRƯNG BAN
TS. Nguyễn Thị Xuyên
Thứ trưởng Bộ Y tế
Phục hồi chức năng trong viêm khớp dạng thấp 5
Một số hiểu biết chung

về bệnh khớp
1. bệnh khớp là gì?
Bnh khp là tên gi chung ca nhiu loi bnh ca khp do nguyên nhân
viêm khp, thoái hoá khp, chn thương hoc d tt bm sinh ca xương
khp Mi bnh có nhng du hiu và v trí tn thương, kiu cách bin
dng khác nhau, nhưng có mt đim chung là đu gây đau, cng khp và
bin dng khp, đng thi làm gim kh năng vn đng, di chuyn và các
hot đng hàng ngày. Các bnh khp thưng gp s khác nhau  ngưi
ln và tr em.
 tr em thưng gp bnh cng khp bm sinh, viêm khp thiu niên và
viêm ct sng dính khp gây cng và bin dng khp.
 ngưi ln, nht là ph n trung niên, thưng gp viêm khp dng thp.
2. những khó khăn Mà người bệnh gặp phải:
Đau
Đau khp là triu chng ca viêm khp. Đau khp thưng xy ra khi c
đng khp theo tm vn đng ca khp.  giai đon viêm cp tính đau
khp rõ rt và d di hơn. Khi bnh thuyên gim, đau s gim bt. Thưng
thưng khi đ yên không c đng, khp s đ đau hơn.
Khả năng cử động và di chuyển
Khi khp b sưng đau, ngưi bnh có xu hưng co cng cơ vùng b đau đ
gim bt c đng ca khp, hn ch đau. Do vy, hot đng cơ th ca
vùng có khp viêm s gim đi.
Hoạt động hàng ngày
Trong các bnh khp ngưi bnh có th gp khó khăn khi thc hin mt s
hot đng sau:
n Tự chăm sóc: Ngưi bnh có khăn khi c đng tay và chân, thân mình, do
vy h khó thc hin hot đng : ăn ung, tm git, ra ráy, thay qun áo,
đi v sinh, git giũ
6 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 4
n

Vận động: H có th b đau khi nm thng trên giưng, khi lăn tr sang
hai bên. Khi thay đi tư th như: ngi dy, đng dy, đi li cũng đau, khin
ngưi bnh gim bt các hot đng này. Do các đt đau khp tin trin
ngày mt nng lên, ngưi bnh có th b cng nhiu khp, bin dng tay
chân và cơ th, gim hoc mt kh năng lao đng.
Tình cảm
Nhng đau đn và khó chu ca bnh tt, s hn ch các hot đng chăm
sóc bn thân, khó khăn v di chuyn, s ph thuc vào ngưi thân v sinh
hot và kinh t khin ngưi bnh có nhiu sc thái cm xúc khác nhau.
H có th hay cáu knh, mun mi ngưi xung quanh quan tâm chăm sóc
hơn, hoc chán nn, bi quan, lo lng v bnh tt, không mun c gng,
thiu ngh lc Gia đình và nhng ngưi xung quanh cn đng viên h đ
h tích cc tp luyn, duy trì hot đng sinh hot hàng ngày, c gng đc
lp ti đa.
Hoà nhập xã hội và tham gia mọi hoạt động của gia đình và
cộng đồng
Ngưi bnh có th khó khăn hoc không thc hin đưc các hot đng
chung ca gia đình như: chăm sóc con cái, dn dp, nu nưng, lau chùi
nhà ca
Các hot đng chung ca cng đng như giao lưu, thăm hi và tham gia
hi hè, l hi ca ngưi bnh có th b hn ch nhiu.
Do cng khp, đau khp và bin dng  nhiu phn ca cơ th, kh năng
làm vic và hc hành ca ngưi khuyt tt và tr khuyt tt b gim, khin
h khó hoà nhp xã hi.
Sau đây chúng ta s tìm hiu các cách thc phc hi chc năng trong các
bnh khp  ngưi ln và tr em.
Phục hồi chức năng trong viêm khớp dạng thấp 7
1. khái niệM và các dấu hiệu phát hiện
phục hồi chức năng
Một số bệnh khớp ở trẻ eM

n Bệnh khớp gây cứng và biến dạng khớp
ở trẻ em
Là mt loi khuyt tt bm sinh  tr em. Tr sinh ra
vi các khp  chi trên và chi dưi b cng, bin dng.
Bnh liên quan đn yu t di truyn.
n Viêm khớp mạn tính thiếu niên
Là bnh viêm khp mãn tính, tin trin thành
nhiu đt, xut hin  tr em đ tui
dưi 5 tui. Triu chng ca
bnh là có nhiu đt sưng
đau các khp ln và khp nh
(Khp háng, gi c chân hoc
khp vai, khuu tay, c tay,
bàn ngón tay) Hu qu gây
cng khp, bin dng và hn
ch vn đng ca chi.
Viêm khp thiu niên có nhiu th: Th mt khp hoc
th nhiu khp (trên 5 khp). Bnh có ưu th  con gái chim t l khong
5-10/ 100.000 tr.
n Viêm cột sống dính khớp
Là bnh viêm nhiu khp ln và ct sng, mãn tính hay gp  nam gii tr
tui. 80% hay gp  ngưi dưi 30 tui. Bnh thưng có biu hin: viêm
các khp háng, khp gi, khp cùng chu và ct sng. Bnh viêm ct sng
dính khp gp  1,5% dân s ngưi ln; bnh này chim 20% s bnh nhân
điu tr bnh khp  bnh vin.
8 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 4
2. những khó khăn của người bệnh
Đau và biến dạng khớp
Trong viêm ct sng dính khp, viêm các khp ca ct sng gây hn ch
c đng ca ct sng, ca lng ngc. Ngưi bnh khó gp ngưi v phía

trưc, ưn ngưi ra phía sau.
Viêm khp gi và khp háng làm ngưi bnh không th đng lên hoc ngi
xm đưc. Khi nm, h hn ch thay đi tư th, co gp hai chân v phía bng.
Đu và lưng đưc kê
gi, đm cao mm cho
đ đau. Đây là tư th
gim đau, do vy khi
ht đt viêm khp tin
trin, toàn thân b cng
li  tư th này.
Viêm khp thiu niên
mn tính cũng gây bin dng tt c các khp sau mi ln tái phát. Các
khp  chi trên và chi dưi cng, bin dng làm ngưi bnh khó c đng
các khp ht tm.
Hạn chế hoạt động hàng ngày
Do đau các khp và c đng khó khăn nên các tr em b viêm khp này
không tip tc chăm sóc, gi v sinh cho bn thân. Các khp  tay đau
khin tr không mun t ra ráy, thay qun áo tm git. C đng chân và
thân mình khó cũng làm tr không mun đi li, tham gia vào hot đng ca
gia đình.
Học hành
Sưng đau các khp làm cho vic vit lách, hc hành ca tr gp tr ngi.
Nhiu tr b đau khp  ct sng và chân khin vic đi li, di chuyn khó
khăn, đi hc khó. Do nhng đt đau khp tin trin liên tc nên nhiu tr
không tip tc đi hc đưc.
Tâm lý
Các bnh khp nói trên  tr em gây bin dng chi và cơ th, khin tr mc
cm v hình th ca bn thân. Chưa k s tàn ph, s hn ch tham gia các
hot đng vi các bn trong trưng lp, cng đng làm tr t ti, cm thy
b đng ngoài đi sng xã hi.

Việc làm
Rt khó khăn do tàn ph rt nng n.
Phục hồi chức năng trong viêm khớp dạng thấp 9
3. nguyên nhân và đề phòng
Nguyên nhân bnh Cách đ phòng
Cng khp bm sinh: do di truyn Tư vn hôn nhân, sc kho
Sc kho bà m và tr sơ sinh
Do nhim trùng ca cơ th dn ti cơ ch t
min dch, viêm bao hot dch
Tiêm chng m rng và chn đoán đúng sm
điu tr bnh, phc hi chc năng
Yu t gia đình: cơ đa hoc do cu to ca
t chc
Giáo dc sc kho, lao đng
Min dch : gim sc đ kháng ca cơ th Khám và phát hin, điu tr bnh sm
Yu t môi trưng: lnh, m, thiu v sinh V sinh môi trưng
Thiu thông tin, hiu bit dn đn thương
tt th phát sau chn thương
Hưng dn ngưi bnh gi tư th đúng
Giáo dc và hưng dn các k thut tp luyn
ti nhà
Đưc phc hi chc năng, s dng dng c tr
giúp và chnh hình
Thiu theo dõi, chăm sóc ti nhà Đưc tư vn, theo dõi và điu tr thuc ti
tuyn y t cơ s
4. các dấu hiệu phát hiện
Dấu hiệu phát hiện viêm khớp mạn tính thiếu niên:
n Các đt sưng đau tt c các khp  gc chi và  ngn chi
n Hn ch vn đng ca các
khp

n Bin dng các khp  tay:
sưng to, lch trc; bàn tay gió
thi v phía xương tr, gp
c tay, gp khuu tay và khép
cht  vai.
n Bin dng các khp  chân:
gp gi, gp háng, gp hoc
gù vo ct sng.
n Khi phát sm trưc 5 tui,
hay gp  tr gái.
10 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 4
Dấu hiệu và triệu chứng của viêm cột sống dính khớp
n Các đt st, ngưi gy sút.
n Đau tht lưng, đau thn kinh to, đau và sưng khp háng, khp gi.
n Khó cúi, ưn lưng, khó ngi xm.
n Các cơ  đùi, cng chân, cơ lưng teo nhiu.
n Đi li, đng lên ngi xung, cúi, xoay ngưi khó khăn.
n Sau nhiu đt đau, khp b cng và dính li, khin c đng thân mình và
khp háng, gi b hn ch.
Tư th bin dng trong viêm ct sng dính khp
Phát hiện cứng khớp bẩm sinh ở
trẻ em
n Khp b cng và bin dng ngay t khi
mi sinh.
n Thưng bin dng các khp  ngn chi:
khp c tay, c chân
n Các chi kém phát trin, lch trc.
n Khp không đau.
Phục hồi chức năng trong viêm khớp dạng thấp 11
5. can thiệp

Can thiệp y học - Phục hồi chức năng
n Uống thuốc kháng viêm: Tr trưng hp cng khp bm sinh, không gây
viêm và đau khp nên không phi dùng thuc; nhng bnh còn li đu
phi dùng thuc chng viêm. Nhng thuc này cn đưc thy thuc khám
và hưng dn dùng c th.
Các thuc chng viêm phi dùng kéo dài, nên có th gây mt s tác dng
ph, trong đó là gây loét đưng tiêu hoá. Do vy dùng thuc nào, liu
lưng ra sao cn phi đưc thy thuc theo dõi. Nu tr dùng thuc thy
đau bng, bun nôn,  hơi cn đưa tr ti cơ s y t đ khám li.
n Tư thế tốt đ đ phòng bin dng ca các khp, ngay t khi mi b bnh
cn gi tư th tt ca ct sng và ca chân tay:
Không nm giưng đm mm dày, gây bin dng, cong vo ct sng;
Không gi cao. Khi nm nga không đưc co gp gi và gp háng.
Mi ngày nên đ hai ln
nm sp, ít nht 30 phút.
Nu không áp cht đưc
hông xung giưng thì đt
mt bao cát lên hông, ch
mt lúc.
Nm sp đ phòng cng khp ct sng, khp háng và gi
Khi tr nm nga có th đt
bao cát lên hai gi ca tr đ
gi đưc dui thng. Bao cát
khong 1 - 2kg.
12 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 4
Đ gi các khp khuu tay, c tay không bin dng, nên cho tr đeo np
khuu hoc np c tay. Nên đeo hai np này luân phiên, và thưng xuyên
trong giai đon viêm đ khp đ đau. Khi đ đau có th b np ra vài gi
hoc b hoàn toàn đ tr vn đng.
Np ngh giúp tránh bin dng và đ đau  c chân

n Dùng dụng cụ phục hồi chức năng: Tr b đau khp, cng khp có th phi
dùng mt s dng c sau:
– Np, máng đ c tay: đ chng bin dng khp  tay.
– Bao cát, túi chưm nóng đ đ đau và chng bin dng ct sng, háng
và gi.
– Nng khuu, nng nách, gy, thanh song song, khung đi đ tp đi.
– Xe lăn đ di chuyn nu các khp b bin dng nng.
Phục hồi chức năng trong viêm khớp dạng thấp 13
n Tập luyện
– Khi khp đ sưng đau, hãy bt đu tp luyn nh nhàng. Nên áp dng
bài tp th đng theo tm vn đng khp. Nghĩa là khp b sưng đau
đưc tp bng tay khác hoc đưc ngưi khác tp.
– C th mi khp cn đưc tp như th nào, hãy tham kho các bài tp
theo tm vn đng khp  tài liu v phòng nga thương tt th phát.
n Hoạt động trị liệu: Dy cho tr em t chăm sóc bn thân. Các hot đng
hàng ngày như ăn ung, tm ra, gi v sinh cn t thc hin. Nu khó
khăn, có th dùng mt s dng c đ tr giúp. Mt s hot đng cn phi
tp luyn.
– Thay quần áo: nên đ ngưi bnh ngi trên gh hoc trên giưng: ln
lưt ci hoc x tng bên ng qun kéo lên ti mông; sau đó nhc mông
hoc nm nghiêng sang mt bên đ kéo qun lên.
Cách mc qun ca bnh nhân viêm ct sng dính khp
14 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 4
Di chuyển: giúp ngưi bnh di chuyn trong nhà và ra xung quanh vi
khung đi, nng, gy hoc thanh ngang. Nu các khp ct sng và háng, gi
đau nhiu hoc co cng, đ ngưi bnh di chuyn bng xe lăn. Nên sa li
các bc lên xung đ xe lăn có th ra vào đưc.
Giáo dục
n Hỗ trợ về giáo dục đối với các trẻ này bao gồm:
– Hỗ trợ để trẻ di chuyển đến trường: bng xe đp, bng xe máy hoc xe

lăn, hoc các nng, np, cõng
– Tạo điều kiện tiếp cận cho
trẻ tại trường, li đi cho xe
lăn, v sinh, ch sinh hot
– Nếu trẻ viết khó, cha m
tr nên làm tay cm hoc
làm cán bút ca tr dài ra,
qun băng dày lên đ tr
d cm.
Phục hồi chức năng trong viêm khớp dạng thấp 15
Tâm lý
Giáo viên cn hiu đưc nhng đt bnh tin trin, đng viên tr, giúp tr
vưt qua nhng khó khăn trong sinh hot, hc tp do đau và cng khp
gây nên.
Xã hội
Vic vui chơi và hoà nhp xã hi ca tr có th cn s h tr ca gia đình.
Thông qua sinh hot “vòng tay bn bè “ hoc câu lc b hoà nhp, tr có cơ
hi chơi và giao lưu vi các tr em khác.
Hc ngh, vic làm ca tr cn đưc quan tâm s hn ch nhng hu qu
tàn ph; nhng công vic làm phi di chuyn hoc c đng tay chân nhiu
đu không phù hp. Có th t chc vic hc ngh ngay ti gia đình cho
mt hoc cho mt nhóm tr tàn tt. Các ngh như: thêu đan, may mc, làm
đ th công, ch bin nông sn có th phù hp.

Phục hồi chức năng trong viêm khớp dạng thấp 17
1. viêM khớp dạng thấp là gì?
Là bnh viêm các khp nh mãn tính hay gp  n gii trung niên, dn
đn cng khp và bin dng các khp  bàn tay, c tay, khp gi và mt
s khp khác. Bnh viêm khp dng thp chim 0,5% - 3% dân s ( ngưi
ln); chim 20% s bnh nhân đn điu tr bnh khp  bnh vin. 70 - 80%

bnh nhân là n gii, trong đó 60 - 70% trên 30 tui.
2. những khó khăn Mà người bệnh gặp phải
Đau
n Đau khớp là triệu chứng của viêm khớp: Đau khp thưng xy ra khi c
đng khp theo tm vn đng ca khp.  giai đon viêm cp tính đau
khp rõ rt và d di hơn. Khi bnh thuyên gim, đau s gim bt. Thưng
thưng khi đ yên không c đng, đau khp s đ đi.
n Khả năng cử động và di chuyển: Khi khp b sưng đau, ngưi bnh có xu
hưng co cng cơ vùng b đau đ gim bt c đng ca khp, hn ch đau.
Do vy, hot đng cơ th ca vùng có khp viêm s gim đi.
n Trong viêm khớp dạng thấp, các khp nh  bàn tay sưng đau ri b cng
và bin dng. C đng cm nm khó khăn, hn ch trong sinh hot hàng
ngày, ni tr và lao đng.
Tự chăm sóc
Trong các bnh khp k trên, hot đng t chăm sóc sau ca ngưi bnh
có th b tr ngi, bao gm: ăn,tm ra, ni tr, đi v sinh
phục hồi chức năng
trong viêM khớp dạng thấp
Ăn ung Chi đu Ra ráy
18 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 4
Tình cảm
Nhng đau đn và khó chu ca bnh tt, s hn ch các hot đng chăm
sóc bn thân, khó khăn v di chuyn, s ph thuc vào ngưi thân v sinh
hot và kinh t khin ngưi bnh có nhiu sc thái cm xúc khác nhau.
H có th hay cáu knh, mun mi ngưi xung quanh quan tâm chăm sóc
hơn, hoc chán nn, bi quan, lo lng v bnh tt, không mun c gng,
thiu ngh lc Gia đình và nhng ngưi xung quanh cn đng viên h đ
h tích cc tp luyn, duy trì hot đng sinh hot hàng ngày, c gng đc
lp ti đa.
Hoà nhập xã hội và khả năng tham gia mọi hoạt động của gia

đình và cộng đồng
Bnh khp là mt trong nhng nguyên nhân gây khuyt tt và gim chc
năng nhiu nht đi vi ngưi bnh. Đau và cng khp nh  c tay bàn
tay; đau và cng khp háng, gi và ct sng là nhng vn đ ni bt ca
viêm khp dng thp. Đu tiên là hn ch chc năng chăm sóc bn thân,
sau đó gây hn ch s tham gia ca ngưi bnh vào các hot đng ni tr,
chăm sóc gia đình và gim kh năng lao đng, to thu nhp
Tm Thay qun áo Đi v sinh
Git giũ qun áo Nu nưng Dn dp
Phục hồi chức năng trong viêm khớp dạng thấp 19
3. nguyên nhân và đề phòng
Nguyên nhân ca viêm khp dng thp chưa đưc bit rõ. Ngưi ta thy
có mt s yu t thun li cho s khi phát ca bnh; chng hn: nhim
lnh và m kéo dài, dùng thuc ni tit, sau mt bnh nhim trùng, hoc
các bnh d ng Phòng bnh nhm tăng cưng vn đng, th thao, duy
trì sc kho, v sinh môi trưng sng
4. phát hiện
n Dấu hiệu và triệu chứng của viêm khớp dạng thấp.
– St, đau, sưng các khp ngón tay, sưng đau khp c tay và khp gi.
–
Cng khp vào bui sáng.
–
Đau khp có tính cht đi xng c hai bên.
–
Các đt sưng đau tái đi tái li, dn dn làm bin dng các khp.
–
Bnh tái đi tái li trên 3 tháng.
Khp nh  c tay và bàn tay b bin dng và lch trc
– Ngón tay hình thoi, ngón qup li hình c cò.
–

C tay lch ra ngoài (bàn tay gió thi).
–
Teo cơ mu tay và lòng bàn tay, cơ đùi và cng chân.
–
Mt s biu hin khác  ni tng: tim, phi, lách, hch, biu hin mt và
thn kinh
Lâu dn khin ngưi bnh không c đng bàn tay, ngón tay và c tay đưc.
Không t phc v bn thân trong sinh hot hàng ngày.
20 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 4
5. can thiệp
Đi vi viêm khp dng thp và viêm ct sng dính khp, do s tàn ph và
gim chc năng vn đng, hn ch mi hot đng ca đi sng nên vic
chăm sóc, điu tr và phc hi chc năng cho ngưi bnh cn đưc tin hành
mt cách toàn din. Các mt h tr bao gm:
Y học, Phẫu thuật và Phục hồi chức năng:
n Chữa bệnh: Vào nhng đt bnh tái phát, khp sưng đau nhiu, khó c
đng, ngưi bnh cn đưc khám bnh và dùng thuc theo đơn ca bác
sĩ. Thuc làm gim đau, đ sưng nh vy ngưi bnh c đng đưc nh
nhàng. Trong nhng đt đau nhiu, tt nht đ ngưi bnh ngh ngơi. Có
th chưm nóng bng túi chưm lên ch đau. Cn hưng dn ngưi bnh
gi tư th đúng đ đ phòng bin dng khp sau này.
Co rút khp háng,
gi và gp ct sng do tư th sai
Dùng np chnh hình đ
đ c tay, bàn tay
Nm sp hàng ngày
đ chng bin dng ct sng,
khp háng và khp gi
Phục hồi chức năng trong viêm khớp dạng thấp 21
Phẫu thuật

Ch đưc áp dng khi bin dng khp gây tr ngi nhiu đn kh năng vn
đng, sinh hot. Chng hn, co rút khin ngưi bnh b qup li  khp
háng và gi. Mun dui thng chân cho h, cn phu thut ni dài gân
 khoeo và  bn. Tuy vy, nu viêm khp còn tin trin, nguy cơ tip tc
bin dng tr li vn cao.
Dụng cụ trợ giúp/chỉnh hình
Đưc s dng ngay t giai đon đu ca bnh. Dng c chnh hình gm
np c tay, np c chân, np gi, bao cát đưc dùng đ gi tư th đúng.
Bên cnh đó, mt s dng c tr giúp như: tay cm bng vi, bng g, kp
bút hoc nng, khung đi, gy có th đưc s dng đ giúp các hot đng
t chăm sóc hoc di chuyn ca ngưi bnh.
Np khuu tay
và np gi
Tay cm bng g
Tay cm bng vi
Khung đi
Nng náchGy
Np c chân
22 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 4
Bài tập và vật lý trị liệu
Áp dng các phương thc vt lý tr liu tuỳ theo điu kin sn có ti nhà
hoc ti đa phương, có th s dng các phương pháp to nhit áp lên
nhng vùng khp sưng đau. Chng hn: chưm nóng, đp Paraphin, dùng
đèn hng ngoi
Hoạt động trị liệu
n Hoạt động trị liệu là sử dụng các bài tập nhm tăng cưng chc năng
sinh hot hàng ngày ca ngưi bnh. Các bài tp ca hot đng tr liu
gm: tp cm nm và c đng bàn tay, ngón tay; tp điu hp c đng ca
các khp ca cánh tay, tp các hot đng như: ăn ung, tm ra, git giũ,
thay qun áo Nhng hot đng này gia đình cn h tr đ ngưi bnh t

làm mt mình.
n Hoạt động hàng ngày: Ngưi bnh cn c gng đ đc lp ti đa trong
sinh hot hàng ngày.
n Tự chăm sóc: Nu di chuyn khó khăn, có th cho ngưi bnh làm các hot
đng v sinh cá nhân ti giưng : ra ráy, lau chùi, tm git, thay qun áo
Nhưng tt hơn c nên đ h ra khi giưng, di chuyn bng xe lăn vào nhà
v sinh. Các khp bàn tay, ngón tay cng, đau, bin dng có th cn np tr
giúp đ ngưi bnh cm đưc các vt nh như: thìa, dao, bàn chi
Gửi lên tuyến trên
Nhng trưng hp chưa có chn đoán rõ ràng hoc bnh nng, đau nhiu
cn chuyn lên tuyn trên đ đưc chăm sóc tích cc hơn. Đôi khi ngưi
bnh cn đưc xét nghim đc hiu đ xác đnh chn đoán hoc cn đưc
đo dng c chnh hình hoc tr giúp
Giáo dục bệnh nhân và gia đình
n Người bệnh và gia đình họ cần được giải thích về:
l Nguyên nhân, cách tin trin và s tàn ph do bnh gây ra.
l Cách uống thuốc đủ liều và đúng giờ theo ch đnh ca thy thuc.
l Cách theo dõi diễn biến của bệnh, tác dng ph ca thuc và khám li.
l Cách thức phòng ngừa và tập luyện đ đ phòng bin dng khp và hn
ch kh năng vn đng.
l Họ cũng cần được tư vấn về hướng nghiệp, v thay đi điu kin kin
trúc ti nhà.
Phục hồi chức năng trong viêm khớp dạng thấp 23
Hỗ trợ về tâm lý
Bnh viêm ct sng dính khp xy ra  thanh niên nam gii khá tr nên hu
qu tàn ph là rt nng n. Còn đi vi viêm khp dng thp  ph n, các
hot đng t chăm sóc, ni tr, chăm sóc con cái, gia đình, vic làm b tr
ngi nhiu. Vì vy thy thuc, cng tác viên phc hi chc năng da vào
cng đng cn quan tâm, h tr v tâm lý, đng viên ngưi bnh và gia
đình h. S đng viên có th là thăm hi, tư vn hoc sp xp vic làm, hc

ngh Vic làm s là đng cơ mnh m nht giúp h vưt qua nhng khó
khăn v tâm lý, tinh thn do bnh tt gây ra.
Xã hội
S thăm hi, đng viên, giúp đ ca cng đng, hàng xóm, bn bè đi
vi ngưi khuyt tt s giúp h hoà nhp cng đng d dàng hơn. Đc
bit ngưi khuyt tt cn đưc khuyn khích tham gia t chc ca ngưi
khuyt tt đ đưc chia x, đng cm. Là thành viên các t chc xã hi,
tham gia các hot đng và chương trình có  đa phương, ngưi khuyt tt
mi thc s đưc lôi cun vào đi sng cng đng.
Thay đổi xây dựng tại nhà/môi trường xung quanh
Nu ngưi khuyt tt gp khó khăn khi di chuyn vi nng hoc xe lăn
quanh nhà, có th thay đi mt s đim sau:
Gh đ ngưi bnh đi v sinh
và tm git
n Vệ sinh: thay bng b v sinh
vì h không ngi xm đưc.
Nu không có, có th dùng mt
gh ta bng g, khoét l tròn
 gia đ ngưi bnh đi v sinh.
Khi tm git, nên đ ngưi bnh
ngi trên gh, thay vì ngi xm
trên mt đt.
24 Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng / Tài liệu số 4
n
Nếu người khuyết tật phải di chuyển bằng xe lăn, nên h thp b bp,
bàn ăn, chu ra bát đ h có th t làm ni tr đưc.
n Các cửa ra vào, cửa nhà vệ sinh cn m rng đ đ xe lăn đi qua.
n Bậc thềm lên xuống cần làm thoai thoải cho xe lăn lên xung đưc.
6. các câu hỏi thường gặp
Bệnh có chữa khỏi được không?

Bnh có xu hưng tái phát thành nhiu đt, xen k khong n đnh là
nhng đt đau tăng lên.Nhng đt đau phi dùng thuc ch không khi
hoàn toàn đưc.
Có thể chữa khỏi được biến dạng không?
Có th đ phòng và hn ch ch không cha khi đưc bin dng. Nhng
đt tái phát nên đ các khp  tư th đúng có dùng np tr giúp, hoc áo
np ct sng. Np s bo v chi th và ct sngkhi bin dng.Nu đã xy
ra bin dng thì khó có th tp luyn đ khp tr li bình thưng.
Họ có thể đi học/đi làm lại được không?
Sau khi nm vin, ngưi bnh đ đau thì nên đi làm/đi hc tr li. Tuy nhiên
nên bt đu li t t: đi vi khong cách va phi đ không đau khp. Nu
đau tăng lên thì nên ngh ngơi. Đ khong ngh xen k vi vn đng.
Vận động có thể làm cho tình trạng xấu đi không?
Vn đng thô bo khi kéo giãn các khp b bin dng có th làm tn thương
khp. Còn các hình thc vn đng khác do ngưi có chuyên môn thc hin
thì tt cho ngưi bnh: tp mnh cơ, tp duy trì tm vn đng khp hoc
bơi li, chơi th thao nh nhàng.
Có cần kiêng các loại thức ăn gì?
Nhìn chung không cn ăn kiêng, nhưng có th hn ch mt s loi thc ăn
cay, nóng vì dùng vi các thuc chng viêm gim đau có th nh hưng
ti d dày.
7. nơi cung cấp dịch vụ
n Trung tâm Phục hồi chức năng, Khoa Phục hồi chức năng Bệnh viện Đa
khoa tỉnh: điu tr, phc hi chc năng và cung cp np tr giúp, np chnh
hình. Tư vn ngh nghip và tái hoà nhp xã hi.
n Trung tâm dạy nghề của Tỉnh: dy ngh phù hp cho ngưi khuyt tt.
Phục hồi chức năng trong viêm khớp dạng thấp 25
n Chương trình phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng: h tr, tư vn, cung
cp dng c, tp luyn; h tr hc hành, hc ngh, vay vn và giúp ngưi
khuyt tt tr thành thành viên ca t chc ngưi khuyt tt và các t chc

xã hi khác.
n Hội người khuyết tật: Chia x, đng cm; giúp tp luyn,vay vn, đi din
cho ngưi khuyt tt trưc chính quyn và cng đng.
n Cán bộ xã hội: hin nay  Vit Nam chưa có nhân viên xã hi. Nhưng tương
lai không xa h s là ngưi lo mi vn đ ca ngưi khuyt tt, giúp ngưi
khuyt tt hoà nhp xã hi.
TÀI LIU THAM KHO
n Giáo trình Vt lý tr liu Phc hi chc năng, NXB Y hc, 2000.
n Ma. Lucia Mirasol Magallona, 2005, Manual for CBR workers and Caregivers,
C&E Publishing Inc.