Tin học đại cương giáo trình dùng cho khối a đỗ thị mơ…[và những người khác] đại học nông nghiệp hà nội, 2006

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P I
B

MÔN CễNG NGH PH N M M
*************************

Các Tác giả: Đỗ Thị mơ (Chủ biên)
TS. Dơng Xuân Th nh, Ths. Nguyễn Thị Thủ, Ths. Ng« Tn Anh

GIÁO TRÌNH

TIN H C ð I CƯƠNG
DÙNG CHO KH I A

Hà N i - 2006


M CL C
Ph n I: ð i cương v Tin h c....................................................................................
Chương I: Gi i thi u chung ......................................................................................
1. Thông tin và tin h c............................................................................................
1.1 Khái ni m thông tin...........................................................................................
1.2 Khái ni m tin h c ..............................................................................................
2. H ñ m trong máy vi tính ...................................................................................

3
3
3
3
3
3

2.1 H 10 ................................................................................................................ 3
2.2 H 2 .................................................................................................................. 4
2.3 H 16 ................................................................................................................ 4
2.4 Bi u di n s trong máy tính và các đơn v thơng tin........................................... 5
2.5 Chuy n ñ i gi a các h ñ m.............................................................................. 6
2.6 Các phép toán trong h 2 ................................................................................... 8
3. T p và thư m c................................................................................................. 10
3.1 T p.................................................................................................................. 10
3.2 Thư m c.......................................................................................................... 10
4. Mã hoá .............................................................................................................. 11
4.1 Khái ni m mã hoá ........................................................................................... 11
4.2 Mã ASCII........................................................................................................ 12
5. ð i s logic ...................................................................................................... 12
5.1 Khái ni m m nh ñ Logic, bi n Logic, hàm Logic........................................... 12
5.2 Các toán t Logic cơ b n ................................................................................. 13
Bài t p -Câu h i ôn t p........................................................................................... 15
Chương II: C u trúc máy vi tính ............................................................................ 16
1. Ch c năng và sơ ñ c u trúc c a máy vi tính ...................................................... 16
1.1 Ch c năng c a máy vi tính .............................................................................. 16
1.2 Sơ đ c u trúc máy vi tính ............................................................................... 16
2. Các b ph n cơ b n c a máy vi tính .................................................................. 17
2.1 B x lý trung tâm........................................................................................... 17
2.2 B nh ............................................................................................................ 18
2.3 Thi t b ngo i vi .............................................................................................. 18
3. T ch c m t phòng máy tính và cách b o qu n .................................................. 21
3.1 T ch c m t phòng máy .................................................................................. 21
3.2 B o qu n đĩa t , màn hình, bàn phím............................................................... 21
Bài t p - Câu h i ôn t p......................................................................................... 22

2

Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Tin h c đ i cương --------------------------------------------- 2


Chương III: H ñi u hành ......................................................................................
1. Khái ni m h ñi u hành .....................................................................................
1.1 Khái ni m h ñi u hành ...................................................................................
1.2 Phân lo i h ñi u hành.....................................................................................
1.3 M t s h đi u hành thơng d ng ......................................................................
2. H ñi u hành Microsoft windows 98/2000........................................................
2.1 Kh i ñ ng máy và các thành ph n cơ b n........................................................
2.2 T o, thay ñ i các bi u tư ng ho c m c ch n cho m t n i dung .......................
2.3 S d ng h p tho i CONTROL PANEL ...........................................................
2.4 S d ng chương trình Windows Explorer ........................................................

23
23
23
23
23
25
25
28
29
35

Bài t p - Câu h i ôn t p......................................................................................... 39
Chương IV: H so n th o văn b n Microsoft Word ............................................... 40
1. Gi i thi u chương trình MS-Word ..................................................................... 40

1.1 Gi i thi u chung.............................................................................................. 40
1.2 Cách s d ng chu t ......................................................................................... 40
1.3 Kh i ñ ng và ra kh i Word ............................................................................. 41
1.4 Mô t các thành ph n trong màn hình Word .................................................... 42
2. Các phím gõ t t (Shortcut-Key) .......................................................................... 47
2.1 Các phím gõ t t b t đ u b ng phím ALT ......................................................... 47
2.2 Các phím gõ t t b t đ u b ng phím CTRL ....................................................... 47
2.3 Các phím gõ t t b t đ u b ng phím SHIFT ...................................................... 47
3. Các thao tác đ nh d ng ....................................................................................... 48
3.1 Phương pháp ti ng Vi t ................................................................................... 48
3.2 ð nh d ng kí t ................................................................................................ 49
3.3 ð nh d ng ño n văn b n .................................................................................. 51
3.4 ð nh d ng trang gi y ....................................................................................... 51
4. K b ng bi u ...................................................................................................... 47
4.1 Chèn b ng bi u và văn b n .............................................................................. 52
4.2 M t s thao tác s a ch a b ng bi u ................................................................. 54
4.3 ðánh s th t trong m t c t ........................................................................... 55
4.4 T o b ng băng bút chì ..................................................................................... 56
5. Các thao tác thư ng g p ..................................................................................... 56
5.1 Vi t ch cái ñ u tiên......................................................................................... 56
5. 2 Chia trang ho c ño n văn b n thành nhi u c t ................................................. 56
5. 3 Thu t ng vi t t t ........................................................................................... 57
5. 4 T o ño n văn b n m u..................................................................................... 58
5. 5 Vi t s mũ và ch s ........................................................................................ 59
3

Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Tin h c ñ i cương --------------------------------------------- 3


5. 6 Chèn vào văn b n m t kí t ñ c bi t ................................................................ 59

6. T ñ ng hố q trình so n th o......................................................................... 59
6.1 T o dòng TAB. ................................................................................................ 59
6.2. T o các Style................................................................................................... 60
6.3 T o Macro........................................................................................................ 62
7. ð ho ............................................................................................................... 65
7.1 Các thao tác v cơ b n ...................................................................................... 65
7.2 Ch ngh thu t ................................................................................................. 68
8. Tr n tài li u t o thành văn b n m i .................................................................... 71
8.1 T o m u gi y m i............................................................................................. 71
8.2 T o danh sách .................................................................................................. 71
9. Các thao tác h tr .............................................................................................. 72
9.1 Khôi ph c các thanh công c ............................................................................ 72
9.2 Hi n ho c d u các thanh công c ...................................................................... 73
9.3 Thêm b t ch c năng trên thanh công c ............................................................ 74
9.4 B o m t văn b n............................................................................................... 75
Bài t p - Câu h i ôn t p......................................................................................... 78
Chương V: Internet và cách s d ng Internet ........................................................ 83
1. Gi i thi u chung................................................................................................. 83
1.1 M ng máy tính ................................................................................................ 83
1.2 Nhà cung c p d ch v Internet ......................................................................... 84
1.3 K t n i Internet ................................................................................................ 85
2. S d ng trình duy t Internet Explorer (IE).......................................................... 86
2.1 Kh i ñ ng Internet Explorer ............................................................................. 86
2.2 Ra kh i Internet Explorer ................................................................................. 86
2.3 Tìm ki m thơng tin ........................................................................................... 86
2 4 Cách lưu tr các ñ a ch và cách t ch c l i các ñ a ch . .................................... 87
2.5 M t s tuỳ ch n Internet Explorer .................................................................... 87
2.6 Lưu trang Web vào máy tính ............................................................................ 88
2.7 Lưu nh............................................................................................................ 88
2.8 In trang Web .................................................................................................... 88

3. Thư ñi n t (E-mail)........................................................................................... 89
3.1 Gi i thi u Email ............................................................................................... 89
3.2 Các mơ hình ho t đ ng c a d ch v Email ........................................................ 90
3.3 T o hòm thư mi n phí v i Yahoo ..................................................................... 90
3.4 G i và nh n thư v i Yahoo............................................................................... 90
3.5 G i nh n thư b ng Outlook Express ................................................................. 92
4

Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Tin h c đ i cương --------------------------------------------- 4


3.6 Download và m t s ñ a ch Internet................................................................. 94
Bài t p - Câu h i ôn t p ......................................................................................... 95
Chương VI: Gi i thu t ............................................................................................. 96
1. Khái ni m gi i thu t ........................................................................................... 96
2. Các yêu c u v i gi i thu t................................................................................... 97
3. Các cách di n t gi i thu t .................................................................................. 97
4. Thi t k gi i thu t............................................................................................... 99
5. Gi i thu t s p x p..............................................................................................100
6. Gi i thu t tìm ki m............................................................................................101
7.Gi i thu t đ quy ...............................................................................................102
Bài t p chương VI. ...............................................................................................105

Ph n II: Ngôn ng l p trình Turbo Pascal .............................................................106
Chương I: C u trúc c a chương trình Pascal.........................................................106
1. Gi i thi u v ngơn ng l p trình ........................................................................106
2. Yêu c u ph n m m và cách kh i ñ ng...............................................................107
3. Nh ng quy ñ nh v cách vi t bi u th c và chương trình ....................................108
4. C u trúc chung c a m t chương trình Pascal .....................................................109
Câu h i ơn t p chương I .......................................................................................109

Chương II: Các ki u d li u cơ s và cách khai báo ........................................111
1. Khái ni m d li u, ki u d li u ..........................................................................111
2. Các ki u d li u ñơn gi n ..................................................................................111
3. Cách khai báo....................................................................................................115
4. Bi u th c và câu l nh ........................................................................................117
Bài t p chương II ..................................................................................................117
Chương III:.Các th t c vào ra d li u và các c u trúc ñi u khi n .......................118
1. Phép gán ...........................................................................................................118
2. Các th t c Vào-Ra d li u................................................................................118
3. Các câu lênh ñi u ki n.......................................................................................123
4. Các l nh l p ......................................................................................................126
Bài t p chương III .................................................................................................134
Chương IV: Ki u d li u có c u trúc: ki u m ng, ki u xâu kí t , ki u t p h p 135
1. Ki u m ng.........................................................................................................135
2. Ki u xâu kí t ....................................................................................................142
5

Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Tin h c đ i cương --------------------------------------------- 5


3. Ki u t p.............................................................................................................146
Bài t p chương IV. ..............................................................................................150
Chương V: Chương trình con: Hàm và th t c ................................................151
1. C u trúc c a hàm và th t c...............................................................................151
2. Bi n toàn c c, bi n c c b và truy n d li u......................................................154
3. Tính đ quy c a chương trình con .....................................................................154
4. M t s chương trình con c a Turbo Pascal ........................................................156
Bài t p chương V. .....................................................................................................
Chương VI: Ki u d li u có c u trúc: Ki u b n ghi và ki u t p. .....................157
1. Ki u b n ghi .....................................................................................................157

2. Ki u t p.............................................................................................................159
Bài t p chương VI. ...............................................................................................171
Chương VII:.ð h a và âm thanh ......................................................................172
1. ð h a ..............................................................................................................172
2. Âm thanh ..........................................................................................................182
Bài t p chương VII. ..............................................................................................185
Tài li u tham kh o. ............................................................................................186

6

Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Tin h c đ i cương --------------------------------------------- 6


M

ð U

Tin h c là m t ngành khoa h c ñư c d y trong t t c các trư ng ñ i h c, tuy nhiên n i
dung d y có khác nhau. Tuỳ theo yêu c u c a t ng ngành mà ch ñ nh s ti t, ngành nơng
nghi p đư c chia ra làm hai kh i, kh i A và kh i B, thư ng d y 60 ti t cho kh i A và 45 ti t
cho kh i B.
Giáo trình Tin h c ñ i cương này ñư c vi t cho sinh viên ð i h c Nông nghi p thu c
các chuyên ngành kh i A. N i dung vi t theo đ cương mơn h c trong khung chương trình
đào t o k sư Nơng nghi p c a B Giáo d c và ðào t o năm 2004.
Giáo trình này cung c p cho sinh viên nh ng ki n th c cơ b n v Tin h c, ki n th c
l p trình trong ngơn ng Pascal và m t s ph n m m ñư c ng d ng r ng rãi nh t hi n nay,
t đó giúp sinh viên nâng cao hi u bi t v tin h c và v n d ng ki n th c Tin h c vào các môn
h c chuyên ngành, cũng như v n d ng Tin h c vào các công vi c c a mình.
Giáo trình này vi t cho ngư i h c, do đó khi d y các giáo viên c n tham kh o thêm
sách vi t v c u trúc máy tính, h đi u hành, h so n th o văn b n Mirosoft Word, m ng máy

tính, Internet, c u trúc d li u và thu t gi i, l p trình trong Turbo Passcal.
ð n m v ng ki n th c trình bày trong sách khơng có cách nào t t hơn là xem k các
thí d , làm đ các bài t p, tr l i các câu h i ôn t p và tăng cư ng th c hành trên máy tính,
ngồi ra cịn ph i có trình đ ti ng Anh t i thi u là trình đ B.
N i dung c a giáo trình chia 2 ph n; Ph n I bao g m 6 chương nêu lên nh ng ki n
th c ñ i cương v Tin h c. Ph n 2 g m 7 chương nêu lên cách l p trình trong Turbo Pascal.
Sau m i chương có ph n bài t p ho c câu h i ôn t p. Các bài t p ñã ñư c ch n l c m c đ
trung bình đ sinh viên qua đó hi u thêm bài gi ng và thu ho ch thêm m t s n i dung m
r ng g n v i th c t .
Chương I - Ph n 1 trình bày các khái ni m chung trong Tin h c. Chương này gi i
thi u các khái ni m cơ b n c n thi t nh t trong Tin h c như: Thông tin và Tin h c, h ñ m s
d ng trong máy tính, mã hố, đ i s Logic, t p và thư m c. Các khái ni n ñư c trình bày m t
cách cơ b n và ng n g n nh t. Ch nêu nh ng ph n c n thi t trong Tin h c ñ phù h p v i
th i lư ng c a môn h c. Cu i chương là các bài t p và câu h i ơn t p đ c ng c ki n th c.
Chương II - Ph n 1 trình bày c u trúc c a máy vi tính. Chương này gi i thi u các
thành ph n cơ b n c a máy vi tính đó là: B x lý trung tâm, b nh và các thi t b ngo i vi.
Ngồi ra cịn gi i thi u cách t ch c và b o qu n m t phịng máy tính. Chương này ch gi i
thi u các kh i chính c a máy vi tính bao g m c u trúc và ch c năng, tránh ñi vào c u t o chi
ti t làm cho sinh viên khó hi u vì sinh viên khơng thu c chuyên ngành Tin h c nên thi u các
ki n th c v k thu t ñi n t và k thu t s .
Chương III - Ph n 1 gi i thi u h ñi u hành. Trư c tiên là khái ni m h ñi u hành,
phân lo i h đi u hành, trình bày khái qt các h đi u hành thơng d ng hi n nay. Ph n chính
c a chương này trình bày c th v h đi u hành WINDOWS 98/2000 trong đó có chương
trình WINDOWS EXPLORER. Trong chương này nên chú tr ng ph n th c hành.

7

Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Tin h c ñ i cương --------------------------------------------- 7

Chương IV - Ph n 1 trình bày v h so n th o văn b n Microsoft Word 2000. Trong
đó quan tr ng nh t là các l nh v so n th o văn b n, trình bày văn b n, k b ng bi u, các l nh
trên t p, các l nh v . Chú tr ng th c hành nhi u trên máy ñ c ng c các ki n th c và tăng
cư ng các k năng so n th o.
Chương V - Ph n 1 trình bày v Internet. Chương này cung c p cho ngư i h c ki n
th c v Internet, cách s d ng Internet, cách s d ng thư ñi n t và các d ch v khác trên
Internet.
Chương VI - Ph n 1 trình bày v gi i thu t. Chương này cung c p cho ngư i h c ki n
th c v gi i thu t, các gi i thu t cơ b n v s p x p và tìm ki m.
Chương I - Ph n 2 trình bày c u trúc c a chương trình trong Turbo Pascal. Chương
này nêu lên c u trúc c a chương trình và các bư c cơ b n khi l p trình.
Chương II - Ph n 2 trình bày các ki u d li u cơ s . Chương này cung c p các ki n
th c v các ki u d li u và ñi sâu vào các ki u d li u ñơn gi n.
Chương III - Ph n 2 nêu ra nh ng ki n th c t ch c các th t c vào, ra d li u và các
c u trúc ñi u khi n trong Pascal.
Chương IV - Ph n 2 trình bày các ki u d li u có c u trúc, bao g m ki u m ng, ki u
xâu kí t , ki u t p h p.
Chương V - Ph n 2 nêu ra cách t ch c chương trình con là hàm và th t c, cách s
d ng bi n toàn c c và bi n c c b , v n ñ truy n d li u trong và tính đ quy trong chương
trình con.
Chương VI - Ph n 2 trình bày các ki u d li u có c u trúc bao g m ki u b n ghi và
ki u t p.
Chương VII - Ph n 2 trình bày các ki n th c v ñ h a và âm thanh trong Pascal.
Khi biên so n chúng tơi đã c g ng ñưa ra m t b c c c a cu n sách sao cho bám sát
ñư c ñ cương chi ti t c a môn h c, v i hy v ng r ng giáo trình này s r t b ích và c n thi t
đ i v i các sinh viên đ i h c Nơng nghi p và các ngành khác.
Giáo trình này đư c vi t b i các th y cô trong khoa Công ngh thông tin. Th y Dương
Xuân Thành vi t chương IV ph n 1 và chương VII ph n 2. Cô Nguy n Th Th y vi t chương
I, chương II và chương III ph n 2. Th y Nguy n Tu n Anh vi t chương VI ph n 1. Cô ð Th
Mơ vi t chương I, chương II, chương III, chương V ph n 1 và chương IV, chương V, chương

VI ph n 2.
Trong quá trình biên so n sách chúng tơi đã nh n đư c nhi u ý ki n đóng góp q báu
c a các giáo viên trong b môn Công ngh ph n m m và b mơn khoa h c máy tính - Khoa
cơng ngh thơng tin trư ng đ i h c Nông nghi p I Hà n i. Chúng tôi xin chân thành c m ơn.
Tuy ñã h t s c c g ng nhưng chúng tôi nghĩ r ng cu n sách này cịn nhi u thi u sót,
r t mong s góp ý c a b n đ c. Xin chân thành c m ơn.
Hà n i, ngày 20 tháng 2 năm 2006
Các tác gi
8

Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Tin h c ñ i cương --------------------------------------------- 8


PH N I: ð I CƯƠNG V TIN H C
CHƯƠNG I: GI I THI U CHUNG
ð tìm hi u sâu hơn v các ph n trong giáo trình này trư c tiên ph i có nh ng ki n
th c cơ b n ban ñ u. Chương này cung c p nh ng khái ni m, nh ng ki n th c cơ b n nh t
trong Tin h c. N i dung chính c a chương này bao g m các ph n: Khái ni m Thông tin và
Tin h c, h ñ m ñư c s d ng trong máy tính, mã hố, đ i s logic, t p và thư m c.
1 – Thông tin và Tin h c
1.1 - Khái ni m Thông tin
* Thông tin là t p h p các d u hi u, các đ c đi m, các tính ch t cho ta hi u bi t v m t
ñ i tư ng.
* Thơng tin có th đư c bi u di n dư i nhi u d ng phong phú như bi u tư ng, kí t ,
hình nh, âm thanh v.v... . Thi d bi n đăng kí xe ơ tơ, xe máy bao g m các kí t d ng ch và
s , cho ta bi t các thông tin v xe như xe đó thu c t nh nào, xe công hay xe tư, .... Trên các
bưu ki n có hình cái c c và hình cái ơ ñ báo cho bi t trong thùng có v t d v và ph i che đ
khơng b th m nư c.
* Nói t i thơng tin ph i đ c p t i q trình x lý thơng tin. Ngày nay do xã h i phát
tri n nên lư ng thông tin c n x lý r t l n, đ ph c t p c a q trình x lý r t cao, do v y x

lý thông tin b ng th công, cơ gi i không th ñáp ng ñư c yêu c u t ñ ng hố q trình x
lý thơng tin. Tin h c ra ñ i ñ ñáp ng yêu c u ñó
1.2 – Khái ni m Tin h c
T "Tin h c" (Informatique) ñư c ngư i Pháp tên là Phillipe Dreyfus dùng ñ u tiên
vào năm 1962 ñ ñ nh nghĩa cho m t môn khoa h c m i m trong lĩnh v c x lí thơng tin.
Sau đó vào năm 1966 vi n hàn lâm khoa h c Pháp ñã ñưa ra ñ nh nghĩa sau: "Tin h c là mơn
khoa h c v x lí h p lí các thơng tin, đ c bi t b ng các thi t b t đ ng, các thơng tin đó
ch a ñ ng ki n th c c a loài ngư i trong các lĩnh v c kĩ thu t, kinh t và xã h i "
V y ta có th coi môn h c Tin h c là m t mơn h c nghiên c u vi c t đ ng hố q trình
x lý thơng tin.
ð nh nghĩa trên cho phép ta phân Tin h c thành hai lĩnh v c sau:
- Ph n m m (Soft Ware): Xây d ng các thu t tốn, các chương trình máy tính đ x lý
thơng tin.
- Ph n c ng (Hard Ware): Thi t k , l p ñ t, b o trì các thi t b t đ ng đ x lí thơng
tin.
Ngày nay, các kĩ thu t viên tin h c v a có kh năng ho t đ ng trên lĩnh v c ph n c ng
cũng như ph n m m.
2- H ñ m trong máy vi tính
2.1- H 10 ( H th p phân: Decimal)
H 10 hay h th p phân là h ñ m ñư c s d ng đ đ m và tính tốn trong ñ i s ng
hàng ngày.
H 10 s d ng 10 kí hi u ch s 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9 đ bi u di n các s . Do s d ng b
10 ch s nên h đ m này có cơ s là 10.
ð phân bi t s trong các h ñ m khác nhau ngư i ta thư ng vi t s trong h 10 kèm
theo cơ s d ng sau: Nb ( s N trong h ñ m cơ s b) ho c vi t ch D vào sau s
9

Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Tin h c đ i cương --------------------------------------------- 9

Ví d : 209210; 789,1210 ; 1027D; 125,47D
Ta có th bi u di n s theo cơ s c a h đ m. Ví d bi u di n s N trong h 10 theo cơ
s c a nó như sau:
8623,5610 = 8×103 + 6×102 + 2×101 + 3×100 + 5×10-1 + 6×10-2
T ng quát bi u di n m t s trong h ñ m cơ s b qua cơ s c a h ñ m như sau:
Gi s có s Nb có n+1 ch s ph n nguyên là anan-1 … a1a0 và m ch s ph n l là
c1c2 … cm . S này ñư c vi t t ng quát như sau Nb = anan-1 … a1a0, c1c2 … cm
S Nb ñư c bi u di n theo cơ s b như sau:
Nb = anan-1 … a1a0, c1c2 … cn = an×bn + an-1×bn-1 +…+ a1×b1 + a0×b0 + c1×b-1+c2×b-2+…+cm×b-m (*)
Cơng th c (*) nêu trên s ñư c s d ng ñ chuy n ñ i s gi a các h ñ m.
2.2- H 2 (H nh phân: Binary)
H 2 hay h nh phân là h ñ m s d ng 2 ch s 0, 1 ñ bi u di n các s .
Bit là ñơn v cơ b n c a thông tin theo h th ng s nh phân ( Binary digit). Các m ch
đi n t trong máy tính s phát hi n s khác nhau gi a hai tr ng thái (dịng đi n m c cao và
dịng đi n m c th p) và bi u di n các tr ng thái đó dư i d ng m t trong hai s nh phân 1
ho c 0. Vì vi c ch t o m t m ch ñi n tin c y có th phân bi t đư c s khác nhau gi a 1 và 0
là tương ñ i d dàng và r ti n, cho nên máy tính có kh năng x lý n i b các thơng tin nh
phân m t cách r t chính xác, theo tiêu chu n, nó m c ít hơn m t l i n i b trong 100 t thao
tác x lý
Do ch s d ng t p 2 ch s nên h 2 có cơ s là 2. S N trong h 2 đư c kí hi u N2
ho c vi t ch B vào sau s
Ví d : 100112 ; 110101112 ; 1110011B ; 10100001B
Bi u di n tương ñương h 10 và h 2 như sau:
H 10
H 2

1
1

2

10

3
11

4
100

5
101

6
110

7
111

8
1000

9
1001

10
1010

11
1011

12

1100

13
1101

14
1110

15
1111

…
…

Trong máy tính s d ng h 2. Như v y m i thơng tin đưa vào máy tính đ u ñư c mã
hoá và chuy n sang h 2. H 2 trong máy tính đư c s d ng do lý do k thu t: ch t o các
l nh ki n có 2 tr ng thái ( ng v i s 0 và s 1) thì đơn gi n và có tính n đ nh cao. N u s
d ng h 10 thì các linh ki n ph i có 10 trang thái tương ng v i 10 ch s như v y s r t khó
khăn và ph c t p.
2.3- H 16 (Hexadecimal)
H 16 s d ng 16 kí hi u 0,1,2,3,4,5,6,7,8,9,A,B,C,D,E,F đ bi u di n các s . Do s
d ng 16 kí hi u nên h này có cơ s là 16. M i ch s c a h 16 tương ng v i 1 nhóm 4 bít
trong h 2. S N trong h 16 đư c kí hi u N16 ho c vi t ch H vào sau s
Ví d : 10EF16 ; AE9F16 ; 2EFBH ; 45CDH
Bi u di n tương ñương h 10, h 16 và h 2 như sau:
H 10
H 16
H 2
H 10
H 16

H 2

1
1
0001

2
2
0010
13
D
1101

3
3
0011

4
4
0100
14
E
1110

5
5
0101

6
6

0110

15
F
1111

7
7
0111
16
10
0001 0000

8
8
1000

9
9
1001

10
A
1010

17
11
00010001

11

B
1011

12
C
1100
…
…
…

10

Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Tin h c ñ i cương --------------------------------------------- 10


H 16 ñư c dùng ñ ghi ñ a ch các ơ nh trong b nh c a máy tính, ñ a ch các c ng
vào / ra c a máy tính.
2.4- Bi u di n s trong máy tính và các đơn v thơng tin
a) Bi u di n s trong máy tính
* Trong máy tính các s đư c bi u di n theo m t khuôn th ng nh t, đ dài khn có
th 8 bít ho c 16 bít ho c 32 bít, …
Có th bi u di n s theo d ng d u ph y tĩnh ho c d ng d u ph y ñ ng. Trong ph n
này ta ch xét cách bi u di n s nguyên theo d ng d u ph y tĩnh.
* Bi u di n s nguyên d u ph y tĩnh: S ñư c bi u di n theo khn th ng nh t, bít trái
nh t (bít cao nh t) dùng đ bi u di n d u: d u dương (+) ng v i 0, d u âm (-) ng v i 1.
Các bít cịn l i dùng ñ bi u di n giá tr c a s . Gi s dùng khn 8 bít như sau:
7
6
5
4

3
2
1
0
D u(0 h c 1)

Ph n giá tr

Ví d : Bi u di n s +610 trong khuôn 8 bít. Trư c tiên ph i đ i 610 sang h 2 là 1102 ,
k t qu như sau:
0 0 0 0 0 1 1 0
* Bi u di n s nguyên âm d u ph y tĩnh theo phương pháp bù 2:
Qui t c bi u di n s nguyên âm theo phương pháp bù 2: Trư c tiên bi u di n s
nguyên dương có giá tr tuy t đ i b ng v i s đó trong khn qui ư c, sau đó đ o t ng bít ( 1
đ i thành 0, 0 đ i thành 1), cu i cùng công v i +1 (s gi i thích sau ph n phép c ng trong
h 2).
Ví d : bi u di n s – 6 trong khn 8 bít như sau:
- Bi u di n + 6 :
0 0

0 0 0 1 1 0

- ð o t ng bít:
1 1 1 1 1 0 0 1
- Công +1
0 0 0 0 0 0 0 1
- K t qu - 6 :
1 1 1 1 1 0 1 0
b) ðơn v thơng tin
* BIT là đơn v nh nh t c a thơng tin, nó bi u th m t ph n t nh c a máy tính. Các

thi t b máy tính đ u xây d ng b ng các linh ki n ñi n t ch có hai tr ng thái khác nhau và
đư c mã hoá b ng hai s 0/1 (g i là con s nh phân), n u qui ư c g i tr ng thái này là 1 thì
tr ng thái kia là 0 (thí d cơng t c đi n ñóng=1/ng t=0 ; bóng ñèn sáng=1/t t=0).
11

Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Tin h c ñ i cương --------------------------------------------- 11


Các thơng tin đưa vào máy ph i đư c chuy n hố thành các xung đi n có m c ñi n th
cao (g i là m c Logic1) ho c m c ñi n th th p (m c Logic 0). M i ph n t nh c a máy
tính ch có th đư c thi t l p tr ng thái 1 ho c 0 nên m i ph n t đó g i là m t BIT (Binary
digiT=ch s nh phân).
* BYTE (ñ c là Bai) là m t nhóm 8 BIT. Máy tính dùng 8 ph n t nh đ ghi nh
m t kí t . V y m i kí t ng v i m t BYTE (8 bit). Bít th p nh t có s th t là 0
Ví d : Kí t “A” có mã ASCII 6510 tương ng v i 10000012, ñư c bi u di n trong 1
byte như sau
0 1 0 0 0 0 0 1
* WORD (T ) là m t nhóm g m 2 ho c 4 Byte (v i các máy tính dùng m ch vi x lí
80286 tr v trư c m i t đơn g m 2 Byte, phù h p v i lo i thanh ghi 16 Bit ; v i các máy
tính dùng m ch vi x lí t 80386 v sau m i t kép g m 4 Byte phù h p v i thanh ghi 32
Bit).
* Cũng như các ñơn v ño lư ng khác, ñơn v ño lư ng thơng tin cũng có các đơn v
b i như sau:
1 Bít = 0 ho c 1
1 Byte= 8 Bít
1 Kilobyte (KB) = 210 Bytes= 1024 Bytes
1 MegaByte (MB) = 1024 KB
1 GigaByte (GB) = 1024 MB
1 TeraByte (TB) = 1024 GB
2.5- Chuy n ñ i s gi a các h ñ m

a) Chuy n ñ i s t h ñ m cơ s b sang h 10
* Qui t c: Mu n chuy n ñ i s t h ñ m cơ s b sang h 10 ta dùng công th c (*)
trong m c 2.1 c a chương này như sau:
Nb = anan-1 … a1a0, c1c2 … cm
Nb = an ×bn + an-1×bn-1 +…+ a1×b1 + a0×b0 + c1×b-1+c2×b-2+…+cm×b-m
Ví d 1 : ð i s 1101012 sang h 10, ñây b=2
N10 = 1 × 25 + 1×24 + 0 ×23 + 1×22 + 0×2 + 1 ×20 = 32+16+4+1 = 5310
Ví d 2: ð i s 110101,112 sang h 10
N10 =1 × 25 + 1×24 + 0 ×23 + 1×22 + 0×2 + 1 ×20 + 1×2-1 + 1×2-2 = 52+ 0,5 + 0,25= 52,7510
Ví d 3: : ð i s 10F16 sang h 10, đây b=16
N10 = 1×162 + 0×16 + 15×160 = 256+15 = 27110
b) Chuy n ñ i s t h ñ m 10 sang h ñ m cơ s b
* Chuy n ñ i s nguyên dương t h 10 sang h ñ m cơ s b:
- Qui t c: L y s h 10 chia nguyên liên ti p cho cơ s b, k t qu s trong h ñ m cơ s b là
các s dư c a phép chia l y theo th t ngư c l i ( s dư c a phép chia cu i cùng là s l n nh t).
Chú ý: Chia nguyên liên ti p cho cơ s b có nghĩa là thương c a phép chia trư c l i ñư c
l y chia nguyên ti p cho b. . . và ch d ng l i khi thương = 0.

12

Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Tin h c ñ i cương --------------------------------------------- 12


Ví d 1: ð i s 3010 sang h 2, ta nên t o ra b ng chia nguyên liên ti p ñ theo dõi s dư cho d
dàng như sau
S b chia

S chia (b)

Thương

S dư

30

2

15

0

15

2

7

1

7

2

3

1

3

2

1

1

1

2

0

1

K t qu N2 = 111102
Ví d 2: ð i s 17210 sang h 16, ñây b=16
S b chia

S chia (b)

Thương

S dư

172
16
10
12
10
16
0

10
K t qu N16 = AC16 ( 10 ng v i A, 12 ng v i C )
* Chuy n ñ i ph n l t h 10 sang h ñ m cơ s b :
- Qui t c: L y ph n l nhân liên ti p v i cơ s b, k t qu l y ph n nguyên c a phép nhân
theo ñúng th t th c hi n. N u ph n l b ng 0 thì d ng; n u ph n l khác 0, mu n lây bao nhiêu
ch s ta th c hiên bây nhiêu phép nhân.
Ví d 1: ð i s 6,2510 sang h 2, ñây b=2
610 ñ i sang h 2 là 1102
0,2510 ñ i sang h 2 b ng cách th c hi n phép nhân liên ti p như sau:
0,25 × 2 = 0,50
0,50 × 2= 1,0
Như v y 0,2510 thì h 2 s là 0,012
K t qu 6,2510 ñ i sang h 2 là: 110,012
Ví d 2: ð i s 7, 3710 sang h 2, ñây b=2
710 ñ i sang h 2 là 1112
0,3710 đ i sang h 2 như sau:
0,37 ×2 = 0, 74
0,74 ×2 = 1,48
0,48 ×2 = 0,96
0,96 ×2 = 1,92
Ta d ng 4 phép nhân v i 4 ch s ph n l , như vây 0,3710 sang h 2 là 0,01012
K t qu 7,3710 ñ i sang h 2 là 111,01012
c) Chuuy n ñ i s t h 16 sang h 2 và t h 2 sang h 16
* Chuy n ñ i s t h 16 sang h 2:
- Quy t c: Thay 1 ch s h 16 b ng m t nhóm 4 bít h 2 tương ng.
Ví d : ð i s 105EF16 h 2
N2 = 0001 0000 0101 1110 11112

13

Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Tin h c ñ i cương --------------------------------------------- 13


* Chuy n ñ i s t h 2 sang h 16:
- Quy t c: Thay m t nhóm 4 bít h 2 b ng1 ch s h 16 tương ng, vi c nhóm các bít h 2
đư c th c hi n t ph i qua trái, nhóm cu i cùng khơng đ 4 bit thì s thêm các bít 0 vào trư c. Vì
h 16 dùng đ ghi ñ a ch nên ch dùng các s nguyên không có ph n l .
Ví d : ð i s 11100101011102 sang h 16.
Ta thêm các s 0 vào trư c cho đ các nhóm 4 bít như sau: N2 = 0001 1100 1010 1110
tương ng v i N16 =1CAE16
2.6- Các phép toán trong h 2
a) Phép c ng
* Quy t c c ng 2 bít như sau: Th c hi n theo b ng c ng ( còn g i là b ng chân lý) sau
ñây, trong Carry là bít nh chuy n sang bít cao hơn.
A
B
A+B Carry
0
0
0
0
0
1
1
0
1
0
1
0
1

1
0
1
- Cách th c th c hi n phép c ng hai s h 2 có nhi u bít như sau: đ u tiên c ng t ng
c p bít có cùng th t c a hai s v i nhau, sau đó c ng bít k t qu v a th c hi n v i bít nh
chuy n sang t bít th p hơn.
Ví d :
A =0 0 1 0 1 1 0
B =0 1 0 1 1 0 1
A+B = 1 0 0 0 0 1 1
b) Phép tr
* Quy t c tr 2 bít như sau: Th c hi n theo b ng tr sau đây, trong đó Carry là bít nh
chuy n sang bít cao hơn c a s tr .
A
B
A-B Carry
0
0
0
0
1
0
1
0
1
1
0
0
0
1

1
1
- Cách th c th c hi n phép tr hai s h 2 có nhi u bít ta th c hi n tr t ng c p bít
theo b ng tr trên, làm tương t như trong h 10.
Ví d : A=1101011
B=1001101
A-B=0011110
Cách khác th c hi n phép tr : L y s b tr c ng v i s tr bi u di n d ng s âm.
a- b = a + (-b)

14

Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Tin h c đ i cương --------------------------------------------- 14


Ví d : Th c hiên phép tính 1510 – 610 trong khn 8 bít.
Trong ví d này ph i bi u di n s -610 trong khn 8 bít
( l y k t qu ví d m c 2.4 a)
1510 bi u di n trong khn 8 bít:
0 0 0 0 1 1 1 1

-610 bi u di n trong khn 8 bít :

1 1 1 1 1 0 1 0
K t qu c ng 2 byte trên ( 1510 – 610 ) :
0 0 0 0 1 0 0 1
Khi c ng h 2 ta theo quy t c
cao hơn.

trên, chú ý bít trái nh t là bít d u nên khi c ng khơng nh sang bít

c) Phép nhân
* Qui t c nhân 2 bít: Th c hi n theo b ng nhân sau đây
A
0
1
0
1

B
0
0
1
1

B
0
0
0
1

- Cách th c th c hi n phép nhân hai s h 2 có nhi u bít ta th c hi n tương t như
trong h 10 v i b ng nhân trên, phép nhân ñư c th c hi n k t h p gi a phép d ch trái và phép
c ng.
Ví d : a= 100112 b= 10112 , th c hi n a×b như sau:
10011
× 1011
10011
+
10011

00000
10011
K t qu :
1101 0 0 01
d) Phép chia
Trong ph n này ch xét phép chia nguyên.
* Cách th c hi n: Phép chia ñư c th c hi n tương t như trong h 10.
Ví d : A=1100
B=100
A: B = 11
Cách khác th c hi n phép chia: L y s b chia tr liên ti p cho s chia, n u hi u là s dương
ho c là 0 thì thương đư c c ng v i 1. D ng th c hi n khi hi u là s âm ho c là 0.

15

Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Tin h c đ i cương --------------------------------------------- 15


Ví d : a=1210 b= 610 th c hi n a: b trong h 2 v i khn 8 bít
00001100
a=1210 bi u di n trong khn 8 bít như sau:
11111010
b=610 v y -610 bi u di n như sau:
Th c hi n phép tr liên ti p và cho thương như sau:
Bư c 1: 12=
00001100
thương=0
-6=
11111010
Bư c 2: Hi u

00000110
thương= 0+1=1
-6=
11111010
Hi u
00000000
thương=1 +1=10
V y 00001100 : 00000110 = 10

D ng th c hi n

3- T p và thư m c
3.1- T p ( File)
* ð nh nghĩa t p: T p là t p h p thơng tin có liên quan v i nhau và ñư c lưu tr trong b
nh ngồi, b nh ngồi thơng d ng hi n nay là đĩa t . Các thơng tin ta đưa vào trong máy tính như
chương trình, văn b n, d li u,... ñ u ñư c lưu tr trên ñĩa t dư i d ng t p.
Ví d : M t bài thơ, m t b ng ñi m, m t chương trình đư c lưu tr trên đĩa t dư i d ng t p.
M i t p ñư c ñ t m t tên duy nh t, hai t p trong m t m c khơng đư c trùng tên.
* Tên t p: Tên t p g m hai ph n là tên chính và đi cách nhau b ng d u ch m (.)
- Tên chính là m t nhóm ký t b t kỳ thư ng khơng ch a d u ch m (.), tên chính dùng
đ phân bi t t p, tên t pthư ng ñư c ch n phù h p v i n i dung t p. B t bu c ph i có tên
chính trong tên t p.
- Ph n đi t p ( ph n m r ng t p: Extension) thư ng ch a 3 kí t khơng ch a d u
ch m(.). ði t p đư c dùng đ phân lo i t p. T p không nh t thi t ph i có đi.
Các t p có đi EXE , COM , BAT , PRG ...
là các t p ki u chương trình.
DAT , DBF ...
là các t p d li u
TXT , DOC
là các t p ki u văn b n.

PIC , GIF ...
là các t p ñ ho và nh .
Ví d tên t p : DIEM.DBF ; BAOCAO.DOC ; TINHLUONG.PRG
- Trong tên t p cho phép dùng kí hi u g p (kí hi u thay th ) : d u? thay th cho m t kí
t b t kỳ và d u * thay th cho m t nhóm kí t b t kỳ. Các kí hi u g p này ch dùng trong
m t s l nh như tìm ki m, thay th , xố,…
Ví d : Trong l nh tìm ki m ta mu n tìm các t p có tên là LOP1.DAT, LOP2.DAT,
LOP3.DAT, có th đư c đ t b ng m t tên g p là LOP?.DAT trong đó d u ? đ i di n cho 1 kí
t là 1,2 và 3 đ ng sau ch LOP.
*.DOC là tên nhóm các t p văn b n trong WORD
*.* là tên nhóm đ i di n cho t t c m i t p.
3.2 Thư m c (Directory hay folder)
ð tìm ki m thông tin nhanh và qu n lý t t các t p trên các thi t b lưu tr thơng tin
c a máy tính ngư i ta t ch c thông tin theo thư m c.
* Thư m c là m t ngăn logic ch a t p trong các thi t b lưu tr thông tin c a máy tính
(đĩa t , băng t ho c đĩa CD). Gi ng như m t t ch c thư vi n, các thơng tin cũng đư c s p
x p vào t ng ngăn.
16

Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Tin h c ñ i cương --------------------------------------------- 16


M i thư m c ñư c ñ t m t tên duy nh t và 2 thư m c khơng đư c trùng tên. Tên thư
m c đ t gi ng như ph n tên chính c a t p.
* T ch c thư m c trên ñĩa t : Thư m c ñư c t ch a theo mơ hình phân c p ( mơ
hình cây : TREE): M i ngăn ch a g i là m t thư m c (Directory), ngăn to nh t bao trùm trên
tồn b đĩa g i là thư m c g c (ROOT), trong thư m c g c có ch a các thư m c con ( ngăn
con) và các t p, trong thư m c con l i có ch a các thư m c con c a nó ( thư m c cháu) và các
t p,...
M t mô t ñ y ñ c u trúc c a t ch c thư m c k t thư m c g c ñ n các thư m c

con bên trong g i là cây thư m c (TREE).
Ví d : Thư m c HOCSINH có c u trúc như sau
HOCSINH

KHOI12

LOPA
LOPB

KHOI11

LOPA1
LOPA2

KHOI10

LOPA
LOPB
LOPC

4. Mã hoá
4.1- Khái ni m mã hoá
* Mã hoá là thu t tốn nh m gán cho m i đ i tương m t nhóm s .
Ví d : ðánh s báo danh cho các thí sinh trong phịng thi là mã hố, k t qu là m i thí
sinh s nh n ñư c m t s báo danh, ch c n bi t s báo danh c a thí sinh ta s tìm đư c m i
thơng tin v thí sinh đó. M i trư ng s có cách đánh s báo danh riêng hay cách mã hố riêng.
* Như ph n trên ta ñã bi t các thơng tin trong máy tính đ u đư c bi u di n d ng h
2. Các thơng tin đưa vào máy vi tính bao g m các ch cái la tinh A..Z, a..z, các s 0..9 và các
d u (g i chung là kí t - Character), b ng kí t đó s đư c mã hố tương ng v i m t b ng
mã s . S lư ng các kí t nh hơn ho c b ng 256, n u dùng mã nh phân (s h 2) thì ch c n

dùng khn 8 bít là đ ( có th bi u di n s t 0 đ n 28 = 255). Do v y đ mã hố cho các kí
t đư c đưa vào máy vi tính ngư i ta dùng mã nh phân trong khuôn 8 bít.

17

Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Tin h c đ i cương --------------------------------------------- 17


4.2- Mã ASCII (American Standard Code for Information Interchange)
* B ng mã ASCII là b ng mã chu n c a M và đư c s d ng thơng d ng hi n nay.
Mã ASCII dùng mã nhi phân trong khn 8 bít. B ng mã này đánh s th t cho các kí t như
sau:
Các kí t
Mã s
Các kí t ñi u khi n :
0 ---> 31
Kho ng cách (Space Bar) :
32
D u!"#$%&'() +,-./
33 ---> 47
Các s t 0 ñ n 9 :
48 ---> 57
D u:;<=>?@
58 ---> 64
Các ch cái to A ---> Z :
65 ---> 90
D u[ \ ] ^ _ `
91 ---> 96
Các ch cái nh a --> z :
97 ---> 122

D u { | } ~ <DEL>
123 ---> 127
Các kí t đ c bi t , kí t k khung :
128 ---> 255
đây ta s d ng s h 10 ñ vi t cho g n và d nh , trong máy m i s s ñư c bi u di n
b ng m t nhóm 8 bít trong h 2.
Ví d : Kí t "A" có mã 6510, bi u di n trong máy tính là 0010000012
Kí t "B" có mã 6610, bi u di n trong máy tính là 0010000102
5. ð i s logic
5.1- Khái ni m m nh ñ logic, bi n logic, hàm logic
* M nh ñ logic: M nh ñ logic là m t câu nói ho c câu vi t có tính ch t kh ng đ nh
ho c ph ñ nh m t s ki n. M i m nh đ logic đ u có th đ t đư c câu h i có đúng khơng
ho c có sai không.
- Các câu c m thán, các câu m nh l nh ho c các kh u hi u không g i là m nh ñ logic.
Các câu chung chung ch ng đúng mà cũng ch ng sai cũng khơng g i là m nh đ logic.
Ví d : "Tơi ñã già" ; "Anh A h c gi i" là m nh đ logic
"Hãy làm cho tơi vi c này" khơng ph i là m nh đ logic
"Ơi hơm nay tr i ñ p quá" là câu c m thán khơng g i là m nh đ logic
- M i m nh ñ ch nh n m t giá tr ho c "ñúng" ( TRUE) ho c "sai" (FALSE) tương t
như m t m ch đi n ho c "đóng" ho c "t t". Mơn logic m nh đ khơng quan tâm ñ n câu cú
ng pháp c a m nh đ mà ch xét đ n tính đúng sai c a m nh ñ .
- T các m nh ñ ñơn gi n ta có th xây d ng lên các m nh ñ ph c t p hơn nh các
phép liên k t "Khơng", "Và" , "Ho c"
Ví d : Các m nh ñ ñơn A = "Hà n i đơng dân "
B = "Hà n i có nhi u cây xanh "
X = "An là con li t sĩ "
Y = "An là bơi đ i "
Phép "Và" liên k t A và B cho C = "Hà n i đơng dân và có nhi u cây xanh",
Phép “Không” v i X cho Z= “ Không ph i An là con li t sĩ”.
Phép "Ho c" liên k t X và Y cho Z = “An là con li t sĩ ho c An là b ñ i”

- Các phép "Không", "Và", "Ho c" cùng v i các m nh ñ làm thành m t ñ i s g i là
ñ i s logic hay ñ i s m nh đ
18

Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Tin h c đ i cương --------------------------------------------- 18


* Hai giá tr TRUE ( ñúng) và FALSE ( sai) là 2 h ng logic, v i TRUE > FALSE.
* Bi n logic: Là bi n ch có th nh n 1 trong 2 giá tr logic là ñúng (TRUE) ho c sai
( FALSE).
Ví d : X= "S m là s âm " , trong ví d này X là m t bi n logic vì nó có th nh n giá
tr TRUE ho c FALSE tuỳ theo giá tr c a m, gi s m=-5 thì X nh n giá tr TRUE, n u m=7
thì X nh n giá tr FALSE.
* Hàm logic:
- Nh ng bài toán Logic thư ng ñư c phát bi u dư i d ng các câu nói ho c câu vi t xác
đ nh các yêu c u và các ràng bu c ñ i v i h th ng mà bài toán gi i quy t. Ta có th bi u
di n s liên k t gi a các m nh ñ b ng m t bi u th c Logic ho c ñư c g i là hàm Logic.
- Hàm logic là m t hàm c a các bi n logic. K t qu c a hàm tr v 1 giá tr logic.
Ví d : Bi n X="Sinh viên có h kh u Hà n i"
Bi n Y="Sinh viên có tu i > 20 "
Hàm F= X "và" Y hay F= X AND Y có nghĩa F = "Sinh viên có h kh u Hà n i
và có tu i > 20 ". Như v y ng v i nh ng giá tr X, Y khác nhau thì hàm F s cho các giái tr
khác nhau đư c mơ t theo b ng sau:
X
Y
X AND Y
FALSE FALSE FALSE
FALSE TRUE
FALSE
TRUE

FALSE FALSE
TRUE
TRUE
TRUE
Các giá tr có th c a m t hàm logic đư c bi u di n dư i d ng m t b ng, b ng này ñư c g i
là b ng chân lý. Hàm logic có n bi n thì b ng chân lý s có 2n giá tr có th c a hàm.
5.2- Các tốn t logic cơ b n
Các phép tốn trong đ i s logic g i là các tốn t logic. Sau đây s trình bày 4 toán t logic
cơ b n theo th t ưu tiên c a các toán t , các toán t logic khác đ u có th đư c bi u di n qua 4
toán t cơ b n này.
* Tốn t NOT ( ph đ nh hay đ o)
B ng chân lý:
X
NOT X
FALSE TRUE
TRUE
FALSE
* Toán t AND (và )
B ng chân lý:
X
FALSE
FALSE
TRUE
TRUE

Y
FALSE
TRUE
FALSE
TRUE

X AND Y
FALSE
FALSE
FALSE
TRUE

19

Trư ng ð i h c Nơng nghi p 1 - Giáo trình Tin h c ñ i cương --------------------------------------------- 19


* Toán t OR (ho c )
B ng chân lý:
X
FALSE
FALSE
TRUE
TRUE

Y
FALSE
TRUE
FALSE
TRUE

X OR Y
FALSE
TRUE
TRUE

TRUE

* Toán t XOR (ho c lo i tr )
B ng chân lý:
X
FALSE
FALSE
TRUE
TRUE

Y
FALSE
TRUE
FALSE
TRUE

X XOR Y
FALSE
TRUE
TRUE
FALSE

* Th t ưu tiên c a 4 toán t trên là: NOT, AND, OR, XOR
* Bi u th c logic: Là s k t h p gi a các h ng logic, bi n logic, hàm logic và các
toán t logic. K t qu c a bi u th c logic là 1 h ng logic ( TRUE ho c FALSE).
Có th tính gía tr c a bi u th c logic theo th t sau:
- Thay giá tr vào các bi n n u có.
- Th c hi n các phép tính s h c, các phép tính so sánh n u có.
- Th c hi n các toán t logic theo thư t ưu tiên đã nêu.
Các phép tính s h c và phép so sánh các s ta ñã bi t, chú ý hơn v so sánh 2 xâu kí

t .
* So sánh 2 xâu kí t : Khi so sánh 2 xâu kí t ta ti n hành so sánh mã ASCII c a t ng
c p kí t tương ng t 2 xâu, k t qu c a phép so sánh theo 3 trư ng h p sau:
- N u g p m t c p có mã khác nhau thì xâu ch a kí t có mã nh hơn là xâu nh hơn.
- N u hai xâu có t t c các c p kí t có mã b ng nhau thì 2 xâu b ng nhau.
- N u trong qúa trình so sánh m t xâu đã h t các kí t , m t xâu v n cịn kí t thì xâu ít
kí t hơn là xâu nh hơn.
Ví d : “ABCD” < “AX”
“ABCD” = ”ABCD”
“ABC” < ”ABCDE”
Ví d : Tính giá tr bi u th c logic sau
(“AB” > “1234”) OR ( sinx >2) AND NOT ((X2 +Y2+ 2XY) ≥ 0 )
= TRUE OR FALSE AND NOT TRUE
= TRUE OR FALSE AND FALSE
= TRUE OR FALSE = TRUE

20

Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Tin h c đ i cương --------------------------------------------- 20


Bài t p chương I
Bài 1: Chuy n ñ i s trong các h ñ m
a, Chuy n 3310 , 3510 sang s h 2,h 16
b, Chuy n 101110012, 10011012 h 10, h 16
c, Chuy n 20A16, 3EB16 sang h 2, h 10
Bài 2: Th c hi n các phép tính trong h 2
a, x=3610, y=1810 Tính x+y, x-y, x*y, x/y
b, x=2010, y=510 Tính x+y, x-y, x*y, x/y
Bài 3: Tính giá tr c a các bi u th c logic sau

a, NOT (LOAI < 'C') AND ( GIA >= 500000) OR (LOAI <= 'B') AND (GIA <=200000)
Tính khi : 1- LOAI='D' , GIA= 500000
2- LOAI='A' , GIA= 300000
3- LOAI='B' , GIA= 100000
b, NOT (DT>8) AND (KV=3) AND (DIEM>=16) OR (DT>8) AND (KV=1) AND
(DIEM>=15)
Tính khi : 1- DT=6, KV=3, DIEM=17
2- DT=9, KV=1, DIEM=16
3- DT=6, KV=3, DIEM=15
c, (TEN='H*' ) AND (TINH='T*') OR NOT(TEN='D*') AND (TINH < > 'H*')
Chú ý: D u * thay cho m t dãy kí t b t kỳ.
Tính khi : 1- TEN='HA' , TINH= 'THAI BINH'
2- TEN='DUNG', TINH=' HA NOI'
3- TEN='MAI', TINH='THAI NGUYEN'
d, (SIN2 X <2) OR NOT( 'ABC' > 'AXY') AND ( (X+Y)2 ≥ 2XY )
e, ( ( COS X + SIN X ) > 2 ) OR ( 'ABC' < 'XY' ) AND NOT ((3<7) = (‘1’>’a’) )
f, NOT ((lg100 + 1!) >2) AND ((3!+2)<6) AND NOT ((‘123’<'ABC') > (‘abc’<’ABC’))

Câu h i ôn t p chương I
1. Tin h c là gì?
2. Trong máy tính dùng các h ñ m nào?
3. Bi u di n s trong máy tính như th nào?
4. Trình bày các đơn v thơng tin s d ng hi n nay.
5. Trình bày cách chuy n ñ i s gi a các h đ m.
6. Trình bày các phép tính trong h 2.
7. Trình bày cách đ t tên t p, tên thư m c.
8. B ng mã thông d ng trong tin h c hi n nay là b ng mã nào? Trình bày v b ng mã đó.
9. Trình bày các toán t logic cơ b n theo th t ưu tiên.
10. Trình bày cách so sánh 2 xâu kí t .
21

Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Tin h c đ i cương --------------------------------------------- 21


CHƯƠNG II: C U TRÚC MÁY VI TÍNH
ð s d ng t t máy vi tính ph c v cho chun mơn c a mình trư c tiên ph i hi u
ch c năng và c u t o c a máy vi tính. ðây là m t giáo trình Tin h c d y cho sinh viên không
ph i chun ngành Tin h c do đó khơng đi sâu vào c u t o chi ti t máy vi tính mà ch gi i
thi u c u trúc c a máy vi tính hay các kh i chính c a máy vi tính. Chương này cung c p các
ki n th c chính như sau: Ch c năng và sơ đ c u trúc c a máy vi tính, CPU, b nh , các thi t
b ngo i vi, cách t ch c m t phòng máy.
1- Ch c năng và sơ ñ c u trúc c a máy vi tính
1.1- Ch c năng c a máy vi tính
Máy vi tính là máy vi đi n t ho t đ ng theo chương trình và có các ch c năng cơ b n
sau đây:
* Ti p nh n thơng tin vào và đưa thơng tin ra ( Vào / Ra : Input / Output). V i ch c
năng này ngư i s d ng giao ti p ñư c v i máy vi tính.
* X lý thơng tin hay bi n đ i thơng tin, đây là ch c năng quan tr ng nh t c a máy vi
tính, th c hi n nhi m v t ñ ng hố x lý thơng tin thay cho con ngư i.
* Lưu tr thông tin. Các thông tin s d ng trên máy vi tính n u c n s đư c lưu tr ñ
trao ñ i và s d ng cho nhi u l n sau.
1.2- Sơ ñ c u trúc máy vi tính
ð đ m nh n đư c các ch c năng cơ b n trên, máy vi tính đư c thi t k v i các kh i chính
theo sơ đ c u trúc sau (Hình 1.2)

Ngư i
s d ng

ðơn v vào
(Input)

B nh
(Memory)

ðơn v ra
(Output)

ðơn v tính tốn s h c
và logic (ALU)

ðơn v đi u khi n
(Control unit )
Hình 1.2
Trong sơ đ trên dùng 2 kí hi u:
Tín hi u thơng tin
Tín hi u đi u khi n
22

Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Tin h c đ i cương --------------------------------------------- 22

Ngư i s
d ng


* Các tín hi u thơng tin t ngư i s d ng qua đơn v vào ( bàn phím, chu t, ñĩa,...)
ñư c ñưa vào b nh , t b nh các thơng tin đư c chuy n vào đơn v tính tốn s h c và
logic đ x lý, x lý xong k t qu ñư c chuy n vào b nh , t b nh chuy n ñ n ñơn v ra
( màn hình, máy in, máy v , ...) và t i ngư i s d ng.
* Các tín hi u đi u khi n đư c thi t l p gi a ñơn v ñi u khi n và các kh i khác trong
dàn máy vi tính đ chuy n các tín hi u đi u khi n c a ñơn v ñi u khi n t i các kh i khác và

chuy n các tín hi u ph n h i t các kh i khác v ñơn v ñi u khi n.
* Các kh i trong máy vi tính đư c n i v i nhau b ng các cáp truy n d n ( BUS), g m
3 lo i cáp đó là cáp ñ a ch (Bus Address), cáp D li u (Bus Data) và cáp ñi u khi n (Bus
Control).
* Trong máy vi tính 2 kh i quan tr ng nh t là đơn v tinh tốn s h c và logic, ñơn v
ñi u khi n n m trong cùng m t v c a m ch vi x lí (Micro Processor), ñư c g i là ñơn v
x lý trung tâm (CPU : Central Processor Unit) hay b vi x lý(Micro Processor).
* CPU và b nh n m trong thân máy. ðơn v vào/ ra n m bên ngoài máy ñư c g i
chung là thi t b ngo i vi, ngày nay các thi t b ngo i vi c a máy vi tính r t phong phú và đa
d ng.
* Ngồi các kh i cơ b n k trên, đ cho máy vi tính ho t đ ng c n có m t b ngu n
n i v i máy.
2- Các b ph n cơ b n c a máy vi tính
2.1- B x lý trung tâm(CPU: Central Processor Unit )
a) Ch c năng c a CPU
CPU là b ch huy c a máy vi tính, có các ch c năng sau:
- Th c hi n vi c nh n l nh, gi i mã l nh và ñi u khi n các kh i khác th c hi n l nh.
- Th c hi n các phép tính s h c, logic và các phép tính khác.
- Sinh ra các tín hi u đ a ch trên máy.
b) C u t o c a CPU
CPU bao g m các ph n sau:
* ðơn v ñi u khi n (Control unit): Th c hi n vi c nh n l nh, gi i mã l nh và ñi u
khi n các kh i khác th c hi n l nh và sinh ra các tín hi u ñ a ch trên máy ñ qu n lý b nh .
* ðơn v tính tốn s h c và logic (Arithmeric – Logic Unit): Bao g m các vi m ch
tính đ th c hi n các phép tính s h c, logic và các phép tính khác.
* Thanh ghi (Register) là m t c u trúc g m 16 bít (ho c 32 bit) nh li n k nhau ñư c
thi t l p ngay trong m ch vi x lý. Các thanh ghi này ñư c phân thành 4 nhóm theo m c đích
s d ng sau:
- Nhóm 1: 4 thanh ghi đa năng kí hi u là AX,BX,CX,DX ñư c s d ng cho nhi u m c
đích khác nhau.

- Nhóm 2: 4 thanh ghi đ a ch ño n (Segment) b nh , thanh ghi CS (Code segment)
ch a ñi c ch ño n mã l nh, thanh ghi DS (Data Segment) ch a ñ a ch ño n d li u, thanh
ghi SS (Stack Segment) ch a ñ a ch ño n ngăn x p, thanh ghi ES (Extra Segment) ch a ñ a
ch ño n d li u m r ng.
- Nhóm 3: 5 thanh ghi ñ a ch tương ñ i (offset), thanh ghi IP (Instruction Pointer) tr
t i ô ch a l nh trong ño n CS; thanh ghi SI (Source Index) tr t i ô ch a d li u ngu n trong
23

Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Tin h c đ i cương --------------------------------------------- 23


ño n DS, Thanh ghi DI (Destination Index) tr t i ơ ch a d li u đích trong đo n DS, Thanh
ghi SP (Stack Pointer) tr t i ô ch a d li u trong ño n ngăn x p SS và thanh ghi BP (Base
Pointer) tr t i ô d li u trong ño n ch a d li u m r ng ES.
Nhóm 4: 1 thanh ghi c (Flag) ñ ghi các tr ng thái (ta g i là c ) x y ra trong các
phép toán s h c.
2.2- B nh ( Memory)
B nh hay còn g i là b nh trong ( b nh ) chính c a máy vi tính.
* Ch c năng c a b nh : B nh dùng ñ ch a các thơng tin c n thi t như chương
trình, d li u trong q trình máy ho t đ ng.
* T ch c c a b nh :
- Các thông tin ñư c c t trong b nh dư i d ng mã nh phân ( các bít 0 ho c 1).
- M t nhóm các bít có th là 16 bít ho c 32 bít,... g i là m t ơ nh . M i ơ nh đư c
đánh m t s th t trong h 16 g i là đ a ch c a ơ nh . Thơng tin ghi bên trong ô nh là n i
dung c a ơ nh . Dùng đ a ch đ truy nh p vào ơ nh đ đ c n i dung ho c ghi nơi dung vào
ơ nh .
- Kích thư c c a b nh hay dung lư ng c a b nh là s lư ng thông tin mà b nh
có kh năng ch a đư c, thư ng dùng ñơn v MB ho c GB.
* Phân lo i b nh : Theo tính ch t thơng tin ch a trong b nh ngư i ta chia thành b
nh ROM và RAM.

- ROM ( Read Only Memory): là b nh c ñ nh cho phép ch ñ c thơng tin mà khơng
ghi thơng tin vào đư c. ROM là b nh c ng do hãng ch t o cài đ t s n các chương trình
bên trong, bao g m các chương trình ki m tra và các chương trình cơ s c t lõi nh t c a máy
vi tính. Các thơng tin trong ROM s khơng b m t ñi khi ta t t ngu n c a máy.
- RAM (Random Access Memory): Là b nh m m, có th thay đ i, truy nh p m t
cách ng u nhiên. RAM làm t các m ch vi m ch (g i là Chip nh ). RAM dùng đ ghi
chương trình c a h đi u hành n p vào t ñĩa kh i ñ ng, chương trình và d li u c a ngư i s
d ng. Có th đ c và ghi thơng tin vào RAM. Thông tin trong RAM s b m t ñi khi ta t t
ngu n c a máy, do v y ta ph i lưu tr thông tin ra b nh ngoài.
2.3- Thi t b ngo i vi
a) Bàn phím (Keyboard)
* Bàn phím là thi t b vào thơng d ng c a máy vi tính. Dùng bàn phím có th đưa vào
máy các l nh đi u khi n, chương trình, d li u.
* Nguyên t c c a bàn phím: n m t phím thì gây ra s ti p ñi n gi a m t dây d c và
m t dây ngang t o ra m t xung ñi n , xung ñi n này qua chương trình đi u khi n bàn phím s
đưa vào máy mã ASCII c a kí t c a phím đó.
* Bàn phím g m 5 khu v c sau:
- Khu phím máy ch g m các phím ch , phím d u và phím s như các phím trên bàn
phím máy ch trong đó có phím cách (Space bar)
- Khu phím ch c năng F1,F2,..F12 có tác d ng th c hi n m t ch c năng hoàn ch nh
nào đó khi ta gõ phím đó, tác d ng c a nó đư c cài đ t tuỳ theo chương trình. Thí d
DOS dùng phím F1 đ nh c l i t ng kí t c a câu l nh v a gõ trư c, F3 ñ nh c l i toàn b
câu l nh v a gõ.
- Khu v c phím s
bên ph i bàn phím
24

Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Tin h c đ i cương --------------------------------------------- 24

- Khu phím d ch chuy n con tr màn hình g m các phím d ch lên, d ch xu ng, d ch trái,
d ch ph i, d ch v đ u màn hình (Home), d ch xu ng cu i (End), d ch lên m t trang (PgUp),
d ch xu ng m t trang (PgDn), D ch trái và xố (Back space), phím TAB d ch con tr ñi m t
kho ng 8 c t (g i là m t tab)
- Khu phím đi u khi n:
ESC đ thốt ra kh i chương trình ho c l nh ñang th c hi n
CapsLock ñ chuy n ñ i thư ng xuyên ki u ch nh sang to và ngư c l i
Shift có tác d ng chuy n t m th i ch to thành nh ho c ngư c l i khi đè gi
phím đó và gõ ch . V i các phím có 2 kí t thì n u gõ đư c kí t dư i, n u đè shift và gõ
thì cho kí t trên.
Insert - chèn kí t vào v trí con tr
Delete - xố kí t t i v trí con tr
Print Screen - In màn hình
Scroll Lock - b t ho c t t tr ng thái cu n màn hình
Pause/Break - Ch ho c ng t chương trình
Ctrl và Alt dùng ñ m r ng ch c năng c a bàn phím.
Num Lock - đ kích ho t bàn phím s , bàn phím s
Num Lock sáng.

ch có tác d ng khi nào đèn

b) Màn hình ( Display)
* Màn hình là thi t b ra thông d ng t i thi u c a may vi tính. Các kí hi u ta gõ vào t
bàn phím, các k t qu x lý, các thơng báo c a máy vi tính đ u đư c hi n ra trên màn hình.
* Màn hình có c u t o v t lý gi ng như m t màn hình vơ tuy n thơng thư ng cũng
g m có ng phóng tia đi n t , m ch quét ngang và quét d c, tia đi n t đ p vào màn hình t o
thành m t ñi m sáng, b ñi u khi n CRT t o tín hi u b t ho c t t tia đi n t theo tín hi u l y
ra t b nh màn hình 1 hay 0, tia ñi n t quét t trái sang ph i t o thành m t dòng, t dòng
trên cùng xu ng dòng dư i cùng t o thành m t mành. T n s quét mành b ng 60Hz nghĩa
là trong 1 giây đ ng h màn hình đư c làm m i l i t ñ u 60 l n, th i gian h i d c ñ tia

đi n t chuy n v góc trái trên cùng là 1,25ms
* Có 2 ki u màn hình: ki u màn hình văn b n và màn hình đ ho :
- Màn hình văn b n (Text mode) đư c phân thành 2 ch ñ : 80 c t ( kí t ) 25 dịng là
d ng chu n ho c 40 c t ( kí t ) 25 dịng.
- Màn hình ð ho (Graphic Mode) đư c thi t k g m nhi u ñi m sáng (Pixel) theo
hai chi u ngang và d c. Màn hình đ ho ñư c phân thành nhi u ch ñ khác nhau tuỳ theo
ñ phân gi i, ch ng h n chi u ngang 640 pixel chi u d c 200 pixel (640x200), 640x350,
640x480, 1024x768 . Màn hình càng có đ phân gi i cao thì hình nh càng min.
- M u c a màn hình đư c t o ra b i s pha tr n c a 4 y u t sau: 3 m u cơ b n là ñ
(Red), xanh lá cây (Green), xanh da tr i (Blue) và ñ chói. V i t h p c a 3 m u cơ b n
đ chói khác nhau c a t ng m u mà máy tính có th t o ra t i 256 m u khác nhau.
c) ñĩa và ñĩa t
ñĩa và ñĩa t là thi t b vào / ra : Có th đ c thơng tin t đĩa t và ghi thơng tin vào
đĩa t .
* đĩa là kh i hình ch nh t có ch a các thi t b và linh ki n ñ làm vi c v i đĩa t .
Máy vi tính có 2 lo i đĩa t là đĩa c ng (Hard Disk/ Fixed Disk) và ñĩa m m (Soft
Disk/Flopy Disk).

25

Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Tin h c đ i cương --------------------------------------------- 25