Tiểu luận tìm hiểu thành hoàng làng trong làng xã nông thôn việt nam

Tiểu luận

Tìm hiểu thành hồng làng trong làng
xã nơng thơn Việt Nam

1


Ở làng các làng xã, nông thôn Việt Nam, Thành Hoàng là một niềm tin
thiêng liêng, một chỗ dựa tin Thần cho cộng đồng từ bao đời nay. Thờ cúng
Thành Hồng cũng giống như Thờ cúng tổ tiên, nó mang đậm dấu ấn tâm
linh và Thể hiện quan niệm “ uống nước nhớ nguồn” của người dân Việt
Nam.
Thành Hoàng xuất phát từ chữ Hán: Thành là cái thành, hoàng là cái hào bao
quanh cái thành; và khi ghép chung lại thành một từ dùng để chỉ vị thần coi
giữ, bảo trợ cho cái thành.
Tục thờ thành hoàng ở nước ta là do ảnh hưởng từ văn hóa Trung Hoa
truyền sang từ thời Đường. Sau khi du nhập vào làng xã Việt Nam đã nhanh
chóng bám rễ vào trong tâm thức người nông dân Việt, trở nên hết sức đa
dạng và phong phú. Tuy nhiên giữa Thành Hoàng Việt Nam và Thành
Hồng Trung Quốc có những điểm tương đồng và khác biệt hết sức rõ nét.
Vì vậy, muốn biết rõ hơn những điểm tương đồng và khác biệt ấy thì chúng
ta hãy cùng nhau so sánh hai Thành Hoàng trên.
- Đầu tiên ta cùng tìm hiểu những nét tương đồng.
+Thành Hồng xuất phát từ tín ngưỡng Đơng Nam Á và có màu sắc của nho
giáo. Hình ảnh của thế giới các thần ở làng giống như hình ảnh chế độ hào
mục, khơng có ai nắm quyền tuyệt đối mà có một tập thể ( tứ pháp, tứ phủ,
nhiều thành phần)
+ Thành Hoàng của Trung Quốc và Việt Nam đều thờ nhân thần và nhiên
thần (có cơng) và đều có thần tích để ban sắc phong.
2

+ Có Thành Hồng chung cho cả nước
Ví dụ: ở Trung Quốc có thần Thủy Dung trong Bát Lạp
Ở Việt Nam : thờ thần Thánh Gióng, thần Tản Viên…
+ Thành Hồng là nơi bảo vệ cho thủ đơ cho dân chúng trong thủ đô ấy,
đồng thời nơi đây cũng diễn các hoạt động lễ hội và cúng bái bái Thành
Hoàng
+ Nội dung lễ tiết cúng bái đều hướng vào mục đích đền ơn, tưởng niệm và
ước vọng cuộc sống thanh bình và no đủ ( được tổ chức rất nghiêm túc).
+ Lễ hội thường tổ chức vào mùa xuân
+ Thành Hồng do nhà nước tơn vinh và là Thành Hồng của một thủ phủ
+ Đình làng hay miếu đều là nơi hội tụ văn hóa ( cái gì trang trọng, uy nghi
đẹp đẽ, rộn ràng đều tập trung ở đó).
+ Nơi thờ tự Thành Hoàng đều là những nơi trang nghiêm và được xây dựng
khá quy mơ
+ Thành Hồng Trung Quốc và Thành Hồng Việt Nam đều có quy định
ngặt nghèo bắt phải kiêng tên thành hoàng.
+ Ta thấy tên gọi và tính chất của Thành Hồng Trung Quốc là thần bảo và
thành trì (thành có hào) và thờ gắng liền với Thành hào ở kinh đô Bá Vương
Và kinh đô các nước chư hào. Khi du nhập vào nước ta vẫn giữ nguyên tính
chất là thần bảo hộ thành hào ở các lỵ sở chình quyền cấp tỉnh.
+ Thành hồng nước ta và Thành Hồng Trung Quốc có hai chức năng: Hộ
Quốc, Tí Dân. Chức năng Tí Dân là chức năng cơ bản vì đó mà dân làng thờ.
Thần làng phị hộ nhân dân, đem lại mưa thuận gió hồ, xã hội an ninh,
khơng bị tai ương thiên tai địch hoạ. Chức năng Hộ Quốc là đại diện cho vua
cai trị các thần làng và nhân dân, tham gia chống ngoại xâm, bảo vệ độc lập
dân tộc. Tiêu chuẩn phong thành hoàng trước tiên là “Hộ Quốc” tức bảo vệ
quốc gia, là chống xâm lăng và bảo vệ ngôi vua.
3

- Điểm khác biệt giữa thờ Thành Hoàng Việt Nam và Thành Hoàng
Trung Quốc.

Thành Hoàng Trung Quốc :
+ Thời gian ra đời
Danh từ Thành Hoàng là của

Thành Hoàng Việt Nam :

Trung Quốc dùng vào thế kỷ VI

Xuất hiện vào thời nhà Đường

thứ V trước công nguyên (vào thời

năm 833. Thái thú nhà Đường là

nhà Chu)

Ly Nguyên Gia đã phong cho Tơ
Lịch làm Thành Hồng.

+Nguồn gốc xuất thân:
Thành Hồng Trung Quốc phải là
nam giới vì khí dương là biểu
trưng cho sức mạnh của mn lồi,

Ở Việt Nam khơng phân biệt nam

mn vật có xuất thân huyền bí.

hay nữ, có nguồn gốc chủ yếu là

Người Trung Quốc thờ Thành

“nhân thần” đó là những vị anh

Hồng có nguồn gốc tuyệt đại là

hùng dân tộc có cơng chống giặc

lực lượng “ nhiên thần” đó là

ngoại xâm

những vị thần đất cai quản khu vực

Ví dụ: Hưng Đạo Vương Trần

mà họ sống. Những lực lượng này

Quốc Tuấn, Hai Bà Trưng, Trần

là siêu nhiên chứ không phải là

Hưng Đạo, Nguyễn Trãi…

nguồn gốc là những người đã từng

Những “ nhân thần” có cơng

sống ( vơ nhân xưng).

chống giặc cướp bảo vệ làng xã
hoặc những người có cơng trong
việc truyền bá các ngành nghề cho
dân làng.
Ví dụ: Trạng Bùng Khắc Hoang…
4


Ngồi ra cịn thờ những người

Theo quan niệm của ngươi Trung

được dân làng nể sợ nghĩ rằng khi

Quốc Thành Hoàng là khiến trúc

họ chết đi sẽ chi phối đến cộng

bảo vệ đất đai ( thành trì) Thành

đồng.

Hồng của Trung Quốc từ xưa đến

Ví dụ: Đình thờ những người vốn

nay đều gắn với thành trì. Thành

là trẻ con, ăn mày, ăn trộm…

Hoặc ơng tổ của một họ nào đó có
cơng khai phá đất đai lập nên làng
xã đó
Bên cạnh đó làng Việt Nam cũng
thờ “nhiên thần” nhưng không
giống Trung Quốc . Các nhiên thần
Việt Nam chủ yếu là các hiện
tượng tự nhiên
Ví dụ: thần mây, mưa, sấm, chớp,
gió…
Thần cây và núi, các vị trí đặc biệt
đối với phát triển kinh tế ( Mẫu
Liễu Hạnh).
Thờ Thành Hoàng là người nước
ngoài (các vị tổ sư)
Ví dụ: làng Bát Tràng (Gia Lâm)
thờ Kỷ Tín.
Thờ Thành Hồng sống
Ví dụ: Hồng Cao Khải, Nguyễn
Đình Cận

+ Quan niệm về thờ Thành
Hoàng
5

Thành Hồng Việt Nam là vị thần

Hành chính đều có thành bao bọc.

che chở cho một làng. Định đoạt

Bên ngoài thành là hào sâu, nhằm

phúc họa cho làng đó.

Tằng cường bảo vệ thành, gọi là
Hoàng. Miếu Thành Hoàng được

Hoàng là vị thần bảo vệ, chứ
không phải là thần trừng phạt hay
phá hoại.
+ Cơ sở thờ tự
Chủ yếu thờ trong những ngơi nhà

Chủ yếu được thờ ở đình làng , thờ

đất (nhà trệt- tức nhà có nền đất),

ở nghè làng và miếu, đặt trên đất

được gọi là miếu có quy mơ lớn.

làng ấp khơng có thành hào bao

Có thành hào bao quanh.

quanh, mà chỉ có lũy tre làng che
chở, (có nguồn gốc từ những ngôi
nhà sàn người việt). Điều này thể
hiện những ngơi đình cổ nhất nước
ta đều có cấu trúc nhà sàn.
Ví dụ: Đình ở Phú Thọ, Vĩnh
Phúc, Hà Tây và đặc biệt ở đình

+ Địa bàn phân bố

Đình Bảng ( Bắc Ninh).

Chỉ có những nơi thành trị. Thành

Ở nước ta ngoài thờ ở cấp huyện

Hoàng Trung Quốc chủ yếu thờ ở

thì đình làng phân bố ở nơng thơn,

cấp huyện. Tỉnh, kinh đô

nơi ngự trị kết cấu làng, xã, bản.

+ Cảnh quan kiến trúc
Ở Trung Quốc thời xưa, nơi đóng
Đơ, nơi đặt thủ phủ, các đơn vị
6

Sân đình nào cũng rộng, thường có

thành hồng bảo vệ vua chống

giếng nước, có cây cổ thụ, phần

nhân dân.

lớn là cây đa.
Nơi tọa lạc của đình là nơi quang

Hoặc là nơi trung tâm của làng,

đảng, rộng rãi nhưng có cây cối

thuận đường nối với các giáp các

um tùm gần núi đồi, sông biển.

ngõ, các thôn.

Xây dựng theo kiểu “ thượng

+Là thần che chở cho một làng có

uyển” của vua chúa thời xưa.

thể xuất phát từ chữ “m làng” của

người miền núi như Trần Ngọc
Thêm đã nói. Được vua phong
thượng đẳng thần, trung dẳng thần

+Khái niệm về Thành Hoàng :

và hạ đẳng thần. Cịn thành hồng

Là thần làm chủ một thành và thể

Việt Nam là vị thần làng vốn do

chế này do triều đình đặc ra.

dân làng suy tơn, vì có cơng với
làng, về sau triều đình phong kiến

+Thành hồng Hán là vị thần bảo

lợi dụng uy tín của thần làng mà

hộ một ngôi thành giúp cho quan

phong một vị làm thành hoàng đại

binh đồn trú chống kẻ địch tấn

diện cho vua cai quản các thần và

công chiếm thành. Kẻ địch thường

dân chúng trong làng.

là nông dân khởi nghĩa, như vậy

7


+Về tên gọi: điểm khác biệt đáng chú ý nhất là tên gọi Thành Hồng. Thần
làng ấp Việt Nam khơng phải là thần bảo vệ thành hào của làng ấp ( làng ấp
Việt Nam khơng hề có thành hào bảo vệ) mà thần hộ mệnh hay thần phúc,
bảo hộ sinh mệnh, đem lại hạnh phúc cho mỗi cộng đồng người làng ấp.
Thần làng người Việt Nam là một vị thần được dân thờ từ trước, sau đó
được vua phong tước với chức danh Thành Hoàng. Như vậy, vị thần bảo hộ
làng khốc lên tín ngưỡng Trung Quốc, hay nói một cách khác, thần bảo hộ
làng về mặt văn hóa đã bị Hoa hóa mang chức danh thành hồng. Chính vì
thế nên Thành Hoàng Trung Quốc chuyển sang Việt Nam lại trở thành
Thành Hoàng làng.
Thành Hoàng làng và Thành Hoàng Trung Quốc khác nhau ở điểm rất rõ đó
là:
- thứ nhất: Thành Hồng làng Việt Nam khơng có thành và hào cần
bảo vệ
- thứ hai: Thành Hồng Việt Nam khơng vơ nhân xưng, mà thần được
thờ đều có nhân xưng cụ thể: Bà Trưng, Bà Triệu… các tổ nghề thủ
công cũng đều có tên
- thứ ba: Thành Hồng Việt Nam khơng hề do vua ban xuống mà Vua
chỉ phong tước cho thần làng ấp, đã được dân thờ cúng từ trước.
Và một điều quan trọng là thần làng Việt Nam phải gọi là thần Thành Hồng
làng mới đúng. Với mơ hình văn hóa Việt Nam là nhà- làng- nước, thì trong
tín ngưỡng thờ thần cũng thể hiện rất rõ mơ hình đó.

- Do ảnh hưởng của Phật Giáo, đạo giáo nên ta thấy một số làng thường suy
tơn Thành Hồng làng là thánh, một kiểu như phật, chúa chứ không phải
thần như sắc phong của triều đình.

8


Vậy từ những vấn đề phân tích trên tuy chưa phản ánh hết được việc thờ
cúng Thành Hoàng Việt Nam và Thành Hoàng Trung Quốc, nhưng đã giúp
chúng ta phần nào hình dung được quá trình hình thành, phát triển, cũng như
cách thức thờ cúng Thành Hoàng ở mỗi quốc gia. Mặc dù Thành Hoàng Việt
Nam ra đời sau và ít nhiều mang ảnh hưởng của tín ngưỡng Trung Hoa
nhưng nó vẫn giữ được những nét khác biệt đáng kể, mang đậm bản sắc văn
hóa bản địa. Chính vì thế dù trãi qua bao năm tháng thì việc thờ cúng Thành
Hồng vẫn cịn tồn tại và phát triển đến ngày nay. Đây là một giá trị truyền
thống không thể bị lãng quên.

9