(Luận Văn Thạc Sĩ) Thực Hiện Chính Sách Xây Dựng Đời Sống Văn Hóa Cơ Sở Ở Huyện Chương Mỹ, Thành Phố Hà Nội.pdf

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

PHẠM THỊ MAI HƯƠNG

THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG
VĂN HÓA CƠ SỞ Ở HUYỆN CHƯƠNG MỸ,
THÀNH PHỐ HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CƠNG

HÀ NỘI, 2020

ộ


VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

PHẠM THỊ MAI HƯƠNG

THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG
VĂN HÓA CƠ SỞ Ở HUYỆN CHƯƠNG MỸ,
THÀNH PHỐ HÀ NỘI

Ngành: Chính sách cơng
Mã số: 8 34 04 02

LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CƠNG

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC

PGS.TS TRẦN THỊ AN

HÀ NỘI, 2020


LỜI CAM ĐOAN
Đề tài nghiên cứu “Thực hiện chính sách xây dựng đời sống văn hóa cơ sở
ở huyện Chương Mỹ, thành phố Hà Nội” là cơng trình tổng hợp tư liệu, là kết quả
của sự nỗ lực, cố gắng tìm tịi, nghiên cứu của riêng tơi dưới sự hướng dẫn khoa học
của PGS.TS Trần Thị An. Tôi xin cam đoan, các số liệu, kết quả nghiên cứu của
luận văn này là trung thực, có xuất xứ rõ ràng và chưa hề được cơng bố trong bất cứ
cơng trình nào. Nếu có gì sai sót tơi xin hồn tồn chịu trách nhiệm.
Hà Nội, tháng 7 năm 2020
Tác giả luận văn

Phạm Thị Mai Hương


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH XÂY
DỰNG ĐỜI SỐNG VĂN HĨA CƠ SỞ...................................................................8
1.1. Những vấn đề chung về xây dựng đời sống văn hóa cơ sở .........................8
1.2. Nội dung cơ bản về thực hiện chính sách xây dựng đời sống văn hóa
cơ sở..................................................................................................................17
1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện chính sách xây dựng đời
sống văn hóa cơ sở ..........................................................................................24
Chương 2: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH XÂY DỰNG ĐỜI
SỐNG VĂN HÓA CƠ SỞ Ở HUYỆN CHƯƠNG MỸ ........................................27
2.1. Khái quát về huyện Chương Mỹ ............................................................... 27

2.2. Tình hình thực hiện chính sách xây dựng đời sống văn hóa cơ sở ở
huyện Chương Mỹ ............................................................................................ 29
2.3. Đánh giá chung ..........................................................................................37
Chương 3: GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH
XÂY DỰNG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA CƠ SỞ Ở HUYỆN CHƯƠNG MỸ ........61
3.1. Định hướng tăng cường thực hiện chính sách xây dựng đời sống văn
hóa cơ sở ở huyện Chương Mỹ đến năm 2025.................................................61
3.2. Mục tiêu phấn đấu thực hiện chính sách xây dựng đời sống văn hóa
cơ sở ở huyện Chương Mỹ trong thời gian tới .................................................62
3.3. Một số giải pháp tăng cường thực hiện chính sách xây dựng đời sống
văn hóa cơ sở ở huyện Chương Mỹ .................................................................63
KẾT LUẬN ..............................................................................................................79
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................81


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Chữ viết tắt

Từ và cụm từ được viết tắt

BCĐ

Ban Chỉ đạo

BCH

Ban Chấp hành

CNH – HĐH

Công nghiệp hóa - Hiện địa hóa

GĐVH

Gia đình văn hóa

HĐND

Hội đồng nhân dân

LVH

Làng văn hóa

MTTQ

Mặt trận Tổ quốc

Nxb

Nhà xuất bản

PGS.TS

Phó Giáo sư, Tiến sĩ

TDPVH

Tổ dân phố văn hóa

UBND

Ủy ban nhân dân

VHTT&DL

Văn hóa, thể thao và Du lịch


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1:

Bảng tổng hợp kết quả xây dựng gia đình văn hóa giai
đoạn 2015 - 2019...........................................................

Bảng 2.2:

Bảng tổng hợp kết quả xây dựng làng văn hóa giai
đoạn 2015 - 2019...........................................................

Bảng 2.3:

39

Bảng tổng hợp kết quả xây dựng Tổ dân phố văn hóa giai
đoạn 2015 - 2019..................................................................

Bảng 2.4:

38

40

Bảng tổng hợp kết quả xây dựng cơ quan, đơn vị, doanh
nghiệp văn hóa giai đoạn 2015 - 2019................................

41


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong sự phát triển của các quốc gia, văn hóa càng ngày càng thể hiện vai trò
quan trọng, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế và kỷ
nguyên cơng nghệ số. Ở Việt Nam, văn hóa được xác định là “nền tảng tinh thần
của xã hội, là mục tiêu, động lực của phát triển bền vững”. Bên cạnh các vấn đề
của phát triển văn hóa như “giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc”, “bảo tồn di sản văn
hóa”, “phát triển cơng nghiệp văn hóa” thì việc xây dựng đời sống văn hóa cơ sở
là một hoạt động được các cấp chính quyền quan tâm trên phạm vi toàn quốc.
Đối với mỗi địa phương, việc xây dựng đời sống văn hóa cơ sở sẽ góp phần
tạo nên sự cố kết cộng đồng, tạo sự bình ổn xã hội và tạo tiền đề cho phát triển bền
vững.
Chương Mỹ là một huyện thuộc ngoại thành Hà Nội, mật độ dân số cao, an
ninh chính trị ổn định, kinh tế trong những năm gần đây đã có sự tăng trưởng
nhanh, nhu cầu hưởng thụ văn hóa của người dân ngày càng cao. Cùng với những
thành tích trong việc phát triển kinh tế, cải thiện đời sống vật chất, huyện Chương
Mỹ đã tích cực triển khai chính sách xây dựng đời sống văn hóa cơ sở đến tất cả
các xã, thị trấn, các cộng đồng dân cư trong toàn huyện. Bước đầu chính sách đã
được triển khai thực hiện tốt, đạt nhiều kết quả đáng khích lệ và có ý nghĩa quan
trọng đối với việc phát triển đời sống văn hóa vật chất, đời sống tinh thần của
người dân. Tuy nhiên bên cạnh đó, q trình thực hiện chính sách xây dựng đời

sống văn hóa cơ sở ở Chương Mỹ cịn bộc lộ nhiều tồn tại, hạn chế, khó khăn làm
ảnh hưởng đến phát triển nền kinh tế chung của huyện. Mặt khác, những năm gần
đây, do mặt trái của nền kinh tế thị trường đã làm cho nhiều tệ nạn xã hội gia tăng,
nhất là những khu vực đông dân cư, địi hỏi cần phải có sự quan tâm hơn nữa từ
trong nhận thức đến các giải pháp hành động, từ quan điểm chỉ đạo đến việc tổ
chức triển khai thực hiện chính sách ở từng thơn, xóm, khu dân cư trên địa bàn
toàn huyện.
Do vậy, nghiên cứu hoạt động xây dựng đời sống văn hóa cơ sở ở huyện
Chương Mỹ sẽ góp phần làm rõ nét hơn mối quan hệ giữa văn hóa và kinh tế nói
1


chung, đặc biệt là vai trị của cơng tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở đối với việc
ổn định chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, giúp cho Đảng bộ và chính quyền các
cấp trong huyện quan tâm hơn đến vấn đề phát triển văn hóa, xây dựng đời sống
văn hóa, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của quê
hương; đồng thời tìm ra các giải pháp phù hợp để nâng cao hiệu quả việc thực hiện
chính sách xây dựng đời sống văn hóa cơ sở góp phần vào công cuộc xây dựng quê
hương Chương Mỹ anh hùng ngày một phát triển, văn minh, tiến bộ.
Xuất phát từ đòi hỏi thực tiễn cũng như nhận thức được tầm quan trọng cần
phải tiếp tục nghiên cứu tìm ra các giải pháp để khắc phục những vướng mắc, khó
khăn cịn tồn tại trong cơng tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở hiện nay ở địa
phương nên tác giả chọn đề tài: “Thực hiện chính sách xây dựng đời sống văn hóa
cơ sở ở huyện Chương Mỹ, thành phố Hà Nội” làm đối tượng nghiên cứu luận văn
tốt nghiệp Thạc sĩ chun ngành Chính sách cơng.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Trong giai đoạn hiện nay, lĩnh vực xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở được
xác định là một nhiệm vụ quan trọng của ngành văn hóa và các cấp chính quyền. Vì
vậy vấn đề này đã thu hút nhiều nhà nghiên cứu khoa học, các cơ quan chuyên môn
quan tâm và đi sâu nghiên cứu.

Tác giả Nguyễn Hữu Thức trong cuốn Về cuộc vận động Tồn dân đồn kết
xây dựng đời sống văn hóa, xuất bản năm 2009 [32] đã khái quát những lý luận cơ
bản và đánh giá toàn diện về cuộc vận động Tồn dân đồn kết xây dựng đời sống
văn hóa ở nước ta trong thời kỳ hội nhập.
Tác giả Hoàng Vinh với tác phẩm Mấy vấn đề lý luận và thực tiễn xây dựng
văn hóa ở nước ta hiện nay, xuất bản năm 1999 [44] đã coi việc tổ chức xây dựng
đời sống văn hóa cơ sở chính là tiền đề nhằm xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên
tiến, đậm đà bản sắc dân tộc và đưa văn hóa thâm nhập vào đời sống hàng ngày của
nhân dân.
Đề án “Nâng cao chất lượng mơ hình văn hóa cơ sở trên địa bàn thành phố
Hà Nội” của Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội, năm 2016 [27] đã nghiên cứu các mơ
hình văn hóa chính: “Gia đình văn hóa”, “Làng văn hóa”, “Tổ dân phố văn hóa”;
2


ngồi ra tiến hành nghiên cứu khảo sát thêm mơ hình “Cơ quan, đơn vị, doanh
nghiệp đạt chuẩn văn hóa”, “Xã đạt chuẩn văn hóa nơng thơn mới”... từ đó đề xuất
những giải pháp thiết thực để nâng cao chất lượng các mơ hình văn hóa đó cũng
như tiếp tục nâng cao hiệu quả thực hiện phong trào “Toàn dân đồn kết xây dựng
đời sống văn hóa” trên địa bàn Thành phố.
Nghiên cứu về xây dựng đời sống văn hóa cịn có các bài viết, tạp chí do các
tác giả, các cơ quan quản lý về văn hóa đăng tải, có thể kể đến như:
Bài viết “Tư tưởng Hồ Chí Minh và vấn đề xây dựng đời sống văn hóa cơ sở”
của tác giả Hà Văn Tăng đã phân tích quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về xây
dựng văn hóa cơ sở ở nước ta (Tạp chí Cộng sản ngày 26/02/2007) [28].
Bài viết “Nâng cao chất lượng xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở và phong
trào tồn dân đồn kết xây dựng đời sống văn hóa” của tác giả Trần Minh Chính
viết: Cơng tác tổ chức, quản lý các hoạt động văn hóa cơ sở và phong trào toàn
dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa đã đáp ứng được nguyện vọng của nhân
dân. Các hoạt động văn hóa cơ sở đã thực sự có những chuyển biến tích cực làm

cho văn hóa thấm sâu vào mỗi gia đình, cộng đồng, tạo nên sự chuyển biến sâu sắc
và trở thành thước đo giá trị về chất lượng cuộc sống, về phát triển nhân cách con
người; góp phần xây dựng mơi trường văn hóa lành mạnh, ổn định, tạo đà cho sự
gia tăng phát triển kinh tế ở mỗi địa phương (website của Bộ Văn hóa, Thể thao và
Du lịch) [11].
Trong các tạp chí Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, Cục Văn hóa thơng tin cơ
sở (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) đã dăng tải các bài viết về hiệu quả xây dựng
đời sống văn hóa ở các địa phương, trong đó đánh giá thực trạng và đưa ra nguyên
nhân, giải pháp về xây dựng đời sống văn hóa.
Bên cạnh đó cịn nhiều cơng trình nghiên cứu như các luận văn cao học của
các học viên ở các trường Đại học cũng đã nghiên cứu về xây dựng đời sống văn
hoá cơ sở:
Luận văn Thạc sỹ Văn hóa học, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn
của tác giả Nguyễn Tấn Đức (2008) với đề tài về Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở
tại quận Tân Phú, Thành phố Hồ Chí Minh [17] đã trình bày một cách khái quát
3


những vấn đề cơ bản về văn hóa và xây dựng đời sống văn hóa, thiết chế văn hóa ở
cơ sở; nêu một cách có hệ thống về nhận thức, đồng thời cũng trình bày cụ thể các
hoạt động đặc trưng của q trình xây dựng đời sống văn hóa cơ sở ở tại quận Tân
Phú cũng như các kết quả đạt được của các hoạt động ấy. Trên cơ sở đó tác giả tiến
hành nhận xét và đề xuất các nhóm giải pháp xây dựng đời sống văn hóa trên quận
Tân Phú, thành phố Hồ Chí Minh.
Luận văn Thạc sỹ Quản lý văn hóa, trường Đại học Văn hóa Hà Nội của tác
giả Đặng Xuân Minh (2011) với đề tài về Quản lý nhà nước về văn hóa tại phường
Xuân La, quận Tây Hồ, thành phố Hà Nội [22] đã hệ thống hóa những vấn đề lý
luận chung về quản lý nhà nước trên lĩnh vực văn hóa và quản lý văn hóa đối với
hoạt động cấp xã, phường, thị trấn. Luận văn đã đánh giá được những hạn chế trong
cơng tác quản lý nhà nước về văn hóa ở phường Xuân La trong những năm qua, tìm

ra nguyên nhân của những hạn chế đó. Trên cơ sở đánh giá thực trạng yếu kém
trong khâu quản lý, tác giả đề xuất các phương hướng, giải pháp nhằm nâng cao
hiệu quả quản lý nhà nước về văn hóa trên địa bàn phường Xn La trong những
năm tới.
Những cơng trình nghiên cứu nói trên đều tập trung vào lý luận chung về
cơng tác quản lý các hoạt động văn hóa, làm rõ các quan niệm về văn hóa, xây
dựng đời sống văn hóa cả về mặt lý luận và thực tiễn một cách có hệ thống gắn
với một số địa phương cụ thể. Kết quả khảo sát và nghiên cứu các cơng trình đó sẽ
là nguồn tài liệu tham khảo bổ ích đối với quá trình thực hiện luận văn của tác giả.
Đến nay tuy đã có nhiều cơng trình nghiên cứu về vấn đề xây dựng đời sống
văn hóa cơ sở ở nhiều địa phương khác nhau nhưng chưa có một cơng trình nào
nghiên cứu về việc thực hiện chính sách xây dựng đời sống văn hóa cơ sở trên địa
bàn huyện Chương Mỹ, thành phố Hà Nội. Do vậy, với mục đích nghiên cứu và đề
xuất đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc thực hiện chính sách xây
dựng đời sống văn hóa cơ sở, góp phần phát triển nền kinh tế chung của huyện
trong thời gian tới nên tác giả đã hướng tới đề tài này để nghiên cứu.

4


3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Thông qua nghiên cứu thực trạng về thực hiện chính sách xây dựng đời sống
văn hóa cơ sở ở huyện Chương Mỹ, thành phố Hà Nội, luận văn hướng đến tìm ra
và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách này tại địa
phương trong thời gian tới.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Hệ thống hóa cơ sở lý luận về tổ chức thực hiện chính sách xây dựng đời sống
văn hóa cơ sở.
Phân tích, đánh giá thực trạng việc thực hiện chính sách xây dựng đời sống

văn hóa cơ sở ở huyện Chương Mỹ trong những năm qua, tìm ra những hạn chế,
nguyên nhân trong quá trình tổ chức thực hiện.
Nghiên cứu và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc thực hiện
chính sách tại huyện trong thời gian tới.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Việc thực hiện chính sách xây dựng đời sống văn hóa cơ sở trên địa bàn huyện
Chương Mỹ, thành phố Hà Nội.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Về không gian: Luận văn tập trung nghiên cứu tại các xã, thị trấn thuộc huyện
Chương Mỹ.
Về thời gian: Nguồn số liệu để phân tích thực trạng, tác giả lấy trong khoảng
thời gian từ năm 2015 đến năm 2019, bởi vì giai đoạn này gắn với thực hiện Nghị
quyết Đại hội Đảng bộ huyện Chương Mỹ lần thứ XXIII, nhiệm kỳ 2015 - 2020.
Phạm vi nội dung: Do chính sách xây dựng đời sống văn hóa cơ sở gồm nhiều
lĩnh vực nên trong Luận văn này tác giả tập trung nghiên cứu vào một số lĩnh vực cụ
thể: Xây dựng các thiết chế văn hóa - thể thao, xây dựng nếp sống văn minh, mơi
trường văn hóa, xây dựng các phong trào văn hóa cơ sở: Tồn dân đồn kết xây
dựng đời sống văn hóa (xây dựng gia đình văn hóa, làng văn hóa, cơ quan, đơn vị,
doanh nghiệp văn hóa), ngày hội Đại đồn kết tồn dân tộc, người tốt - việc tốt.
5


5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở lý luận
Luận văn sử dụng cách tiếp cận chính sách cơng và tiếp cận liên ngành khoa
học xã hội. Cách tiếp cận chính sách cơng sẽ giúp cho việc triển khai chính sách
xây dựng đời sống văn hóa cơ sở theo một chu trình và nghiên cứu tình hình thực
hiện chính sách ở nhiều góc độ khác nhau. Tiếp cận liên ngành, chủ yếu là tiếp cận
chính sách cơng, văn hóa học được sử dụng để có cái nhìn từ nhiều khía cạnh

trong việc thực thi chính sách đó trên địa bàn huyện Chương Mỹ.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Để tiến hành nghiên cứu đề tài, Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên
cứu sau:
Phương pháp sử dụng tài liệu thứ cấp: Tập hợp và khai thác các nguồn tư liệu
có sẵn liên quan đến đề tài nghiên cứu, bao gồm các tài liệu văn kiện, Nghị quyết
của Đảng, các Nghị định, Quyết định của Nhà nước, của bộ, ngành ở Trung ương và
địa phương; các cơng trình nghiên cứu, các báo cáo, tài liệu thống kê của chính
quyền, ban, ngành, đoàn thể và các tổ chức, cá nhân liên quan trực tiếp hoặc gián
tiếp tới vấn đề xây dựng đời sống văn hóa cơ sở tại huyện Chương Mỹ, thành phố
Hà Nội.
Phương pháp phỏng vấn sâu: Trên cơ sở nghiên cứu, tác giả tiến hành phỏng
vấn sâu các nhà lãnh đạo, quản lý để nắm bắt được những thuận lợi, khó khăn, bất
cập trong q trình triển khai chính sách xuống cơ sở, từ đó đề xuất các giải pháp
khắc phục nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách tại địa phương.
Phương pháp quan sát thực tế: Thơng qua quan sát thực tế đối với q trình
thực hiện của các chủ thể và đối tượng thực hiện để đánh giá được vai trò trách
nhiệm, thái độ của từng đối tượng trong việc thực hiện chính sách.
Luận văn sẽ sử dụng các thao tác phân tích, tổng hợp, so sánh: Từ các bài viết,
báo cáo, các văn bản pháp quy... có liên quan đến chính sách xây dựng đời sống văn
hóa cơ sở; tiến hành phân tích, thống kê, tổng hợp, so sánh số liệu từ các nguồn tài
liệu để có kết quả biểu thị bằng con số nhằm làm sinh động, nổi bật đối tượng
nghiên cứu.
6


6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn
Ý nghĩa lý luận: Luận văn vận dụng lý thuyết khoa học chính sách công để làm
rõ các khái niệm, các vấn đề lý luận cơ bản liên quan thực hiện chính sách xây dựng
đời sống văn hóa cơ sở ở huyện Chương Mỹ và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến

việc thực thi chính sách của huyện.
Ý nghĩa thực tiễn: Qua thực tiễn nghiên cứu về cách thức thực hiện chính sách
xây dựng đời sống văn hóa cơ sở ở huyện Chương Mỹ, Luận văn đã nêu lên thực
trạng và chỉ ra những khó khăn, hạn chế, nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp
nhằm thực hiện chính sách đạt hiệu quả hơn trong thời gian tới, góp phần vào phát
triển nền kinh tế chung của huyện. Ngoài ra, Luận văn cịn góp phần cung cấp thêm
những tư liệu cho các nhà lãnh đạo, quản lý ở các cơ quan hành chính nhà nước các
cấp tham khảo trong việc thực hiện chính sách xây dựng đời sống văn hóa cơ sở của
địa phương mình.
7. Kết cấu của luận văn
Ngồi phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục Tài liệu tham khảo và Phụ lục, Luận
văn gồm có 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về thực hiện chính sách xây dựng đời sống văn hóa
cơ sở.
Chương 2: Thực trạng thực hiện chính sách xây dựng đời sống văn hóa cơ sở
ở huyện Chương Mỹ.
Chương 3: Định hướng, mục tiêu và giải pháp tăng cường thực hiện chính
sách xây dựng đời sống văn hóa cơ sở ở huyện Chương Mỹ.

7


Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH XÂY DỰNG
ĐỜI SỐNG VĂN HÓA CƠ SỞ
1.1. Những vấn đề chung về xây dựng đời sống văn hóa cơ sở
1.1.1. Một số khái niệm cơ bản
* Đời sống văn hóa:
Thuật ngữ “đời sống văn hóa” xuất hiện và được sử dụng phổ biến trong
ngành văn hóa học vào những thập niên cuối thế kỷ XX. Ngày nay thuật ngữ này

được sử dụng phổ biến trong các văn kiện, nghị quyết của Đảng, các văn bản của
Nhà nước, trong sách, báo, tạp chí và các phương tiện truyền thơng, thơng tin đại
chúng. Tuy nhiên khái niệm “đời sống văn hóa” được sử dụng trong những hồn
cảnh khác nhau, mục đích nghiên cứu khác nhau thì sẽ có những cách tiếp cận
khác nhau.
Trong cuốn Những vấn đề cơ bản về quản lý hành chính nhà nước - Giáo
trình trung cấp lý luận chính trị - hành chính, các nhà nghiên cứu của Học viện
chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh đã đưa ra quan niệm: “Đời sống văn hóa là một
bộ phận của đời sống xã hội, phản ánh nhu cầu văn hóa của xã hội. Nhu cầu của
xã hội có hai loại cơ bản, đó là nhu cầu vật chất và nhu cầu tinh thần. Nhu cầu vật
chất đảm bảo cho sự tồn tại vật chất của con người với tư cách là một sinh thể
sống. Nhu cầu tinh thần được đáp ứng đảm bảo cho con người tồn tại như một
sinh thể xã hội, tức là một nhân cách văn hóa” [19, tr.241].
Trong tác phẩm Đường lối văn nghệ của Đảng Cộng sản Việt Nam, tác giả
Nguyễn Văn Duy đã luận giải: “Đời sống văn hóa chính là những hành vi sống
biểu hiện một trình độ văn hóa, bao gồm các hoạt động của xã hội, của tập thể, của
từng cá nhân nhằm mục đích văn hóa tức là hồn thiện con người” [13, tr.43].
Tác giả Nguyễn Hữu Thức cho rằng: “Đời sống văn hóa là hiện thực sinh động
các hoạt động của con người trong môi trường sống để duy trì, đồng thời tái tạo các
sản phẩm văn hóa vật chất, văn hóa tinh thần theo những giá trị và chuẩn mực xã hội

8


nhất định nhằm không ngừng tác động, biến đổi tự nhiên, xã hội và đáp ứng nhu cầu
đổi mới, nâng cao chất lượng sống của chính con người” [33, tr.20].
Như vậy, đời sống văn hóa được quan niệm là tồn bộ phương thức sinh hoạt
tinh thần, là một phạm trù phản ánh một lĩnh vực đặc thù của đời sống xã hội, là
tổng thể các dạng hoạt động của con người trên các lĩnh vực: tư tưởng, đạo đức,
nghệ thuật, giáo dục - đào tạo, sinh hoạt tơn giáo, tín ngưỡng... hướng tới chân thiện - mỹ. Chất lượng của đời sống văn hóa cao hay thấp đều phụ thuộc vào năng

lực sáng tạo của con người để tạo ra các sản phẩm văn hóa.
* Đời sống văn hóa cơ sở:
Thuật ngữ “Đời sống văn hóa cơ sở” được lắp ghép bởi hai khái niệm: Đời
sống văn hóa và cơ sở.
Theo website của Bộ VHTTDL thì Cục Văn hóa Cơ sở có chức năng sau:
Cục Văn hóa cơ sở là tổ chức thuộc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch có chức
năng tham mưu giúp Bộ trưởng thực hiện quản lý nhà nước về lĩnh vực văn hóa cơ
sở bao gồm:
-

Thiết chế văn hóa cơ sở,

-

Nếp sống văn hóa,

-

Nghệ thuật quần chúng,

-

Tuyên truyền cổ động và quảng cáo,

-

Quản lý nhà nước các dịch vụ công thuộc lĩnh vực văn hóa cơ sở.

Khái niệm về “cơ sở” hàm chứa nhiều nghĩa nhưng trong khuôn khổ luận
văn với đề tài về “Thực hiện chính sách xây dựng đời sống văn hóa cơ sở” thì

khái niệm “cơ sở” ở đây được hiểu là một địa bàn, địa điểm cụ thể, gắn với một
đơn vị hành chính cơ bản hoặc một đơn vị cụ thể của một tổ chức chính trị xã
hội. Cụ thể, “cơ sở” trong chính sách văn hóa là các cấp quận/huyện và xã/thôn.
Từ các quan niệm về “đời sống văn hóa” và khái niệm về “cơ sở”, có thể đi
đến một khái quát chung nhất đó là: Đời sống văn hóa cơ sở là tồn bộ các sinh
hoạt văn hóa diễn ra ở cơ sở, ở cộng đồng, gia đình, làng, bản, xóm, ấp, doanh
nghiệp, cơ quan... Đặc điểm cơ bản của đời sống văn hóa ở cơ sở là các hoạt
động văn hóa diễn ra gắn liền với sinh hoạt vật chất và tinh thần của cá nhân,
9


cộng đồng trong các mối liên kết thường xuyên, trực tiếp với không gian địa lý
nhất định cùng với hệ thống cơ sở vật chất, kỹ thuật và các thiết chế văn hóa
nhất định [19, tr.242-243].
* Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở:
Khái niệm xây dựng đời sống văn hóa được tạo bởi hai cụm từ “xây dựng”
và “đời sống văn hóa”.
Theo Từ điển Tiếng Việt giải thích “xây dựng là làm nên một cơng trình kiến
trúc theo một kế hoạch nhất định” [35, tr.302]. Trong lĩnh vực văn hóa, xây dựng
được hiểu là tổng hợp những hoạt động của các cơ quan quản lý các cấp, định
hướng, tuyên truyền, phổ biến, triển khai nội dung về văn hóa, xây dựng đời sống
vật chất và tinh thần cho nhân dân.
Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở là tổng hợp những hoạt động của các cơ
quan làm công tác giáo dục văn hóa nhằm tuyên truyền, giáo dục, truyền bá văn
hóa, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ, sáng tạo văn hóa tinh thần của nhân dân và xây
dựng nếp sống văn hóa lành mạnh, tiến bộ trên từng địa bàn dân cư. Xây dựng đời
sống văn hóa cơ sở cũng có nghĩa là xây dựng đời sống vật chất và đời sống tinh
thần phát triển vì mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh
[19, tr.243].
Từ những quan điểm, chủ trương trên có thể hiểu xây dựng đời sống văn hóa

ở cơ sở là hoạt động quản lý của các cấp ủy đảng, chính quyền, Mặt trận tổ quốc,
các tổ chức đoàn thể và sự tham gia giám sát, chấp hành của nhân dân ở địa bàn cơ
sở. Thông qua việc xây dựng các danh hiệu văn hóa (gia đình văn hóa, làng, tổ dân
phố, cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp văn hóa); xây dựng, khai thác, sử dụng các
thiết chế nhằm đẩy mạnh các hoạt động văn hóa phục vụ nhu cầu và góp phần
nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân; từ đó dần thành nếp sống
văn minh tiến bộ và mơi trường văn hóa lành mạnh để con người được sinh sống,
học tập, lao động trong điều kiện tốt nhất, góp phần tạo ra những con người mới
và những giá trị văn hóa tốt đẹp.

10


1.1.2. Quan điểm của Đảng, Nhà nước về xây dựng đời sống văn hóa cơ sở
Đảng cộng sản Việt Nam xác định tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ V
(1981): “Một nhiệm vụ của cách mạng tư tưởng văn hóa là đưa văn hóa thâm nhập
vào cuộc sống hàng ngày của nhân dân”. Đây có thể coi là quan điểm mang tính
chiến lược lâu dài đối với sự nghiệp xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên tiến,
đậm đà bản sắc dân tộc của nước ta.
Căn cứ vào tình hình thực tiễn nước nhà, Đảng ta nhận thức việc xây dựng
đời sống văn hóa cơ sở phải lấy chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh
làm hạt nhân, là kim chỉ nam cho mọi hoạt động văn hóa tinh thần, là quan điểm
nhất quán và xuyên suốt, là một trong những chủ trương lớn của Đảng ta. Đồng
thời, coi đó là sự nghiệp của tồn Đảng, toàn dân, được thực thi theo nguyên tắc
Đảng lãnh đạo, chính quyền quản lý, nhân dân làm chủ. Quan điểm đó ln được
phát triển, bổ sung cho hồn thiện, phù hợp với điều kiện lịch sử dân tộc. Chính vì
vậy, đường lối lãnh đạo của Đảng ta là: “Xây dựng đời sống văn hóa của nhân dân
ở cơ sở phải là một trọng tâm công tác của nhà nước ta trong những năm tới”.
Năm 2001, trong báo cáo Chính trị trình bày tại Đại hội đại biểu tồn quốc
lần thứ IX, Đảng ta tiếp tục nhấn mạnh: “Đẩy mạnh phong trào Toàn dân đoàn kết

xây dựng đời sống văn hóa” [16, tr.105], tồn Đảng, tồn dân, tồn qn cần phải
triển khai phong trào mạnh hơn nữa, mở rộng và nâng cao hiệu quả vận động toàn
dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa, xây dựng nếp sống văn minh, gia đình
văn hóa.
Tại Đại hội đại biểu tồn quốc lần thứ X, Đảng ta đã nêu rõ ba lĩnh vực cần
tập trung thực hiện đó là: “Xây dựng mơi trường, lối sống và đời sống văn hóa của
mọi người dân ở cơ sở, phát huy tinh thần tự nguyện, tính tự quản và năng lực làm
chủ của nhân dân; khuyến khích sáng tạo văn học nghệ thuật; xây dựng và nâng
cấp đồng bộ hệ thống thiết chế văn hóa, chú trọng các cơng trình văn hóa lớn, tiêu
biểu” [16, tr.50].
Các quan điểm về phát trát triển văn hóa, xây dựng đời sống văn hóa cơ sở
của Đảng tiếp tục được thể hiện ở các văn bản như Nghị quyết Hội nghị lần thứ
chín BCH Trung ương khóa XI và Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII.
11


Cụ thể ngày 09/6/2014, Đảng ta đã ban hành Nghị quyết số 33-NQ/TW về “Xây
dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền
vững đất nước”. So với Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII, tên của Nghị quyết
số 33-NQ/TW có sự thay đổi: Từ xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam
tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đến xây dựng và phát triển văn hóa, con người
Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Quan điểm của Đảng ta
là phát triển văn hóa với mục đích vì sự hồn thiện nhân cách con người và xây
dựng con người để phát triển văn hóa. Đối với việc xây dựng đời sống văn hóa thì
trọng tâm là phải chăm lo xây dựng những con người có nhân cách, lối sống tốt
đẹp, yêu nước, nhân ái, nghĩa tình, trung thực, đồn kết, cần cù, sáng tạo.
Những năm qua, Đảng và Nhà nước ta đã quan tâm ban hành hệ thống các
văn bản chỉ đạo tạo hành lang pháp lý thuận lợi để phát triển văn hóa, xây dựng
đời sống văn hóa cơ sở và đẩy mạnh cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng
đời sống văn hóa” như: Chương trình hành động số 1109/CP-VX ngày 17/9/1998

về thực hiện Nghị quyết Hội Nghị lần thứ 5 Ban Chấp hành Trung ương Đảng
khóa VIII; Nghị quyết số 23-NQ/TW ngày 12/3/2003 của BCH Trung ương Đảng
khóa IX về “Phát huy sức mạnh đại đồn kết tồn dân tộc vì dân giàu, nước mạnh,
xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”; Chỉ thị số 39/CT-TW ngày 21/5/2004 của
Bộ Chính trị BCH Trung ương về tiếp tục đổi mới, đẩy mạnh phong trào thi đua
yêu nước, phát hiện, bồi dưỡng, tổng kết và nhân điển hình tiên tiến; Quyết định
số 308/2005/QĐ-TTg ngày 25/11/2005 của Thủ tướng Chính phủ về ban hành quy
chế thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội; Quyết định
số 1610/QĐ-TT ngày 16/9/2011 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Chương
trình thực hiện phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” giai
đoạn 2011 - 2015, định hướng đến năm 2020; Quyết định số 2164/QĐ-TTg ngày
11/11/2013 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt quy hoạch tổng thể phát triển
hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao cơ sở giai đoạn 2013 - 2020, định hướng đến
năm 2030; Chỉ thị số 18/CT-TTg ngày 19/5/2016 của Thủ tướng Chính phủ về
việc phát động thi đua thực hiện thắng lợi nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội theo
Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng; Chỉ thị số 10-CT/TW
12


ngày 15/12/2016 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về tăng cường sự lãnh đạo của
Đảng đối với cuộc vận động “Tồn dân đồn kết xây dựng nơng thơn mới, đô thị văn
minh”.
Để triển khai các văn bản của Đảng, Nhà nước, hàng năm Mặt trận Tổ quốc
Việt Nam đã ban hành các văn bản hướng dẫn tổ chức ngày hội Đại đoàn kết toàn
dân tộc; Ban thi đua khen thưởng Trung ương ban hành hướng dẫn các hình thức
biểu dương, khen thưởng và tổ chức gặp mặt các tập thể, cá nhân tiêu biểu, điển
hình, gương “người tốt - việc tốt” trong các phong trào thi đua yêu nước, trong
học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Bộ Văn hóa, Thể
thao và Du lịch đã làm tốt vai trò thường trực, tham mưu, thể chế hóa các văn bản
của Đảng, Nhà nước; hướng dẫn và đúc kết kinh nghiệm thực tiễn kết hợp công

tác quản lý với công tác nghiên cứu khoa học, nhanh chóng hình thành quan niệm
chuẩn về đời sống văn hóa và bổ sung hồn thiện nội dung cơ bản của cơng tác
xây dựng đời sống văn hóa; trực tiếp theo dõi chỉ đạo phong trào xây dựng đời
sống văn hóa, làng, bản, ấp, khu phố văn hóa. Bộ cũng đã ban hành nhiều các văn
bản chỉ đạo như: Thông tư số 12/TT-BVHTTDL ngày 22/12/2010 quy định mẫu
về tổ chức hoạt động và tiêu chí của Trung tâm Văn hóa Thể thao xã; Thông tư số
04/2011/TT-BVHTTDL ngày 21/01/2011 quy định về việc cưới, việc tang, lễ hội;
Thông tư số 06/2011/TT-BVHTTDL ngày 08/3/2011 quy định mẫu về tổ chức,
hoạt động và tiêu chí của Nhà văn hóa - Khu thể thao thôn; Thông tư số
12/2011/TT-BVHTTDL ngày 10/10/2011 quy định chi tiết về tiêu chuẩn, trình tự,
thủ tục, hồ sơ cơng nhận danh hiệu “Gia đình văn hóa”, “Thơn văn hóa”, “Làng
văn hóa”, “Ấp văn hóa”, “Bản văn hóa”, “Tổ dân phố văn hóa” và tương đương;
Thơng tư số 02/2013/TT-BVHTTDL ngày 24/01/2013 quy định chi tiết tiêu
chuẩn, trình tự, thủ tục xét và công nhận “Phường đạt chuẩn văn minh đô thị”,
“Thị trấn đạt chuẩn văn minh đô thị”; Thông tư số 08/2014/TT-BVHTTDL ngày
24/9/2014 quy định chi tiết tiêu chuẩn, trình tự, thủ tục xét và công nhận “Cơ quan
đạt chuẩn văn hóa”, “Đơn vị đạt chuẩn văn hóa”, “Doanh nghiệp đạt chuẩn văn
hóa”…

13


Nhằm cụ thể hóa các văn bản trên, các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương,
các cơ quan ngành dọc cấp trên đã ban hành nhiểu các văn bản để chỉ đạo các
quận, huyện, thị xã tổ chức triển khai thực hiện phù hợp với tình hình thực tiễn tại
mỗi địa phương, cơ sở.
1.1.3. Vai trị của cơng tác xây dựng đời sống văn hóa cơ sở đối với phát
triển kinh tế - xã hội địa phương
Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở góp phần ổn định chính trị xã hội, phát
triển kinh tế, có tác động to lớn đối với việc xây dựng con người và xây dựng mơi

trường văn hóa.
Ổn định chính trị xã hội:
Trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường và mở cửa hội nhập kinh tế quốc
tế, Đảng và Nhà nước ta luôn coi trọng xây dựng và phát triển kinh tế là nhiệm vụ
trung tâm, xuyên xuốt thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Cùng với việc chăm lo
phát triển kinh tế, cải thiện đời sống vật chất, tinh thần cho nhân dân, Đảng ta còn
đặc biệt quan tâm tới việc ổn định chính trị tạo cho mọi người dân được hưởng
một cuộc sống dân chủ, tự do và hạnh phúc. Trong đó nhiệm vụ xây dựng đời
sống văn hóa tốt đẹp trong cộng đồng trước hết phải tạo ra được mơi trường văn
hóa lành mạnh, phát huy được tinh thần trách nhiệm, nghĩa vụ và mọi quyền lợi
của công dân trong xây dựng và củng cố bộ máy nhà nước trong sạch, đảm bảo tự
do, dân chủ của mọi cơng dân trước pháp luật, chống tình trạng cửa quyền, hách
dịch, tham nhũng, nhiễu sách nhân dân; tạo điều kiện để công dân tham gia giám
sát các hoạt động của cơ quan nhà nước. Vì vậy, xây dựng đời sống văn hóa phải
gắn liền với cải cách hành chính, tạo ra cách làm việc mới của bộ máy nhà nước
thực sự của dân, do dân và vì dân đó cũng chính là tiền đề quan trọng cho sự ổn
định chính trị quốc gia.
Việc xây dựng đời sống văn hóa cơ sở khơng chỉ có ảnh hưởng tích cực đến
mọi hoạt động sáng tạo của con người mà nó cịn có vai trị quan trọng trong việc
phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực cảu nền kinh tế thị trường, đảm bảo
định hướng xã hội chủ nghĩa. Đời sống văn hóa khơng đứng ngồi phát triển mà gắn
liền với phát triển, duy trì sự phát triển bền vững và điều tiết sự phát triển đó. Do
14