(Luận Văn Thạc Sĩ) Quản Lý Hoạt Động Tổ Chuyên Môn Ở Các Trường Trung Học Cơ Sở Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội.pdf

3
BỘ QUỐC PHỊNG
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ
›››

TRẦN HỒNG HẠNH

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN
Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
QUẬN HAI BÀ TRƯNG, HÀ NỘI

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC

HÀ NỘI - 2013


4

BỘ QUỐC PHỊNG
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ
›››

TRẦN HỒNG HẠNH

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN
Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
QUẬN HAI BÀ TRƯNG, HÀ NỘI

Chuyên ngành: QUẢN LÝ GIÁO DỤC
Mã số: 60 14 01 14

Người hướng dẫn khoa học: PGS, TS NGUYỄN VĂN PHÁN

HÀ NỘI - 2013


5
MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
Nghị quyết Đại hội Đảng khóa XI đã nêu rõ: “ Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và
đào tạo theo nhu cầu phát triển của xã hội; nâng cao chất lượng theo yêu cầu chuẩn hóa, hiện
đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế, phục vụ đắc lực sự nghiệp xây dựng và
bảo vệ Tổ quốc”.
Quán triệt và thực hiện Nghị quyết của Đảng, nhà trường các cấp cần phải tập trung
đổi mới toàn diện hoạt động giáo dục, trong đó đổi mới khâu quản lý hoạt động chun
mơn của đội ngũ giáo viên giữ vai trị trọng yếu. Bởi vì trong nhà trường, đội ngũ giáo viên
giữ vai trò quan trọng nhất, họ là lực lượng chủ chốt quyết định chất lượng dạy học; hoạt
động chuyên môn của giáo viên nếu được quản lý chặt chẽ, khoa học sẽ góp phần nâng cao
chất lượng dạy học và giáo dục của nhà trường.

Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ Thành phố Hà Nội lần
thứ XVI chỉ rõ: “Tập trung nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện
tạo sự chuyển biến đồng bộ, vững chắc cả về quy mô, chất lượng và
hiệu quả, đáp ứng yêu cầu xây dựng nền giáo dục theo chuẩn hóa
hiện đại hóa, xã hội hóa… Đổi mới phương thức quản lý giáo dục,
quản lý trường học… là khâu đột phá rất quan trọng để nâng cao
chất lượng giáo dục”.
Trong nhà trường THCS, đội ngũ giáo viên được tổ chức thành tổ chuyên mơn theo
nhóm mơn học. Tổ chun mơn là mắt xích quan trọng trong cơ cấu tổ chức của nhà
trường. Hoạt động của tổ chuyên môn quyết định trực tiếp đến sự phát triển của nhà trường

và chất lượng dạy học của thầy và trị. Tổ chun mơn của giáo viên do hiệu trưởng thành
lập trên cơ sở những người có cùng nhiệm vụ, phạm vi chuyên môn được đào tạo cũng như
phẩm chất của họ; tổ trưởng chun mơn có nhiệm vụ lãnh đạo tổ hồn thành nhiệm vụ
chun mơn được giao.
Chất lượng chuyên môn của giáo viên THCS phụ thuộc vào nhiều yếu tố, trong đó có
trình độ quản lý hoạt động chuyên môn của các tổ chuyên môn. Để các tổ chun mơn hoạt
động có chất lượng và hiệu quả, thì các chủ thể quản lý phải có năng lực điều hành đến từng
giáo viên. Trong trường THCS, các chủ thể quản lý hoạt động chuyên môn gồm: Hiệu trưởng,


6
phó hiệu trưởng, tổ trưởng, tổ phó chun mơn và giáo viên phải nắm vững chương trình mơn
học, phương pháp đặc trưng của từng môn học để chỉ đạo và tổ chức hoạt động chuyên môn.
Vấn đề quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường trung học phổ thông cũng như
trường THCS đã có khá nhiều cơng trình nghiên cứu, song mỗi địa bàn và cấp học khác
nhau sẽ có nét đặc thù riêng. Trường THCS Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội cũng có nét đặc
thù riêng về quản lý hoạt động tổ chuyên môn cần làm rõ, từ đó có biện pháp quản lý hoạt
động này, góp phần nâng cao chất lượng dạy học, giáo dục.
Qua nhiều năm làm công tác giảng dạy và quản lý ở một số trường THCS Quận
Hai Bà Trưng, Hà Nội; bản thân thấy rõ vai trò quan trọng của các chủ thể quản lý đối với
hoạt động của các tổ chuyên môn trong việc nâng cao chất lượng dạy học, giáo dục của
nhà trường. Tuy nhiên thực tế cho thấy, công tác quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở
trường THCS thuộc Quận Hai Bà Trưng cịn nhiều bất cập như: tính kế hoạch hoạt động
chuyên môn chưa thực sự khoa học, chất lượng sinh hoạt chuyên môn chưa cao, phương
pháp quản lý còn chưa đổi mới, các chế độ dạy học và cơng tác thanh, kiểm tra chun
mơn chưa duy trì chặt chẽ … ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dạy học của giáo viên và
uy tín giáo dục của nhà trường.
Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài: “Quản lý hoạt động tổ
chuyên môn ở các trường THCS Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội ” làm luận văn cao học
của mình.

2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Với quan điểm con người vừa là mục tiêu vừa là động lực của sự phát triển, Đảng
và Nhà nước ta chủ trương coi giáo dục là quốc sách hàng đầu trong chính sách phát triển
đất nước. Trên cơ sở nhận thức đó, trong hơn hai thập kỷ qua, kể từ Hội nghị Trung ương 4
khóa VII, Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều Nghị quyết, Chỉ thị về phát triển giáo dục.
Trong đó, để nâng cao chất lượng giáo dục, Đảng hết sức coi trọng việc bồi dưỡng nâng
cao năng lực cho đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý (CBQL) giáo dục; những văn bản gần
đây đã thể hiện quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước về vấn đề này.
Trong chiến lược phát triển kinh tế xã hội 2011 – 2020 đã chỉ rõ “Giáo dục và đào
tạo đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước…”, để làm
được điều này cần phải “…phát triển nhanh nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất
lượng cao là một đột phá chiến lược, là yếu tố quyết định đẩy mạnh phát triển và ứng dụng
khoa học, cơng nghệ…”. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng dạy: “Mọi việc thành bại


7
đều do cán bộ mà ra”; hay “Cán bộ là tiền vốn của đồn thể. Có vốn mới làm ra lãi. Bất cứ
chính sách, cơng tác gì nếu có cán bộ tốt thì thành cơng, tức là có lãi, khơng có cán bộ tốt
thì hỏng việc, tức là lỗ vốn”.
Các học giả nghiên cứu về lý luận quản lý, cũng như các nhà quản lý hiện đại trên thế
giới đều cho rằng, cán bộ quản lý là nguồn lực quan trọng nhất quyết định sự thành bại của các
tổ chức trong việc thực hiện các mục tiêu chung.
Trong trường THCS, Hiệu trưởng, các Phó hiệu trưởng và các tổ trưởng chuyên
môn (TTCM) là các cán bộ quản lý giáo dục, đồng thời họ cũng là chủ thể quản lý hoạt
động chun mơn của nhà trường; họ có vai trị rất quan trọng trong việc chỉ đạo trực tiếp
hoạt động chuyên môn trong nhà trường THCS. Xây dựng đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục
có phẩm chất tốt, có năng lực chun mơn vững vàng, có khả năng quản lý chun mơn
giỏi, nhiệt tình, mẫu mực, năng động, sáng tạo, tổ chức tốt các hoạt động chuyên môn là
yếu tố quyết định chất lượng giáo dục toàn diện của nhà trường, là nền tảng cho chiến lược
phát triển giáo dục đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp CNH – HĐH đất nước.

Gần đây có một số tài liệu có liên quan đến việc bồi dưỡng năng lực quản lý
chuyên môn như: cuốn “Sổ tay hiệu trưởng trường dân tộc nội trú” của nhóm tác giả do Đỗ
Ngọc Bích chủ biên có nói về việc dựa vào đội ngũ cán bộ quản lý để đẩy mạnh hoạt động
của tổ, nhóm chuyên môn; tăng cường kiểm tra việc dạy học trên lớp; xây dựng tập thể sư
phạm và coi đây là giải pháp rất quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục trong
nhà trường. Tác giả Nguyễn Văn Lê trong cuốn “Người Hiệu trưởng trường Trung học cơ
sở” cũng có đề cập đến vai trò của các chủ thể quản lý trong việc xây dựng và triển khai kế
hoạch hoạt động của tổ chun mơn.
Nhìn chung, những nghiên cứu nói trên chủ yếu đề cập đến những vấn đề lý luận
chung của quản lý giáo dục, quản lý nhà trường, còn nghiên cứu về quản lý hoạt động của
tổ chuyên mơn chỉ đề cập đến khi có liên quan. Tuy vậy, tất cả đều thống nhất về vai trò
quan trọng và sự cần thiết phải nâng cao năng lực quản lý chuyên môn cho các chủ thể, coi
như đây là một giải pháp then chốt nhằm đổi mới hoạt động quản lý chuyên môn trong các
trường học.
Trong khuôn khổ luận văn này, chúng tôi muốn đi sâu hơn cơ sở lý luận, khảo sát thực
tiễn và trên cơ sở đó đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động của tổ chuyên môn trong nhà


8
trường THCS trên địa bàn cho phù hợp với yêu cầu đổi mới của giáo dục theo hướng chuẩn
kiến thức, kỹ năng.
Trong xu thế phát triển giáo dục hiện nay, các nhà quản lý giáo dục nói chung và
người Hiệu trưởng nói riêng phải khơng ngừng cải tiến nâng cao chất lượng quản lý hoạt
động đối với tổ chuyên môn của mình để thơng qua đó tác động tích cực vào quá trình
nâng cao chất lượng giáo dục.
Quản lý hoạt động chuyên môn để nâng cao chất lượng dạy học trong các nhà
trường THCS là một vấn đề rất cần thiết và được nhiều người quan tâm. Trong quá trình
nghiên cứu đề tài, các nhà nghiên cứu đứng trên các góc độ khác nhau để khái quát các
biện pháp quản lý hoạt động chun mơn, nhưng đều có mục đích chung là nâng cao chất
lượng dạy học, giáo dục trong các nhà trường.

Cho tới nay có rất nhiều cơng trình nghiên cứu về quản lý nói chung và khoa học
quản lý giáo dục nói riêng. Đối với cấp THCS, tại khoa quản lý giáo dục trường ĐHSP Hà
Nội những năm qua có một số đề tài luận văn cao học, nghiên cứu về hoạt động chuyên
môn để nâng cao chất lượng dạy học ở cấp học này như: Biện pháp quản lý của người hiệu
trưởng nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở trường THCS tỉnh Thanh Hóa, Lê Thị Hoan,
1999. Hiệu trưởng THCS chỉ đạo thực hiện chất lượng bộ môn, Nguyễn Huy Diễm, 1999.
Thực trạng và biện pháp quản lý chuyên môn của hiệu trưởng trường THCS miền núi
Thanh Hóa nhằm nâng cao kết quả dạy học, Lưu Hữu Hồng, 1999. Biện pháp quản lý
chuyên môn của hiệu trưởng nhằm góp phần nâng cao kết quả học tập của học sinh
THCS Thị xã Sơn La, Nguyễn Khắc Tâm, 2000. Hồn thiện một số biện pháp quản lý
chun mơn của hiệu trưởng trường THCS Dân lập thành phố Hà Nội, Phan Quỳnh
Anh: 2000. Một số biện pháp quản lý chuyên môn của hiệu trưởng trường THCS thành
phố Thái Nguyên, Trần Thị Minh Nguyệt, 2002. Biện pháp quản lý hoạt động chuyên
môn của hiệu trưởng ở các trường THCS thị xã Hà Đông tỉnh Hà Tây. Nguyễn Sĩ
Khiêm, 2002. Một số biện pháp quản lý chuyên môn của hiệu trưởng góp phần nâng
cao kết quả học tập cho học sinh các trường THCS miền núi Chiêm Hóa – Tuyên
Quang, Ma Ngọc Hưng, 2002. Biện pháp tăng cường quản lý hoạt động dạy học của
hiệu trưởng trường THCS thành phố Hải Phịng, Dỗn Văn Qn, 2003. Một số biện
pháp quản lý chuyên môn của hiệu trưởng đối với giáo viên mới vào nghề của một số
trường THCS ở Hải Phòng, Phạm Khánh Tường, 2003. Một số biện pháp quản lý


9
chuyên môn của Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Bắc Ninh đối với các trường THCS
ngồi cơng lập, Nguyễn Nho Hòa, 2004. Một số biện pháp quản lý chuyên môn của
Hiệu trưởng nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở trường THCS chuyên Hạ Long tỉnh
Quảng Ninh, Phạm Văn Kính, 2004. Một số biện pháp quản lý chun mơn của Hiệu
trưởng trường THCS Bán công thành phố Hà Nội, Đỗ Thị Dung, 2004. Một số biện
pháp tăng cường hiệu quả quản lý hoạt động dạy học của Hiệu trưởng các trường THCS
tỉnh Cao Bằng, Mạc Văn Nheo, 2004. Biện pháp quản lý chuyên môn của hiệu trưởng

trường THCS huyện Càng Long tỉnh Trà Vinh đáp ứng yêu cầu đổi mới Giáo dục hiện
nay, Châu Hoàng Dũng, 2006. Một số biện pháp quản lý chuyên môn của Hiệu trưởng
trường THCS ở huyện Đồng Hỷ tỉnh Thái Nguyên, Nguyễn Đức Lợi, 2007.
Trong các luận văn kể trên, phần lớn đề cập đến việc quản lý của hiệu trưởng về
hoạt động dạy học và các hoạt động chuyên môn của giáo viên nhằm nâng cao chất lượng
giáo dục trong các nhà trường. Mỗi đề tài nghiên cứu trên một phạm vi, thời gian khác
nhau, đối tượng giáo viên và học sinh các cấp học khác nhau. Kết quả nghiên cứu của các
luận văn trên đã gợi ý, định hướng tạo nên nền tảng lý luận về quản lý hoạt động chuyên
môn trong nhà trường, tác giả luận văn sẽ kế thừa, phát triển kết quả nghiên cứu đó để xây
dựng cơ sở lý luận cho đề tài của mình. Tuy nhiên, trong thực tế ở các nhà trường THCS,
thì tổ trưởng chuyên môn trực tiếp quản lý các hoạt động của giáo viên, Hiệu trưởng chỉ
đạo và quản lý hoạt động chuyên môn thông qua các tổ trưởng. Mặt khác, quản lý hoạt
động tổ chuyên môn ở trường THCS ở địa bàn Quận Hai Bà Trưng có nét đặc thù riêng
của nó, vì vậy cần nghiên cứu để có biện pháp phù hợp, thì chưa có luận văn nào nghiên
cứu vấn đề này. Do đó, đề tài luận văn sẽ nghiên cứu và đánh giá đúng thực trạng về các
quản lý hoạt động của các tổ chun mơn, từ đó đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao chất
lượng hoạt động tổ chuyên môn ở các trường THCS Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Luận văn trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, từ đó đề xuất biện pháp quản
lý hoạt động tổ chuyên môn của trường THCS Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội nhằm nâng cao
chất lượng dạy học, giáo dục học sinh trong nhà trường.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu


10
Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý hoạt động tổ chun mơn trường THCS.
Khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở
trường THCS Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội.
Đề xuất biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường THCS Quận Hai Bà

Trưng, Hà Nội và khảo nghiệm về tính cần thiết, tính khả thi của các biện pháp đó.
4. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Khách thể nghiên cứu
Hoạt động chuyên môn ở các trường THCS Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội.
4.2. Đối tượng nghiên cứu
Vấn đề quản lý hoạt động tổ chuyên môn trường THCS Quận Hai Bà Trưng, Hà
Nội.
4.3. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài giới hạn trong nghiên cứu thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở một
số trường THCS đại diện cho nhóm trường quản lý tốt, khá và trung bình qua sự đánh giá
của Phịng giáo dục- đào tạo Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội; đồng thời nghiên cứu các báo
cáo tổng kết, các sản phẩm hoạt động tổ chuyên môn ở các trường trên từ năm 2010 đến
nay.
5. Giả thuyết khoa học
Trong trường THCS, quản lý hoạt động tổ chun mơn có vai trị quan trọng, quyết
định chất lượng hoạt động chun mơn; và nó ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dạy học,
giáo dục và uy tín của nhà trường đối với xã hội. Vì vậy, trường THCS chỉ có thể quản lý
hiệu quả hoạt động tổ chun mơn, khi chủ thể quản lý có nhận thức đúng và trách nhiệm
cao; các thiết chế quản lý ngày càng hoàn thiện; kế hoạch quản lý được xây dựng và triển
khai đầy đủ; nội dung quản lý được triển khai hiệu quả gắn với đổi mới phương pháp quản
lý; duy trì chặt chẽ nền nếp sinh hoạt chuyên môn; thanh, kiểm tra hoạt động tổ chuyên
môn được tăng cường và thường xuyên sơ tổng kết, rút kinh nghiệm quản lý hoạt động
này.
6. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu


11
6.1. Phương pháp luận nghiên cứu
Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở quán triệt sâu sắc các quan điểm tư tưởng về giáo
dục - đào tạo của Đảng, Nhà nc v Ngnh Giỏo dc, nhất là chủ trơng đổi míi Quản lý

giáo dục, nâng cao chất lượng dạy học, gi¸o dơc học sinh trong nhà trường các cấp của Thủ
đơ Hà Nội.
Trong q trình nghiên cứu, đề tài qn triệt và vận dụng các quan điểm tiếp cận hệ
thống - cấu trúc, logic - lịch sử và quan điểm thực tiễn.
6.2. Phương pháp nghiên cứu
Để hoàn thành đề tài, tác giả luận văn sử dụng tổng hợp các phương pháp nghiên
cứu khoa học giáo dục như:
Các phương pháp nghiên cứu lý luận gồm: Phương pháp phân tích- tổng hợp, phân
loại - hệ thống hóa, khái quát hóa các tài liệu có liên quan để xây dựng cơ sở lý luận của đề
tài.
Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn gồm:
Luận văn sử dụng một số phương pháp nghiên cứu thực tiễn quản lý giáo dục
trường THCS trên địa bàn Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội như:
Quan sát hoạt động của các tổ chuyên môn và phương pháp quản lý của chủ thể
quản lý chuyên môn.
Điều tra bằng bảng hỏi ý kiến để tìm hiểu, thu thập thơng tin thực tiễn liên quan
đến đề tài.
Nghiên cứu các sản phẩm giáo dục và tổng kết kinh nghiệm quản lý hoạt động tổ
chuyên môn ở trường THCS.
Tiến hành tham khảo ý kiến của chuyên gia về những vấn đề liên quan đến đề tài.
Tổ chức tiến hành khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của biện pháp đề xuất.
Sử dụng tốn thống kê để xử lý số liệu từ các kết quả nghiên cứu.

7. Ý nghĩa của luận văn
Kết quả nghiên cứu luận văn, góp phần hồn thiện cơ sở lý luận và làm
sáng tỏ thực trạng vấn đề nghiên cứu, đồng thời đề xuất biện pháp có tính khả


12
thi trong quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường THCS Quận Hai Bà

Trưng, góp phần nâng cao chất lượng dạy học, giáo dục học sinh ở cấp học
này trên địa bàn Thủ đô Hà Nội; và kết quả nghiên cứu có thể vận dụng ở các
Quận khác của Thành phố Hà Nội.
8. Kết cấu của luận văn

Luận văn được kết cấu gồm phần Mở đầu, 3 chương, 7 tiết, Kết luận và
kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục.


13
Chng 1
cơ sở lý luận về quản lý hoạt động
tổ chuyên môn trờng trung học cơ sở
1.1. Cỏc khỏi nim liên quan đến đề tài
1.1.1. Quản lý, quản lý giáo dục và quản lý trường trung học cơ sở
* Khái niệm quản lý:
Theo Từ điển Tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học xuất bản năm 1994 thì: “Quản lý
là trơng coi, giữ gìn theo những yêu cầu nhất định. Là tổ chức và điều khiển các hoạt động
theo những yêu cầu nhất định”.
Theo tác giả Hà Sĩ Hồ: “Quản lý là một q trình tác động có định hướng, có tổ
chức, lựa chọn trong số các tác động có thể dựa trên các thơng tin về tình trạng của đối
tượng nhằm giữ cho sự vận hành của đối tượng được ổn định và làm cho nó phát triển tới
mục đích đã định”.
Theo tác giả Trần Kiểm: “Quản lý là phối hợp nỗ lực của nhiều người, sao cho mục
tiêu của từng cá nhân biến thành những thành tựu của xã hội”.
Tác giả Nguyễn Bá Sơn thì cho rằng: “Quản lý là tác động có mục đích đến tập thể
những con người để tổ chức và phối hợp hoạt động của họ trong quá trình lao động”.
Tác giả Nguyễn Ngọc Quang cho rằng: “Quản lý là tác động có mục đích, có kế hoạch
của chủ thể quản lý đến tập thể những người lao động (nói chung là khách thể quản lý) nhằm
thực hiện được những mục tiêu dự kiến”.

Theo tác giả Hà Thế Ngữ và Đặng Vũ Hoạt: “Quản lý là một q trình định hướng,
q trình có mục tiêu quản lý một hệ thống nhằm đạt được những mục tiêu nhất định”.
Từ các quan niệm trên, ta thấy mặc dù có nhiều cách diễn đạt khác nhau về quản lý,
nhưng đều có những dấu hiệu chủ yếu đó là:
Quản lý được thực hiện với một tổ chức hay một nhóm xã hội.
Quản lý là những tác động có tính hướng đích, những tác động phối hợp nỗ lực của
cá nhân thực hiện được mục tiêu của tổ chức.


14
Yếu tố con người giữ vai trò trung tâm trong q trình hoạt động quản lý; do vậy có
thể khái quát: quản lý nói chung là quản lý các tổ chức của con người và hành vi, hoạt
động của con người trong các tổ chức đó.
Quản lý ln tồn tại với tư cách là hệ thống. Hệ thống quản lý được tạo bởi nhiều
thành tố. Các thành tố cơ bản thường được đề cập khi phân tích hệ thống quản lý là:
Chủ thể quản lý: là trung tâm thực hiện những hoạt động khai thác, tổ chức và thực hiện
nguồn lực của tổ chức; thực hiện những tác động hướng đích, có chủ định đến đối tượng quản lý.
Chủ thể là cá nhân hoặc tập thể.
Đối tượng quản lý: là đối tượng chịu tác động và thay đổi dưới những tác động hướng
đích, có chủ định đến đối tượng quản lý. Đối tượng quản lý là con người (cá nhân và tập thể)
trong tổ chức và các yếu tố được sử dụng là nguồn lực của tổ chức (thông qua việc khai thác, tổ
chức và thực hiện).
Cơ chế quản lý: là phương thức vận động hợp quy luật của hệ thống quản lý, mà
trước hết là sự tác động lẫn nhau một cách hợp quy luật trong quá trình quản lý. Theo
nghĩa này, cơ chế quản lý bao hàm cả những yếu tố của công cụ như: phương tiện, giải
pháp của chủ thể quản lý nhằm định hướng, dẫn dắt, khích lệ, điều hịa phối hợp hoạt động
của con người và các bộ phận trong tổ chức trong việc đạt đến các mục tiêu đã đề ra. Cơ
chế quản lý có vai trị quan trọng trong việc thiết lập phương thức hoạt động hợp với quy
luật khách quan cho hoạt động quản lý; nó tác động trực tiếp đến xác lập và vận hành mối
quan hệ giữa chủ thể quản lý và đối tượng quản lý, đến định hướng tổ chức thực hiện và

điều chỉnh hoạt động trong tổ chức.
Mục tiêu quản lý: mục đích quản lý được cụ thể hóa bằng các mục tiêu quản lý,
mục tiêu quản lý được hiểu là trạng thái cần và có thể có của tổ chức trong những giai đoạn
nhất định được xác định theo tình thế của tổ chức và mối quan hệ giữa tổ chức và mơi
trường. Trạng thái cần có là trạng thái mà tổ chức phải đạt được để có thể tồn tại và phát
triển. Trạng thái có thể có là trạng thái mà tổ chức có thể đạt được hoặc không đạt được tùy
thuộc vào khả năng và mức độ huy động các nguồn lực của tổ chức.
Từ các yếu tố trên có thể hiểu: “Quản lý là sự tác động có tổ chức, có hướng đích
của chủ thể quản lý tới đối tượng quản lý nhằm đạt được mục tiêu đề ra”.


15
Về thực chất, quản lý là sự tác động có hướng đích của chủ thể quản lý lên đối
tượng quản lý bằng một hệ thống các giải pháp nhằm thay đổi trạng thái của đối tượng
quản lý, đưa hệ thống tiếp cận mục tiêu cuối cùng, phục vụ lợi ích của con người.
Những khái quát chung về quản lý, tạo cơ sở lý luận để nghiên cứu nhận thức rõ
hơn về quản lý giáo dục.
* Quản lý giáo dục và quản lý nhà trường:
Giáo dục là một hiện tượng xã hội đặc biệt, bản chất của nó là q trình truyền đạt
và lĩnh hội kinh nghiệm đã được tích lũy trong q trình phát triển của xã hội lồi người.
Thế hệ đi trước truyền đạt cho thế hệ đi sau, thế hệ đi sau phải có trách nhiệm lĩnh hội, kế
thừa, phát triển và bổ sung những kinh nghiệm đó. Giáo dục có một vị trí đặc biệt quan
trọng, vừa là sản phẩm của xã hội đồng thời là nhân tố tích cực, động lực thúc đẩy sự phát
triển của xã hội. Trong thời đại ngày nay, giáo dục đã trở thành nhân tố quyết định thúc đẩy
sự phát triển xã hội vì chỉ có giáo dục mới đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu của sự phát
triển xã hội. Vì vậy giáo dục trở thành mục tiêu phát triển hàng đầu của tất cả các quốc gia trên
thế giới.
Giáo dục là một quá trình, là một hoạt động của xã hội, vì thế có sự quản lý, đó là
quản lý giáo dục. Quản lý giáo dục được hiểu một cách rất đa dạng tùy theo góc độ nghiên
cứu, tiếp cận của các nhà khoa học.

Theo nghĩa tổng quát: Quản lý giáo dục là hoạt động điều hành, phối hợp các lực
lượng xã hội nhằm thúc đẩy mạnh mẽ công tác đào tạo thế hệ trẻ yêu cầu phát triển xã hội.
Theo Từ điển Tiếng Việt: Quản lý giáo dục được hiểu là những tác động tự giác (có
ý thức, có mục đích, có kế hoạch, có hệ thống, hợp quy luật) của chủ thể quản lý đến tất cả
các mắt xích của hệ thống (từ cấp cao nhất đến các cơ sở giáo dục là nhà trường), nhằm
thực hiện có chất lượng và hiệu quả mục tiêu phát triển giáo dục và đào tạo thế hệ trẻ mà
xã hội đặt ra cho ngành giáo dục.
Một số quan niệm về quản lý giáo dục:
Tác giả Đặng Quốc Bảo cho rằng: “Quản lý nhà trường, quản lý giáo dục nói chung
là thực hiện đường lối giáo dục của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình, tức là đưa
nhà trường vận hành tiến tới mục tiêu đào tạo theo nguyên lý giáo dục”.


16
Còn theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang: “Quản lý giáo dục là hệ thống tác động có
mục đích, có kế hoạch hợp quy luật của chủ thể quản lý nhằm làm cho hệ thống vận hành
theo đường lối và nguyên lý giáo dục của Đảng, thực hiện được các tính chất của nhà
trường xã hội chủ nghĩa Việt Nam, mà tiêu điểm hội tụ là quá trình dạy học, giáo dục thế
hệ trẻ. Đưa giáo dục đến mục tiêu dự kiến, tiến lên trạng thái mới về chất”.
Theo tác giả Trần Kiểm: “Quản lý giáo dục là hoạt động tự giác (có ý thức, có mục
đích, có kế hoạch, có hệ thống, hợp quy luật) của chủ thể quản lý đến tập thể giáo viên, tập
thể học sinh, cha mẹ học sinh và các lực lượng xã hội trong và ngồi nhà trường nhằm thực
hiện có chất lượng và hiệu quả mục tiêu giáo dục của nhà trường”.
Mục đích của quản lý giáo dục trong nhà trường, là tổ chức q trình giáo dục có hiệu quả
để đào tạo lớp học sinh thông minh sáng tạo, năng động, tự chủ, biết sống và phấn đấu vì hạnh
phúc của bản thân và của xã hội.
Những khái quát các quan niệm về quản lý, quản lý giáo dục trong nhà trường, tạo
cơ sở lý luận để nghiên cứu và nhận thức rõ hơn về quản lý giáo dục trường THCS.
* Quản lý trường trung học cơ sở:
Quản lý trường học:

Xét trên bình diện vi mô, quản lý giáo dục trong phạm vi nhà trường có thể xem là
đồng nghĩa với quản lý nhà trường. Trường học là tổ chức giáo dục, là đơn vị cấu trúc cơ
sở của hệ thống giáo dục quốc dân. Do vậy, xét về bản chất trường học là tổ chức mang
tính nhà nước – xã hội – sư phạm thể hiện bản chất giai cấp, bản chất xã hội và bản chất sư
phạm. Vì thế có thể hiểu: “Quản lý trường học: Là thực hiện đường lối giáo dục của Đảng
trong phạm vi trách nhiệm, đưa nhà trường vận hành theo nguyên lý giáo dục, để tiến tới
mục tiêu giáo dục, mục tiêu đào tạo đối với ngành giáo dục, với thế hệ trẻ và với từng học
sinh”.
Mặt khác, quản lý trường học về bản chất là quản lý con người. Điều đó tạo ra cho
các chủ thể (người dạy và người học) trong nhà trường một sự liên kết chặt chẽ. Trong nhà
trường, giáo viên và học sinh vừa là đối tượng, vừa là chủ thể quản lý. Với tư cách là đối
tượng quản lý, họ chịu tác động của chủ thể quản lý (hiệu trưởng). Với tư cách là chủ thể
quản lý, họ là người tham gia chủ động, tích cực vào hoạt động quản lý chung và biến nhà


17
trường thành hệ tự quản lý. Cho nên, quản lý nhà trường không chỉ là trách nhiệm riêng
của người hiệu trưởng, mà là trách nhiệm chung của tất cả các thành viên trong nhà trường.
Quản lý trường học, là một dạng lao động đặc biệt, mà nét đặc trưng của nó là tính
tích cực sáng tạo, năng lực vận dụng những tri thức đã có để đạt mục đích đặt ra một cách
có kết quả là sự cải biến hiện thực giáo dục. Do đó chủ thể quản lý phải biết sử dụng không
chỉ những chuẩn mực pháp quyền, mà còn sử dụng cả những chuẩn mực đạo đức, tâm lý…
bảo đảm sự thống nhất và những mối quan hệ trong quá trình quản lý.
Quản lý trường THCS:
Trường THCS thuộc cấp học nằm giữa trong bậc học phổ thơng; có thể gọi nó là
một tổ chức sư phạm - xã hội, bởi vì nó là đơn vị cơ sở trong hệ thống giáo dục, đồng thời
là một tổ chức xã hội trong cộng đồng.
Với tư cách là một tổ chức xã hội, trường THCS tham gia hoạt động trong hệ thống
các tổ chức của Quận, Huyện, cùng thực hiện mục tiêu kinh tế - xã hội của địa phương.
Song nó là đơn vị văn hóa giáo dục đại diện cho cộng đồng, tuy nhiên văn hóa trường học

thường vượt qua văn hóa cộng đồng, nó như một trung tâm tái sản xuất văn hóa liên tục
nơi nó hoạt động; điều này càng thể hiện rõ nét ở Quận Hai Bà Trưng Thủ đô Hà Nội.
Với tư cách là một tổ chức sư phạm, quản lý trường THCS khác hẳn với mọi hình
thức quản lý xã hội khác; đó là bản chất sư phạm của hoạt động giáo dục trong đó giáo
viên và học sinh vừa là khách thể quản lý, nhưng đồng thời là chủ thể tự quản lý; bởi họ là
những con người đang tham gia một lĩnh vực hoạt động đặc thù là lấy “nhân cách đào tạo
nhân cách”.
Tính đặc thù của hoạt động quản lý trường THCS cũng như các nhà trường phổ
thông khác, thể hiện ở hoạt động dạy và hoạt động học. Từ những khái quát trên có thể
hiểu:
Quản lý trường THCS: Là quản lý tồn diện các nguồn lực nhà trường, trong đó
quản lý hoạt động dạy và học là trung tâm, nhằm đưa nhà trường vận hành theo mục tiêu,
nguyên lý giáo dục, hướng tới phát triển toàn diện nhân cách học sinh THCS”.
Quản lý tốt trường THCS sẽ góp phần thực hiện mục tiêu nâng cao dân trí, đào tạo
nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, hình thành đội ngũ lao động có kiến thức, có tay nghề, năng


18
động, sáng tạo, có đạo đức cách mạng, có tinh thần yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội; nhà
trường thực hiện mục tiêu đào tạo thế hệ trẻ theo hướng phát triển tồn diện nhân cách.
Tính đặc thù của quản lý các trường THCS phụ thuộc nhiều vào đặc điểm lao động
sư phạm của giáo viên, đó là:
Lao động của giáo viên được chun mơn hóa cao;
Đối tượng chủ yếu của lao động sư phạm là học sinh phần lớn từ 11 đến 15 tuổi;
Phương tiện lao động chủ yếu là tinh thần - là nhân cách người thầy;
Phân biệt giữa lao động trên lớp và lao động bên ngoài khơng hồn tồn tách bạch;
Mặt kinh tế của hoạt động gắn liền với mặt giáo dục;
Hiệu quả hoạt động là hiệu suất lao động của người giáo viên, là chất lượng thực
hiện mục tiêu dạy học, giáo dục.
Chính vì lao động của giáo viên được chun mơn hóa cao, cho nên quản lý chuyên

môn trong trường THCS phải tổ chức theo tổ chuyên môn; và quản lý hoạt động của tổ
chuyên môn là đặc thù trong quản lý trường THCS.
Quản lý hoạt động giáo dục trong trường THCS, bao giờ cũng được thực hiện theo
những chức năng và nguyên tắc nhất định. Các chức năng đó là: Chức năng kế hoạch hóa; Chức
năng tổ chức; Chức năng chỉ đạo thực hiện và chức năng kiểm tra đánh giá; đó là chu trình khép
kín của hoạt động quản lý giáo dục, nó được áp dụng cho mọi cán bộ quản lý trường học.
Những khái quát chung về quản lý trường học cũng như trường THCS như trình
bày trên, là cơ sở để nghiên cứu và nhận thức rõ hơn về quản lý hoạt động của tổ chuyên
môn trong nhà trường phổ thơng nói chung, các trường THCS nói riêng.


19
1.1.2. Tổ chuyên môn và hoạt động của tổ chuyên môn trường trung học cơ sở
* Tổ chuyên môn:
Tổ chuyên môn là một bộ phận trong cơ cấu tổ chức của trường phổ thông với tập
hợp các giáo viên cùng giảng dạy một nhóm mơn học được đặt dưới sự quản lý trực tiếp
của một tổ trưởng và một hoặc hai tổ phó do hiệu trưởng bổ nhiệm và giao nhiệm vụ.
Trong Điều lệ trường Trung học có quy định: “… giáo viên của trường Trung học
được tổ chức thành tổ chun mơn hoặc nhóm mơn học ở từng cấp học THPT, THCS. Mỗi
tổ chun mơn có tổ trưởng, từ một đến hai tổ phó chịu sự quản lý chỉ đạo của Hiệu
trưởng, do Hiệu trưởng bổ nhiệm và giao nhiệm vụ vào đầu năm học”.
Tổ chuyên môn là nơi tập hợp những người có cùng nhiệm vụ, phạm vi chun
mơn, có sự tương đồng về trình độ đào tạo nên hiểu rõ được những khó khăn, thuận lợi từ
đó sẽ hạn chế những khó khăn và phát huy những thuận lợi trong những hồn cảnh cụ thể.
Tổ chun mơn là một tập thể hạt nhân, một tế bào của hoạt động chuyên môn
trong nhà trường. Ở các thế hệ giáo viên nối tiếp nhau theo thứ bậc chuyên môn, nghiệp
vụ, mỗi người có thế mạnh, hạn chế riêng. Nếu TTCM biết cách tổ chức khơi nguồn, phát
huy thế mạnh, giảm bớt những hạn chế của mỗi người thì sẽ tạo dựng được mơi trường
hoạt động chun mơn hữu ích nhất.
* Nhiệm vụ của tổ chuyên môn trong trường trung học cơ sở:

Xây dựng kế hoạch hoạt động chung của tổ, hướng dẫn xây dựng và quản lý kế
hoạch cá nhân của tổ viên theo kế hoạch dạy học;
Phân phối chương trình mơn học của Bộ Giáo dục và Đào tạo và kế hoạch năm học
của nhà trường;
Tổ chức bồi dưỡng chuyên môn và nghiệp vụ;
Tham gia đánh giá, xếp loại các thành viên của tổ theo các quy định của Bộ Giáo
dục và Đào tạo;
Đề xuất khen thưởng, kỷ luật đối với giáo viên;
Tổ chuyên môn sinh hoạt hai tuần một lần.


20
Việc tổ chức dạy học theo các bộ môn khoa học cơ bản dẫn đến đội ngũ giáo viên
trong các trường THCS được chia thành các tổ chuyên môn theo sự phân cấp quản lý của
nhà trường.
Tổ chuyên môn trong trường THCS là diễn đàn tập trung các giáo viên có cùng
chun mơn dạy học, là nơi thể hiện sự phối hợp thống nhất giữa những con người lao
động với tính chun mơn hóa rất cao; là nơi khai thác, phát huy những thế mạnh chuyên
môn của nhiều thế hệ giáo viên khác nhau, là nơi để mỗi giáo viên có điều kiện vươn lên
bộc lộ năng lực và phẩm chất sư phạm của mình. Trong đó đứng đầu mỗi tổ chuyên môn là
một tổ trưởng do hiệu trưởng chỉ định và giao nhiệm vụ, chịu trách nhiệm quản lý trực tiếp
và điều hành mọi hoạt động của tổ.
Tổ trưởng chun mơn chính là người đóng vai trị trung tâm trong hoạt động quản lý
chuyên môn của tổ; đây là một mắt xích trong hệ thống quản lý của nhà trường; các quyết định
của Hiệu trưởng đều thông qua tổ trưởng để chuyển đến giáo viên. Tổ trưởng chuyên môn trực
tiếp tiếp nhận các chủ trương từ Hiệu trưởng để điều hành hoạt động của tổ, đồng thời cũng là
người đại diện cho tổ phản ánh những ý kiến của tập thể giáo viên trong tổ đến Hiệu trưởng.
Tổ trưởng chuyên môn là cán bộ quản lý cấp cuối cùng trong hệ thống giáo dục, là
cán bộ quản lý trong trường THCS làm việc trực tiếp dưới quyền của hiệu trưởng; là người
chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch hoạt động chung của tổ; hướng dẫn xây dựng và quản

lý kế hoạch cá nhân của tổ viên; tổ chức bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ, kiểm tra đánh
giá chất lượng thực hiện nhiệm vụ của giáo viên theo kế hoạch của nhà trường; đề xuất
khen thưởng cho giáo viên.
Tổ trưởng chuyên môn là người được tiếp thu những chủ trương đổi mới về mơn
học và có trách nhiệm tổ chức, hướng dẫn tổ viên của mình, biến những chủ trương ấy
thành hiện thực thông qua các hoạt động chuyên môn trong tổ. Để quản lý hoạt động
chuyên môn, trước hết tổ trưởng chun mơn phải là giáo viên có năng lực chuyên môn, là
một trụ cột về chuyên môn, là một chuyên gia sư phạm, là người có quan hệ tốt với mọi
người. Luôn nhạy bén với cái mới và có khả năng động viên khích lệ các thành viên khác
trong tổ nỗ lực nâng cao chuyên môn.
Như vậy, tổ trưởng chun mơn khơng chỉ có vai trị là “thợ cả” trong “tổ thợ” mà
quan trọng hơn còn là người có năng lực tổ chức các hoạt động chun mơn; và biết cách


21
làm cho tổ viên nâng cao năng lực chuyên môn, góp phần cho sự tiến bộ của bản thân và
cho tập thể.
* Hoạt động của tổ chuyên môn trong trường trung học cơ sở:
Trong trường THCS, tổ chuyên môn là nơi trực tiếp thực hiện mọi chủ trương,
đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước, của Bộ Giáo dục- Đào tạo, của Sở và Phòng
Giáo dục – Đào tạo, của địa phương, của nhà trường về giáo dục, là nơi trực tiếp thực hiện
mọi quá trình tổ chức, chỉ đạo hoạt động giáo dục nhằm nâng cao chất lượng dạy và học
trong nhà trường. Vì vậy, mọi hoạt động của tổ chun mơn nếu được quản lý tốt thì sẽ
nâng cao chất lượng dạy học bộ môn và chất lượng giáo dục trong nhà trường.
Hoạt động tổ chuyên môn trong trường THCS là hoạt động giảng dạy của giáo viên
cũng như các hoạt động giáo dục khác của nhà trường, được hiệu trưởng phân công, mà
các thành viên trong tổ phải thực hiện đầy đủ theo quy định của trường và ngành Giáo dục
- Đào tạo. Đây là hoạt động quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục của mỗi
trường; nó địi hỏi sự tn thủ nội dung chương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đồng
thời có sự vận dụng linh hoạt, sáng tạo cho phù hợp với điều kiện và tình hình học sinh ở

mỗi địa phương.
Cụ thể hoạt động của tổ chuyên môn trong trường THCS bao gồm:
Lập kế hoạch hoạt động giảng dạy của từng giáo viên, của tổ chuyên môn và kế
hoạch thực hiện đổi mới giáo dục THCS, đổi mới chương trình nội dung dạy học;
Lập kế hoạch và tổ chức bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên để họ nắm vững ý đồ
nội dung sách giáo khoa và kiến thức nâng cao do bộ môn phụ trách; lập và tổ chức thực hiện
kế hoạch hoạt động bồi dưỡng học sinh;
Tổ chức hoạt động đổi mới PPDH và sinh hoạt chuyên môn để nâng cao năng lực
dạy học cho giáo viên;
Tổ chức cho các thành viên trong tổ thực hiện kiểm tra, theo dõi giám sát và đánh
giá lẫn nhau về hoạt động chuyên môn, sử dụng phương tiện thiết bị, đồ dùng dạy học,
chuẩn bị bài dạy, soạn giáo án, ra đề kiểm tra và đánh giá kết quả học tập của học sinh;
Tổ chức các hoạt động hội giảng, thi giáo viên dạy giỏi cấp tổ để chọn giáo viên thi
giáo viên dạy giỏi các cấp;


22
Tổ chức và động viên mọi người tham gia viết sáng kiến kinh nghiệm, ứng dụng
các sáng kiến kinh nghiệm trong giáo dục, dạy học nhằm đẩy mạnh phong trào thi đua hai
tốt trong nhà trường;
Tham gia vào các hoạt động chung của nhà trường như: công tác giáo dục ngồi
giờ lên lớp, cơng tác xã hội hóa giáo dục, cơng tác đồn thể và các phong trào thi đua
khác…
Tóm lại, trên cơ sở khái quát làm rõ những kiến thức về tổ chuyên môn, nhất là các
hoạt động cơ bản về chuyên môn của tổ chuyên môn trường THCS như trình bày trên, tạo
cơ sở nghiên cứu làm rõ hơn về quản lý hoạt động của tổ chuyên môn trong nhà trường
phổ thơng nói chung, các trường THCS nói riêng, góp phần hình thành cơ sở lý luận của đề
tài luận văn.
1.1.3. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn trường THCS
Như trình bày trên, tổ chun mơn trong trường THCS là nơi tập hợp các giáo viên

có cùng chuyên mơn dạy học, với tính chun mơn hóa rất cao, mỗi giáo viên có điều kiện
vươn lên bộc lộ năng lực và phẩm chất sư phạm của mình. Đứng đầu mỗi tổ chuyên môn là
tổ trưởng, người chịu trách nhiệm trực tiếp quản lý điều hành mọi hoạt động chuyên môn
của tổ.
Quản lý hoạt động tổ chuyên môn trường THCS, về thực chất chính là quản lý hoạt
động dạy học của giáo viên cũng như các hoạt động giáo dục khác của nhà trường do các
tổ chuyên môn chịu trách nhiệm thực hiện, nhằm nâng cao chất lượng dạy học, giáo dục
học sinh của nhà trường.
Từ kết quả nghiên cứu khái quát về quản lý giáo dục, quản lý trường THCS, tổ
chuyên môn và hoạt động tổ chuyên môn trường THCS, cùng với nhận thức về lý luận
quản lý giáo dục, có thể quan niệm:
Quản lý hoạt động tổ chuyên mơn trường THCS là hệ thống những tác động có
mục đích, có kế hoạch và tổ chức chặt chẽ của chủ thể quản lý đến tồn bộ hoạt động
chun mơn của tổ bộ môn và giáo viên, cũng như các hoạt động giáo dục khác nhằm
nâng cao chất lượng dạy học, giáo dục học sinh của nhà trường.