Thực trạng thực hiện chăm sóc co hồi tử cung và hỗ trợ cho trẻ sơ sinh bú của hộ sinh tại bệnh viện phụ sản trung ương năm 2022

BỘ Y TẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐIỀU DƯỠNG NAM ĐỊNH

------- -------

NGÔ THỊ MINH HÀ

THỰC TRẠNG THỰC HIỆN CHĂM SÓC CO HỒI TỬ CUNG VÀ
HỖ TRỢ CHO TRẺ SƠ SINH BÚ CỦA HỘ SINH
TẠI BỆNH VIỆN PHỤ SẢN TRUNG ƯƠNG NĂM 2022

BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ TỐT NGHIỆP

NAM ĐỊNH – 2022


BỘ Y TẾ
TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐIỀU DƯỠNG NAM ĐỊNH
------- -------

NGÔ THỊ MINH HÀ
THỰC TRẠNG THỰC HIỆN CHĂM SÓC CO HỒI TỬ CUNG
VÀ HỖ TRỢ CHO TRẺ SƠ SINH BÚ CỦA HỘ SINH
TẠI BỆNH VIỆN PHỤ SẢN TRUNG ƯƠNG NĂM 2022
Chuyên ngành: Sản Phụ khoa
Mã học viên

: 2122CK3017

BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ TỐT NGHIỆP
GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN

PGS.TS Lê Thanh Tùng

NAM ĐỊNH – Tháng 12/2022


i

LỜI CẢM ƠN
Trong thời gian học tập và hoàn thành chuyên đề tốt nghiệp này, tôi đã nhận
được rất nhiều sự giúp đỡ tận tình của Nhà trường, giảng viên, cơ quan cơng tác, gia
đình và người thân.
Để đạt được kết quả hơm nay, tơi xin bày tỏ lịng kính trọng và biết ơn tới
Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo Sau Đại Học, các thầy cô giáo Trường Đại học Điều
dưỡng Nam Định, đặc biệt là quý thầy cô giáo Bộ mơn Phụ sản đã tận tình giảng
dạy, giúp đỡ tơi trong khóa học. Tơi xin gửi lời tri ân sâu sắc tới giáo viên hướng
dẫn của tôi, PGS.TS.Lê Thanh Tùng – Chủ tịch HĐ trường Đại học Điều dưỡng
Nam Định, người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện để tơi hồn
thành chun đề tốt nghiệp này. Kiến thức về học thuật, sự tận tình trong giảng dạy,
hướng dẫn của các thầy, cô đã giúp tơi có được những kiến thức, kinh nghiệm q
báu, một tầm nhìn mới, sự tự tin trong nghiên cứu khoa học.
Tơi xin dành tình cảm đặc biệt và sự biết ơn sâu sắc tới Ban Lãnh đạo Bệnh
viện Phụ sản Trung ương, các chuyên gia và đồng nghiệp tại Bệnh viện đã dành cho
tơi những tình cảm, sự hỗ trợ tồn diện, q báu giúp tơi triển khai thành cơng
nghiên cứu này.
Sau cùng, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc tới những người thân trong gia
đình và bạn bè, những người đã chia sẻ và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập.
Mặc dù đã rất cố gắng tuy nhiên chắc chắn chuyên đề tốt nghiệp của tôi
không tránh khỏi những mặt hạn chế, rất mong nhận được sự góp ý của các chun
gia để tơi rút kinh nghiệm trong quá trình nghiên cứu sau này.

Xin trân trọng cảm ơn!
Hà Nội, ngày 5 tháng 12 năm 2022
HỌC VIÊN

Ngô Thị Minh Hà


ii

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là báo cáo chuyên đề của riêng tôi. Nội dung trong bài
báo cáo này hoàn toàn trung thực, khách quan. Báo cáo này do bản thân tôi thực
hiện dưới sự hướng dẫn của giảng viên hướng dẫn. Nếu có điều gì sai trái tơi hồn
tồn xin chịu trách nhiệm.
Người cam đoan

Ngơ Thị Minh Hà


iii

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN ......................................................................................................... i
LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................. ii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................ v
DANH MỤC CÁC HÌNH ..................................................................................... vi
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ............................................................................... vi
DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................... vii
ĐẶT VẤN ĐỀ ....................................................................................................... 1

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ................................................ 3
1.1. Cơ sở lý luận .............................................................................................. 3
1.1.1.

Một số khái niệm liên quan ........................................................................ 3

1.1.2.

Cơ sở lý thuyết và các bằng chứng về các can thiệp trong và ngay sau đẻ . 7

1.1.3.

Quy trình chăm sóc thiết yếu bà mẹ và trẻ sơ sinh trong và ngay sau đẻ .. 11

1.1.4.

Những vấn đề tồn tại trong q trình triển khai quy trình chăm sóc thiết

yếu bà mẹ và trẻ sơ sinh trên thế giới ................................................................... 15
1.2. Cơ sở thực tiễn ......................................................................................... 16
1.2.1.

Tình hình chăm sóc thiết yếu bà mẹ, trẻ sơ sinh trong và ngay sau đẻ trên

thế giới 16
1.2.2.

Tình hình chăm sóc thiết yếu bà mẹ, trẻ sơ sinh trong và ngay sau đẻ tại

Việt Nam .............................................................................................................. 24

CHƯƠNG 2. LIÊN HỆ THỰC TIỄN CHĂM SÓC CO HỒI TỬ CUNG VÀ HỖ
TRỢ CHO TRẺ SƠ SINH BÚ TẠI KHOA ĐẺ, BỆNH VIỆN PHỤ SẢN TRUNG
ƯƠNG ................................................................................................................. 27
2.1. Một số thông tin chung về Bệnh viện Phụ sản Trung ương và Khoa Đẻ của
Bệnh viện ........................................................................................................... 27
2.2. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu ..................................................... 28
2.3. Thực trạng thực hiện chăm sóc co hồi tử cung và hỗ trợ cho trẻ sơ sinh bú
tại Khoa Đẻ, Bệnh viện Phụ sản Trung ương năm 2022 ..................................... 30
CHƯƠNG 3. BÀN LUẬN ................................................................................... 35
3.1. Thực trạng thực hiện Qui trình chăm sóc tử cung và hỗ trợ trẻ sơ sinh bú ... 35


iv

3.2. Một số tồn tại .............................................................................................. 37
3.3. Đề xuất một số giải pháp ............................................................................. 37
3.3.1. Đối với người dân .................................................................................... 37
3.3.2. Đối với hộ sinh ......................................................................................... 37
3.3.3. Đối với BV Phụ sản TW............................................................................ 38
KẾT LUẬN ......................................................................................................... 39
ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP ........................................................................................ 40
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC


v

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
BV

Bệnh viện

CSSKSS

Chăm sóc sức khỏe sinh sản

EENC

Chăm sóc sơ sinh thiết yếu (Early Essential
Newborn Care)

FIGO

Hiệp hội Sản phụ khoa quốc tế (International
Federation of Gynecology and Obstetric)

ICM

Hiệp hội nữ hộ sinh quốc tế (International
Confederation of Midwives)

LHQ

Liên Hợp Quốc

PVS

Phỏng vấn sâu

SKBMTE

Sức khỏe bà mẹ và trẻ em

TLN

Thảo luận nhóm

TVM

Tử vong mẹ

TVTE

Tử vong trẻ em

TVSS

Tử vong sơ sinh

TW

Trung ương

WHO

Tổ chức y tế thế giới (World Health Organization)


vi

DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1. Tỷ lệ tử vong sơ sinh (trên 1000 trẻ sinh ra sống) tại các nước Tây Thái
Bình Dương năm 2015 .......................................................................................... 18
Hình 2. Tỷ lệ tử vong ở trẻ sơ sinh theo khu vực năm 2015 .................................. 18

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 1. Tỷ lệ các trường hợp đẻ thường đạt về thực hiện co hồi tử cung và hỗ trợ
cho trẻ sơ sinh bú đối với trường hợp trẻ có thể thở bình thường (n=100) .............. 33
Biểu đồ 2. Tỷ lệ các trường hợp đẻ thường đạt về thực hiện co hồi tử cung và hỗ trợ
cho trẻ sơ sinh bú trong tất cả các trường hợp (n=100) .......................................... 33


vii

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2. 1 Một số thông tin chung của hộ sinh tại Khoa Đẻ (n=50) ........................ 30
Bảng 2. 2. Tỷ lệ mức độ các thao tác theo yêu cầu trong thực hiện co hồi tử cung và
hỗ trợ cho trẻ sơ sinh bú trong trường hợp trẻ có thể thở bình thường (n=100) ...... 32
Bảng 2. 3 Kiến thức của hộ sinh về dấu hiệu trẻ sơ sinh đòi bú (n=50) .................. 34
Bảng 2. 4 Kiến thức của hộ sinh về dấu hiệu cho thấy trẻ áp vú mẹ đúng cách
(n=50) ................................................................................................................... 34


1

ĐẶT VẤN ĐỀ
Từ năm 2000 đến năm 2015, 189 quốc gia thành viên Liên hợp quốc đã phấn đấu
hoàn thành Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ về chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em.
Trên toàn cầu, tỷ suất tử vong trẻ em (TVTE) dưới năm tuổi đã giảm hơn một nửa, từ
90 xuống 43 trường hợp tử vong trên 1.000 trẻ sinh sống từ năm 1990 đến năm 2015.

Cùng kỳ, tỷ suất tử vong mẹ (TVM) và TVTE dưới 1 tuổi giảm tương ứng là 45% và
49%. Mặc dù đã đạt được những thành tựu đáng ghi nhận, Mục tiêu Phát triển Thiên
niên kỷ về nâng cao sức khỏe bà mẹ vẫn chưa đạt được chỉ tiêu đề ra [47].
Kết quả của Báo cáo Điều tra đánh giá các mục tiêu trẻ em và phụ nữ Việt Nam
(MICS) năm 2014 cho thấy tỷ suất TVTE dưới 1 tuổi ở Việt Nam (16‰) vẫn cao hơn
nhiều so với các nước trong khu vực [4]. Bên cạnh đó, tuy tỷ suất TVTE vẫn tiếp tục
giảm nhưng tốc độ giảm đã chậm lại khá nhiều so với giai đoạn trước. Cụ thể, tốc độ
giảm tỷ suất TVTE dưới 1 tuổi đã giảm từ 1,4‰ bình quân mỗi năm trong giai đoạn
1990-2010 xuống còn 0,15‰ mỗi năm trong giai đoạn 2011-2015. Đặc biệt, tỷ suất tử
vong sơ sinh (TVSS) vẫn còn chiếm tỷ trọng rất cao trong số TVTE [17]. Bình quân
mỗi năm Việt Nam có khoảng 16.000 đến 18.000 trẻ sơ sinh tử vong, chiếm khoảng
75% số TVTE dưới 1 tuổi và khoảng 60% số TVTE dưới 5 tuổi [17].
Để tiếp tục giảm được TVTE trong thời gian tới, ngoài việc tuyên truyền sâu
rộng trong mọi tầng lớp nhân dân, đầu tư cơ sở hạ tầng, trang thiết bị y tế thì việc đào
tạo đội ngũ cán bộ y tế đạt tiêu chuẩn và thực hiện tốt quy trình chăm sóc thiết yếu
theo hướng dẫn của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại tất cả các cơ sở y tế có đỡ đẻ có
ý nghĩa vơ cùng quan trọng [1]. Nhận thức được vấn đề trên, ngày 10 tháng 11 năm
2014, Bộ Y tế đã ban hành Quyết định số 4673/QĐ-BYT phê duyệt tài liệu hướng dẫn
chuyên môn chăm sóc thiết yếu bà mẹ và trẻ sơ sinh trong và ngay sau đẻ, trong đó
nêu rõ giao các Bệnh viện (BV), Viện có giường bệnh và các trường đại học, cao đẳng
và trung cấp có đào tạo nhân lực y tế chịu trách nhiệm thi hành Quyết định. Tài liệu
ban hành kèm theo được xây dựng dựa trên quy trình chuẩn 6 bước chăm sóc thiết yếu
do WHO khuyến cáo.
Kể từ thời điểm Quyết định trên được ban hành, BV Phụ sản Trung ương (TW)
là cơ sở đầu tiên của miền Bắc triển khai thực hiện quy trình chăm sóc thiết yếu bà mẹ
và trẻ sơ sinh trong và ngay sau đẻ. Tồn bộ quy trình được thực hiện tại Khoa Đẻ của


2

BV. Dù vậy, từ khi triển khai, BV chưa có bất kỳ khảo sát, đánh giá nào ghi nhận cụ
thể việc thực hiện quy trình đối với cán bộ y tế. Trong bối cảnh quá tải bệnh viện, lực
lượng cán bộ y tế được bổ sung, tuyển dụng và luân chuyển công tác thường xuyên,
việc chưa được tập huấn, đào tạo liên tục từ khi triển khai thực hiện quy trình khiến
cho việc thực hiện quy trình chăm sóc thiết yếu bà mẹ và trẻ sơ sinh trong và ngay sau
đẻ còn nhiều hạn chế. Kết quả đánh giá nhanh do học viên tiến hành đối với hộ sinh
làm công tác đỡ đẻ tại Khoa Đẻ của Bệnh viện vào tháng 5 năm 2022 cho thấy hộ sinh
thực hiện không đầy đủ quy trình này.
Thực tế trên cho thấy, việc tiến hành nghiên cứu tại BV để trả lời các câu hỏi:
quy trình chăm sóc thiết yếu của hộ sinh tại Khoa Đẻ, BV Phụ sản TW hiện được thực
hiện như thế nào? Cần có những giải pháp nào để đảm bảo việc quy trình được thực
hiện đầy đủ và hiệu quả?... là rất cần thiết. Từ những lý do trên, trong nguồn lực có
hạn, học viên lựa chọn 2 trong 6 bước trong quy trình chăm sóc thiết yếu bà mẹ và trẻ
sơ sinh trong và ngay sau đẻ bao gồm Bước 5_Sau khi rau sổ xoa đáy tử cung trong 2
giờ đầu sau đẻ, 15 phút 1 lần, đảm bảo cho tử cung co chặt và theo dõi chảy máu và
Bước 6_Hướng dẫn bà mẹ cho trẻ bú sớm và bú mẹ hoàn toàn trong giờ đầu sau đẻ để
đánh giá vì đây là 2 bước khơng kém phần quan trọng trong EENC và có ý nghĩa, học
viên thấy Hộ sinh thực hiện 2 bước này chưa thật tốt nên muốn thay đổi và muốn thực
hiện chuyên đề này.
Chuyên đề “Thực trạng thực hiện chăm sóc co hồi tử cung và hỗ trợ cho trẻ sơ
sinh bú của hộ sinh tại Bệnh viện Phụ sản Trung ương năm 2022” được thực hiện
với 2 mục tiêu:
1. Mô tả thực trạng thực hiện chăm sóc co hồi tử cung và hỗ trợ cho trẻ sơ sinh
bú tại khoa đẻ Bệnh viện Phụ sản Trung ương năm 2022
2. Đề xuất một số giải pháp nâng cao hoạt động chăm sóc co hồi tử cung và hỗ
trợ cho trẻ sơ sinh bú tại Bệnh viện Phụ sản Trung ương.


3

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Một số khái niệm liên quan
Trẻ sơ sinh: Trẻ sơ sinh là trẻ từ khi sinh ra cho đến 28 ngày tuổi (≤ 28 ngày
tuổi) [5]
Chuyển dạ là một loạt hiện tượng diễn ra ở người có thai trong giai đoạn
cuối làm cho thai và bánh rau được đưa ra khỏi buồng tử cung qua đường âm đạo
[9].
Đỡ đẻ thường ngôi chỏm là thủ thuật tác động vào thì sổ thai để giúp cuộc
đẻ được an tồn theo đường âm đạo, không cần can thiệp (trừ trường hợp cắt tầng
sinh môn) các thao tác đỡ đẻ gồm có (đỡ đầu, đỡ vai, đỡ thân, mơng và chi), tiếp
xúc da kề da ngay sau đẻ, tiêm Oxytocin, kẹp dây rốn muộn một thì, kéo dây rốn có
kiểm sốt, xoa đáy tử cung, hỗ trợ bà mẹ cho trẻ bú sớm và bú mẹ hoàn toàn [9].
Sốc trong sản khoa là một tình trạng cấp cứu có thể ảnh hưởng đến tính
mạng của sản phụ cần được phát hiện sớm và xử trí kịp thời. Trong sản khoa sốc
thường gặp sốc do mất máu (băng huyết sau đẻ, sảy thai băng huyết…) [9].
Chăm sóc trong sinh là chăm sóc và theo dõi bà mẹ từ khi chuyển dạ đến
khi trẻ ra đời nhằm theo dõi cuộc đẻ để có hướng xử trí phù hợp đảm bảo cho q
trình sinh được an tồn [12].
Chăm sóc sản khoa thiết yếu là những chăm sóc y tế cần thiết đối với bà
mẹ trong và sau đẻ nhằm giảm tử vong mẹ, tử vong sơ sinh do các tai biến sản
khoa. Chăm sóc sản khoa thiết yếu bao gồm [11]:
Chăm sóc sản khoa cơ bản: Sử dụng kháng sinh theo phân tuyến kỹ thuật;
Sử dụng thuốc chống co giật trong tiền sản giật, sản giật; Sử dụng thuốc gây co cơ
tử cung sau đẻ; Bóc nhau nhân tạo, kiểm sốt tử cung khi có băng huyết; Đỡ đẻ
ngơi chỏm.
Chăm sóc sản khoa tồn diện gồm các dịch vụ Chăm sóc sản khoa cơ bản,
mổ lấy thai và truyền máu.

4

Chăm sóc sơ sinh thiết yếu (EENC): EENC bao gồm một gói các can thiệp
dựa trên bằng chứng đơn giản để ngăn ngừa hoặc điều trị các nguyên nhân quan
trọng nhất gây bệnh tật và tử vong ở trẻ sơ sinh. Can thiệp bao gồm [23], [14]: Lau
khô giữ ấm cho trẻ nhằm phịng hạ thân nhiệt và kích thích hô hấp; Tiếp xúc da kề
da ngay và sau khi sinh để ngăn ngừa hạ thân nhiệt, hạ đường huyết và thúc đẩy cho
con bú sớm. Trì hỗn kẹp rốn để giảm nguy cơ thiếu máu ở trẻ sơ sinh và các biến
chứng nặng hơn ở trẻ non tháng, hồi sức cho trẻ khơng thở có thể ngăn ngừa tử
vong sơ sinh và các thói quen vệ sinh tay đúng thời gian của các nhân viên y tế để
giảm nguy cơ nhiễm trùng huyết.
Chăm sóc thiết yếu bà mẹ và trẻ sơ sinh trong và ngay sau đẻ: Là các chăm
sóc thiết yếu nhằm đảm bảo an tồn cho bà mẹ và trẻ sơ sinh trong và ngay sau đẻ
[10].
1.1.1.1. Sáu bước chăm sóc thiết yếu bà mẹ, trẻ sơ sinh trong và sau khi đẻ theo
khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới
Từ các bằng chứng lâm sàng về việc can thiệp trong và ngay sau sinh đối với
bà mẹ và trẻ sơ sinh có khả năng phịng ngừa chảy máu sau đẻ, đảm bảo an toàn và
nâng cao sức khỏe bà mẹ và trẻ sơ sinh, WHO đã đưa ra khuyến cáo áp dụng 6 bước
chăm sóc thiết yếu bà mẹ và trẻ sơ sinh trong và ngay sau đẻ bao gồm [19]
1.1.12. Quy trình chăm sóc thiết yếu bà mẹ, trẻ sơ sinh trong và sau khi đẻ của Bộ Y
tế
Quy trình chăm sóc thiết yếu bà mẹ và trẻ sơ sinh trong và ngay sau đẻ được
ban hành kèm theo Quyết định 4673/QĐ-BYT ngày 10 tháng 11 năm 2014 của Bộ
Y tế về việc phê duyệt tài liệu hướng dẫn chun mơn chăm sóc thiết yếu bà mẹ, trẻ
sơ sinh trong và ngay sau đẻ, căn cứ khuyến cáo về Chăm sóc thiết yếu bà mẹ, trẻ
cơ sinh trong và ngay sau đẻ của WHO. Quy trình được áp dụng cho tất cả các
trường hợp đẻ đường âm đạo, khơng có biến chứng trước sinh.
Để chuẩn bị cho việc thực hiện quy trình đối với 1 ca đẻ, các yêu cầu về nhân
lực, trang thiết bị và vật tư được quy định cụ thể trong Hướng dẫn ban hành. Theo

Hướng dẫn, việc thực hiện quy trình tốt nhất nên có 02 hộ sinh. Nếu khơng đủ nhân
lực có thể một người thực hiện. Các trang thiết bị, vật tư cần có bao gồm:
- Bàn hồi sức trẻ sơ sinh:


5

 Bề mặt bàn phẳng, khô, sạch và ấm, được trải khăn sạch
 Bóng hút hoặc máy hút nhớt, nên dùng ống hút dùng 1 lần
 Bóng tự phồng và mặt nạ sơ sinh
- Bàn để dụng cụ đỡ đẻ:
 Dụng cụ cắt khâu tầng sinh môn: 01 kéo cắt tầng sinh mơn, 01 kẹp phẫu
tích, 01 kìm kẹp kim, 01 hộp đựng dung dịch sát khuẩn, gạc sát trùng,
kim chỉ khâu.
 Dụng cụ cặp và cắt dây rốn: 02 kẹp phẫu tích có mấu, 01 kéo cắt dây
rốn, kẹp dây rốn nhựa.
 Hai khăn khô, sạch (trải 01 khăn lên bụng sản phụ để đón bé và lau khơ
trẻ, 01 để ủ ấm cho trẻ).
 Hai đôi găng tay vơ khuẩn
 Mũ sơ sinh để ngồi bàn dụng cụ.
- Thuốc:
 Lấy sẵn 10 đơn vị oxytocin trong bơm tiêm.
 Thuốc gây tê tầng sinh môn
Tất cả các dụng cụ theo yêu cầu cần để trong tầm với của người đỡ đẻ để
việc thực hiện thao tác đảm bảo đúng thời gian quy định.
Các nội dung tiến hành trong Hướng dẫn đảm bảo đầy đủ 6 bước chăm sóc
thiết yếu theo khuyến cáo của WHO. Tuy nhiên có bổ sung hoạt động tư vấn cho
sản phụ trước khi tiến hành ca đỡ đẻ. Các nội dung tư vấn tập trung vào giải thích
tầm quan trọng của việc thực hiện quy trình để sản phụ yên tâm và phối hợp với hộ
sinh trong q trình đỡ đẻ. Cụ thể, ngồi các bước tư vấn chung, cán bộ y tế cần tư

vấn kỹ cho bà mẹ các nội dung sau:
- Tiếp xúc da kề da: giúp điều hòa thân nhiệt cho trẻ, làm tăng sự gắn kết
tình cảm mẹ con, giúp cho trẻ bắt đầu bú sớm. Tiếp xúc da kề da liên tục không
gián đoạn sẽ giúp trẻ bú lần đầu thuận lợi.
- Cách phối hợp với cán bộ y tế để ôm trẻ ngay sau khi sinh, không để sản
phụ bỡ ngỡ khi người đỡ đẻ đặt trẻ lên bụng, để cho trẻ tiếp xúc da kề da và an
toàn cho trẻ.


6

- Tiêm oxytocin với mục đích làm cho tử cung co bóp sớm giúp bong rau,
rút ngắn thời gian sổ rau, hạn chế mất máu sau đẻ.
- Lợi ích của việc kẹp và cắt dây rốn muộn: giúp cho trẻ sơ sinh nhận thêm
được một lượng máu và nguồn dự trữ sắt có từ người mẹ, có thể ngăn ngừa được
nguy cơ xuất huyết não thất, nhiễm khuẩn huyết muộn, giảm nguy cơ phải
truyền máu vì thiếu máu nhất là đối với trẻ sinh non và nhẹ cân
- Hợp tác với nhân viên y tế, xoa đáy tử cung đạt hiệu quả tốt. Có thể hướng
dẫn sản phụ tự xoa đáy tử cung hoặc người nhà hỗ trợ xoa đáy tử cung trong
trường hợp cần thiết.
Các bước tiếp theo của Quy trình được thực hiện đúng theo khuyến cáo của
WHO đưa ra bao gồm tiếp xúc da kề da ngay sau khi thai sổ, tiêm oxytocin, kẹp dây
rốn muộn và cắt dây rốn một thì, kéo dây rốn có kiểm soát, xoa tử cung và tư vấn,
hướng dẫn và hỗ trợ bà mẹ cho con bú sớm [4].
1.1.1.3. Hộ sinh và vai trị của hộ sinh trong quy trình chăm sóc thiết yếu bà mẹ, trẻ
sơ sinh trong và sau khi đẻ
Định nghĩa về hộ sinh của Liên đoàn quốc tế hộ sinh (International
Confederation of Midwives - ICM) là: “Một hộ sinh là một người đã hồn thành
chương trình đào tạo về hộ sinh mà được công nhận tại quốc gia ở tại nơi đó, dựa
trên các năng lực cần thiết của ICM về thực hành đở đẻ cơ bản và khn khổ chuẩn

mực tồn cầu của ICM về đào tạo đở đẻ; người có trình độ chun mơn cần thiết để
được đăng ký và/hoặc được cấp giấy phép hành nghề hợp pháp trong thực hành việc
đở đẻ và sử dụng dưới chức danh hộ sinh” [28].
Năm 2015, Bộ Y tế và Bộ Nội vụ ban hành Thông tư liên tịch số
26/2015/TTLT-BYT-BNV ngày 07 tháng 10 năm 2015 quy định mã số, tiêu chuẩn
chức danh nghề nghiệp điều dưỡng, hộ sinh, kỹ thuật y. Trong đó, “Hộ sinh” là tên
gọi nghề nghiệp của viên chức chuyên môn y tế thực hiện chăm sóc, tư vấn trong
thời gian mang thai, chuyển dạ, giai đoạn hậu sản và chăm sóc sơ sinh. Cũng theo
Thông tư, chức danh hộ sinh tại các cơ sở y tế công lập được xếp theo 3 hạng là hộ
sinh hạng II, hộ sinh hạng III và hộ sinh hạng IV [7].
Vai trò của hộ sinh tùy thuộc vào vi trí cơng tác, tuy nhiên, cơng việc của họ
thường là chăm sóc , tư vấn cho sản phụ, giúp sản phụ phát hiện những rối loạn sinh


7

lý thông thường và đề ra, thực hiện các kế hoạch chăm sóc cụ thể cho từng trường
hợp, trực tiếp theo dõi diễn biến cuộc chuyển dạ, chăm sóc nhu cầu sinh lý cơ bản
của sản phụ, phát hiện những biến chứng, những dấu hiệu bất thường sớm nhất để
xử lý kịp thời các tai biến xảy ra, hạn chế tử vong; chuẩn bị dụng cụ, phụ giúp bác
sĩ trong những trường hợp đẻ khó, chăm sóc, duy trì, phục hồi và nâng cao sức
khỏe; hướng dẫn sản phụ cho con bú, chăm sóc trẻ sơ sinh trong thời gian nằm
viện,… [12].
Trong quy trình chăm sóc thiết yếu bà mẹ, trẻ sơ sinh trong và ngay sau đẻ,
hộ sinh là cán bộ y tế được quy định thực hiện quy trình. Việc thực hiện quy trình
tốt nhất nên có 02 hộ sinh. Nếu khơng đủ nhân lực có thể một người thực hiện [4].
1.1.2. Cơ sở lý thuyết và các bằng chứng về các can thiệp trong và ngay sau đẻ

Chảy máu sau đẻ là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong mẹ, đặc biệt ở các
nước đang phát triển. Mặc dù có thể tiên lượng được trước nguy cơ chảy máu

nhưng có tới 90% trường hợp xảy ra trên sản phụ khơng có yếu tố nguy cơ nào. Để
phịng ngừa chảy máu sau đẻ, Hiệp hội Hộ sinh quốc tế (ICM) và Hiệp hội Sản phụ
khoa quốc tế (FIGO) khuyến cáo xử trí tích cực giai đoạn ba của cuộc chuyển dạ
bao gồm ba can thiệp chính: tiêm bắp oxytocin ngay sau khi sổ thai, kéo dây rốn
có kiểm soát và xoa đáy tử cung 15 phút/lần trong hai giờ đầu sau đẻ.
- Tiêm bắp oxytocin
WHO khuyến cáo sử dụng thuốc tăng co tử cung (thuốc được khuyến cáo là
oxytocin) để xử trí tích cực giai đoạn ba cuộc chuyển dạ cho tất cả các trường hợp
đẻ đường âm đạo, oxytocin sử dụng đường tiêm bắp với liều 10 đơn vị để đề phòng
chảy máu sau đẻ.
Trước khi tiêm bắp thuốc tăng co tử cung cần phải kiểm tra xem trong tử
cung có cịn thai hay khơng bằng cách sờ nắn tử cung qua thành bụng ngay sau khi
thai sổ.
- Kéo dây rốn có kiểm sốt
Trước đây kéo dây rốn có kiểm sốt được khuyến cáo áp dụng cho tất cả
các trường hợp đẻ thường, do các nhân viên y tế đã được đào tạo về kỹ năng xử trí
tích cực giai đoạn ba cuộc chuyển dạ thực hiện. Năm 2007, Bộ Y tế đã ban hành
hướng dẫn “Xử trí tích cực giai đoạn ba cuộc chuyển dạ” trong đó khuyến cáo kéo


8

dây rốn có kiểm sốt sau khi tiêm bắp 10 đơn vị oxytocin được áp dụng cho tất cả
các trường hợp đẻ đường âm đạo tại cơ sở y tế từ tuyến xã đến TW do nhân viên y
tế đỡ đẻ thực hiện. Tuy nhiên bằng chứng nghiên cứu gần đây đã khuyến cáo kéo
dây rốn chỉ nên thực hiện tại các cơ sở cung cấp dịch vụ đỡ đẻ có cán bộ y tế có kỹ
năng và được đào tạo về xử trí tích cực giai đoạn ba cuộc chuyển dạ, cịn các nơi
khơng có nhân viên y tế có kỹ năng và chưa được đào tạo thì khơng được tiến hành
kéo dây rốn có kiểm sốt.
- Xoa đáy tử cung

Tử cung: Là một cơ quan được cấu tạo bởi cơ và mơ xơ, có hình dạng, trọng
lượng và kích thước thay đổi đáng kể. Đỉnh tử cung hình vòm được gọi là “đáy”.
Sau khi sinh con, tử cung của bạn sẽ mất khoảng 6-8 tuần để trở về với kích
thước và hình dáng ban đầu. Tuy nhiên, thời gian để tử cung co hồi lại còn phụ
thuộc vào cơ địa của từng người và cách chăm sóc sản phụ sau sinh. Sau khi sổ rau,
tử cung sẽ co chặt lại thành một khối, đáy của tử cung nằm ở ngay dưới rốn của sản
phụ.
Triệu chứng đau bụng dưới sau sinh chính là do các cơn co thắt tử đang diễn
ra để khơi phục lại kích thước và vị trí ban đầu.
Chăm sóc tử cung sau sinh bằng kỹ thuật xoa đáy tử cung là một trong ba
can thiệp của xử trí tích cực giai đoạn ba cuộc chuyển dạ được khuyến cáo tiến hành
liên tục trong hai giờ đầu sau đẻ, với tần suất 15 phút/lần.
Thực hiện xoa bóp nhẹ nhàng tử cung bằng cách dùng 1 bàn tay để vào phần
bụng dưới, liên tục xoa bóp theo vịng trịn để kích thích tử cung, giúp tử cung
nhanh hồi phục. Kỹ thuật này hộ sinh cũng có thể hướng dẫn người nhà.
Hộ sinh có vai trị rất quan trọng trong chăm sóc tử cung sau sinh. Hơn nữa
chăm sóc tử cung bằng kỹ thuật xoa đáy tử cung cịn có thể giúp phát hiện sớm các
trường hợp đờ tử cung sau đẻ, hạn chế được tai biến băng huyết.
Thử nghiệm lâm sàng trên 200 sản phụ chia thành hai nhóm có và khơng xoa
đáy tử cung sau khi xử trí tích cực giai đoạn ba cuộc chuyển dạ cho thấy giảm
lượng máu mất, giảm số lượng sản phụ cần dùng thêm thuốc tăng co bóp tử cung ở
nhóm có xoa đáy tử cung so với nhóm khơng xoa đáy tử cung.


9

Ngoài ra, các bằng chứng lâm sàng khác cũng cho thấy, kẹp và cắt dây rốn
muộn, tiếp xúc da kề da và cho trẻ bú sớm cũng có ý nghĩa quan trọng trong việc
đảm bảo an toàn sức khỏe của bà mẹ và trẻ sơ sinh.
- Kẹp và cắt dây rốn muộn

Nghiên cứu về sinh lý ở trẻ sơ sinh cho thấy, trong phút đầu tiên sau sinh
lượng máu truyền từ bánh rau sang trẻ sơ sinh khoảng 80ml và có thể lên tới 100 ml
trong 3 phút sau sinh. Lượng máu thêm này có thể cung cấp một lượng sắt tương
ứng 40-50mg/kg cân nặng của trẻ, cùng với lượng sắt của cơ thể (khoảng 75mg/kg
cân nặng) có thể giúp trẻ đủ tháng ngăn ngừa được thiếu máu thiết sắt trong năm
đầu. Các nghiên cứu cũng cho thấy rằng nếu kẹp rốn đúng thời điểm, một lượng
máu sẽ từ bánh rau qua dây rốn đến đứa trẻ làm giúp cho trẻ đủ tháng không bị
thiếu máu do thiếu sắt trong những tháng đầu, và đặc biệt ở trẻ non tháng không bị
thiếu máu cũng như giảm tỷ lệ xuất huyết não do giảm prothrombin.
Xuất phát từ các bằng chứng lâm sàng của các nghiên cứu về kẹp cắt dây rốn
muộn, năm 2012, WHO đã khuyến cáo nên kẹp cắt dây rốn muộn (khi dây rốn
ngừng đập hoặc 1-3 phút sau sổ thai) cho tất cả các trường hợp đẻ thường để ngăn
ngừa tình trạng thiếu máu của trẻ. Chỉ kẹp cắt dây rốn sớm (trước 01 phút) đối với
các trường hợp trẻ ngạt cần phải hồi sức tích cực [1].
- Tiếp xúc da kề da
Trẻ được tiếp xúc da kề da với mẹ ngay từ những phút đầu sau khi sinh giúp
tăng sự tương tác sớm giữa mẹ và con. Trẻ sẽ khơng bị hạ thân nhiệt, trẻ sẽ tìm vú
mẹ sớm hơn và bú mẹ khỏe hơn. Người mẹ cũng giảm lo lắng, giảm nỗi đau “vượt
cạn một mình”. Kết quả nghiên cứu Cochrane phân tích gộp 34 thử nghiệm lâm
sàng trên 2177 cặp mẹ con vềtiếp xúc da kề da cho thấy các trẻ được tiếp xúc trực
tiếp da kề da với mẹ ngay sau sinh thì ít khóc hơn so với các trẻ được nhân viên y tế
chăm sóc, các bà mẹ cũng cảm thấy dễ dàng cho con bú mẹ hơn trong những tháng
đầu sau đẻ, thời gian cho bú cũng lâu hơn. Các bà mẹ cũng ghi nhận trẻ gần gũi với
mẹ hơn, tuy nhiên phương pháp lượng giá về mối quan hệ mẹ con cũng khó chính
xác.
- Cho trẻ bú sớm


10

Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tuyệt vời và nhiều lợi ích nhất với hệ tiêu hóa
của trẻ sơ sinh, đặc biệt là lượng sữa non quý giá trong 3 ngày đầu sau sinh.
Trẻ được bú sữa non trong những bữa bú đầu tiên là rất quan trọng, đặc biệt
trong vịng 1 giờ đầu sau sinh. Sữa non đã có sẵn trong vú ngay khi trẻ sinh ra.
Không nên cho trẻ bất cứ thức ăn, nước uống nào trước khi trẻ bắt đầu bú mẹ.
Cho trẻ bú sớm và bú sữa mẹ hồn tồn trong giờ đầu sau đẻ, khơng cho trẻ
ăn thêm bất cứ một loại thực phẩm nào khác. Theo khuyến cáo của WHO, nên cho
trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu và tiếp tục cho bú mẹ đồng thời bổ sung thêm
các thực phẩm thích hợp khác cho đến 2 tuổi hoặc lâu hơn tùy trường hợp. Sữa mẹ
là nguồn dinh dưỡng hoàn hảo, đáp ứng đầy đủ nhu cầu của trẻ trong 6 tháng đầu.
Cho trẻ bú mẹ hồn tồn có thể ngăn ngừa tử vong do tiêu chảy và nhiễm khuẩn hô
hấp cấp tính trong 3 tháng đầu. Sữa mẹ có tác dụng chống dị ứng cho trẻ.
Lợi ích của cho trẻ bú sớm đối với bà mẹ: Cho trẻ bú sớm còn làm kích thích
tuyến yên tăng tiết oxytocin kích thích co hồi tử cung, giúp tử cung co tốt hơn, để
phòng ngừa chảy máu sau đẻ [1].
Cho trẻ bú ngay và thường xuyên sẽ kích thích tăng cường sản xuất sữa và
phịng cương tức vú cho mẹ.
Hộ sinh có vài trị
Chính từ các bằng chứng lâm sàng trên, WHO đã đưa ra khuyến cáo áp dụng
6 bước chăm sóc thiết yếu bà mẹ và trẻ sơ sinh trong và ngay sau đẻ bao gồm [19]:
Bước 1: Ngay sau khi thai sổ lập tức lau khô trẻ, đặt trẻ nằm sấp trên bụng
mẹ tiếp xúc da kề da. Phủ khăn khô để giữ ấm.
Bước 2: Tiêm bắp 10 đơn vị oxytocin.
Bước 3: Chờ dây rốn ngừng đập mới tiến hành kẹp và cắt dây rốn.
Bước 4: Kéo dây rốn có kiểm sốt trong khi trẻ vẫn nằm sấp trên ngực mẹ
Bước 5: Sau khi rau sổ xoa đáy tử cung trong 2 giờ đầu sau đẻ, 15 phút 1
lần, đảm bảo cho tử cung co chặt và theo dõi chảy máu.
Bước 6: Hướng dẫn bà mẹ cho trẻ bú sớm và hoàn toàn trong giờ đầu sau
đẻ.
Tuy nhiên, để áp dụng hiệu quả quy trình, các cơ sở y tế cần đảm bảo các

điều kiện về nguồn nhân lực, vật tư, trang thiết bị theo đúng hướng dẫn của WHO.


11

1.1.3. Quy trình chăm sóc thiết yếu bà mẹ và trẻ sơ sinh trong và ngay sau đẻ
1.1.3.1. Áp dụng: Tất cả các trường hợp đẻ đường âm đạo
1.1.3.2. Chuẩn bị
a) Nhân lực: Tốt nhất nên có 02 hộ sinh. Nếu khơng đủ nhân lực có thể một
người thực hiện.
b) Trang thiết bị và vật tư
- Bàn hồi sức trẻ sơ sinh:
 Bề mặt bàn phẳng, khô, sạch và ấm, được trải khăn sạch
 Bóng hút hoặc máy hút nhớt, nên dùng ống hút dùng 1 lần
 Bóng tự phồng và mặt nạ sơ sinh
- Bàn để dụng cụ đỡ đẻ:
 Dụng cụ cắt khâu tầng sinh môn: 01 kéo cắt tầng sinh mơn, 01 kẹp phẫu
tích, 01 kìm kẹp kim, 01 hộp đựng dung dịch sát khuẩn, gạc sát trùng,
kim chỉ khâu.
 Dụng cụ cặp và cắt dây rốn: 02 kẹp phẫu tích có mấu, 01 kéo cắt dây
rốn, kẹp dây rốn nhựa.
 Hai khăn khô, sạch (trải 01 khăn lên bụng sản phụ để đón bé và lau khô
trẻ, 01 để ủ ấm cho trẻ).
 Hai đôi găng tay vơ khuẩn
 Mũ sơ sinh để ngồi bàn dụng cụ.
- Thuốc:
 Lấy sẵn 10 đơn vị oxytocin trong bơm tiêm.
 Thuốc gây tê tầng sinh môn
Tất cả các dụng cụ để trong tầm với của người đỡ đẻ.
1.1.3.3. Tiến hành

a) Tư vấn cho sản phụ:
Ngoài các bước tư vấn chung, cán bộ y tế cần tư vấn kỹ cho bà mẹ các nội
dung sau:
- Tiếp xúc da kề da: giúp điều hòa thân nhiệt cho trẻ, làm tăng sự gắn kết
tình cảm mẹ con, giúp cho trẻ bắt đầu bú sớm. Tiếp xúc da kề da liên tục không
gián đoạn sẽ giúp trẻ bú lần đầu thuận lợi.