Luận văn tác động của mạng xã hội đối với văn hóa truyền thông

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
---------------------------------------------------

MA THỊ YẾN

TÁC ĐỘNG CỦA MẠNG XÃ HỘI ĐỐI VỚI
VĂN HĨA TRUYỀN THƠNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chun ngành: Báo chí học

Hà Nội - 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
---------------------------------------------------

MA THỊ YẾN

TÁC ĐỘNG CỦA MẠNG XÃ HỘI ĐỐI VỚI
VĂN HĨA TRUYỀN THƠNG

Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Báo chí học
Mã số: 60.32.01.01

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Thành Lợi

Hà Nội - 2015

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn này là cơng trình nghiên cứu của riêng tơi. Các
tƣ liệu và kết quả nêu trong luận văn là trung thực. Nếu có điều gì sai sót, tơi xin
hồn tồn chịu trách nhiệm.
Hà Nội, ngày 25 tháng 3 năm 2015
Tác giả luận văn

Ma Thị Yến


LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện luận văn thạc sĩ báo chí với đề tài Tác động của
mạng xã hội đối với văn hóa truyền thơng, tơi đã nhận đƣợc sự quan tâm giúp đỡ
nhiệt tình từ nhiều phía.
Trƣớc hết, tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS. Nguyễn Thành Lợi đã tận
tình hƣớng dẫn và tạo điều kiện thuận lợi nhất cho tơi trong q trình thực hiện luận
văn này.
Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong Khoa Báo chí và Truyền
thơng, Trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội đã
có những ý kiến góp ý chân thành, sâu sắc cho tơi trong q trình thực hiện luận
văn.
Tơi cũng xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến gia đình, bạn bè –
những ngƣời ln ủng hộ, động viên tơi nỗ lực để hồn thành tốt luận văn này.
Xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày 25 tháng 03 năm 2015
Tác giả luận văn

Ma Thị Yến
MỤC LỤC

MỞ ĐẦU...........................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài...........................................................................................1
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài....................................................4
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu..............................................................10
4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu.................................................................11
5. Phƣơng pháp nghiên cứu.............................................................................11
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài.....................................................13


7. Kết cấu của luận văn....................................................................................13
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ MẠNG XÃ HỘI ...
VÀ VĂN HỐ TRUYỀN THƠNG..............................................................14
1.1.Truyền thơng xã hội...............................................................................14
1.1.1.Quan điểm về truyền thơng xã hội....................................................14
1.1.2. Đặc điểm của truyền thông xã hội...................................................15
1.2. Mạng xã hội..........................................................................................17
1.2.1 Khái niệm..........................................................................................17
1.2.2. Sự ra đời và phát triển của mạng xã hội.........................................19
1.2.3. Một số đặc điểm của mạng xã hội...................................................21
1.2.4. Các tính năng chính của mạng xã hội.............................................23
1.2.5. Phân loại mạng xã hội.....................................................................23
1.2.6. Quan điểm của Đảng và Nhà nước về mạng xã hội........................25
1.3. Một số vấn đề về văn hố truyền thơng.............................................26
1.3.1. Khái niệm và cách tiếp cận khi nghiên cứu văn hóa truyền thơng..26
1.3.2. Đặc điểm của văn hóa truyền thơng................................................32
1.3.3.Các tiêu chí đánh giá văn hóa truyền thơng....................................34
1.3.4. Sự tác động hai mặt của mạng xã hội đối với văn hóa truyền thơng
...................................................................................................................36
Tiểu kết chƣơng 1..........................................................................................43

CHƢƠNG II. PHÂN TÍCH TÁC ĐỘNG CỦA MẠNG XÃ HỘI
FACEBOOK ĐỐI VỚI VĂN HỐ TRUYỀN THƠNG TẠI VIỆT NAM
.........................................................................................................................44
2.1. Giới thiệu chung về mạng xã hội Facebook.......................................44
2.1.1 Lịch sử ra đời....................................................................................44
2.1.2 Hiện trạng tồn tại.............................................................................45
2.1.3. Sự phát triển của mạng xã hội Facebook tại Việt Nam...................46
2.2. Giới thiệu chung về các trang Facebook đƣợc khảo sát..................47
2.2.1. Trang Fanpage “Đại tướng Võ Nguyên Giáp”...............................47


2.2.2. Trang Fanpage “Kenny Sang”........................................................47
2.2.3. Trang Fanpage “Beat.vn”...............................................................48
2.3. Phân tích sự tác động của Facebook đối với văn hóa truyền thơng 48
2.3.1. Tác động tích cực của Facebook đối với văn hóa truyền thơng......49
2.3.2. Tác động tiêu cực của Facebook đối với văn hóa truyền thơng......65
Tiểu kết chƣơng 2..........................................................................................87
CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ TÁC ĐỘNG CỦA ...
MẠNG XÃ HỘI ĐỐI VỚI VĂN HỐ TRUYỀN THƠNG......................88
3.1. Xu hƣớng phát triển của mạng xã hội...............................................88
3.1.1. Thế giới ngày càng phẳng và “trong suốt”.....................................89
3.1.2. Khả năng tối ưu hóa của Facebook.................................................89
3.1.3. Sự phát triển của các mạng xã hội nhỏ...........................................90
3.2. Xây dựng văn hóa mạng xã hội trong bối cảnh truyền thông hiện
đại.................................................................................................................90
3.2.1. Xây dựng các chế tài xử phạt người ứng xử vơ văn hóa trên mạng xã
hội..............................................................................................................91
3.2.2. Xây dựng bộ quy tắc văn hóa ứng xử trên mạng xã hội..................91
3.3. Các giải pháp nhằm tăng cƣờng hiệu quả tác động của mạng xã hội
đối với văn hóa truyền thông.....................................................................93

3.3.1. Tăng cường quản lý thông tin trên mạng xã hội.............................93
3.3.2. Nâng cao trách nhiệm của các cơ quan báo chí.............................96
3.3.3. Nâng cao năng lực văn hóa của những người làm truyền thông....98
3.3.4. Đầu tư hơn cho giáo dục văn hóa truyền thơng ở các cơ sở đào tạo
báo chí – truyền thơng.............................................................................100
3.3.5. Nâng cao kỹ năng phân tích, sàng lọc và chia sẻ thông tin của công
chúng một cách thơng minh và có trách nhiệm.......................................100
Tiểu kết chƣơng 3........................................................................................105
KẾT LUẬN..................................................................................................106
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................108


PHỤ LỤC 01


DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 2.1: Hình ảnh về mật độ ngƣời dùng
Facebook .......................................................... 46
Hình 2.2: Phần cập nhật thơng tin mới trên giao diện ngƣời
dùng. ..................................... 49
Hình 2.3: Tiện ích giúp ngƣời dùng dễ dàng chia sẻ thông tin trên Facebook,
Twitter,
Google + trên báo điện tử
VnExpress. .................................................................................... 56
Hình ảnh 2.4: Một số bình luận trên trang fanpage “Đại tƣớng Võ Nguyên
Giáp” ........... 61

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 2.1: Đánh giá tốc độ lan truyền thông tin trên mạng xã

hội ......................................... 55
Biểu đồ 2.2: Sự lựa chọn trong việc chia sẻ thông tin về hoạt động từ thiện, nhân đạo
trên
Facebook ........................................................................................................................
............ 59
Biểu đồ 2.3: Cơ cấu ngƣời dùng tham gia
Facebook ...... 60

vào các hoạt động từ thiện trên

Biểu đồ 2.4: Tần suất tham gia bình luận các sự kiện tạo dƣ luận xã hội trên
Facebook. . 64
Biểu
đồ
2.5.
Độ
chính
xác
Facebook ....................................................... 68

của

Biểu đồ 2.6: Tần suất sử
Facebook .............................. 71

Việt

dụng

tiếng

thông
sai

quy

tin

trên

chuẩn

trên


Biểu đồ 2.7: Tần suất chia sẻ các thông tin trái thuần phong mỹ tục trên
Facebook ......... 77 Biểu đồ 2.8: Đánh giá sự ảnh hƣởng tiêu cực của Facebook đối
với tâm lý, tình cảm của
giới
trẻ ...................................................................................................................................
..... 84


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Truyền thông là một trong những kĩ năng vô cùng quan trọng của con ngƣời
để có thể tồn tại và hoạt động trong bất kì một xã hội nào, đặc biệt là trong xã hội
hiện đại với hơn 7 tỷ ngƣời sinh sống nhƣ hiện nay. Cùng với sự tiến bộ của con
ngƣời, lĩnh vực truyền thông, đặc biệt là truyền thông đại chúng đang ngày càng phát
triển mạnh mẽ và trở thành xu hƣớng toàn cầu. Từ nửa sau thế kỷ XX, những phát

minh mới của khoa học, cơng nghệ, trong đó có công nghệ thông tin đã tạo nên sự ra
đời của nhiều phƣơng tiện truyền thông khác nhau nhƣ giấy in, radio, tivi, điện
thoại, internet, telex, fax… Công chúng ngày nay có khả năng trao đổi và tiếp nhận
một luồng thơng tin khổng lồ mỗi ngày. Quá trình trao đổi và tiếp nhận này có tác
động rất lớn tới tri thức, tình cảm và tƣ tƣởng của họ.
Trong số những phƣơng tiện truyền thông mới, không thể không kể tới sự
xuất hiện của truyền thông xã hội (social media). Trong một thời gian ngắn, loại hình
truyền thơng này đã phát triển mạnh mẽ và trở thành xu hƣớng chủ đạo trong làng
truyền thơng tồn cầu. Dƣới nền tảng của web 2.0, hàng loạt trang mạng xã hội
(social network) nhƣ Facebook, Twitter, Instargram, Myspace…đã ra đời với vơ vàn
tiện ích: Thơng tin nhanh, khối lƣợng thơng tin phong phú, có nhiều hỗ trợ về giải
trí, sự kết nối giữa những cá nhân, các nhóm, các quốc gia…Sự xuất hiện của chúng
đã nhanh chóng trở thành một hiện tƣợng xã hội, định hƣớng thói quen, tƣ duy,
phong cách sống của con ngƣời trong thời đại mới.
Theo thống kê vào đầu năm 2014 của tạp chí Search Engine Journal, có tới
72% số ngƣời sử dụng Internet hiện nay đang hoạt động trên các mạng xã hội, 71%
ngƣời dùng truy cập mạng xã hội từ thiết bị di động. Trong đó, tỷ lệ ngƣời sử dụng
mạng xã hội trong độ tuổi 18-29 đạt tới 89%, ở độ tuổi 30-49 là 72%. Một số mạng
chia sẻ hình ảnh đã có lƣợng ngƣời dùng hoạt động hàng tháng khá lớn nhƣ
Instagram là 150 triệu ngƣời, còn Pinterest đạt 20 triệu. Tại Việt Nam, tới tới đầu
năm 2014, nƣớc ta đã có tới hơn 36 triệu ngƣời sử dụng Internet; Tỉ lệ ngƣời đăng
1


nhập mạng xã hội trên tổng dân số là 38%; 20 triệu tài khoản đƣợc thiết lập trên
mạng xã hội Facebook (chiếm 22% dân số). Nƣớc ta nằm trong số những nƣớc phát
triển mạng xã hội nhanh nhất trên thế giới [14]. Có thể thấy, là một trong số những
phƣơng tiện truyền thông đại chúng quan trọng trong thời đại mới, mạng xã hội
không chỉ đơn thuần là nơi để truyền đạt thơng tin, mà cịn có vai trị quan trọng
trong cơng cuộc xây dựng, duy trì và phát triển nền văn hóa của mỗi quốc gia, dân

tộc. Mạng xã hội vừa là cơng cụ tích cực, hữu hiệu trong việc truyền bá các sản phẩm
văn hóa, vừa là địa chỉ hội tụ, kiểm nghiệm những giá trị văn hóa cũ, sáng tạo và phổ
biến những giá trị văn hóa mới.
Lịch sử nhân loại đã trải qua ba thời kỳ với nhiều thay đổi lớn lao: Thời kì thứ
nhất là truyền thơng con ngƣời (1500), thời kì thứ hai là truyền thơng thứ cấp và ấn
lốt (từ 1500-1900) – thời kì truyền thơng cá nhân chuyển sang truyền thơng đại
chúng, thời kì thứ ba (1900 – nay) – truyền thơng điện tử, tin học mà trong đó q
trình tồn cầu hóa diễn ra mạnh mẽ và rộng khắp. [54]. Sự tiếp nhận và chuyển giao
văn hóa này có ảnh hƣởng mạnh mẽ đến phong cách sống, quá trình sống của con
ngƣời. Trong đó, truyền thơng đóng góp một vai trị quan trọng.
Trong khi đó, sự phát triển siêu tốc của mạng xã hội tại Việt Nam trong một
thời gian ngắn đã khiến văn hóa truyền thơng nƣớc ta có những thay đổi đáng kể và
dần trở nên sâu sắc. Trong khi bản sắc văn hóa Việt đề cao tính cộng đồng thì mạng
xã hội lại tuyệt đối hóa sự phát triển của “cái tôi” cá nhân. Công chúng truyền thông
Việt Nam thƣờng e dè với việc phát ngôn, nêu ý kiến cá nhân nay lại thể hiện mình
một cách mạnh mẽ thông qua các phƣơng tiện truyền thông kỹ thuật số. Việc thế
giới ngày càng “phẳng”, ranh giới giữa các nền văn hóa ngày càng mờ nhạt, sự giao
lƣu giữa các quốc gia dễ dàng hơn cũng khiến họ thay đổi tƣ duy, quan niệm, phong
cách sống.
Trong tác phẩm của mình vào năm 2013, nhà nghiên cứu Detta Rahmawan đã
chỉ ra mối liên hệ giữa mạng xã hội và văn hóa. Theo đó, ơng khẳng định rằng việc
ra đời của mạng xã hội đã làm đẩy mạnh sự tự phô bày cái tôi cá nhân

2


(SelfPresentation Online) thơng qua các tiện ích trực tuyến. Dù có cố tình hay khơng,
những cƣ dân trực tuyến cũng thể hiện các lớp văn hóa của họ (giới tính, tơn giáo,
trình độ học vấn, sở thích…). Điều này tạo nên một sự tƣơng tác phức hợp trong
nhiều lớp văn hóa khác nhau [71].

Mạng xã hội đang tác động mạnh mẽ vào văn hóa truyền thơng đại chúng tại
Việt Nam với những tác động tích cực và tiêu cực. Nhờ sự đóng góp tích cực của các
thành viên mạng xã hội, đời sống văn hóa của con ngƣời ngày càng trở nên phong
phú, đa dạng hơn với việc liên tục cập nhật, lan truyền các thơng tin mới thơng qua
hình thức đăng tải thông tin phong phú, đa dạng. Bên cạnh đó, các phong trào mang
ý nghĩa nhân văn, hoạt động nhân đạo cũng đƣợc phổ biến rộng rãi. Mạng xã hội còn
là nơi tạo ra dƣ luận mạnh mẽ, góp phần lên án cái xấu, cái sai trong nhiều lĩnh vực.
Tuy vậy, mạng xã hội cũng làm nảy sinh nhiều vấn đề lớn trong hoạt động văn
hóa truyền thơng. Sự trong sáng của tiếng Việt đang dần bị mai một với việc xuất
hiện hàng loạt từ ngữ mới mang tính chất dung tục. Tiếng Việt khơng dấu, tiếng Việt
chệch chuẩn, thay đổi kí tự đƣợc sử dụng ồ ạt. Nhiều nội dung, hình ảnh bạo lực,
khiêu dâm xuất hiện khiến các giá trị đạo đức và nhân văn xuống cấp, tƣ tƣởng của
giới trẻ bị ảnh hƣởng tiêu cực. Khơng ít thơng tin trên mạng xã hội khơng có tính
trung thực mà phục vụ nhu cầu khẳng định bản thân hoặc mục đích chính trị, kinh tế
của các cá nhân, tổ chức trên thế giới ảo.
Thông tin trên mạng xã hội đang đƣợc coi nhƣ một nguồn tin “béo bở” cho
nhiều phƣơng tiện truyền thông đại chúng khác. Sự tiếp nhận và phản hồi nhanh
chóng và liên tục của công chúng đã tạo ra một lƣợng thông tin khổng lồ mỗi ngày,
mỗi giờ, nhƣng cũng khiến đạo đức nhà báo suy giảm nghiêm trọng, khi xuất hiện
đông đảo những phóng viên, biên tập viên “bàn giấy”.
Những tác động tiêu cực, tích cực của mạng xã hội đối với văn hóa truyền
thơng tại Việt Nam đặt ra u cầu cần có cơng trình nghiên cứu một cách bài bản và
có hệ thống về vấn đề này, đánh giá trên những điều kiện thực tiễn tại Việt Nam để

3


chỉ ra những điểm tích cực và tiêu cực, tìm ra nguyên nhân và định hƣớng hƣớng
phát triển phù hợp của mạng xã hội tại Việt Nam.
Xuất phát từ những nguyên nhân trên, tác giả quyết định chọn đề tài nghiên

cứu “Tác động của mạng xã hội đối với văn hố truyền thơng” làm luận văn tốt
nghiệp Thạc sĩ, chun ngành Báo chí học.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Trong thời đại bùng nổ thông tin hiện nay, mạng xã hội và văn hố truyền
thơng là một đề tài hấp dẫn với nhiều nhà nghiên cứu trên thế giới cũng nhƣ trong
nƣớc. Rất nhiều tác giả đã đi sâu nghiên cứu và công bố những tài liệu giá trị về lĩnh
vực này.
2.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới
Sự gắn kết, tác động lẫn nhau giữa văn hố truyền thơng và truyền thơng đại
chúng, trong đó có mạng xã hội đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu
nƣớc ngoài. Những khái niệm, đánh giá khái qt của các tác giả thơng qua sách,
cơng trình nghiên cứu, luận án, bài báo là nguồn dữ liệu quý giá để tác giả nghiên
cứu về lĩnh vực này.
Năm 1984, tác giả K.Tuner(1984) đƣa ra một quan niệm khá rõ ràng về sự
ràng buộc lẫn nhau của văn hóa và truyền thơng. Theo ơng, văn hố đại chúng (mass
cuture) và các phƣơng tiện truyền thông đại chúng (mass media) có một mối quan hệ
cộng sinh, trong đó thứ này phụ thuộc vào thứ khác trong một sự hợp tác thân mật,
sự liên kết chặt chẽ giữa chúng đã tạo thành văn hóa truyền thơng (media culture)
[77].
Trong cuốn sách Mass Media, Culture Media, hai nhà nghiên cứu J. Wilson
và S. L. R. Wilson cũng đã chỉ ra mối quan hệ giữa truyền thơng đại chúng và văn
hóa phổ biến. Các tác giả khẳng định, các phƣơng tiện truyền thông đại chúng khơng
chỉ là kênh truyền thơng, mà cịn là chất xúc tác và sự chuyển đổi của nền văn hóa.
Trong mối quan hệ giữa văn hóa và truyền thơng, văn hóa là một hệ thống nhằm
sáng tạo, chuyển giao, lƣu trữ và chế biến thông tin, và sợi chỉ xuyên suốt tất cả các
nền văn hóa và truyền thơng là giao tiếp. Ngoài những kiến thức bao hàm và toàn
4


diện về các yếu tố của các phƣơng tiện truyền thông nhƣ lịch sử, đạo đức, điều kiện

triết học và pháp lý, hoạt động công nghiệp và xu hƣớng kinh doanh, các tác giả cịn
đƣa ra những ví dụ nhằm giải thích, khẳng định tầm quan trọng và ảnh hƣởng của
các phƣơng tiện truyền thông đại chúng trong cuộc sống con ngƣời đƣơng đại [74].
Tiếp nối những cơng trình nghiên cứu giá trị kể trên, năm 2012, Tiến sĩ Jack
Lule - giáo sƣ, chủ tịch Khoa Báo chí và Truyền thông Đại học Lehigh (Mỹ) khẳng
định trong tác phẩm của mình: “Chúng đang sống, học tập, làm việc và chơi thông
qua các phương tiện truyền thông. Tất cả những điều này chính là văn hóa”. Cũng
theo Jack Lule, vai trị của Gatekeepers (những ngƣời gác cổng thông tin) là vô cùng
quan trọng, họ có khả năng chọn lọc và chia sẻ nguồn thơng tin, qua đó định hình tƣ
tƣởng, phong cách sống của cộng đồng. Với sự phát triển vƣợt bậc của mạng xã hội,
ngƣời gác cổng sẽ khơng cịn chỉ là phóng viên, biên tập viên báo chí, mà rộng hơn,
họ cịn là những ngƣời có quyền lựa chọn một nội dung nổi bật trên Youtube, đánh
dấu xu hƣớng đang “nóng” trên Twitter, hay ngƣời có một lƣợng theo dõi đông đảo
trên Facebook [74].
Cuốn sách “Hiệu ứng chuồn chuồn” của các tác giả Jenifer Aeker - Andy
Smith - Carlye Adler chỉ ra cách sử dụng mạng xã hội để tạo hiệu quả nhanh chóng
và gây ảnh hƣởng mạnh mẽ trong lĩnh vực marketing online cũng nhƣ nhiều lĩnh
vực khác. Trong đó, tác giả chỉ ra rằng: Với việc tập trung, thu hút sự chú ý, thu hút
sự tham gia và trao quyền hành động, mọi ngƣời đều có thể sử dụng mạng xã hội để
cứu sống một con ngƣời hay thay đổi thế giới.
Với sự phát triển mạnh mẽ của mạng xã hội, nhiều bài báo, tham luận cũng đã
ra đời, trong đó đề cập tới những khía cạnh khác nhau về sự tác động của phƣơng
tiện truyền thông mới này tới văn hố truyền thơng. Năm 2009, Burgess, J. và Green,
J. viết YouTube: video trực tuyến và văn hóa tham gia [66]. Năm 2013, Joshua
Fruhlinger viết Trong thế giới hiện đại: Mạng xã hội khiến chúng ta cảm thấy cô đơn
[75]; Gwenn Schurgin O'Keeffe, Kathleen Clarke-Pearson (2011) viết Ảnh hưởng
của truyền thông xã hội đối với trẻ em, thanh thiếu niên và gia đình [72]. Những bài

5

viết này đều đi sâu phân tích sự phát triển mạnh mẽ của mạng xã hội trên khắp thế
giới, đồng thời đánh giá sự thay đổi về văn hóa trong cộng đồng ngƣời sử dụng
mạng xã hội.
2.2. Tình hình nghiên cứu trong nƣớc
Với sự phát triển mạnh mẽ của internet và văn hóa truyền thơng, thời gian
vừa qua, đã có nhiều cuốn sách, tham luận, luận văn đề cập tới vấn đề này. Trong đó,
nhiều tác phẩm đã đề cập tới sự tác động của các phƣơng tiện truyền thông mới,
trong đó có mạng xã hội đối với văn hóa truyền thông tại Việt Nam.
Cuốn sách của tác giả Bùi Hồi Sơn (2008) mang tên “Phương tiện truyền
thơng mới và những thay đổi văn hoá xã hội ở Việt Nam” do Nxb Khoa học Xã hội
đề cập tới sự phát triển của các phƣơng tiện truyền thông mới ở Việt Nam với hai đại
diện tiêu biểu là điện thoại di động và Internet. Trong đó, tác giả điểm qua một số
phƣơng diện lý thuyết trong việc nghiên cứu phƣơng tiện truyền thơng mới ở Việt
Nam; phân tích những thay đổi văn hoá - xã hội dƣới ảnh hƣởng của các phƣơng
tiện truyền thơng mới.
Cuốn sách “Văn hố truyền thơng trong thời kì hội nhập” do Nxb Thơng Tin
và Truyền thơng xuất bản năm 2013 đã cung cấp 35 bài tham luận có giá trị tại Hội
thảo Khoa học “Văn hố truyền thơng trong thời kỳ hội nhập” trong đó đề cập đến
những kết quả nghiên cứu lý luận, đƣa ra gợi ý đề xuất có ý nghĩa thiết thực về hoạt
động của những ngƣời làm truyền thông trong thời đại mới.
Cuốn sách “Tác nghiệp báo chí trong mơi trường truyền thông hiện đại” của
TS. Nguyễn Thành Lợi chỉ ra vai trị của truyền thơng xã hội trong kỉ ngun số,
những đặc điểm của truyền thơng xã hội, vai trị, ảnh hƣởng của truyền thơng xã hội
đối với báo chí hiện đại. Nội dung chính của cuốn sách cũng chỉ ra sự thay đổi, phát
triển của các lý thuyết truyền thông trong mơi trƣờng truyền thơng internet.
Cuốn sách “Báo chí – những vấn đề lý luận và thực tiễn” do Khoa Báo chí &
Truyền thơng, ĐH Quốc Gia Hà Nội ấn hành năm 2014 đã đƣa ra nhiều bài viết giá
trị về văn hóa truyền thơng đại chúng. Trong đó đề cập tới quan điểm tiếp cận liên

6


ngành, xuyên ngành, đa ngành khi nghiên cứu văn hóa truyền thơng; Văn hóa tham
gia trên mạng xã hội với hoạt động truyền thơng và văn hóa đại chúng; Ngơn ngữ
mạng xã hội: “chính thống” hay “khơng chính thống”... Có thể nói, đây là cơng trình
chỉ ra nhiều vấn đề lý luận, thực tiễn về văn hóa truyền thơng, mạng xã hội, giúp tác
giả hoàn thành luận văn này.
Bên cạnh đó, cuốn sách chun khảo mang tựa đề “Báo chí và mạng xã hội”
của tác giả - TS Đỗ Chí Nghĩa (chủ biên) và TS Đinh Thị Thu Hằng ấn hành năm
2014 bởi Nhà xuất bản Lý luận chính trị cũng là tài liệu rất có giá trị. Cuốn sách dày
224 trang, đƣợc chia thành 4 chƣơng, đi lần lƣợt từ những vấn đề chung của mạng
xã hội và báo chí đến mối quan hệ hai chiều của hai loại hình truyền thơng này.
Trong tác phẩm chun khảo này, TS Đỗ Chí Nghĩa và TS Đinh Thị Thu Hằng cũng
khẳng định rằng, mạng xã hội giúp thơng tin báo chí đƣợc quảng bá rộng rãi. Đây là
một kênh giao tiếp cơng cộng tạo liên kết dễ dàng, nhanh chóng mà không bị giới
hạn bởi chiều không gian cũng nhƣ thời gian của đời sống thực. Thông qua sự quảng
bá của mạng xã hội, thơng tin báo chí đến đƣợc với nhiều công chúng hơn, trở nên
gần gũi hơn đồng thời, sức tác động cũng sẽ mạnh mẽ.
Cuốn sách “Người chơi Facebook khôn ngoan biết rằng…” do NXB Trẻ ấn
hành năm 2014 khẳng định sự ảnh hƣởng mạnh mẽ của Facebook đối với cuộc sống
hiện đại. Tập sách đƣa ra cảnh báo về trào lƣu “mạng xã hội”, nơi mà con ngƣời
đang dần bị phụ thuộc, đắm chìm, tạo nên những diễn biến tâm lý phức tạp trong đời
sống thực. Sách bao gồm nhiều bài viết giá trị nhƣ “5 tác động mạng xã hội gây ra
cho ngƣời dùng”, “25 nguyên tắc ứng xử trên mạng xã hội”, “20 điều ngƣời dùng
Facebook khôn ngoan nên biết”, “10 cách Facebook thống trị đời sống của chúng ta”,
“Hãy cho tôi biết bạn chọn mạng xã hội nào, tôi sẽ cho bạn biết bạn là ai”.
Bên cạnh đó, nhiều luận văn, tham luận trong nƣớc đã đề cập tới tác động của
mạng internet với văn hoá, hoạt động giao tiếp. Một số luận văn đã khái quát về sự
xuất hiện của mạng xã hội, việc truyền tải thông tin trên mạng xã hội. Tuy vậy, chƣa

7


có cơng trình nào đề cập trực tiếp tới mối quan hệ giữa mạng xã hội và văn hóa
truyền thơng.
Tham luận “Văn hóa truyền thơng và truyền thơng có văn hóa” của Giáo sƣ
Hà Minh Đức chỉ ra vai trị quan trọng của văn hóa truyền thơng thời hiện đại. Tác
giả cũng đƣa ra 5 nguyên tắc cơ bản đối với văn hóa truyền thơng trong giai đoạn
các phƣơng tiện truyền thông mới phát triển một cách mạnh mẽ, ồ ạt nhƣ hiện nay.
Bài nghiên cứu “Một số vấn đề về truyền thơng đại chúng, văn hóa đại chúng
và văn hóa truyền thơng trong kỷ ngun kĩ thuật số” của Tiến sĩ Đặng Thị Thu
Hƣơng (2013) hệ thống lại quan điểm của các trƣờng phái nghiên cứu truyền thông
nổi bật trong thể kỷ XX, qua đó cho thấy mối quan hệ qua lại giữa truyền thơng đại
chúng, văn hóa đại chúng và văn hóa truyền thơng.
Trong tham luận “Ảnh hưởng của mạng internet tới văn hố đại chúng”, thạc
sĩ Hồng Thị Thu Hà chỉ ra sự tác động mạnh mẽ của mạng internet với đối với văn
hóa của thanh niên, đặc biệt là thanh niên đô thị Việt Nam hiện đại. Theo đó, đối
tƣợng này đặc biệt quan tâm tới thơng tin về ngƣời nổi tiếng, các loại hình giải trí
nhƣ âm nhạc, phim ảnh. Họ cũng sẵn sàng “khoe hàng”, khẳng định cái tơi của
mình trên mạng xã hội cũng nhƣ thế giới ảo.
Tham luận của TS. Nguyễn Đức Hạnh (2014) mang tên“Để tiếp tục nhận thức
về văn hóa truyền thông” xoay quanh vấn đề nhận thức về văn hóa truyền thơng,
trong đó khẳng định: “Khi nói về văn hóa truyền thơng, cái chúng ta cần quan tâm
chính là phẩm tính văn hóa của hoạt động truyền thơng vừa với tư cách hiện tượng
văn hóa vừa với tư cách là một cơng cụ văn hóa”.
Tham luận của PGS.TS Nguyễn Thị Minh Thái (2014) “Truyền thơng văn
hóa Việt và văn hóa truyền thơng” khẳng định trong q trình truyền thơng, việc
truyền thơng những giá trị bản sắc văn hóa của dân tộc Việt bao giờ cũng đƣợc đặt
lên hàng đầu. Tác giả cũng cho rằng: “Nhiệm vụ hàng đầu của nhà báo Việt Nam

muốn truyền thơng về văn hóa Việt Nam, đương nhiên phải giải mã được bản sắc

8


văn hóa Việt, nếu khơng sẽ khơng thể làm tốt nhiệm vụ truyền thơng căn cơ này của
nền báo chí truyền thơng Việt”.
Luận văn thạc sỹ của Hồng Thị Hải Yến (2012) “Trao đổi thông tin trên
mạng xã hội của giới trẻ Việt Nam từ năm 2010 đến năm 2011 - Thực trạng và giải
pháp” đã giải thích lý do mạng xã hội thu hút giới trẻ một cách mạnh mẽ thơng qua
việc tìm hiểu nhu cầu trao đổi thơng tin của giới trẻ Việt Nam trên mạng xã hội. Tác
giả cũng chỉ ra những mặt tích cực và tiêu cực khi giới trẻ tham gia vào mạng xã hội,
đƣa ra kinh nghiệm, đề xuất giải pháp quản lí và định hƣớng giới trẻ sử dụng mạng
xã hội.
Luận văn thạc sĩ của Bùi Thu Hoài (2014) “Tác động của mạng xã hội đến
giới trẻ, tìm hiểu thực trạng việc sử dụng mạng xã hội hiện nay của giới trẻ” đã chỉ
ra thực trạng sử dụng mạng xã hội hiện nay của giới trẻ. Tác giả đã phân tích, đánh
giá tác động của mạng xã hội đến đối tượng này trong lối sống, việc thu thập, tiếp
nhận, kết nối, chia sẻ và truyền phát thông tin, cũng như quan điểm của họ về mạng
xã hội và báo chí truyền thống.
Luận văn thạc sĩ của tác giả Nguyễn Thị Thụy (2014) “Nhận thức và hành vi
sử dụng ngôn ngữ mạng của sinh viên Việt Nam hiện nay” chỉ ra nguyên nhân chủ
quan và khách quan dẫn đến việc sử dụng ngôn ngữ mạng của sinh viên hiện nay.
Trong đó khẳng định ngơn ngữ mạng đã và đang đƣợc chuyển thể thành ngôn ngữ
nói và đƣợc sinh viên sử dụng với mức độ khá cao. Nghiên cứu đã đặt ra một số hệ
quả dự báo trong tƣơng lai của việc sử dụng ngôn ngữ mạng, trong đó nổi bật nhất là
ảnh hƣởng tới sự trong sáng của tiếng Việt.
Trên báo chí, cũng đã có nhiều tác giả bƣớc đầu đề cập tới vấn đề này. Các
bài viết này đa phần nhấn mạnh tác động tiêu cực của mạng xã hội tới văn hoá truyền
thông đại chúng.

Bài báo “Khi mạng xã hội trở thành "nguồn tin" của báo chí!” của tác giả
Chi Anh (2014) đăng trên báo Nhân dân chỉ ra các hậu quả tiêu cực từ việc khai thác

9


thơng tin bừa bãi, thiếu kiểm sốt từ mạng xã hội Facebook, nguyên nhân của thực
trạng trên.
Trong bài viết “Văn hóa chợ trên Facebook” của tác giả Tiểu Quyên trên báo
Ngƣời lao động Online, tác giả đƣa ra nhiều dẫn chứng cho thấy cộng đồng mạng đã
tạo nên một thế giới “ảo” khổng lồ phơi bày những “hiện thực đời sống” đáng sợ.
Nhiều trang cá nhân cổ súy cho lối sống khơng lành mạnh, “chào hàng” mua bán
dâm trá hình hay hô hào chống đối, phân biệt vùng miền gây ảnh hƣởng không nhỏ
tới cuộc sống thực.
Bài báo “Ứng xử thiếu văn hóa của giới trẻ trên mạng xã hội” trên báo Dân
trí online cũng chỉ ra những tác hại của mạng xã hội, đặc biệt là Facebook đối với
giới trẻ. Thông qua mạng xã hội, họ miệt thị những ngƣời có xuất thân ngoại tỉnh, có
thái độ phân biệt đối xử với hoàn cảnh ngƣời khác, dùng lời lẽ dung tục thô thiển
xúc phạm lẫn nhau. Bài báo khẳng định, giới trẻ đã xử sự khơng chín chắn, khơng
trƣởng thành, thiếu chuẩn mực, quy phạm trong vận hành giá trị cuộc sống hàng
ngày.
Tuy đã chỉ ra những vấn đề của mạng xã hội, song những tác phẩm này đều có
phần mang tính chủ quan, dƣới góc nhìn của nhà báo, khơng có các số liệu để chứng
minh hoặc tiếp cận dƣới góc nhìn của cơng chúng. Do đó, luận văn này sẽ nghiên
cứu tác động của mạng xã hội đối với văn hóa truyền thơng tại Việt Nam dƣới cả hai
khía cạnh: tích cực và tiêu cực với các số liệu, phân tích cụ thể. Kết quả của luận văn
sẽ đƣa ra những đóng góp nhất định về mặt lý luận và thực tiễn, bổ sung những hạn
chế của tình hình nghiên cứu đề tài này tại Việt Nam.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu

Mục đích nghiên cứu của luận văn là phân tích những tác động bao gồm cả
tích cực và tiêu cực của mạng xã hội đối với văn hố truyền thơng trên cơ sở khảo sát
mạng xã hội Facebook. Trên cơ sở các kết luận khách quan, tác giả kiến nghị các giải

10


pháp, đề xuất nhằm phát huy những tác động tích cực, giảm thiểu những tác động
tiêu cực của mạng xã hội đối với văn hóa truyền thơng tại nƣớc ta hiện nay.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
-

Tìm hiểu về mạng xã hội và văn hố truyền thơng, mối liên hệ giữa

mạng xã hội và văn hố truyền thơng. Qua đó hệ thống hóa những lý thuyết cơ bản
về mạng xã hội, văn hố truyền thơng và tác động của mạng xã hội đối với văn hố
truyền thơng.
-

Phân tích và khảo sát những tác động của mạng xã hội đối với văn hố

truyền thơng tại Việt Nam đƣợc phản ánh qua mạng xã hội Facebook từ năm 2013
đến 2014, cả định lƣợng và định tính.
-

Phỏng vấn một số nhà báo để tìm hiểu quan điểm của họ về tác động

của mạng xã hội tới văn hố truyền thơng.
-

Chỉ ra những tác động tích cực và tiêu cực của mạng xã hội đối với văn

hố truyền thơng.
-

Kiến nghị các giải pháp, đề xuất nhằm phát huy những tác động tích

cực, giảm thiểu những tác động tiêu cực của mạng xã hội đối với văn hóa truyền
thơng tại nƣớc ta.
4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn là tác động của mạng xã hội tới văn hố
truyền thơng.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Trong phạm vi luận văn, tác giả chỉ tập trung vào những tác động tích cực,
tiêu cực của mạng xã hội Facebook đến văn hố truyền thơng Việt Nam tại Việt Nam
trong giai đoạn từ năm 2013 đến năm 2014 trên phƣơng diện nội dung và hình thức.
Với đối tƣợng nghiên cứu và khách thể nghiên cứu nhƣ trên, tác giả lựa chọn
thời gian khảo sát, nghiên cứu là từ năm 2013 đến 2014. Tác giả lựa chọn ba fanpage
có số lƣợng ngƣời theo dõi đơng đảo để khảo sát, đó là:
11