(Khóa luận tốt nghiệp) Trung Quốc đối với cuộc kháng chiến chống Pháp của Việt Nam

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ HÀ NỘI
KHOA SƯ PHẠM

---    ---

VŨ TRUNG HIẾU

TRUNG QUỐC ĐỐI VỚI CUỘC KHÁNG CHIẾN
CHỐNG PHÁP CỦA VIỆT NAM

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
Chuyên ngành: Lịch sử

GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN: PGS.TS Phạm Quốc Sử

Hà Nội, tháng 5 năm 2021

1


LỜI CẢM ƠN
Trong q trình nghiên cứu và làm khóa luận tốt nghiệp, với lịng biết ơn
và kính trọng sâu sắc, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến:
Khoa Sư phạm, và đặc biệt là các thầy cô giáo bộ môn Lịch sử đã tạo điều
kiện thuận lợi cho tơi làm khóa luận.
Đặc biệt, tơi xin gửi lời cảm ơn đến Phó giáo sư Tiến sĩ Phạm Quốc Sử
người đã tận tình hướng dẫn, động viên và đưa ra những ý kiến rất q báu để
giúp tơi hồn thành khóa luận.

2

LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan khóa luận tốt nghiệp “Trung Quốc đối với cuộc kháng
chiến chống Pháp của Việt Nam” là khóa luận nghiên cứu của riêng tơi và khơng
sao chép bất kì nguồn nào khác. Tơi xin hồn toàn chịu trách nhiệm trước nhà
trường về sự cam đoan này.

Hiếu
Vũ Trung Hiếu

3


KÍ HIỆU NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT TRONG ĐỀ TÀI
STT

Kí hiệu viết tắt

Chứ viết đầy đủ

1

ĐCS

Đảng Cộng Sản

2

CHNHTH

Cộng hòa Nhân dân
Trung Hoa

3

QDĐ

Quốc Dân Đảng

4

ĐCSTQ

Đảng Cộng Sản Trung
Quốc

4


Mục lục
Nội dung

Trang

Mở đầu
1.

Lý do chọn đề tài.

7

2.

Đối tượng nghiên cứu.

8

3.

Mục đích nghiên cứu.

8

4.

Phạm vị nghiên cứu.

9

5.

Phương pháp nghiên cứu.

9

6.

Kết cấu khóa luận

10

Nội dung chính

Chương 1. Khái qt cuộc kháng chiến chống Pháp của Việt Nam (19451954).
1.1. Bối cảnh và nguyên nhân của cuộc kháng chiến chống Pháp.

11

1.2. Đường lối kháng chiến chống Pháp của quân và dân Việt Nam.

16

1.3. Những thắng lợi quân sự tiêu biểu trong cuộc kháng chiến

20

chống Pháp.
1.4. Kết quả của cuộc kháng chiến chống Pháp và Hiệp định

25

Geneve.
Chương 2. Trung Quốc đối với cuộc kháng chiến chống Pháp của Việt Nam
từ năm 1945 đến năm 1949.
2.1.Sự can thiệp của Trung hoa Dân quốc đối với tình hình Việt

28

Nam những năm 1945-1946.
2.2.Sự giúp đỡ của Trung hoa Dân quốc đối với các đảng phái

31
5


thân Trung Hoa dân Quốc.
2.3. Ảnh hưởng của Cách mạng Trung Quốc do Đảng Cộng sản

36

Trung Quốc lãnh đối với cuộc kháng chiến chống Pháp của Việt
Nam khi nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa ra đời
(1-10-1949).
Chương 3: Sự hỗ trợ và tác động của Nhà nước Cộng hòa Nhân dân Trung
Hoa đối với cuộc kháng chiến chống Pháp của Việt Nam từ năm 1949 đến
3.1. Khái quát sự hỗ trợ của nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa đối

45

với Việt Nam thời kì kháng chiến chống Pháp (1949-1954).
3.2. Vai trò của Cố vấn Trung Quốc và sự hỗ trợ, tác động của Trung

49

Quốc đối với Việt Nam từ chiến dịch Biên giới (1950) đến Đông Xuân
(1953-1954).
3.3. Sự hỗ trợ và tác động của Trung Quốc trong chiến dịch Điện Biên

62

Phủ (1954).

3.4. Tác động của Trung Quốc tại Hội nghị Geneve về kết thúc chiến

66

tranh, lập lại hịa bình ở Việt Nam (1954).
năm 1954.
Kết luận

72

Tài liệu tham khảo
Phụ lục

6


PHẦN MỞ ĐẦU
LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Trung Quốc, một đất nước ở phía Bắc Việt Nam và có mối quan hệ với
Việt Nam trải qua hàng ngàn năm, với những biến cố lịch sử lúc bạn, lúc thù.
Với sự phát triển của chủ nghĩa Cộng sản và được hưởng ứng nhiệt tình của hai
dân tộc Việt Nam và Trung Quốc thì tình hữu nghị, giao bang của hai quốc gia
ngày càng phát triển. Sau khi cuộc Cách mạng tháng Tám thành cơng, tưởng
như đất nước Việt Nam đã thốt khỏi chế độ nơ lệ và bước vào một thời kì mới
nhưng thực dân Pháp với sự ủng hộ của quân đội Anh theo danh nghĩa là vào
giải giáp quân đội Nhật tiến vào nước ta. Nhưng thực chất Pháp muốn chiếm và
biến đất nước ta thành thuộc địa một lần nữa. Với sự quyết tâm của toàn Đảng,
toàn dân và toàn quân, nhân dân Việt Nam đã đứng lên quyết tâm đánh đuổi
thực dân Pháp ra khỏi bờ cõi một lần nữa. Nhưng lúc đó đất nước ta vừa mới
độc lập. Chính quyền Cách mạng cịn non trẻ và rất cần sự giúp đỡ của các bạn

bè quốc tế. Cùng lúc đó cuộc nội chiến Quốc Cộng nổ ra ở Trung Quốc và sau
đó là chiến thắng của Đảng Cộng Sản Trung Quốc dẫn tới ngày 1-10-1949, Mao
Trạch Đông tuyên bố thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa và đồng
thời không ngừng giúp đỡ Việt Nam đánh Pháp. Không chỉ Đảng Cộng Sản
Trung Quốc và sau này là nhà nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa muốn gây
ảnh hưởng đến Việt Nam mà trước đó cả Quốc Dân Đảng cũng muốn can thiệp
vào Việt Nam. Xuất phát từ hiện thực lịch sử quan trọng và mang tính cấp thiết
trên đây, tôi quyết định chọn đề tài “Trung Quốc đối với cuộc Kháng chiến
chống Pháp của Việt Nam” làm khóa luận tốt nghiệp của mình.
ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU.
Khóa luận tốt nghiệp tập trung nghiên cứu những tác động, ảnh hưởng của
Trung Quốc (bao gồm cả các đối tượng Trung Hoa Quốc dân Đảng, Đảng Cộng
7


sản Trung Quốc và nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa) đối với cuộc kháng
chiến chống Pháp của Việt Nam.
Cụ thể hơn, khóa luận đề cập đến sự tác động của thế lực Trung Hoa
Quốc dân Đảng đối với việc Pháp điều quân xâm lược Việt Nam lần thứ hai.
Tiếp đó, khóa luận đề cập đến mối quan hệ giữa Cách mạng Việt Nam và Cách
mạng Trung Quốc dưới sự lãnh đạo của hai Đảng cộng Sản, đồng thời đánh giá
vai trò, tầm quan trọng, những tác động và quyết định của Trung Hoa và thực
chất ý đồ của nước Cộng hịa Nhân dân Trung hoa thơng qua sự giúp đỡ của họ
đối với cuộc kháng chiến chống Pháp của Việt Nam.
MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU.
Mục đích nghiên cứu trong khóa luận này đó chính là làm chúng ta hiểu
hơn về vai trò của Trung Quốc đối với cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp
của quân và dân Việt Nam. Và qua đó chúng ta có một sự đánh giá nhất định về
vai trò của Trung Quốc đối với cuộc kháng chiến chống Pháp của Việt Nam.
Mục đích nghiên cứu của khóa luận này là nhắm đánh giá tác động, ảnh

hưởng của nhân tố Trung Quốc đối với cuộc Kháng chiến chống Pháp của Việt
Nam. Qua đó khách quan nhìn nhận vai trị của Trung Quốc từ góc độ chính trịqn sự, nhằm rút ra bài học kinh nghiệm, bài học nhận thức về những yếu tố
bên ngoài chi phối đối với lịch sử Việt Nam hiện đại.
PHẠM VI NGHIÊN CỨU.
- Về nội dung: Phạm vi nghiên cứu của Khóa luận tốt nghiệp là ảnh
hưởng, tác động từ sự can thiệp của Trung Hoa Quốc dân Đảng đối với Việt
Nam sau Cách mạng tháng Tám, có liên quan tới việc Pháp thay Trung Hoa dân
Quốc ra Bắc giải giáp quân đội Nhật.
- Khóa luận cũng quan tâm những ảnh hưởng của Cách mạng Trung Quốc
dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Trung Quốc và sự tác động và sự giúp đỡ
8


của nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa đối với cuộc kháng chiến chống Pháp
của Việt Nam.
- Về thời gian: Khóa luận tập trung chủ yếu vào các diễn biến lịch sử diễn
ra từ sau Cách mạng tháng Tám đến hết năm 1954.
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.
Phương pháp tôi dùng để nghiên cứu trong đề tài này là những phương pháp
sau:
- Phương pháp lịch sử: Đó chính là những sự kiện lịch sử nối tiếp nhau theo hệ
quả và có mối quan hệ với nhau như những sự kiện quân Pháp thay thế quân
Trung Hoa dân Quốc ra giải giáp quân Nhật từ vĩ tuyến 16 trở ra Bắc, rồi Tạm
ước ta kí với Pháp để hịa hỗn nhằm củng cố lực lượng và tiếp sau đó là Tồn
quốc kháng chiến. Đó là những sự kiện nối tiếp nhau có tính hệ thống.
- Phương pháp logic: Đó là cùng tìm hiểu lịch sử qua những sự kiện mang tính
quyết định như chiến dịch Biên giới (1950) đã mở cánh cửa giao tiếp với bên
ngoài đặc biệt là Trung Quốc, đưa cuộc kháng chiến bước vào giai đoạn mới.
Hay như chiến dịch Điện Biên Phủ thắng lợi kết thúc sự hiện diện của người
Pháp tại Đông Dương.

- Phương pháp tổng hợp và phân tích tư liệu: Tổng hợp, phân tích và lựa chọn
những tài liệu, hình ảnh làm sao cho đúng, chính xác nhất đối với đề tài làm
khóa luận. Phải quan sát, chọn lựa thật tinh tế và phù hợp với dòng thời gian của
sự kiện mà chúng ta cần thêm tư liệu hoặc chú thích nguồn.
LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ
Các nghiên cứu trước đây chưa thật sự nhìn nhận một cách cơng bằng về
những đóng góp của Trung Quốc đối với cuộc kháng chiến chống Pháp của Việt
Nam. Nhiều vấn đề đã bị che lấp và phủ nhận, nhiều người vẫn cho rằng vai trò
của Trung Quốc đối với Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Pháp là chưa
9


thực sự quan trọng. Trong đề tài nghiên cứu này, tôi sẽ làm rõ tầm quan trọng
của Trung Quốc trong cuộc kháng chiến chống Pháp của Việt Nam.

KẾT CẤU KHÓA LUẬN.

Chương 1: Khái quát cuộc kháng chiến chống Pháp của Việt Nam
(1945-1954).
Chương 2: Trung Quốc đối với cuộc kháng chiến chống Pháp của
Việt Nam từ năm 1945 đến năm 1949.
Chương 3: Sự hỗ trợ và tác động của Nhà nước Cộng hòa Nhân dân
Trung Hoa đối với cuộc kháng chiến chống Pháp của Việt Nam từ
năm 1949 đến năm 1954.

10


PHẦN NỘI DUNG
Chương 1. Khái quát cuộc kháng chiến chống Pháp

của Việt Nam (1945-1954).
1.1. Bối cảnh và nguyên nhân của cuộc kháng chiến chống
Pháp.
1.1.1. Bối cảnh của cuộc kháng chiến chống Pháp.
2-9-1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Bản Tuyên ngôn độc lập khai sinh
ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hịa tại quảng trường Ba Đình. Nước Việt Nam
Dân chủ Cộng hịa quyết định xóa chế độ phong kiến và đánh đổ chế độ thực
dân đô hộ gần một trăm năm trên đất nước ta.
“Việc giành chính quyền dễ bao nhiều thì việc giữ chính quyền lại khó bấy
nhiêu”.1 Nạn đói năm 1945 tàn phá nặng nề miền Bắc Việt Nam vì thế, sau khi
giành được độc lập thì tại Nhà hát lớn Hà Nội, Chính phủ lâm thời mới thành lập
đã tổ chức chương trình cứu đói, ngồi ra còn phái một ủy ban vào Nam để
tuyên truyền vận động mang gạo ra miền Bắc cứu trợ và vận động người tham
gia vận chuyển gạo từ Nam ra Bắc. Nạn đói đã được đẩy lùi và nhân dân đã có
đời sống ổn định hơn, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã nói “đây thực là một kì
cơng của chế độ dân chủ." 2
Trước Cách mạng tháng 8, hơn 90% dân số Việt Nam mù chữ, Chủ tịch
Hồ Chí Minh đã nói “một dân tộc dốt là một dân tộc yếu”. Nha Bình dân học vụ
được thành lập ngày 18 tháng 9 năm 1945 để nhanh chóng xóa nạn mù chữ.
Ngày 4 tháng 10 năm 1945, lời kêu gọi chống nạn thất học được Hồ Chủ tịch
1
2

Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng – Toàn tập, tập 8, NXB Chính trị quốc gia, H., 2000, tr. 27.
Võ Nguyên Giáp. Báo Cứu quốc, ngày 5-9-1946.

11


gửi tới tồn dân. Với tinh thần chỉ đạo đó, rất nhiều lớp bình dân học vụ được

mở ra với rất tầng lớp tham gia học tập. Những cố gắng đó đã được đến đáp
bằng những thành quả đáng kể khi nạn mù chữ đã được xóa bỏ ở Việt Nam.
Một chính quyền mà khơng có tài chính thì sẽ khơng thể làm được việc.
Võ Ngun Giáp lúc đó là Bộ trưởng Bộ Nội vụ thay mặt Chủ tịch Hồ Chí Minh
ký ban hành Sắc lệnh số 4 thành lập "Quỹ độc lập" với mục đích "để thu nhận
các món tiền và đồ vật của nhân dân sẵn lòng quyên góp giúp Chính phủ để ủng
hộ nền độc lập của Quốc gia". Tiếp sau đó, "Tuần lễ Vàng" được tổ chức từ
ngày 17 đến 24 tháng 9 năm 1945. Hồ Chủ tịch trong một bức thư gửi đồng bào
cả nước đã nêu rõ mục đích là dùng cho việc chống ngoại xâm và quốc phòng.
“Nhân dân ra đã tự nguyện quyên góp được 370kg vàng, 20 triệu đồng vào quỹ
độc lập và 40 triệu đồng vào quỹ đảm phụ quốc phịng.”3
Những số tiền và vàng qun góp được dùng để mua lại những vũ khí mà
quân Trung Hoa dân Quốc tịch thu được của quân Nhật và một phần cũng để hối
lộ và đút lót cho các tướng lĩnh của Trung hoa Dân quốc, nhằm làm giảm những
tác động tiêu cực của chúng đối với Cách mạng Việt Nam.
Theo Hội nghị Potsdam, việc giải giáp quân đội Nhật được giao cho quân
đội Mĩ và quân đội Anh. Quân đội Tưởng Giới Thạch được Mĩ nhường lại vai
trò giải giáp quân đội Nhật ở miền Bắc. Còn miền Nam do Pháp được hưởng
quyền lợi ở Trung Đơng nên tuy khơng thích những vẫn buộc phải cho Anh vào
giải giáp quân đội Nhật.
200.000 quân Trung hoa Dân Quốc dưới quyền chỉ huy của tướng Lư
Hán và phó tư lệnh Tiêu Văn tiến xuống nước ta vào cuối tháng Tám năm 1945.
Các tổ chức đảng, phái thân Trung Hoa dân Quốc cũng theo sau kéo về nước với
âm mưu lật đổ Chính phủ mới thành lập.

3

Lê Mậu Hãn, Trần Bá Đệ, Nguyễn Văn Thư. Đại cương lịch sử Việt Nam tập III, Nxb GDVN, tr.31

12

“Ngày 14 tháng 9 năm 1945, Lư Hán đến Hà Nội. Lư Hán gặp Hồ Chí
Minh, địi Hồ Chí Minh phải “báo cáo quân số thực tế và tổ chức qn đội Việt
Nam”, địi mỗi bộ của chính quyền Việt Nam Dân chủ Cộng hịa phải có một
người "liên lạc viên của Trung Quốc, thậm chí địi Việt Nam lùi giờ lại một tiếng
theo giờ Trung Quốc”.4
Để giảm bớt sự chống đối và phá hoại của quân Trung Hoa dân Quốc,
Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hịa chấp nhận một số yêu sách của quân
đội Trung Hoa dân Quốc như chấp nhận cho quân Trung Hoa dân Quốc tiêu tiền
“Quan kim” hay cung cấp lương thực cho 200.000 quân Tưởng.
“Ngày 1-1-1946, Chính phủ lâm thời tự cải tổ thành Chính phủ liên hiệp
lâm thời, mở rộng thêm một số thành viên của Việt Quốc, Việt Cách, Chính phủ
liên hiệp lâm thời do Hồ Chí Minh giữ chức Chủ tịch kiêm ngoại giao.”5
Đảng Cộng sản Việt Nam phải tuyên bố tự giải tán vào ngày 11-11-1945,
nhưng thực tế là hoạt động bí mật.
Với chính phủ của Tưởng Giới Thạch, chính phủ ta giữ mối quan hệ ngoại
giao thân thiện.
Pháp với Trung Hoa dân Quốc sau nhiều lần đàm phán đã thống nhất
những điều khoản để quân Pháp thay thế quân Trung Hoa dân Quốc giải giáp
quân Nhật ở miền Bắc Việt Nam từ vĩ tuyến 16 trở ra. Đổi lại Pháp cho Trung
Hoa dân Quốc những lợi ích về mặt chiến lược tại Trung Quốc. Đúng như dự
đoán của Ban chấp hành Trung ương Đảng rằng “Trước sau Trùng Khánh sẽ
bằng lịng cho Đơng Dương trở về tay Pháp miễn là Pháp nhượng cho Tưởng
nhiều quyền lợi quan trọng”.6

Patti L.A. Tại sao Việt Nam? NXB Đà Nẵng, 1995.
Lê Mậu Hãn, Trần Bá Đệ, Nguyễn Văn Thư. Đại cương lịch sử Việt Nam tập III, Nxb GDVN, tr.17
6
Đảng Cộng sản Việt Nam. Văn kiện Đảng – toàn tập, tập 8, Sđd, tr. 25.

4

5

13


Với Hiệp định này, Việt Nam đã có thêm thời gian để chuẩn bị cho cuộc
kháng chiến mà chắc chắn nó sẽ nổ ra. Đồng thời cũng đẩy được quân Trung
Hoa dân Quốc về nước và làm cho Pháp chưa có cơ hội hành động.
Ngày 23 tháng 9, với sự giúp đỡ của quân Anh, quân Pháp nổ súng chiếm
quyền kiểm sốt Sài Gịn (ngày này sau được Việt Nam gọi là ngày Nam Bộ
Kháng chiến). Nước Việt Nam vừa giành được độc lập đã phải đối đầu với quân
đội nước ngoài.
Từ cuối tháng 9 năm 1945, các đoàn quân "Nam tiến" của Vệ quốc
đoàn (quân đội của Việt Nam Dân chủ Cộng hòa) bắt đầu lên đường vào Nam
tiếp viện. Các tướng lĩnh quan trọng như Nguyễn Bình, Nguyễn Sơn... được cấp
tốc cử vào Nam. “Sự đóng góp sức người và sức của và mọi chi viện của nhân
dân Bắc Trung Bộ và Bắc Bộ là hình ảnh của dân tộc thống nhất, cả đất nước
chiến đấu để bảo vệ Tổ quốc”.7
Ngày 6 tháng 3 năm 1946 tại Hà Nội, Hiệp định sơ bộ Pháp - Việt được
ký kết, giúp Việt Nam có thêm thời gian chuẩn bị cho cuộc kháng chiến chống
Pháp.

1.1.2. Nguyên nhân của cuộc kháng chiến chống Pháp.
Nguyên nhân sâu xa
Do thực dân Pháp muốn quay trở lại xâm lược và biến ba nước Đông
Dương trở thành thuộc địa như trước thế chiến thứ hai. Giành lại uy thế của
Pháp trên chiến trường thế giới sau khi đã thất bại trước quân Đức tại mặt trận
châu Âu.

Pháp cũng muốn vơ vét thêm tài nguyên của những nước thuộc địa để có
thể bù đắp những thiệt hại do thế chiến thứ hai gây ra.
Nguyên nhân trực tiếp

7

Lê Mậu Hãn, Trần Bá Đệ, Nguyễn Văn Thư. Đại cương lịch sử Việt Nam tập III, Nxb GDVN, tr. 134.

14


Sau Hiệp định Sơ bộ 6-3-1946 và Tạm ước 14-9-1946, Việt Nam đã cố
gắng nhân nhượng với Pháp để có thời gian kiến thiết đất nước và chuẩn bị,
củng cố lực lương. Những chúng ta càng nhân nhượng thì thực dân Pháp càng
lần tới. Chúng gây ra những vụ xô xát nhỏ lẻ để kích động quân ta rồi lấy cớ gây
hấn tạo tiền đề đề xâm lược nước ta một lần nữa.
Xung đột quân sự đầu tiên nổ ra tại Hải Phòng. Đầu tháng 11 năm 1946,
quân Pháp chiếm trụ sở hải quan tại cảng Hải Phòng.
Sau sự kiện Hải Phòng, kế hoạch phòng thủ Hà Nội bắt đầu được chuẩn bị
để chính phủ Việt Nam có thời gian sơ tán về các vùng núi lân cận. Một số ít lực
lượng chính phủ đóng tại Bắc Bộ phủ và một doanh trại gần đó. Cịn phần lớn
lực lượng qn sự của Việt Nam trong vùng đóng tại ngoại ơ của thủ đơ.
Các cơ quan của chính phủ Việt Nam bí mật chuyển dần ra các địa điểm
đã được chuẩn bị trước ở bên ngoài thành phố. Trong thành phố, quân dân Hà
Nội bắt đầu xây dựng các chiến lũy phòng thủ trên đường phố, quân Pháp cũng
củng cố các vị trí phịng thủ của mình. Ngày 6 tháng 12, Hồ Chí Minh kêu gọi
Pháp rút về các vị trí họ đã giữ từ trước ngày 20 tháng 11, nhưng ông không
nhận được phản hồi.
Đáp lại, tối hôm đó, các lực lượng Việt Minh bắt đầu chặn mọi ngả đường
từ ngoại ô vào thành phố. Sáng hôm sau (ngày 19 tháng 12), Pháp ra tối hậu thư

thứ ba, địi chính phủ Việt Nam phải đình chỉ mọi hoạt động chuẩn bị chiến
tranh, tước vũ khí của quân Tự vệ tại Hà Nội, và trao cho quân đội Pháp việc
duy trì an ninh trong thành phố.
“Ban Thường vụ Trung ương đã điện cho các chiến khu, các tỉnh ủy chỉ
thị “Tất cả hãy sẵn sàng”8
Ngay trong đêm 19 tháng 12 năm 1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Lời
kêu gọi tồn quốc kháng chiến trên hệ thống loa phát thanh Hà Nội. Sáng ngày
8

Lê Mậu Hãn, Trần Bá Đệ, Nguyễn Văn Thư. Đại cương lịch sử Việt Nam tập III, Nxb GDVN, tr. 50

15


20/12, lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh được phát
đi khắp đất nước.

1.2. Đường lối kháng chiến chống Pháp của quân và dân
Việt Nam.
Ngày 12-12-1946, Ban thường vụ Trung ương Đảng ra chỉ thị “Toàn dân
kháng chiến”.
Ngày 19-12-1946, Hồ chủ tịch ra “Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến”.
Tháng 9-1947, những bài báo của Trường Chinh được in thành sách với
tiêu đề “Kháng chiến nhất định thắng lợi” lý giải về đường lối kháng chiến của
ta.
Đại hội đại biển lần II họp ở Tuyên Hóa năm 1951 đã xác định nhiệm vụ
của cách mạng Việt Nam trong giai đoạn hiện tại là: tiêu diệt thực dân Pháp và
đánh bại bọn can thiệp Mỹ, giành độc lập, thống nhất hồn tồn dân tộc. Xóa bỏ
những tàn dư phong kiến và nửa phong kiến, làm cho người cày có ruộng, phát
triển chế độ dân chủ nhân dân, gây cơ sở cho chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.

Đảng ta đã xác định tính chất của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp
đó là: “Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân Việt Nam mang
tính chất dân tộc dân chủ nhân dân”.
Kế thừa sự nghiệp của cách mạng tháng Tám: Cách mạng tháng Tám là
một cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân. Nhiệm vụ hàng đầu là chống đế
quốc giành độc lập dân tộc, nhiệm vụ chống phong kiến có mức độ nhất định
nhằm phục vụ cho nhiệm vụ giải phóng dân tộc. Lực lượng tham gia là cuộc
vùng dậy của toàn dân tộc, được đồn kết trong hình thức mặt trận Việt Minh.

16


Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời ngày 2-9-1945 là nhà nước dân
chủ nhân dân.
Đảng cho rằng, nhiệm vụ của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp là:
Đánh đuổi thực dân Pháp để giành độc lập dân tộc, lật đổ hoàn toàn tàn dư của
chế độ phong kiến và giành quyền làm chủ cho người dân.
Chính quyền ta mới thành lập còn non trẻ, nhưng đã phải đối đầu với rất
nhiều khó khăn. Thực dân Pháp muốn quay trở lại cướp nước ta một lần nữa.
Giành được độc lập đã khó, giữ được độc lập càng khó hơn, vì vậy Đảng đã cho
rằng nhiệm vụ hàng đầu đó chính là đánh đuổi được thực dân Pháp xâm lược,
giành được lập dân tộc. Sau khi giành được độc lập dân tộc rồi sẽ xóa bỏ những
tàn dư của chế độ phong kiến. Kẻ thù lớn nhất lúc bấy giờ chính là thực dân
Pháp.
Sau Cách mạng tháng Tám, với danh nghĩa là quân đội Đồng Minh tiến
vào giải giáp quân đội Nhật, các nước đế quốc đã đưa quân tràn vào nước ta. Vĩ
tuyến 16 trở ra Bắc đó là sự hiện diện của hơn 20 vạn quân Trung Hoa dân Quốc
theo sau là bè lũ tay sai. Từ vĩ tuyến 16 trở vào Nam, hơn 1 vạn quân Anh theo
sau là quân Pháp tiến vào nước ta mục đích là giải giáp quân đội Nhật ở miền
Nam nhưng thực chất là muốn cướp nước ta một lần nữa. Tình hình nước ta lúc

bấy giờ ở trong tình thế ngàn cân treo sợi tóc. Ngày 23-9-1945, Pháp tiến cơng
Sài Gòn, mở đầu cho cuộc xâm lược trở lại nước ta với sự ủng hộ của quân đội
Anh. Thực dân Pháp đã bộc lộ rõ âm mưu xâm chiếm nước ta từ tư tưởng đến
hành động. Sau khi phân tích về âm mưu của các đế quốc đối với Đông Dương,
Trung ương Đảng nêu rõ “kẻ thù chính của ta lúc này là thực dân Pháp xâm
lược, phải tập trung ngọn lửa đấu tranh vào chúng”.
Lực lượng của cuộc kháng chiến: Đảng xác định lực lượng của cách mạng
là địa chủ vừa và nhỏ, công, nông, các tiểu tư sản và tư sản dân tộc. Lực lượng
17


này đoàn kết dưới mặt trận Liên Việt và dưới sự lãnh đạo của giai cấp công
nhân.
Phương hướng của cuộc kháng chiến: Đất nước sẽ quá độ lên Chủ nghĩa
Xã hội sau khi đã hoàn thành cách mạng dân tộc.
Phương pháp của cuộc kháng chiến: Đấu tranh trên nhiều mặt trận như
qn sự, chính trị, ngoại giao.
Đồn kết quốc tế: Tranh thủ sự ủng hộ của các phong trào giải phóng dân
tộc và u hịa bình trên thế giới. Việt Nam cũng phải giúp đỡ hai nước Đông
Dương để Pháp phân tán lực lượng vừa giúp bạn lại vừa giúp mình.
Phương châm của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp: “Toàn dân,
toàn diện, trường kỳ kháng chiến, tự lực cánh sinh, tranh thủ sự ủng hộ của quốc
tế”.
Tính chất tồn dân: “Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp là cuộc
kháng chiến của toàn dân, với mục tiêu đánh đuổi thực dân Pháp.”.
“Với tương quan lực lượng giữa ta và địch quá chênh lệch nên phương
châm chiến lược của toàn bộ cuộc kháng chiến là đánh lâu dài, không phải
đánh mau, giải quyết chóng. Đánh lâu dài là bí quyết của sự thắng lợi”.9
Tính tồn diện: Ta khơng chỉ phải đối phó với địch trên chiến trường quân
sự mà cả văn hóa, xã hội, truyền thơng, tư tưởng cũng là một chiến trường. Vì

vậy chúng ta phải chiến đấu và đấu tranh trên tất cả những lĩnh vực đó.

9

Lê Mậu Hãn, Trần Bá Đệ, Nguyễn Văn Thư. Đại cương lịch sử Việt Nam tập III, Nxb GDVN, tr. 134.

18


Tính chất trường kỳ kháng chiến: Với truyền thống của dân tộc ta, lấy ít
địch nhiều, lấy đoản binh để đánh trường trận. Với kháng chiến chống Pháp
cũng như vậy, lối đánh chủ yếu của ta là du kích để hạn chế thương vong và
khiến cho quân địch hoang mang. Trường kỳ kháng chiến cũng chính là phá
hoại kế hoạch đánh nhanh thắng nhanh của Pháp, bắt chúng phải đánh theo cách
đánh của ta đó là kháng chiến lâu dài.
Kháng chiến tự lực cánh sinh và tranh thủ sự ủng hộ của quốc tế: Chúng
ta không thể chiến đấu và đánh thắng Pháp một mình, chúng ta cần sự sát cánh,
ủng hộ và giúp đỡ của các bạn bè quốc tế, các quốc gia u chuộng hịa bình.
Tiếng nói ở ngoài đất nước sẽ làm cho cuộc chiến tranh phi nghĩa của Thực dân
Pháp được nhiều người biết đến và cổ vũ tinh thần đấu tranh chống giặc của
quân và dân ta. Và không thể không nhắc tới sự ảnh hưởng của Trung Quốc đối
với cuộc kháng chiến chống Pháp của Việt Nam.

1.3. Những thắng lợi quân sự tiêu biểu trong cuộc kháng
chiến chống Pháp.
1.3.1. 60 ngày đêm chiến đấu bảo vệ Hà Nội.
Đêm 19/12/1946, quân Pháp huy động nhiều quân và trang thiết bị hiện
đại tiến công Bắc Bộ phủ và nhiều cơ quan đầu não của chính phủ ta. Quân và
dân ta đã cố thủ với tinh thần “Quyết tử cho tổ quốc quyết sinh với một thái độ
chính trị dứt khốt và kiên định thà hi sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất

nước, không chịu làm nô lệ”10, các chiến sĩ cảm tử quân đã anh dũng ôm bom ba
càng cảm tử lao vào xe tăng địch.
Trong suốt 60 ngày đêm bảo vệ Hà Nội thì trận đánh ác liệt nhất có lẽ là ở
chợ Đồng Xuân, ngày 11-13/2/1947, quân Pháp cho máy bay ném bom bắn phá
10

Lê Mậu Hãn, Trần Bá Đệ, Nguyễn Văn Thư. Đại cương lịch sử Việt Nam tập III, Nxb GDVN, tr. 51.

19


liên tiếp vào chợ Đồng Xuân và các phố Mã Mây, Hàng Lược, Hàng Bạc và
nhiều tuyến phố lân cận... Sau nhiều ngày giằng co, những cảm tử quân đã đẩy
lùi địch khỏi các tuyến phố.
Ngày 17/2/1947, sau 60 ngày đêm cầm chân quân Pháp, quân ta bắt đầu
rút quân ra khỏi trung tâm thành phố, đến 3 giờ sáng hơm sau qn ta đã tập kết
an tồn ở Phúc Yên. Sau 60 ngày đêm chiến đấu bảo vệ thủ đơ, qn ta đã hồn
thành mục tiêu cầm chân qn Pháp đảm bảo đầu não ta rút lên Việt Bắc an toàn
để chuẩn bị cho một cuộc chiến dài với Pháp.

1.3.2. Chiến dịch Việt Bắc thu- đông 1947.
Sau khi bị quân ta cầm chân ở nhiều thành phố lớn và biết đầu não của ta
đang ở Việt Bắc, quân Pháp quyết định mở chiến dịch tiến công lên Việt Bắc.
Nhằm thực hiện kế hoạch đánh nhanh thắng nhanh, quân Pháp đã huy động
khoảng 12.000 quân với nhiều trang thiết bị hiện đại.
Quân Pháp nhảy dù xuống Bắc Kạn mở đầu cuộc tiến công Việt Bắc ngày
7/10/1947. Một ngày sau, Chủ tịch Hồ Chí Minh kêu gọi tồn dân kháng chiến
và cố gắng đánh giặc. Ngày 15/10/1947, chỉ thị của Ban thường vụ Trung ương
Đảng đưa ra đó là “Phải phá tan cuộc tấn công mùa đông của giặc Pháp".
Khi địch vừa đổ bộ lên bến Bình Ca ở mặt trận sơng Lơ – Chiêm Hóa thì bị qn

đội ta chặn đánh bắn chìm một pháo thuyền địch, và diệt hơn một tiểu đội giặc.
Những trận đánh, phục kích, bắn tỉa vào địa lôi của quân đội ta làm cho quân đội
Pháp hoang mang buộc chúng phải điều không quân nhảy dù xuống Chiêm
Hóa.. Đường tiếp viện của quân Pháp từ Hà Nội lên bị cắt đứt.
Ở mặt trận đường số 4, dân quân du kích ở Lạng Sơn và Cao Bằng đã
phục kích và tiêu diệt quân Pháp trên đường hành quân tại Thất Khê, Đông Khê.
Đường tiếp viện của quân Pháp từ Cao Bằng xuống Bắc Kạn cũng bị cắt
đứt khi quân ta chủ động tấn công và tập kích.

20


Ngày 22/12/1947, chiến dịch Việt Bắc toàn thắng và được gọi với cái tên
“Mồ chôn giặc Pháp”. Chiến dịch này cũng đánh dấu bước trưởng thành của
quân đội ta và buộc Pháp phải chuyển từ đánh nhanh thắng nhanh sang đánh lâu
dài.

1.3.3. Chiến dịch Biên giới 1950.
Tầm ảnh hưởng của Liên bang Xô Viết cùng với các nước Xã hội chủ
nghĩa ở Đông Âu ngày càng được củng cố trên trường quốc tế.
Tháng 10 – 1949 sau khi giành thắng lợi trong nội chiến Quốc – Cộng thì
Mao Trạch Đơng đã tuyến bố thành lập nhà nước Cộng hòa Nhân dân Trung
Hoa và đi theo chủ nghĩa xã hội.
Chính vì những lý do đó Đảng quyết định mở chiến dịch Biên giới để có
đường giao thương và quan hệ với các nước Xã hội chủ nghĩa và đặc biệt là
Trung Quốc. Khi chia tay với Đại tướng Võ Nguyên Giáp lên đường đi chiến
dịch, chủ tịch Hồ Chí Minh dặn: "Chiến dịch này hết sức quan trọng, chỉ được
thắng không được thua!"11
“Bộ chỉ huy chiến dịch, do Võ Nguyên Giáp làm Chỉ huy trưởng kiêm
Chính ủy và Bí thư đảng ủy mặt trận, đã quyết định tập trung một lực lượng

mạnh để tiến cơng giải phóng từ Cao Bằng đến Thất Khê”.12
Ngày 16 tháng 9 năm 1950, chiến dịch Biên giới bắt đầu bằng sự kiện
Trung đoàn 209 và Trung đồn 174 đánh chiếm căn cứ điểm Đơng Khê với mục
đích cơ lập Cao Bằng và uy hiếp Thất Khê. Đến ngày 18, căn cứ điểm Đông Khê
đã bị thất thủ hồn tồn khi tuyến phịng thủ của Pháp trên đường số 4 bị tan vỡ.
“Những qn lính cịn lại của Le Page cùng với chỉ huy của mình mất liên
lạc với Charton đã tìm cách rút theo đường rừng để về Thất Khê nhưng sang
11
12

Võ Nguyên Giáp (2006). Hữu Mai biên tập. Tổng tập hồi kí. Nhà xuất bản quân đội nhân dân.
Lê Mậu Hãn, Trần Bá Đệ, Nguyễn Văn Thư. Đại cương lịch sử Việt Nam tập III, Nxb GDVN, tr. 83.

21


ngày 8 tháng 10, Le Page cũng đã bị các binh sĩ của trung đoàn 88 đại đoàn
308 bắt làm tù binh cùng với các sĩ quan tham mưu của mình”.13
Trước nguy cơ Thất Khê cũng sẽ bị tiêu diệt như Đông Khê, quân Pháp
quyết định rút khỏi Thất Khê trong rối loạn và phải chịu những tổn thất nặng nề
khi bị 4 tiểu đoàn của Đại đoàn 308 cùng tồn bộ Trung đồn 174 (Cao Bắc
Lạng) truy kích. Đến ngày 17 tháng 10, quân và dân ta chủ động kết thúc chiến
dịch.
Dưới sự uy hiếp của bộ đội ta và sự sợ hãi của bộ chỉ huy Pháp, đến ngày
22 tháng 10 năm 1950, quân Pháp phải rút bỏ tất cả các căn cứ điểm còn lại trên
đường số 4.
Chiến dịch Biên giới thắng lợi đã mở toang cánh cửa hướng ra các nước
Xã hội chủ nghĩa và chuyển cuộc kháng chiến của quân và dân ta sang một giai
đoạn mới.

1.3.4. Chiến dịch Điện Biên Phủ.
Tướng H. Navarre đánh giá rằng Điện Biên Phủ nằm ở một địa thế rất
quan trọng trong chiến tranh Đông Dương, từ đây quân Pháp có thể đánh chiếm
lại các vùng đã mất và tiêu diệt quân chủ lực của ta.
Vì thế, quân Pháp đã huy động số quân lên tới 16.200 quân và biến Điện
Biên Phủ thành pháo đài bất khả xâm phạm. Theo đó, Điện Biên Phủ đã trở
thành quyết chiến điểm của Kế hoạch Nava. Và thực dân Pháp tin chắc lòng
chảo này sẽ “nghiền nát” quân đội Việt Nam.
“Lực lượng quân đội ta tham gia chiến dịch gồm có 4 đại đoàn bộ binh
(308, 316, 312, 304), 1 đại đoàn cơng pháo 351, các tiểu đồn cơng binh, các
đơn vị thông tin, vận tải, quân y … Tổng số quân khoảng 55.000 người”.14
13
14

Lê Trọng Tấn (1994). Hồi kỳ Lê Trọng Tấn. tr. 135.
Lê Mậu Hãn, Trần Bá Đệ, Nguyễn Văn Thư. Đại cương lịch sử Việt Nam tập III, Nxb GDVN, tr. 120.

22


17 giờ ngày 13/3/1954, tiếng súng bắt đầu chiến dịch Điện Biên Phủ vang
lên qn ta tấn cơng tập đồn cứ điểm Điện Biên Phủ. Những giờ phút đầu tiên,
quân ta tập trung tấn công và tiêu diệt cứ điểm Him Lam. Tại cứ điểm thứ 3 phía
Tây Bắc Him Lam, trận đánh diễn ra rất ác liệt, một người lính đã lấy thân mình
lấp lỗ châu mai ở trận này đó chính là anh hùng Phan Đình Giót.
Từ 14 đến 17/3 quân ta tiêu diệt 2 căn cứ của địch tại Bản Kéo khiến quân
Pháp phải giương cờ trắng đầu hàng, cánh cửa phía Bắc vào Trung tâm tập đồn
cứ điểm Điện Biên Phủ bị phá toang.
Với khí thế quyết thắng, quân ta tấn công đợt 2 vào 5 cao điểm phịng ngự
của địch ở phía Đơng và khiến quân Pháp phải huy động tất cả máy bay ở Đông

Dương để chi viện cho Điện Biên Phủ.
Từ ngày 30/3 đến 30/4/1954, quân ta tiến công và làm tê liệt sân bay
Mường Thanh. Sau đợt tấn công này, các cứ điểm của Pháp ngày càng bị thu
hẹp, và vừa vào tầm pháo kích của ta khiến quân Pháp hoang mang tột độ.
Quân ta bắt đầu mở cuộc tiến công thứ 3 vào ngày 1/5/1954, bộ đội ta tiến
đánh các căn cứ ở phía Đơng và gần như đã tiêu diệt toàn bộ tập đoàn cứ điểm
Điện Biên Phủ.
Đúng 17 giờ 30 ngày 7/5/1954. Lá cờ “quyết chiến, quyết thắng” của
quân đội ta tung bay trên nóc hầm chỉ huy của địch bắt sống tướng Christian de
Castries và toàn bộ cộng sự. Chiến dịch Điện Biên Phủ tồn thắng!
Chính tướng De Castries, sau khi thất bại trở về Pháp, đã trả lời trước Uỷ
ban Điều tra của Bộ trưởng Quốc phòng Pháp rằng: “Người ta có thể đánh bại
một quân đội, chứ không thể đánh bại được cả một dân tộc”.”15

1.4. Kết quả của cuộc kháng chiến chống Pháp và Hiệp
định Geneve.
“Điện Biên Phủ: Nhớ lại để suy ngẫm”. Báo Điện tử Chính phủ nước CHXNCN Việt Nam. 5 tháng 7 năm
2010. Truy cập 14 tháng 2 năm 2021.
15

23


1.4.1. Hiệp định Geneve.
Tháng 4 năm 1954, Hội nghị Geneve bắt đầu được khai mạc. Tham dự hội
nghị có đại diện của: Việt Nam, Liên Xô, Trung Quốc, Anh, Pháp, Mỹ, chính
quyền Bảo Đại, Campuchia và Lào. Vấn đề đầu tiên được đưa ra là về vấn đề
trên bán đảo Triều Tiên chứ không phải là vấn đề của Đông Dương.
“Ngày 8 tháng 5 năm 1954, tin về kết quả Chiến dịch Điện Biên Phủ được
truyền đến Geneva. Sáng sớm 8 tháng 5 năm 1954, vấn đề Đơng Dương chính

thức được đưa lên bàn đàm phán.”16
Ơng Phạm Văn Đồng Phó Thủ tướng nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa,
đại diện Chính phủ Việt Nam với tư thế của một dân tộc chiến thắng đến dự hội
nghị.
Lập trường cơ bản của Việt Nam là hịa bình, độc lập, thống nhất, dân chủ
và tồn vẹn lãnh thổ. Nước Pháp phải cơng nhận chủ quyền độc lập của Việt
Nam và của Lào, Campuchia. Vấn đề thống nhất nước Việt Nam phải do nhân
dân Việt Nam tự giải quyết, khơng có sự can thiệp của nước ngồi... Những đề
nghị hợp tình, hợp lý của Đoàn đại biểu Việt Nam đã được dư luận tiến bộ ở
chính nước Pháp và trên thế giới đồng tình ủng hộ.
Ngày 21-7-1954, Hiệp định Geneve về đình chỉ chiến tranh ở Đông
Dương được ký kết.

1.4.2. Kết quả của cuộc kháng chiến chống Pháp.
“Trong cuộc xâm lược của thực dân Pháp này, thương vong của Pháp là
140.992, trong đó có 75.867 chết và mất tích, 65.125 bị thương. Quân đồng
minh bản xứ của Pháp ở Đông Dương (Quốc gia Việt Nam) có 419.000 chết, bị
thương, tan rã hoặc bị bắt.Về vũ khí, Pháp mất 435 máy bay, 603 tàu chiến và
ca nô, 9.283 xe quân sự, 255 pháo, 504 xe tăng - thiết giáp và 130 nghìn súng
Hiệp Định Giơ-ne-vơ về Đông Dương, Báo điện tử Đảng cộng Sản Việt Nam, 01/10/2015. Truy cập ngày 1411-2020.
16

24


các loại. Số thương vong của Việt Minh là 191.605 người chết. Khoảng
125.000–400.000 dân thường thiệt mạng.”17
Được chiến thắng của người Việt Nam cổ vũ, các khu vực thuộc địa
ở châu Phi đã đồng loạt nổi dậy. Nhiều người đã ăn mừng tại các vùng thuộc địa
Pháp, từ Algiers (Algeria), qua Dakar (Senegal) đến Tananarive (Madagascar).

Tại Ma- rốc, ở Casablanca xuất hiện những tấm bưu thiếp có ghi:
“Casablanca, Điện Biên Phủ của người Pháp”.
Còn tại Tuynidi, khi ăn mừng tại các khu phố bình dân, nơi người ta phục
vụ một món ăn đặc biệt mang tên “Tagine Điện Biên Phủ”.
Chỉ 3 tháng sau trận Điện Biên Phủ, lực lượng Mặt trận Giải phóng Dân
tộc tại Algérie (thuộc địa có diện tích lớn nhất của Pháp) được thành lập, phát
động đấu tranh vũ trang để giành độc lập cho đất nước mình. Pháp tiếp tục đưa
quân đến nhằm dập tắt phong trào độc lập của người Algérie, nhưng quân Pháp
sa lầy tại đây.
“Một năm sau đó, các phong trào tương tự nổ ra ở Cameroon, Tunisia,
Maroc, hàng chục nước thuộc địa khác cũng nổi dậy trong vài năm sau đó. Sự
nổi dậy đồng loạt tại các thuộc địa khiến việc duy trì Liên hiệp Pháp trở nên rất
khó khăn bởi Pháp khơng thể có đủ tài chính và lực lượng qn sự để dập tắt
các phong trào đòi độc lập tại nhiều nơi cùng lúc.” 18
Thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Pháp đã chấm dứt gần một thế kỉ
đất nước ta sống dưới ách xâm lược và đô hộ của thực dân Pháp. Chiến thắng
này đã mở ra một kỉ nguyên mới cho dân tộc, đưa đất nước đi lên chủ nghĩa xã
hội. Miền Bắc tiếp tục phát triển và tiến lên chủ nghĩa xã hội, là hậu phương
vững chắc cho miền Nam trong sự nghiệp giải phóng dân tộc.

17
18

Nguồn Wikipedia. Chiến tranh Đông Dương. Truy cập ngày 14-10-2020.
Nguồn Wikipedia. Chiến tranh Đông Dương. Truy cập ngày 14-10-2020

25