Quan hệ đối tác nhà nước - tư nhân: Bài học kinh nghiệm tại các nước đang phát triển

Quan hïå àưëi tấc nhâ nûúác -
Tû nhên: Bâi hổc kinh nghiïåm tẩi
cấc nûúác àang phất triïín
Mc lc
LÛU
Cấc phên tđch vâ kïët lån
trong tâi liïåu nây lâ ca cấc tấc
giẫ. Chng khưng phẫn ấnh
quan àiïím chđnh thûác ca Cú
quan phất triïín Phấp vâ cấc cú
quan àưëi tấc ca AFD
LÚÂI GIÚÁI THIÏåU
T
ẩp chđ kinh tïë sưë nây têåp trung àïì cêåp àïën quan hïå àưëi tấc nhâ nûúác – tû nhên tẩi
cấc nûúác àang phất triïín. Húåp tấc cưng tû (PPP) úã àêy àûúåc hiïíu theo nghơa rưång
phưí biïën trïn thïë giúái, tûác lâ nhûäng húåp àưìng y thấc quẫn l dõch v cưng giûäa cú
quan nhâ nûúác vâ doanh nghiïåp tû nhên, chûá khưng phẫi lâ nhûäng húåp àưìng húåp tấc theo
nghơa hểp nhû quy àõnh trong Phấp lïånh nùm 2004 ca Cưång hôa Phấp. Ngun l y thấc
quẫn l dõch v cưng khưng phẫi lâ ngun l múái mễ. Nố àậ xët hiïån úã Phấp ngay tûâ thïë
k thûá 17, khi Colbert cho xêy dûång kïnh àâo Midi, vâ cố bûúác phất triïín mẩnh kïí tûâ thïë
k thûá 19 vúái viïåc thânh lêåp Tưíng cưng ty cêëp thoất nûúác rưìi sau àố lâ Tưíng cưng ty Nûúác
vâ Cưng ty Nûúác vâ Chiïëu sấng Lyon àïí cung cêëp cấc dõch v àư thõ.
Tẩi cấc nûúác àang phất triïín, mưåt sưë doanh nghiïåp nhâ nûúác hoẩt àưång khưng hiïåu quẫ vâ cấc
cẫi cấch àûúåc triïín khai hưìi thêåp niïn 1980 nhùçm phất huy vùn hốa hâng hốa trong doanh
nghiïåp nhâ nûúác àậ gùåp phẫi nhûäng thêët bẩi. Vò l do àố, vâo nhûäng nùm 1990, cấc àưëi tấc phất
triïín àậ tòm cấch phất huy sûå tham gia ca khu vûåc tû nhên vâo lơnh vûåc dõch v cưng. Sûå tham
gia ca cấc àưëi tấc tû nhên – mâ thưng thûúâng lâ cấc àưëi tấc nûúác ngoâi – vúái kinh nghiïåm
quẫn l, trònh àưå k thåt vâ khẫ nùng tâi chđnh vûúåt trưåi, àậ àûúåc xem nhû mưåt phûúng cấch
àïí giẫm búát gấnh nùång tâi chđnh cho Nhâ nûúác àưìng thúâi vêỵn àẩt àûúåc cấc mc tiïu vïì dõch
v cưng (àùåc biïåt lâ àẫm bẫo cho ngûúâi dên àûúåc tiïëp cêån cấc hïå thưëng cú súã hẩ têìng).
Sûå k vổng ban àêìu àậ tỗ ra vûúåt quấ thûåc tïë: thïë hïå àưëi tấc cưng tû àêìu tiïn tẩi cấc nûúác

àang phất triïín khưng àûáng vûäng àûúåc trûúác cấc c sưëc bïn ngoâi (àùåc biïåt lâ cấc cåc
khng hoẫng tâi chđnh vâ kinh tïë). Vò vêåy, mưåt thïë hïå húåp àưìng àưëi tấc cưng tû thûá hai xët
hiïån, trong àố doanh nghiïåp tû nhên gấnh chõu phêìn ri ro đt hún (theo mư hònh giao thêìu
hún lâ mư hònh y thấc hoân toân). Bïn cẩnh àố, nhiïìu cưng c àiïìu tiïët hiïåu quẫ àậ àûúåc
xêy dûång nhùçm gip Nhâ nûúác thûåc hiïån àûúåc àêìy à phêìn trấch nhiïåm ca mònh (àõnh
giấ, chđnh sấch ûu àậi dânh cho àưëi tûúång dên nghêo v.v…).
Tuy nhiïn, quẫn l vâ àiïìu tiïët nhû thïë nâo cho tưët àôi hỗi cẫ mưåt quấ trònh tòm tôi lêu dâi
vâ phûác tẩp. Cấc húåp àưìng àưëi tấc cưng tû ln gùỉn vúái mưåt bưëi cẫnh xậ hưåi vâ chđnh trõ
c thïí cêìn phẫi tđnh àïën. Nhûäng vđ d húåp tấc cố triïín vổng hiïån nay àïìu lâ nhûäng trûúâng
húåp mâ trong àố ngoâi sûå tham gia ca Nhâ nûúác vâ doanh nghiïåp cung cêëp dõch v côn
cố sûå tham gia ca mưåt sưë tấc nhên khấc nhû chđnh quìn àõa phûúng, xậ hưåi dên sûå vâ
cấc doanh nghiïåp ca cấc nûúác àang phất triïín.
Pierre Jacquet
Chun gia Kinh tïë trûúãng ca AFD
Sưë 21 (Thấng 12 – 2008)
l Phûúng thûác vâ mc àđch
xêy dûång dûå ấn PPP úã
mưåt qëc gia cố ri ro
trïn mưåt thõ trûúâng nhỗ.
Mưåt vâi bâi hổc kinh
nghiïåm
l Cấch tiïëp cêån xậ hưåÅi hổc
vâ chđnh trõ vïì cấc húåp
àưìng àưëi tấc nhâ nûúác –
tû nhên
l Hûúáng túái cấc mư hònh
àưëi tấc úã cêëp àõa phûúng:
nhâ cung cêëp tû nhên phi
chđnh thûác vâ cú chïë hiïåp
hưåi cung cêëp nûúác sẩch

2
6
10
Bài viết
CỦA CÁC CHUN GIA KINH TẾ
2
Bâi viïët ca cấc chun gia kinh tïë AFD Sưë 21
Olivier Ratheaux
Trûúãng dûå ấn Ban Mưi trûúâng vâ
Thiïët bõ – AFD
▆
Cố hay khưng mưåt mư hònh ph húåp
vúái mổi qëc gia?
Vò phẩm vi hoẩt àưång ca AFD rêët rưång cho nïn, vúái
tû cấch lâ bïn cho vay vâ/hóåc bïn tham vêën cho cú
quan nhâ nûúác, AFD àậ tham gia tđch cûåc vâo viïåc thiïët
kïë cấc dûå ấn húåp tấc cưng tû (PPP) trong lơnh vûåc xêy
dûång vâ/hóåc quẫn l cú súã hẩ têìng hóåc dõch v cưng
(nûúác, nùng lûúång, viïỵn thưng, giao thưng…). AFD hoẩt
àưång tẩi mưåt sưë nûúác àûúåc cấc nhâ àêìu tû liïåt vâo
hẩng khố khùn vò mûác àưå ri ro cao vïì kinh tïë vơ mư
vâ chđnh trõ, vò quy mư nhỗ hểp ca thõ trûúâng, kïët húåp
vúái triïín vổng lúåi nhån hẩn chïë. ÚÃ nhûäng nûúác nhû
vêåy, cấch thûác xêy dûång vâ triïín khai PPP khưng thïí
giưëng vúái nhûäng nûúác cố bưå mấy Nhâ nûúác ưín àõnh
vâ thõ trûúâng rưång lúán. Bâi viïët sệ rt ra mưåt sưë bâi
hổc kinh nghiïåm minh hoẩ cho thûåc tïë nây.
▆
Thïë nâo lâ mưåt qëc gia cố ri ro?
Ri ro úã àêy phất sinh tûâ nhiïìu ëu tưë: tònh trẩng khưng

ưín àõnh ca kinh tïë vơ mư, tđnh khưng thïí lûúâng trûúác
ca cấc quët àõnh ca Chđnh ph, nùng lûåc ëu kếm vïì
kinh tïë vâ tâi chónh, sûå thiïëu àưåc lêåp ca hïå thưëng tû
phấp, nối cấch khấc lâ nguy cú àưåc àoấn («nguy cú bõ
àiïìu tiïët») lúán hún úã nhûäng núi khấc nïëu chng ta coi
sûå àưåc àoấn nhû mưåt khđa cẩnh gùỉn liïìn vúái quìn lûåc.
Àưëi vúái nhâ àêìu tû trong nûúác, mûác àưå ri ro àûúåc
àấnh giấ thêëp hún so vúái nhâ àêìu tû nûúác ngoâi búãi vò
nhâ àêìu tû trong nûúác khưng gùåp phẫi vêën àïì chuín
lúåi nhån vïì nûúác, lẩi cố khẫ nùng rệ sang nhûäng mẫng
kinh doanh khấc bùçng àưìng nưåi tïå vâ giẫm thiïíu àûúåc
ri ro vïì t giấ. Ngoâi ra, nhâ àêìu tû trong nûúác cố
hiïíu biïët tưët hún vïì àưëi tấc cưng, kïí cẫ trïn khđa cẩnh
vùn hốa, cho nïn hổ cố võ thïë tưët hún trong àâm phấn.
Tuy nhiïn, liïåu cố thïí tòm àûúåc nhâ àêìu tû trong nûúác
hay khưng khi mâ hổ hoân toân cố khẫ nùng cố àûúåc
nhûäng dûå ấn lâm ùn khấc dïỵ dâng hún – vđ d nhû
thûúng mẩi hay bêët àưång sẫn – vưën chó àôi hỗi sûå cho
phếp ca cú quan nhâ nûúác vâo giai àoẩn àêìu tû côn
sau àố khưng chõu sûå giấm sất ca nhâ nûúác nûäa, nối
tốm lẩi lâ nhûäng dûå ấn phất sinh đt chi phđ giao dõch vâ
đt gùåp phẫi nguy cú bõ àiïìu tiïët hún so vúái dûå ấn PPP?
▆
Nhûäng cấi nhỗ cố àểp khưng?
«Thõ trûúâng nhỗ» cố nghơa lâ khưng dûåa àûúåc vâo quy
mư àïí tiïët kiïåm chi phđ, lúåi nhån khưng à lúán àïí khêëu
hao cấc chi phđ cưë àõnh trong quấ trònh xêy dûång vâ
khai thấc vâ àïí àưëi phố vúái cấc ri ro. «Thõ trûúâng nhỗ»
lâ mưåt khấi niïåm tûúng àưëi, vûâa tơnh, vûâa àưång. Nối lâ
tơnh, búãi vò mưåt PPP nhỗ àûúåc thïí hiïån qua nhûäng dêëu

hiïåu nhû: àêìu tû ban àêìu chó úã mûác vâi chc triïåu Euro,
doanh thu cng úã mûác tûúng tûå, tûác lâ tûâ 1 àïën 10 hóåc
hún, so vúái cấc PPP cố sûå tham gia ca nhâ àêìu tû nûúác
ngoâi. Nối lâ àưång, búãi vò àố lâ mưåt thõ trûúâng cố mûác
tùng trûúãng vâi phêìn trùm vâ, nïëu xết vïì tưëc àưå thu
hưìi vưìn, thò kếm hêëp dêỵn hún nhiïìu so vúái nhûäng thõ
trûúâng tiïìm nùng nhû thõ trûúâng àiïån thoẩi di àưång
chùèng hẩn (trïn thõ trûúâng nây, mùåc d cố sûå cẩnh tranh
gay gùỉt giûäa cấc nhâ cung cêëp nhûng sûå can thiïåp ca
Nhâ nûúác – vïì chđnh sấch giấ hay vïì chûúng trònh àêìu
tû - lẩi đt hún so vúái cấc lơnh vûåc khấc).
▆
Tranh cậi vïì chi phđ vưën
ÚÃ cấc qëc gia cố ri ro, t sët sinh lúâi trïn vưën mâ
cấc nhâ àêìu tû àôi hỗi
(1)
àưi khi bõ àấnh giấ lâ bêët bònh
thûúâng, thêåm chđ lâ gêy sưëc, àưëi vúái mưåt PPP hûúáng
túái mc tiïu dõch v cưng. T sët àố àûúåc xấc àõnh
trïn cú súã cố tđnh àïën ri ro, àưìng thúâi cng lûúâng
trûúác khẫ nùng khố hóåc khưng thanh l thu hưìi vưën
àûúåc khi PPP kïët thc, khố hóåc khưng thûåc hiïån
àûúåc lậi tûâ chuín nhûúång tâi sẫn nhû trong cấc dûå
ấn àêìu tû khấc; ngoâi ra côn phẫi tđnh khêëu hao vưën
vâo t sưë lúåi nhån trïn tâi sẫn. Nhûäng ngûúâi bẫo vïå
u cêìu quẫn l nhâ nûúác thò phẫn àưëi àôi hỗi trïn
vúái l do vưën nhâ nûúác lâ «khưng mêët chi phđ», àiïìu
àố cho phếp giẫm giấ cho ngûúâi sûã dng dõch v. Tuy
nhiïn sûå so sấnh nây khưng àng: mùåc d phđ ri ro
thêëp hún nhûng vưën nhâ nûúác cng cố chi phđ ca nố,

cố lệ cng úã mûác tûúng tûå nhû tiïìn ca tû nhên.
Phûúng thûác vâ mc àđch xêy
dûång dûå ấn PPP úã mưåt qëc gia cố
ri ro trïn mưåt thõ trûúâng nhỗ.
Mưåt vâi bâi hổc kinh nghiïåm
(1) T sët thûúâng àûúåc u cêìu lâ tûâ 15 àïën 20%.
à PHÛÚNG THÛÁC VÂ MC ÀĐCH XÊY DÛÅNG DÛÅ ẤN PPP ÚÃ MƯÅT QËC GIA CỐ RI RO
TRÏN MƯÅT THÕ TRÛÚÂNG NHỖ. MƯÅT VÂI BÂI HỔC KINH NGHIÏÅM
3
Bâi viïët ca cấc chun gia kinh tïë AFD Sưë 21
Nhûng khấc vúái vưën tû nhên, chi phđ cho vưën nhâ nûúác
lâ mưåt loẩi chi phđ êín. Vưën ca Nhâ nûúác, tûác lâ tiïìn Nhâ
nûúác thu tûâ ngûúâi dên trong hiïån tẩi (tiïìn thụë) hóåc
trong tûúng lai (tiïìn Nhâ nûúác ài vay), ln bao hâm
trong nố ba loẩi chi phđ: chi phđ àïí cấc cú quan thụë, hẫi
quan vâ kho bẩc thu àûúåc tiïìn àố vïì cho Nhâ nûúác; chi
phđ cú hưåi tûúng tûå nhû vưën tû nhên (vò khưng àûúåc sûã
dng cho nhûäng mc àđch thay thïë khấc); chi phđ mâ cẫ
nûúác phẫi gấnh chõu tûâ sûå mêët cên àưëi
(2)
trong cấc quët
àõnh ca nhûäng tấc nhên kinh tïë phẫi nưåp thụë.
▆
Trấch nhiïåm vïì ri ro chđnh trõ
ÚÃ cấc qëc gia cố ri ro, Nhâ nûúác phẫi chõu mưåt
phêìn trấch nhiïåm vïì tònh trẩng chi phđ vưën cao, búãi
vò tònh trẩng àố phêìn nâo bùỉt ngìn tûâ hânh àưång vâ
nhûäng ëu kếm trong quẫn l ca Nhâ nûúác. Nhâ
nûúác cố trấch nhiïåm gấnh chõu nhûäng hïå quẫ ca tònh
trẩng àố vâ tòm cấch giẫm thiïíu ri ro chđnh trõ. Cấc

àõnh chïë cho vay vưën cng phẫi gốp sûác mònh vâo
cưng viïåc nây bùçng cấch phất huy ẫnh hûúãng ca hổ.
▆
Khưng phẫi mổi thûá àïìu cố thïí
Àưi khi vò sûå hùng hấi bíi àêìu hóåc vò hânh àưång chiïën
thåt, mưåt sưë Nhâ nûúác àang theo àíi quấ trònh tû
nhên hốa sệ u cêìu tû nhên ph trấch têët cẫ. Vïì phêìn
mònh, ûáng cûã viïn tû nhên cho mưåt dûå ấn PPP cng cố
thïí cố hânh àưång chiïën thåt tûúng tûå: tun bưë rùçng
mổi thûá àïìu cố thïí, nhûng bïn cẩnh àố hổ tđnh toấn
rùçng mưåt khi cố àûúåc húåp àưìng rưìi, hổ sệ thûúng lûúång
lẩi nhûäng nưåi dung mâ hổ biïët lâ khưng thûåc tïë.
ÚÃ cấc nûúác cố ri ro vâ cố thõ trûúâng hểp, chêët lûúång
quẫn l dûå ấn PPP cố têìm quan trổng hún rêët nhiïìu so
vúái viïåc thu ht nhiïìu vưën àêìu tû ca tû nhên hay viïåc
thu ngên sấch tûâ tû nhên hốa. Vïì àêìu tû, cấc nûúác vâ
tưí chûác cho vay bïn ngoâi hoân toân cố thïí cêëp hóåc
bưí sung vưën vúái nhûäng àiïìu kiïån ûu àậi. Àiïìu quan
trổng bêåc nhêët, àố lâ phẫi àẫm bẫo àûúåc sûå tûå ch vâ
ngùn ngûâa nguy cú can thiïåp vâo quẫn l. PPP cho phếp
hẩn chïë hóåc trấnh àûúåc tònh trẩng lêỵn lưån vïì vai trô
giûäa bïn u cêìu dõch v cưng vâ bïn cưí àưng.
▆
Àiïìu chónh cú chïë àưëi tấc cho ph húåp
vúái nhûäng ri ro vâ khẫ nùng sinh lúâi
Ngun tùỉc nây cố giấ trõ úã khùỉp mổi núi, vâ câng cố
giấ trõ hún trong cấc trûúâng húåp khố khùn nïu trong
bâi viïët nây. Cú chïë nhûúång giao toân phêìn truìn
thưëng (phđa tû nhên chõu trấch nhiïåm hoân toân vïì
àêìu tû vâ khai thấc) chó thđch húåp vúái nhûäng dûå ấn

tưët nhêët. Do vêåy, bïn cẩnh cú chïë nhûúång quìn toân
phêìn cêìn phẫi ty theo hoân cẫnh mâ ấp dng mưåt
trong sưë cấc cú chïë khấc theo mư hònh chia sễ chi
phđ vâ ri ro: khoấn nhûúång, khoấn gổn khai thấc
thìn ty
(3)
, y quìn quẫn l, àưìng thúâi trấnh khưng
ấp dng duy chó hưỵ trúå k thåt
(4)
.
(2) Sûå mêët cên àưëi nây phất sinh tûâ viïåc thụë ca Nhâ nûúác lâm thay àưíi giấ cẫ vâ lûúång hâng hốa dõch v so vúái cên àưëi
ca thõ trûúâng (cng àưìng thúâi lâ mûác tưëi ûu theo l thuët kinh tïë). Theo mưåt sưë àấnh giấ (Bưå Tâi chđnh Phấp, Ngên
hâng Thïë giúái), chi phđ tûâ sûå mêët cên àưëi nây úã vâo khoẫng 30% ca sưë tiïìn thụë: vò vêåy, chi phđ (lậi sët) ca vưën nhâ
nûúác phẫi àûúåc cưång thïm 30%.
(3) Vúái hai phûúng thûác th lao cho àưëi tấc tû nhên, trong àố cố mưåt phûúng thûác gêìn giưëng vúái cú chïë u quìn quẫn l
cho phếp tû nhên khưng phẫi gấnh chõu ri ro thûúng mẩi.
(4) Cung cêëp nhên lûåc nhûng khưng râng båc vïì hiïåu quẫ.
(5) Tẩm dõch tûâ tiïëng Phấp “Concession aux risques et pếrils”.
(6) Tẩm dõch tûâ tiïëng Phấp “Affermage concessif”.
(7) Tẩm dõch tûâ tiïëng Phấp “Affermage pur”.
(8) Tẩm dõch tûâ tiïëng Phấp “Mandat de gestion”.
Bẫng 1.
Cấc loẩi hònh PPP vâ nhûäng ri ro ài kêm
Loẩi hònh PPP
l
Nhûúång quìn
toân phêìn
5
l
Khoấn rưång

6
l
Khoấn gổn
7
l
y quìn quẫn l
8
Ri ro àêìu tû
l
Tû nhên
l
Nhâ nûúác + tû nhên (nhûäng
khoẫn àêìu tû «nhỗ»)
l
Nhâ nûúác
l
Nhâ nûúác
Ri ro vêån hânh
l
Tû nhên
l
Tû nhên
l
Tû nhên
l
Tû nhên
Ri ro thûúng mẩi
l
Tû nhên
l

Tû nhên
l
Tû nhên
l
Nhâ nûúác
4
Bâi viïët ca cấc chun gia kinh tïë AFD Sưë 21
Viïåc tham gia vưën ca àưëi tấc tû nhên lâ cêìn thiïët búãi vò
àiïìu àố chđnh lâ bẫo àẫm cho sûå nghiïm tc vâ lêu bïìn
ca sûå tham gia ca hổ, khưng chó trong cú chïë chuìn
giao toân phêìn mâ côn trong cú chïë giao khoấn.
▆
Hẩn chïë tònh trẩng «xế lễ »
Trïn cấc thõ trûúâng nhỗ nây, cêìn hẩn chïë viïåc xế lễ cấc
hoẩt àưång vâ giao cho nhiïìu àưëi tấc khấc nhau, mùåc
d àêy lâ cấch lâm thûúâng àûúåc khuën cấo àïí giẫm
thiïíu quy mư thõ trûúâng ca dûå ấn PPP vâ àïí phất huy
cẩnh tranh. Cêìn phẫi chêëp nhêån àïí dûå ấn PPP àẩt àïën
mưåt quy mư à hêëp dêỵn àưëi vúái nhâ àêìu tû. Lâm nhû
vêåy sệ tiïët kiïåm àûúåc cấc chi phđ àiïìu phưëi khưng cêìn
thiïët vâ trấnh gùåp phẫi nhûäng kõch bẫn trong àố phẫi
bốc chưỵ nổ àïí b sang chưỵ kia, c thïí lâ nhûäng kõch
bẫn mâ trong àố ngûúâi ta tấch riïng mưåt mẫng dõch v
vúái giấ bấn cao àïí thu lúâi, nhûng lẩi lâm mêët ài sûå cên
bùçng ca cẫ lơnh vûåc dõch v àố. Vđ d: khưng tấch hoẩt
àưång quẫn l cú súã hẩ têìng ra khỗi hoẩt àưång khai thấc
dõch v trong lơnh vûåc vêån tẫi àûúâng sùỉt; têåp trung hốa
hoẩt àưång quẫn l cú súã vêåt chêët vúái hoẩt àưång quẫn
l dõch v trung chuín trong mưåt sên bay; khưng tấch
hoẩt àưång sẫn xët ra khỗi hoẩt àưång truìn tẫi vâ

phên phưëi àiïån; khưng àïí tònh trẩng mưỵi thânh phưë lẩi
cố mưåt cưng ty cung cêëp nûúác sẩch riïng v.v…Cấch
tiïëp cêån theo «gối» nây khưng cẫn trúã cấc bïn àưëi tấc
thûá ba sûã dng cú súã hẩ têìng (àûúâng sùỉt), khưng cẫn
trúã sûå tham gia ca cấc nhâ sẫn xët àưåc lêåp vâo viïåc
tùng sẫn lûúång (àiïån), nhûng cấch tiïëp cêån nây àôi hỗi
chng ta phẫi khưng xế lễ cấc hoẩt àưång dõch v cưng.
▆
Àùåt chên vâo «Brownfield»
Cấc dûå ấn PPP tẩi cấc «qëc gia cố ri ro» thûúâng
àûúåc thûåc hiïån thưng qua viïåc mua lẩi cấc doanh
nghiïåp dõch v cưng (dûå ấn «brownfield»), côn cấc
dûå ấn xêy dûång cú súã hẩ têìng múái (dûå ấn «green-
field») thò hiïëm cố hún. Nhâ nûúác thûúâng cố xu
hûúáng tû nhên hốa bùçng cấch bấn cưí phêìn. Cấch tiïëp
cêån nây lâm tùng ri ro cng nhû chi phđ quẫn l PPP.
Tẩi cấc nûúác quẫn l kếm hiïåu quẫ, cú chïë quẫn l
tâi chđnh ca doanh nghiïåp nhâ nûúác rêët đt khi àấp
ûáng àng tiïu chín. Bïn àấnh giấ tâi sẫn khưng phẫi
lc nâo cng cố à nùng lûåc vâ sûå àưåc lêåp cêìn thiïët
àïí àấnh giấ cho àng. Vò thiïëu thưng tin, bïn mua cưí
phêìn sệ khưng thûåc sûå biïët àûúåc mònh àang àùåt chên
vâo àêu. Hổ cố thïí phẫi àưëi mùåt vúái nhûäng khoẫn
núå êín
(9)
, trong khi mưåt sưë tâi sẫn
(10)
cố thïí àûúåc àõnh
giấ cao hún so vúái giấ trõ thûåc tïë búãi vò khưng àûúåc
phên tđch k khi triïín khai PPP. Ngoâi ra, viïåc mua lẩi

cưí phêìn côn lâm àống bùng vưën, gêy khố khùn cho
viïåc cẫi tiïën vâ phất triïín cưng c sẫn xët.
Nhû vêåy, àïí thiïët kïë àûúåc nhûäng dûå ấn PPP à sûác
hêëp dêỵn vúái nhâ àêìu tû tû nhên, cêìn phẫi xêy mưåt
«vẩn l trûúâng thânh» giûäa quấ khûá vâ tûúng lai. Nhâ
nûúác cêìn tiïën hânh thanh l doanh nghiïåp nhâ nûúác,
chó chuín giao cho nhâ àêìu tû tâi sẫn hûäu đch
(11)
vâ
nhên lûåc cêìn thiïët àưìng thúâi dânh cho nhâ àêìu tû àố
sûå bẫo àẫm ca Nhâ nûúác àưëi vúái mổi hoẩt àưång
ca doanh nghiïåp nhâ nûúác kïí tûâ thúâi àiïím chuín
giao trúã vïì trûúác (hóåc đt nhêët lâ àưëi vúái mổi sûå kiïån
chûa àûúåc thưng bấo rộ râng vâ àêìy à cho cấc ûáng
cûã viïn mua lẩi).
Àùåc biïåt lâ trong nhûäng dûå ấn nhû vêåy, àâm phấn lẩi
húåp àưìng lâ àiïìu hïët sûác bònh thûúâng vâ phẫi àûúåc
tưí chûác súám. Àiïìu nây khưng mêu thỵn vúái sûå chó
trđch cấc hânh vi mang tđnh cú hưåi mâ phẫn ấnh viïåc
cố tđnh àïën nhûäng àiïìu khưng lûúâng trûúác vâ nhûäng
thay àưíi so vúái tònh trẩng ban àêìu vưën khưng àûúåc
biïët rộ.
▆
PPP tòm kiïëm ch doanh nghiïåp vûâa
vâ nhỗ
Trïn nhûäng thõ trûúâng nhỗ, cấc húåp àưìng PPP àûúåc
k kïët vúái cấc doanh nghiïåp vûâa vâ nhỗ. Nhû vêåy, lûåa
chổn ngûúâi àûáng àêìu doanh nghiïåp lâ viïåc lâm cố
nghơa quët àõnh tûúng tûå nhû viïåc lûåa chổn nhên sûå
trong húåp àưìng tû vêën. Lûåa chổn ngûúâi àûáng àêìu

doanh nghiïåp thêåm chđ côn quan trổng hún so vúái
viïåc xấc àõnh phûúng thûác lâm viïåc. Àấng tiïëc lâ trong
thûåc tiïỵn, cấc phûúng thûác tuín chổn thûúâng khưng
hóåc đt dânh sûå quan têm àng mûác àïën viïåc tòm àng
ngûúâi nây.
▆
«Siïët chùåt ưëc»
Trong dûå ấn brownfield, viïåc chuín giao quìn khai
thấc k thåt vâ thûúng mẩi cho tû nhên – vưën àôi
hỗi phẫi cố nhûäng nhâ quẫn l thûåc tiïỵn – sệ nhanh
chống mang lẩi nùng sët vâ chêët lûúång dõch v. Nhûng
àïí nùng sët vâ chêët lûúång àûúåc lêu bïìn thò àôi hỗi
phẫi cố sûå theo dội, kiïím tra sất sao hâng ngây.
▆
Giẫm giấ hay tùng sưë lûúång hay cẫi
thiïån chêët lûúång?
Àïí triïín khai mưåt PPP ph húåp vúái cấc hoân cẫnh àïì
cêåp trong bâi nây, cêìn phẫi chêëp nhêån hẩ thêëp u cêìu
(9) Àang tranh chêëp vúái ch núå, khiïëu nẩi ca ngûúâi lao àưång.
(10) Bêët àưång sẫn, khoẫn phẫi thu tûâ khấch hâng.
(11) Th lao bùçng phđ sûã dng dõch v vâ/hóåc mua lẩi
à PHÛÚNG THÛÁC VÂ MC ÀĐCH XÊY DÛÅNG DÛÅ ẤN PPP ÚÃ MƯÅT QËC GIA CỐ RI RO
TRÏN MƯÅT THÕ TRÛÚÂNG NHỖ. MƯÅT VÂI BÂI HỔC KINH NGHIÏÅM
5
Bâi viïët ca cấc chun gia kinh tïë AFD Sưë 21
so vúái mư hònh l tûúãng, bùçng cấch xấc àõnh mûác àưå
dõch v ty theo khẫ nùng ca thõ trûúâng, têåp trung
àêìu tû vâo nhûäng thânh tưë cố hiïåu sët kinh tïë cao,
dânh ûu tiïn cho viïåc khùỉc phc àiïím ëu chûá khưng
nïn phấ c lâm múái hoân toân. Àûúng nhiïn, ri ro

sệ khưng àẫm bẫo àûúåc tđnh bïìn vûäng ca cưng c
lâm viïåc.
▆
Hẩ giấ hay tùng sưë lûúång hóåc chêët
lûúång?
Trûâ nhûäng trûúâng húåp ngoẩi lïå, vđ d nhû trûúâng húåp
thõ trûúâng cố tiïën bưå k thåt cao
(12)
, trûúâng húåp mưåt
ngânh cưng nghiïåp sûã dng nhiïìu lao àưång mâ trûúác
khi chuín giao cho tû nhên cêìn phẫi cố kïë hoẩch
giẫi quët vêën àïì lao àưång
(13)
, hay trûúâng húåp cố thïí
nêng cao nùng sët chó bùçng cấch húåp l hốa cú chïë
hoẩt àưång mâ khưng cêìn àêìu tû lúán
(14)
, cêìn phẫi ûu
tiïn nêng cao têìn sët phc v vâ cẫi thiïån chêët lûúång
dõch v hún lâ hẩ giấ.
▆
Hiïåu quẫ hay lâ giẫi quët viïåc lâm?
Trong trûúâng húåp tû nhên tiïëp nhêån mưåt doanh
nghiïåp nhâ nûúác àang hoẩt àưång, nïn ûu tiïn giẫi
quët viïåc lâm cho ngûúâi lao àưång hay chó giûä lẩi sưë
lûúång ngûúâi lao àưång cêìn thiïët theo àng tiïu chín
quẫn l? Cấch tiïëp cêån thûá nhêët lâ cấch tiïëp cêån àùåt
lúåi đch riïng ca ngûúâi lao àưång trong dûå ấn PPP lïn
trïn lúåi đch chung ca ngûúâi sûã dng dõch v (ngûúâi
tiïu dng). Cấch tiïëp cêån àố giẫi quët àûúåc vêën àïì

xậ hưåi nhûng cấi giấ phẫi trẫ lâ nùng sët thêëp, ngûúâi
khưng lâm viïåc sệ gêy khố chõu vâ lâm giẫm nhiïåt
huët cho nhûäng ngûúâi mën lao àưång. Cấch tiïëp cêån
àố chó cố cú may thânh cưng vúái àiïìu kiïån hoẩt àưång
ca PPP phẫi ra tùng mẩnh mệ àïí sûã dng hïët sưë lao
àưång dưi dû; vâ àêy lâ mưåt sûå àấnh cûúåc liïìu lơnh.
Ngûúåc lẩi, cấch tiïëp cêån «phêỵu thåt» bưå mấy sệ cho
phếp àẫm bẫo an toân tâi chđnh vâ tđnh bïìn vûäng cho
sûå ấn, àưìng thúâi cng cho phếp trễ hốa àưåi ng nhên
viïn vâ àâo tẩo tẩi chưỵ thưng qua viïåc tiïëp xc giûäa
ngûúâi múái vâ ngûúâi àậ cố kinh nghiïåm.
▆
Mổi quìn lûåc dânh cho ngûúâi tiïu dng?
PPP lâ mưåt dẩng cam kïët húåp àưìng vò lúåi đch ca bïn
thûá ba. Nhâ nûúác thïë vâo chưỵ ca ngûúâi tiïu dng àïí
xấc àõnh vúái nhâ cung cêëp dõch v cấc dõch v nâo lâ
tưët cho ngûúâi tiïu dng: dõch v nhû thïë nâo vâ giấ
bao nhiïu tiïìn. Ngûúâi tiïu dng àưi khi hoân toân bõ
lậng qụn, ngay cẫ trong trûúâng húåp dõch v do tû
nhên cung cêëp vúái sûå phc v têån tònh mâ trûúác àêy
khưng cố. Cấc dûå ấn PPP thânh cưng vïì mùåt tâi chđnh
cố thïí hâm chûáa trong àố sûå chia sễ lúåi nhån giûäa
cú quan nhûúång quìn vâ doanh nghiïåp nhêån nhûúång
quìn, trt gấnh nùång lïn lûng ngûúâi tiïu dng. Trong
mưåt sưë trûúâng húåp khấc, khi khưng cố sûå tham gia
àiïìu tiïët ca àẩi diïån ngûúâi tiïu dng àậ lâm tùng
nguy cú àiïìu tiïët àưåc quìn ca Nhâ nûúác. Mën cố
sûå tham gia àố thò ngûúâi tiïu dng phẫi cố tưí chûác.
Nhûng àiïìu nây thò chó cố thïí xët hiïån úã trûúâng húåp
dûå ấn PPP phc v mưåt sưë lûúång hẩn chïë cấc khấch

hâng lúán
(15)
chûá khưng thïí cố àûúåc trong nhûäng dûå
ấn cố àưëi tûúång khấch hâng phên tấn
(16)
vò khưng cố
hiïåp hưåi ngûúâi tiïu dng àûúåc cưng nhêån.
▆
Thúâi hẩn tưìn tẩi khưng tûúãng
Trong khi phấp låt dânh cho cưng ty tû nhên mưåt
thúâi gian tưìn tẩi gêìn nhû khưng hẩn chïë (Àiïìu lïå 99
nùm), sệ thêåt phi l nïëu chó cho phếp dûå ấn PPP tưìn
tẩi trong mưåt thúâi gian ngùỉn (tûâ 5 àïën 20 nùm) khưng
tûúng ûáng vúái chu k thûåc hiïån hóåc khai thấc àêìu
tû, khưng ph húåp vúái u cêìu cẫi cấch quẫn l cêìn
triïín khai vâ vúái trấch nhiïåm quẫn l, cung cêëp mưåt
dõch v cưng.
▆
Cêìn dânh thúâi gian thỗa àấng
Thúâi hẩn húåp àưìng cho cấc dûå ấn PPP thûúâng quấ
ngùỉn, vò sûå ngúâ vûåc àưëi vúái nhâ àêìu tû tû nhên, hóåc
vò quấ quan têm àïën u cêìu àẫm bẫo cẩnh tranh trïn
thõ trûúâng. Nhûng lâm nhû vêåy lâ khưng àng mâ phẫi
dânh thúâi gian thỗa àấng àïí khêëu hao cấc chi phđ giao
dõch
(17)
cho viïåc gia cưng vâ chiïëm hûäu àõa àiïím thûåc
hiïån dûå ấn. Cêìn phẫi dânh à thúâi gian cho àêìu tû, kïí
cẫ àưëi vúái trûúâng húåp giao thêìu cung cêëp dõch v
(18)

,
búãi vò úã mưåt àêët nûúác khố khùn thò viïåc àêìu tû thûúâng
chêåm vâ cưng viïåc hoân thiïån khẫ nùng cung cêëp dõch
v thûúâng phûác tẩp. Cêìn phẫi dânh thúâi gian cho nhâ
àêìu tû trong nûúác, búãi hổ sệ khưng tham gia vâo mưåt
dûå ấn mâ trong mưåt sưë nùm đt ỗi sệ kïët thc. Nïëu
nhâ àêìu tû trong nûúác khưng tham gia, dûå ấn PPP cố
nguy cú dêåm chên tẩi chưỵ thay vò àûúåc phưí biïën.
(12) Àiïån thoẩi di àưång chùèng hẩn
(13) Vđ d mưåt sưë tuën àûúâng sùỉt vúái sưë lûúång nhên viïn lâm viïåc àưng, đt thêìu lẩi.
(14) Vđ d nhû lơnh vûåc bưëc dúä hâng hốa tẩi cẫng
(15) Vđ d: vêån tẫi hâng hốa bùçng àûúâng sùỉt; cẫng biïín; BOT vïì sẫn xët àiïån…
(16) Phên phưëi nûúác, vêån tẫi cưng cưång…
(17) Vúái t lïå cao hún cho cấc dûå ấn nhỗ.
(18) C thïí, thúâi hẩn tûâ 10 àïën 15 nùm sệ ph húåp hún so vúái thúâi hẩn tûâ 5 àïën 10 nùm.
6
Bâi viïët ca cấc chun gia kinh tïë AFD Sưë 21
▆
Lô nûúáng thưng dng, sẫn xët bấnh
m vâ phưí biïën PPP
ÚÃ Chêu Êu thúâi Trung Cưí, lô nûúáng bấnh m lâ mưåt
dõch v cưng ca lâng. Ngây nay, khưng ai thùỉc mùỉc
khi bấnh m mâ chng ta ùn hâng ngây lâ do cấc cú
súã sẫn xët bấnh tû nhên cung cêëp (hay nối àng hún
lâ bấn) mâ khưng hïì cố liïn hïå gò vúái cấc khấi niïåm
dõch v cưng, cú quan tưí chûác dõch v hay cú quan
àiïìu tiïët àưåc lêåp. Liïåu cố dõch v nâo thiïët ëu hún
dõch v cung cêëp bấnh m khưng (cố lệ chó cố cung
cêëp nûúác sẩch)? Nhû vêåy, mc tiïu cêìn phẫi thûåc hiïån
lâ phưí biïën vâ thưng dng hốa PPP giưëng nhû cấc lô

bấnh m!
Aymeric Blanc
V Nghiïn cûáu
Mư hònh àưëi tấc Nhâ nûúác – tû nhên cố phẫi lâ mưåt
cưng c ph húåp àïí phất triïín nhûäng dõch v cưng
thiïët ëu tẩi cấc nûúác àang phất triïín, hay chó lâ kïët
quẫ ca lưëi tû duy phûúng Têy khưng mêëy ph húåp
vúái thûåc tiïỵn xậ hưåi tẩi cấc nûúác phûúng Nam? Nhiïìu
nghiïn cûáu àậ phên tđch cấc khđa cẩnh kinh tïë, phấp
l vâ tâi chđnh ca cấc phûúng thûác y thấc dõch v
cưng cho tû nhên (so sấnh vïì chi phđ giûäa mư hònh
dõch v do Nhâ nûúác cung cêëp vâ mư hònh dõch v
do tû nhên cung cêëp; cấc ëu tưë khuën khđch phất
triïín quan hïå àưëi tấcNhâ nûúác – tû nhên; thđch ûáng
PPP vúái phấp låt Phấp vâ phấp låt Anh-M v.v…).
Riïng cấc khđa cẩnh xậ hưåi – nhên chng hổc vâ xậ
hưåi – chđnh trõ ca PPP thò đt khi àûúåc àïì cêåp àïën mùåc
d sûå vêån hânh ca mưåt dûå ấn PPP cng ph thåc
nhiïìu vâo nhûäng ëu tưë phi k thåt.
Cấc phên tđch vïì quẫn trõ dûå ấn PPP thûúâng têåp trung
vâo hai hóåc ba khđa cẩnh: khđa cẩnh húåp àưìng (dânh
ûu tiïn gò àïí khuën khđch tû nhên?) khđa cẩnh thïí
chïë (cêìn thiïët lêåp nhûäng cú quan quẫn l nâo?) vâ,
trong nhûäng trûúâng húåp tđch cûåc nhêët (xem Breuil,
2004), khđa cẩnh tham gia ca ngûúâi sûã dng dõch v
(lâm thïë nâo àïí phất huy sûå tham gia ca ngûúâi sûã
dng dõch v vâo cưng viïåc quẫn trõ dûå ấn?). Chng
tưi cho rùçng bïn cẩnh nhûäng phên tđch trïn àêy, cng
cêìn nghiïn cûáu sêu nhûäng tûúng quan quìn lûåc cố
ẫnh hûúãng trûåc tiïëp àïën thûåc hiïån dûå ấn PPP, àưìng

thúâi lûu àïën cấch hiïíu ca cấc bïn k kïët vïì nưåi
dung ca chđnh cấc àiïìu khoẫn trong húåp àưìng PPP.
▆
Hiïíu sai vâ hiïíu khưng thưëng nhêët vïì
nhûäng khấi niïåm ch chưët ca húåp àưìng
Thêët bẩi ca dûå ấn tû nhên hốa lơnh vûåc nùng lûúång
tẩi Mali (thưng qua húåp àưìng nhûúång quìn cho tû
nhên) lâ mưåt vđ d tiïu biïíu vïì nhûäng hiïíu lêìm cố thïí
phất sinh trong dûå ấn PPP tẩi cấc nûúác àang phất
triïín. Trong nghiïn cûáu ca hổ vïì thêët bẩi nây, Hibou
vâ Vallếe (2007) àậ chó rộ: cấc bïn tham gia húåp àưìng
cố nhûäng quan têm vâ mc àđch khố dung hôa vúái
nhau, cấch hiïíu vâ cẫm nhêån ca hổ khấc biïåt nhau,
quan àiïím ca cấc cấ nhên khưng rộ râng.
Trong quấ trònh thûåc hiïån PPP nây, cấc bïn àưëi tấc àậ
cố cấch giẫi thđch khấc nhau vïì mưåt sưë quët àõnh
(phên chia lúåi tûác, thay àưíi trêåt tûå lûúng, trẫ hay khưng
trẫ cấc khoẫn bưìi thûúâng). Nhûäng khấc biïåt nây vưën
àậ khưng ngûâng gia tùng trong sët 5 nùm, lẩi câng trúã
nïn sêu sùỉc hún vò sûå can thiïåp ca cấc nhâ tâi trúå vâ
viïåc sûã dng quấ nhiïìu chun gia qëc tïë, dêỵn àïën
chưỵ båc phẫi giẫi quët bêët àưìng bùçng cấch chêëm dûát
húåp àưìng. Vđ d: quët àõnh phên chia lúåi tûác trong giai
àoẩn tâi chđnh khố khùn cho thêëy mưỵi bïn theo àíi
mưåt mc àđch khấc nhau vâ cố cấch tiïëp cêån khấc
nhau. Àưëi vúái cưng ty SAUR (bïn nhêån nhûúång quìn),
quët àõnh phên chia lúåi tûác lâ ph húåp vúái lưgđc cưí
àưng; nhûng àưëi vúái cấc cú quan nhâ nûúác ca Mali thò
quët àõnh àố hoân toân ài ngûúåc lẩi lưgđc àêìu tû trung
hẩn. Do vêåy, mưåt bïn thò cho rùçng quët àõnh phên chia

lúåi tûác lâ mưåt quët àõnh thïí hiïån tinh thêìn trấch
nhiïåm ph húåp vúái cấc tiïu chín qëc tïë vïì hiïåu quẫ
doanh nghiïåp; trong khi bïn kia lẩi cho rùçng quët àõnh
àố lâ mưåt sai lêìm chiïën lûúåc, lâ bùçng chûáng cho thêëy
doanh nghiïåp cưë tònh àấnh giấ chi phđ cao hún thûåc tïë
Cấch tiïëp cêån xậ hưåi hổc vâ
chđnh trõ vïì cấc húåp àưìng àưëi tấc
nhâ nûúác - tû nhên
à CẤCH TIÏËP CÊÅN XẬ HƯÅI HỔC VÂ CHĐNH TRÕ VÏÌ CẤC HÚÅP ÀƯÌNG ÀƯËI TẤC NHÂ NÛÚÁC – TÛ NHÊN
7
Bâi viïët ca cấc chun gia kinh tïë AFD Sưë 21
vâ thêåm chđ lâ dêëu hiïåu ca sûå khai thấc tâi ngun
qëc gia búãi mưåt cưng ty nûúác ngoâi. Ngay cẫ àưëi vúái
nhûäng khấi niïåm vưën àûúåc coi lâ khấch quan nhû giấ
nûúác, giấ àiïån, nghiïn cûáu cng cho thêëy cố nhûäng quan
àiïím trấi ngûúåc nhau vâ nhûäng nưåi hâm rêët khấc nhau:
giấ «chđnh sấch» àûúåc tđnh trïn nhûäng cú súã nhû khẫ
nùng chi trẫ ca ngûúâi sûã dng, sûå tûúng quan vúái giấ
ấp dng tẩi cấc nûúác lấng giïìng, mong mën thûåc hiïån
mc tiïu thiïn niïn k hay àõnh hûúáng phất triïín cưng
nghiïåp bùçng cấch giẫm thiïíu giấ àêìu vâo; giấ «kïë toấn»
tđnh theo chi phđ hoẩt àưång thûåc tïë ca doanh nghiïåp;
giấ «k thåt» tđnh theo mưåt mư hònh tâi chđnh vâ sûå
cên bùçng tâi chđnh trong trung hẩn; giấ «thõ trûúâng»
àûúåc xấc àõnh nhùçm àẫm bẫo khẫ nùng sinh lúâi cho
doanh nghiïåp. Nhûäng cấch hiïíu khấc nhau nây vïì giấ
àậ dêỵn àïën nhûäng cåc thûúng lûúång khưng cố hưìi
kïët. Sûå khấc biïåt vïì cấch hiïíu cng xẫy ra àưëi vúái mưåt
sưë khấi niïåm đt mang tđnh k thåt hún nhû «minh
bẩch» (cêìn phẫi hiïíu lâ minh bẩch trong kïë toấn, minh

bẩch vïì trúå cêëp, minh bẩch trong phên phưëi lúåi nhån,
minh bẩch trong viïåc tn th cấc chín mûåc ca kinh
tïë thõ trûúâng, minh bẩch trong quấ trònh tû nhên hốa,
minh bẩch vïì tâi chđnh hay minh bẩch trong viïåc xấc
àõnh vai trô ca Nhâ nûúác vâ ca tû nhên?).
Ngay trong nưåi bưå Mali, quan àiïím ca cấc Bưå, cú
quan quẫn l, ph Tưíng thưëng v.v…cng khưng nhêët
quấn. Khấi niïåm «quẫn lnhâ nûúác», vưën lâ mưåt khấi
niïåm cú bẫn ca PPP, àậ àûúåc hiïíu theo nhiïìu cấch
khấc nhau. Chđnh vò sûå thiïëu nhêët quấn àố cho nïn
vai trô trổng têm ca cú quan quẫn l nhâ nûúác ln
dao àưång giûäa: khùỉc phc nhûäng bêët cên àưëi giûäa Bùỉc
vâ Nam, bẫo vïå lúåi đch ca ngûúâi sûã dng dõch v,
trổng tâi giûäa doanh nghiïåp vâ ngûúâi sûã dng dõch v,
bẫo àẫm thûåc hiïån chđnh sấch ca Chđnh ph v.v…
Tònh trẩng tûúng tûå cng xẫy ra liïn quan àïën khấi
niïåm «quan hïå àưëi tấc tưët» (àûúåc xấc àõnh thưng qua
cấc tiïu chđ nhû: cố húåp àưìng àưëi tấc xêy dûång trïn
cú súã tin tûúãng lêỵn nhau, cố sûå chuín giao trấch
nhiïåm rộ râng, àûúåc nhòn nhêån nhû cưng c xậ hưåi
hốa vâ phc hưìi mưåt lơnh vûåc dõch v v.v…).
Cëi cng, tđnh phûác tẩp vâ àan chếo trong cấc cấch
hiïíu nhûäng khấi niïåm trïn côn àûúåc thïí hiïån úã bẫn
thên mưỵi cấ nhên. Ty thåc tûâng hoân cẫnh, cấ nhên
àố sệ sûã dng cấch giẫi thđch nây hay cấch giẫi thđch
khấc àïí àûa ra nhûäng quan àiïím khấc nhau. Vđ d vïì
mưåt nhên viïn ca Cưng ty àiïån lûåc Mali: vúái tû cấch
lâ k thåt viïn, ngûúâi àố thûâa nhêån rùçng bïn nhêån
nhûúång quìn – cưng ty SAUR – àậ lâm viïåc tưët; vúái
tû cấch lâ cưng dên Mali, ngûúâi àố khưng àưìng tònh

vúái ch trûúng tû nhên hốa; vúái tû cấch lâ ngûúâi lâm
cưng ùn lûúng, ngûúâi àố chó trđch chđnh sấch quẫn l
nhên sûå ca SAUR nhûng àưìng thúâi lẩi lo lùỉng vïì khẫ
nùng tấi qëc hûäu hốa.
▆
Vùn hốa: mưåt phûúng phấp àùåc biïåt àïí
xấc àõnh nghơa àđch thûåc ca húåp àưìng
ÚÃ cấc nûúác àang phất triïín, àưëi vúái nhûäng húåp àưìng
PPP mâ àưëi tấc tû nhên lâ doanh nghiïåp Chêu Êu thò
ngoâi nhûäng khấc biïåt kïí trïn trong cấch hiïíu, côn
phẫi kïí àïën mưåt bònh diïån khấc: vùn hốa. Tiïëp cêån cấc
vêën àïì phất triïín – vâ àùåc biïåt lâ cấc dûå ấn PPP – tûâ
gốc àưå vùn hốa lâ hïët sûác cêìn thiïët. Àiïìu nây àậ àûúåc
khùèng àõnh tẩi cåi hưåi thẫo «Vùn hốa vâ phất triïín»
do AFD phưëi húåp vúái EUDN tưí chûác vâo thấng 12
nùm 2007
(19)
. Nghiïn cûáu ca Philippe dIribarne vïì
doanh nghiïåp tẩi cấc nûúác àang phất triïín (dIribarne,
2003) cho thêëy rùçng mưåt sưë khấi niïåm cú bẫn nhû
«húåp tấc» hay «niïìm tin» trong thïë giúái quan ca con
ngûúâi úã mưỵi xậ hưåi khấc nhau sệ khấc nhau, búãi vò
mưỵi xậ hưåi cố lõch sûã riïng ca nố (vđ d trong xậ hưåi
Anh – M, quan àiïím ca con ngûúâi tûå do vâ húåp
àưìng lâ hai khấi niïåm cố võ trđ àùåc biïåt; trong khi àố
cấch tû duy ca ngûúâi Phấp lẩi quy chiïëu nhiïìu àïën
cấc khấi niïåm quìn vâ nghơa v). DIribarne cho rùçng
àïí xêy dûång àûúåc trong doanh nghiïåp cấc cú chïë vûâa
ph húåp vúái vùn hốa bẫn àõa vûâa cố lúåi cho hiïåu quẫ
kinh doanh ca doanh nghiïåp thò nhêët thiïët phẫi hiïíu

biïët thêëu àấo phûúng thûác vêån hânh ca tûâng xậ hưåi.
Phûúng phấp tiïëp cêån mang tđnh dên tưåc hổc nây cng
àậ àûúåc sûã dng àïí phên tđch mưåt sưë trûúâng húåp àưëi
tấc Nhâ nûúác – tû nhên c thïí. Khi phên tđch húåp àưìng
y thấc cho tû nhên cung cêëp mưåt dõch v cưng úã Li
Bùng, Hela Yousfi (2007) àậ têåp trung nghiïn cûáu ẫnh
hûúãng ca nhûäng khấc biïåt vïì vùn hốa àưëi vúái hoẩt
àưång ca dûå ấn PPP. Tấc giẫ àậ lâm rộ nhûäng khấc biïåt
trong cấch hiïíu ca cấc àưëi tấc Phấp vâ Li Bùng vïì bẫn
thên mưëi quan hïå àưëi tấc giûäa hổ, vïì cấc cam kïët trong
húåp àưìng, cng nhû vïì vai trô ca mưỵi bïn. Àưëi tấc
phđa Phấp quan niïåm húåp àưìng lâ àïí phên àõnh rộ vai
trô ca cấc bïn vâ lâ cùn cûá àïí àấnh giấ kïët quẫ hoẩt
àưång ca doanh nghiïåp cung cêëp dõch v. Nhû vêåy, mưåt
khi àậ giao kïët húåp àưìng thò hổ phẫi cố toân quìn
hânh àưång trong khn khưí húåp àưìng àố, àùåc biïåt lâ
trong viïåc tuín dng lao àưång. Mổi can thiïåp ca
ngûúâi Li Bùng vâo viïåc quẫn l doanh nghiïåp àïìu bõ
coi lâ sûå cẫn trúã thûåc hiïån húåp àưìng. Phđa Phấp cho
rùçng doanh nghiïåp cung cêëp dõch v phẫi àûúåc hânh
àưång theo thûác trấch nhiïåm nghïì nghiïåp ca mònh
chûá khưng thïí theo mïånh lïånh ca nhûäng khấch hâng
khưng cố nùng lûåc chun mưn. Nhûng ngûúâi Li Bùng
thò khưng nghơ nhû vêåy. Hổ àùåt trổng têm vâo tđnh
thưëng nhêët giûäa cấc bïn vâ l tûúãng ca hổ lâ «chung
tay lâm viïåc». Àiïìu àố cố nghơa lâ trûúác mưỵi vêën àïì
àùåt ra thò mưỵi bïn phẫi àûúåc quìn phất biïíu quan
àiïím ca mònh theo lưgđc «cấc bïn àïìu lâ ngûúâi lúán»
vâ àïìu phẫi gốp phêìn vâo dûå ấn chung. Trong vđ d nây,
(19) />8

Bâi viïët ca cấc chun gia kinh tïë AFD Sưë 21
khấc biïåt trong cấch hiïíu vïì vai trô ca mưỵi bïn àưëi
tấc khưng àún thìn lâ mưåt trúã ngẩi tưìn tẩi àưåc lêåp
vúái nhûäng trúã ngẩi phất sinh tûâ sûå khấc biïåt vïì mc
tiïu hûúáng túái. Nố àậ hôa quån vâo nhûäng trúã ngẩi
kia, gêy ẫnh hûúãng àïën cấch àấnh giấ cng nhû àïën
nhûäng giẫi phấp àûa ra àïí khùỉc phc nhûäng trúã ngẩi
àố. Nïëu nhûäng cấch hiïíu khấc nhau àưëi vúái cng mưåt
tònh hëng àûúåc àûa ra nhùçm bẫo vïå lúåi đch riïng thò
sệ «thïí hiïån» vùn hốa ca nhûäng ngûúâi sûã dng chng.
Nhû vêåy, úã àêy «vùn hốa» cố thïí àûúåc hiïíu lâ ëu tưë
àem lẩi nghơa cho thûåc tiïỵn cåc sưëng ca con ngûúâi,
thïí hiïån qua cấch hânh xûã giûäa con ngûúâi vúái con ngûúâi
cng nhû qua cấch àấnh giấ hânh àưång ca hổ… Do
vêåy, cấch tiïëp cêån vùn hốa vâ xậ hưåi hổc båc chng ta
phẫi xem xết lẩi cấch hiïíu cûáng nhùỉc vïì nhûäng khấi
niïåm vâ cưng c àûúåc dng lâm cú súã cho quan hïå àưëi
tấc Nhâ nûúác – tû nhên: húåp àưìng lâ gò? nhûäng thiïët
chïë chđnh thûác vâ phi chđnh thûác nâo cố thïí àẫm bẫo
cho viïåc thûåc hiïån húåp àưìng? nghơa àđch thûåc ca
thúâi hẩn 10 nùm lâ gò? cấc khấi niïåm «nhâ nûúác» vâ «tû
nhên» àưëi lêåp vúái nhau nhû thïë nâo? v.v…Cấch tiïëp
cêån nây cho chng ta thêëy khưng nïn coi mưåt sưë loẩi
húåp àưìng lâ «hònh mêỵutoân cêìu» vò chng àậ «chûáng
tỗ tđnh àng àùỉn úã núi khấc», khưng nïn àem nhûäng
cấch hiïíu gùỉn liïìn vúái lõch sûã vâ vùn hốa riïng ca chng
ta àïí ấp àùåt cho mưåt xậ hưåi khấc, khưng nïn àấnh giấ
ngûúâi khấc theo nhûäng giấ trõ riïng ca chng ta, búãi
lâm nhû thïë sệ dêỵn àïën hiïíu lêìm, khấc biïåt vâ thêët bẩi.
Trong thûåc tiïỵn, viïåc ấp dng cấc mêỵu húåp àưìng PPP

vâo mưåt bưëi cẫnh khấc vúái bưëi cẫnh núi chng àûúåc
xêy dûång nïn àôi hỗi phẫi cố nhûäng àiïìu chónh, thđch
ûáng vâ kïët húåp àùåc biïåt (Coing, 1996).
Cố thïí nối rùçng nhûäng khấc biïåt trong cấch hiïíu sệ
gêy ra nhiïìu khố khùn cho viïåc thûåc hiïån húåp àưìng
PPP: khấc biïåt giûäa «vùn hốa phûúng têy» vâ «vùn hốa
bẫn àõa», giûäa lưgđc chđnh thưëng vâ lưgđc khưng chđnh
thưëng, giûäa «vùn hốa hânh chđnh» vâ «vùn hốa doanh
nghiïåp» giûäa «vùn hốa chun mưn» vâ «vùn hốa
chđnh trõ» v.v…Cấc dẩng vùn hốa nây song song tưìn
tẩi vâ mưỵi cấ nhên cố thïí ty bưëi cẫnh mâ viïån dêỵn
nhûäng nghơa khấc nhau ca chng. Àûúng nhiïn,
khưng mưåt dẩng vùn hốa nâo trong sưë àố cố thïí tẩo
thânh mưåt tưíng thïí thưëng nhêët hóåc vûäng chùỉc; mưỵi
dẩng vùn hốa àố khưng ngûâng àûúåc xem xết vâ tấi
tẩo trong quấ trònh lõch sûã.
Cêìn nối thïm rùçng khưng chó cố tû nhên múái cố thïí
phất huy thûá «vùn hốa doanh nghiïåp» hûúáng túái kïët
quẫ, phất huy sấng kiïën ca ngûúâi lao àưång vâ àấp
ûáng u cêìu ca khấch hâng. ÚÃ cấc nûúác àang phất
triïín vêỵn cố nhûäng doanh nghiïåp nhâ nûúác cung cêëp
dõch v cưng hoẩt àưång rêët hiïåu quẫ, vđ d nhû Cưng
ty cêëp thoất nûúác Phnom Penh – mưåt doanh nghiïåp
hoẩt àưång hoân toân tûúng phẫn vúái hïå thưëng hânh
chđnh ca Cùm-Pu-Chia thiïëu hiïåu quẫ vâ tham nhng
(Blanc vâ Ries, 2007). Trong trûúâng húåp c thïí nây,
thânh cưng cố àûúåc trong 10 nùm vûâa qua khưng phẫi
vò tû nhên hốa, khưng phẫi vò cú quan quẫn l àậ giao
kïët húåp àưìng mc tiïu rộ râng vúái doanh nghiïåp mâ
nhúâ viïåc xêy dûång mưåt vùn hốa doanh nghiïåp múái.

Àïí kïët lån, mùåc d rêët khố àõnh nghơa thïë nâo lâ
«vùn hốa» nhûng cấc nghiïn cûáu mang tđnh kinh
nghiïåm nïu trïn àïìu cho thêëy mën quan hïå àưëi tấc
Nhâ nûúác – tû nhên thânh cưng àôi hỗi phẫi tòm hiïíu
sêu sùỉc vïì xậ hưåi núi thûåc hiïån vâ phẫi theo dội sất
sao nhûäng diïỵn tiïën mâ quan hïå àố tẩo ra.
▆
Trô chúi quìn lûåc vâ bònh diïån chđnh trõ
PPP khưng chó lâ mưåt húåp àưìng c thïí mâ côn lâ mưåt
loẩt nhûäng liïn kïët giûäa cấc tấc nhên, vâ nhûäng liïn
kïët nây cố thïí thay àưíi theo thúâi gian. Chđnh vò vêåy,
viïåc nghiïn cûáu cấc phûúng thûác chđnh trõ àïí thûåc
hiïån quìn lûåc bïn trong mưỵi PPP lâ hïët sûác cêìn thiïët
àïí hiïíu rộ cấc thấch thûác àùåt ra, mùåc d cấch tiïëp
cêån k trõ thìn ty thûúâng che khët vêën àïì nây.
Quay trúã lẩi vđ d tû nhên hốa dõch v cưng úã Li-Bùng,
chng ta cêìn phên tđch thïm vïì cấc mẩng lûúái khấch
hâng àậ lâm xấo trưån quấ trònh thûåc hiïån húåp àưìng.
Thêåt vêåy, viïåc àùåt tr súã chi nhấnh ca cưng ty tû
nhên trong tôa nhâ ca em trai mưåt hẩ nghõ s ca
àẫng àưëi lêåp vúái àẫng ca Cc trûúãng Cc dõch v
cưng, hay mưëi quan hïå giûäa Bưå Cưng chđnh vúái mưåt
sưë chûác sùỉc Li-Bùng àậ giâu lïn nhúâ bêët àưång sẫn cố
thïí àem lẩi cho chng ta cấi nhòn rộ hún vïì sûå xung
àưåt giûäa cấc bïn, àùåc biïåt trong bưëi cẫnh nïìn kinh tïë
ca thânh phưë núi tiïën hânh dûå ấn ch ëu dûåa vâo
cấc hoẩt àưång kinh doanh àêët àai vâ bêët àưång sẫn.
Nhû vêåy, lûåa chổn mưåt mư hònh PPP khưng hùèn àậ
bẫo àẫm kïët quẫ «àưi bïn cng cố lúåi» nhû ngûúâi ta
thûúâng nối. Ngûúåc lẩi, ty tûâng hoân cẫnh, PPP cố thïí

cng cưë võ trđ thưëng lơnh ca mưåt sưë tấc nhên àưëi vúái
mưåt sưë tấc nhên khấc. Vđ d nhû trûúâng húåp chó tû
nhên hốa phêìn «dïỵ sinh lúâi» ca dõch v cung cêëp
nûúác sẩch, trong khi àưëi vúái bưå phêån khấch hâng đt
cố khẫ nùng chi trẫ thò dõch v ngây câng xëng cêëp
vò khưng côn nûäa sûå cên àưëi giûäa ngûúâi giâu vâ ngûúâi
nghêo nhû trûúác (Aurio vâ Blanc, 2007). Ngoâi ra côn
cố nhiïìu trûúâng húåp dõch v chó àûúåc ûu tiïn cho
ngûúâi giâu úã thânh phưë. Nhûäng tònh hëng nhû vêåy
tấi khùèng àõnh rùçng quẫn l giấ lâ vêën àïì trổng têm
ca PPP (nïëu chó cố ngûúâi giâu múái àûúåc tiïëp cêån vúái
dõch v thò viïåc duy trò mûác giấ thêëp bùçng trúå cêëp sệ
khưng mang lúåi gò cho ngûúâi nghêo).
Trong lơnh vûåc nùng lûúång úã Mali, cấc vêën àïì chđnh trõ
cng àùåt ra rêët rộ râng: viïåc tùng giấ nûúác vâ giấ àiïån
àưåt ngưåt theo àïì xët ca doanh nghiïåp vâo nùm 2003
khưng mêëy tấc àưång lïn têìng lúáp thu nhêåp thêëp, nhûng
à CẤCH TIÏËP CÊÅN XẬ HƯÅI HỔC VÂ CHĐNH TRÕ VÏÌ CẤC HÚÅP ÀƯÌNG ÀƯËI TẤC NHÂ NÛÚÁC – TÛ NHÊN
9
Bâi viïët ca cấc chun gia kinh tïë AFD Sưë 21
àậ bõ phẫn àưëi mẩnh mệ vò nố ẫnh hûúãng àïën quìn
lúåi ca têìng lúáp thu nhêåp trung bònh (thûúng nhên, cưng
chûác) gêìn gi vúái quìn lûåc chđnh trõ (Leborgne 2006).
Ngoâi gia, sûå khưng àưìng nhêët quan àiïím giûäa cấc cú
quan cố thêím quìn ca Ma-Li àậ phẫn ấnh khố khùn
trong quấ trònh ra quët àõnh ca xậ hưåi Ma-Li vưën ûu
tiïn sûå àưìng thån, cng nhû sûå chưìng chếo giûäa cấc
võ trđ quìn lûåc. Thêåt vêåy, trûúác khi lơnh vûåc nùng lûúång
àûúåc nhûúång quìn cho tû nhên, doanh nghiïåp nhâ
nûúác EDM ca Ma-Li lâ mưåt ngìn lâm giâu, lâ núi àïí

phên phất cấc võ trđ cưng tấc ûu tiïn, lâ mưåt cưng c
àïí kiïím soất sûå tiïëp cêån dõch v àiïån ca cấc lâng xậ
nhùçm àưíi lêëy sûå phc tng ca hổ…Nhûäng cùng thùèng
nưåi bưå bïn trong nhâ nûúác Ma-Li àậ diïỵn ra gay gùỉt
giûäa cấc quan àiïím àưëi lêåp nhau: quan àiïím lânh mẩnh
hốa tâi chđnh cưng, quan àiïím múã rưång cấc dõch v
thiïët ëu cho ngûúâi dên v.v…vâ PPP àậ àûúåc sûã dng
lâm chêët xc tấc cho nhûäng thay àưíi vïì quan àiïím ca
cấc phe. Trong bưëi cẫnh àố, sệ lâ ẫo tûúãng nïëu chúâ àúåi
àưëi tấc phđa Nhâ nûúác àûa ra mưåt quan àiïím thưëng
nhêët vâ rộ râng, khi mâ Nhâ nûúác khưng bao giúâ thïí
hiïån quan àiïím trûåc tiïëp, ln ln ài vông vo (theo
kiïíu «bûúác chên thẩch sng»
(20)
), sùén sâng can thiïåp
vâo dûå ấn nhùçm bẫo vïå sûå gùỉn kïët nưåi bưå vâ chó bây tỗ
quët têm thûúng lûúång bïì ngoâi.
Khưng cố gò lâ ngẩc nhiïn khi viïåc nghiïn cûáu PPP tẩi
cấc nûúác àang phất triïín lẩi àùåt ra vêën àïì vai trô vâ
sûå vêån hânh ca Nhâ nûúác, búãi vò viïåc lêåp vâ thûåc hiïån
dûå ấn PPP cố liïn quan trûåc tiïëp àïën chïë àưå thụë,
àïën vêën àïì àoân kïët xậ hưåi, nghêo àối vâ bêët bònh
àùèng. Nhâ nûúác trung ûúng (hóåc tónh, thânh phưë àưëi
vúái nhûäng nûúác theo mư hònh phên quìn) phẫi chõu
trấch nhiïåm vïì cấc chđnh sấch tiïëp cêån dõch v thiïët
ëu trong khn khưí mưåt PPP, cho d hoẩt àưång ca
nhâ nûúác tẩi cấc nûúác àang phất triïín cng àûúåc tưí
chûác xung quanh mưåt sưë tấc nhên khấc (Tưí chûác phi
chđnh ph, nhâ tâi trúå vưën…). Trong thûåc tiïỵn, nhiïìu
dûå ấn PPP gùåp trúã ngẩi chđnh lâ vò mưåt sưë Nhâ nûúác

khưng lâm trôn àûúåc trấch nhiïåm àố. Trong mưåt sưë
trûúâng húåp, vò khưng cố chđnh sấch ca Nhâ nûúác,
doanh nghiïåp tû nhên àậ phẫi phất huy cấc sấng kiïën
vïì Trấch nhiïåm xậ hưåi ca doanh nghiïåp. Àiïìu nây àậ
àûúåc Sarah Botton (2007) nïu rộ tẩi Buenos Aires:
cấc nưỵ lûåc ca cưng ty «Desarollo de la comunidad
de Suez» trong cung cêëp nûúác sẩch tẩi cấc khu dên
cû nghêo àậ chó mang lẩi kïët quẫ sau khi cưng ty nây
thiïët lêåp àûúåc quan hïå húåp tấc vúái têët cẫ cấc àưëi tấc
trong lơnh vûåc nûúác vâ àùåc biïåt lâ tùng cûúâng àûúåc
cấc quan hïå ca hổ vúái chđnh quìn àõa phûúng àïí
chđnh quìn àõa phûúng lâm trôn chûác trấch ca mònh.
Nhû vêåy, cấc quan hïå quìn lûåc vâ cấc tûúng quan lûåc
lûúång phất sinh khi lêåp PPP lâ hïët sûác àa dẩng, lâm cho
bònh diïån chđnh trõ ca PPP thay àưíi tûâ hoân cẫnh nây
sang hoân cẫnh khấc, tûâ lơnh vûåc nây sang lơnh vûåc
khấc, tûâ thúâi àiïím nây sang thúâi àiïím khấc. Mưỵi dûå ấn
PPP khưng thïí tấch rúâi nhûäng quấ trònh tấi xấc àõnh
thûúâng xun ca cấc låt chúi vâ do vêåy thûúâng khố
ph húåp àûúåc vúái nhûäng mư hònh cûáng nhùỉc àậ àûúåc
mư tẫ trong nhûäng húåp àưìng mâ trong àố cố sûå phên
àõnh rộ râng vâ ưín àõnh giûäa Nhâ nûúác vâ tû nhên. Cấc
dûå ấn PPP cng cố thïí tẩo ra cú hưåi thay àưíi quan hïå
Nhâ nûúác – cưng dên, thay àưíi quan hïå àoân kïët giûäa
cấc têìng lúáp xậ hưåi, thay àưíi bẫn thên nưåi hâm ca khấi
niïåm dõch v cưng trïn bònh diïån chđnh trõ.
Àïí rt ra cấc bâi hổc tûâ kinh nghiïåm thûåc tiïỵn vâ
àïì xët cấc mư hònh ph húåp vúái tđnh àa dẩng ca
hoân cẫnh, chng tưi thiïët nghơ khưng nïn lêåp lån
theo lư-gđch thânh cưng hay thêët bẩi mưåt cấch tuåt

àưëi mâ thay vâo àố nïn cưë gùỉng tòm hiïíu cấc cú chïë
vêån hânh vâ nhûäng tiïën triïín trong mưëi quan hïå giûäa
cấc tấc nhên.
(20) Theo cấch nối ca Richard Banếgas (2003)
Chêu Phi ngây nay ((2008): «Vùn hốa vâ phất triïín» N°226, AFD, De Boeck
Auriol E vâ A.Blanc (2007): PPP trong lơnh vûåc cêëp thoất nûúác vâ àiïån nùng úã Chêu Phi,Tâi liïåu lâm viïåc
N°38, AFD, Paris.
Banếgas, R. (2003), Dên ch theo cấch bûúác chên thẩch sng. Chuín àưíi vâ ẫo tûúãng chđnh trõ úã
Bï-Nanh, Karthala, têåp san Nghiïn cûáu qëc tïë, Paris.
Bayart, J F.(1989), Nhâ nûúác úã Chêu Phi, chđnh sấch «cấi dẩ dây», Fayart, Paris.
Blanc A vâ A.Riês (2007), Cưng ty cêëp thoất nûúác Phnom-Penh: mưåt mư hònh quẫn l cưng hiïåu quẫ,
AFD, Tâi liïåu lâm viïåc N°40, Paris.
Botton,S. (2007), Têåp àoân àa qëc gia vâ vng ngoẩi ư. Tû nhên hốa vâ nghêo àối úã Buenos Aires, Nhâ
xët bẫn Karthala, tuín têåp Con ngûúâi vâ Xậ hưåi, Paris.
Àổc thïm:
10
Bâi viïët ca cấc chun gia kinh tïë AFD Sưë 21
Breuil, L. (2004), Àưíi múái quan hïå àưëi tấc Nhâ nûúác – Tû nhên trong dõch v cêëp thoất nûúác úã cấc nûúác
àang phất triïín, lâm sao dung hôa àûúåc cấc bònh diïån húåp àưìng, thïí chïë vâ sûå tham gia ca ngûúâi tiïu
dng. Lån ấn tiïën s vïì quẫn l, ENGREF.
Coing H. (1996), Thđch ûáng hay lai tẩp, Tuín têåp Cêìu – Àûúâng sưë 80.
DIribarne, P. (2003), Thïë giúái thûá ba thânh cưng: cấc mư hònh múái, Odile Jacob, Paris.
Hibou, B. vâ O.Vallếe (2007), Nùng lûúång úã Ma-Li hay nghõch l ca mưåt thêët bẩi, Tâi liïåu lâm viïåc
N°37, AFD, Paris.
Leborgne F. (2006), «Tû nhên hốa lơnh vûåc nûúác úã Mali», Trấch nhiïåm vâ Mưi trûúâng.
Yousfi, H. (ngây thấng khưng rộ), Húåp àưìng trong húåp tấc qëc tïë, sûå gùåp gúä giûäa cấc lúåi đch trûúác thûã
thấch gùåp gúä vùn hốa, Lån ấn tiïën sơ vïì quẫn l, Àẩi hổc Paris X.
Àổc thïm (tiïëp):
Janique Etienne
Ban nûúác vâ vïå sinh mưi trûúâng

Aymeric Blanc
V nghiïn cûáu
Cấc doanh nghiïåp tû nhên nûúác ngoâi thûúâng khưng
mêëy mùån mâ vúái thõ trûúâng dõch v cưng tẩi cấc qëc
gia àang phất triïín cố ri ro cao vâ khẫ nùng chi trẫ
thêëp, àùåc biïåt lâ tẩi khu vûåc ven àư cấc thânh phưë lúán
hóåc cấc thõ trêën, thõ tûá vng nưng thưn. Vò lệ àố, thiïët
nghơ cêìn phẫi nghiïn cûáu khẫ nùng múã rưång mư hònh
PPP sang mưåt sưë loẩi quan hïå àưëi tấc khấc. ÚÃ nhûäng
àõa bân côn thiïëu dõch v cưng àố, nhiïìu nhâ cung
cêëp tû nhên phi chđnh thûác àậ hònh thânh vâ phất triïín
trong lơnh vûåc cung cêëp nûúác sẩch. ÚÃ mưåt sưë nûúác
khấc, Chđnh ph thûåc hiïån nhûäng dûå ấn do nhâ tâi trúå
cêëp vưën, tẩo àiïìu kiïån thån lúåi cho viïåc hònh thânh
nhûäng hiïåp hưåi ngûúâi tiïu dng trûåc tiïëp àûáng ra quẫn
l vâ cung cêëp nûúác sẩch. Tuy nhiïn, hai hònh thûác cung
cêëp dõch v nây cng àùåt ra mưåt sưë vêën àïì vïì quẫn
l nhâ nûúác.
▆
Khu vûåc phi chđnh thûác úã Mư-Zùm-Bđch
Tẩi Maputo, vâo nùm 1999, cưng ty Aguas de
Mambique (AdeM) àậ k mưåt húåp àưìng giao thêìu
(21)
vúái Cú quan quẫn l cưng sẫn FIPAG. Nhûng dõch v
ca AdeM rêët ëu kếm (nûúác chó cố trong khoẫng 10
giúâ mưỵi ngây), àùåc biïåt lâ úã cấc khu vûåc ven àư núi
thûúâng khưng cố hïå thưëng àûúâng ưëng dêỵn nûúác. Kïí tûâ
cëi nhûäng nùm 1980, nhiïìu nhâ cung cêëp tû nhên àưåc
lêåp vâ phi chđnh thûác (Pequenos Operadores Privados,
viïët tùỉt lâ POPs) àậ àêìu tû xêy dûång cấc hïå thưëng cung

cêëp nûúác quy mư nhỗ, lêëy nûúác tûâ cấc ngìn nûúác
ngêìm tẩi chưỵ. Nùm 2006, doanh sưë bấn nûúác sẩch ca
cấc POPs ûúác àẩt 6,5 triïåu USD, tûúng àûúng 46%
tưíng doanh thu tẩi cấc thõ trûúâng ven àư thõ
(22)
. Hiïån
nay, tẩi hai àư thõ Maputo vâ Matola, sưë lûúång nhâ cung
Hûúáng túái cấc mư hònh àưëi tấc úã
àõa phûúng: Nhâ cung cêëp tû
nhên phi chđnh thûác vâ cú chïë
hiïåp hưåi cung cêëp nûúác sẩch
(21) Húåp àưìng 15 nùm k nùm 1999 vúái cưng ty SAUR (àậ rt lui nùm 2002), cưng ty Aguas de Portugal vâ mưåt sưë nhâ àêìu
tû trong nûúác.
(22) Ngìn: CRA/SAL: Avaliao de satisfao dos consumidores: abastecimento de agua na aglomerao de Maputo, 2007.
à HÛÚÁNG TÚÁI CẤC MƯ HỊNH ÀƯËI TẤC ÚÃ CÊËP ÀÕA PHÛÚNG: NHÂ CUNG CÊËP TÛ NHÊN PHI
CHĐNH THÛÁC VÂ CÚ CHÏË HIÏÅP HƯÅI CUNG CÊËP NÛÚÁC SẨCH
11
Bâi viïët ca cấc chun gia kinh tïë AFD Sưë 21
cêëp tû nhên lïn àïën con sưë 350
(23)
; hổ àậ xêy dûång
tưíng cưång 400 vôi lêëy nûúác vâ 25000 àêëu nưëi túái hưå
gia àònh (trong khi AdeM thûåc hiïån àûúåc 90000 àêëu
nưëi vâ 300 vôi lêëy nûúác). Nhâ cung cêëp tû nhên hoẩt
àưång mẩnh tẩi cấc khu vûåc ven àư cố tưëc àưå tùng
trûúãng kinh tïë nhanh, núi mâ àưi khi hổ lâ nhâ cung
cêëp duy nhêët. Ngoâi ra, sûå phất triïín ca cấc nhâ cung
cêëp nûúác tû nhên lâ hïët sûác nhanh chống, cẫ vïì sưë
lûúång (335 nùm 2007 trong khi nùm 2005 chó cố 192)
lêỵn thõ phêìn (23% sưë hưå). Sưë dên mua nûúác ca POPs

ûúác tđnh khoẫng 250000 ngûúâi.
Chđnh quìn thânh phưë Maputo àậ khưng quan têm
àïën cấc POPs, cho àïën têån nùm 2003 khi mâ lêìn àêìu
tiïn POPs àûúåc nhùỉc àïën trong mưåt cåc hưåi thẫo
vïì PPP. Cåc gùåp gúä chđnh thûác àêìu tiïn giûäa cấc
POPs vâ chđnh quìn thânh phưë àậ diïỵn ra nùm 2006
vâ kïí tûâ àố mưëi liïn hïå giûäa chđnh quìn vâ POPs
àûúåc thûåc hiïån thưng qua hai hiïåp hưåi do cấc POPs
thânh lêåp. Ngây nay, cấc POPs àang nhêån àûúåc sûå
quan têm rêët lúán tûâ phđa Nhâ nûúác nhùçm múã rưång
dõch v cung cêëp nûúác sẩch. Tẩi thúâi àiïím tranh cûã,
ẫnh hûúãng ca cấc POPs câng àûúåc tùng cûúâng.
Nhâ nûúác cố thïí àưìng hânh nhû thïë nâo vúái nhûäng
nhâ cung cêëp tû nhên àõa phûúng àố àïí hoẩt àưång
ca hổ ph húåp vúái cấc tiïu chín dõch v cưng (chêët
lûúång nûúác, àiïìu tiïët giấ v.v…) mâ vêỵn khưng lâm mêët
ài sûå nùng àưång kinh doanh ca hổ. Cấc POPs phẫi
àống vai trô gò àïí cho phếp ngûúâi nghêo tiïëp cêån
nhiïìu hún vúái cấc dõch v thiïët ëu trong khn khưí
mưåt chđnh sấch cưng duy chđ ?
Àùåc biïåt, chđnh thûác hốa hoẩt àưång ca cấc POPs cố
phẫi lâ sûå chín bõ khưng thïí thiïëu trûúác khi ấp dng
mổi hònh thûác àiïìu tiïët ca Nhâ nûúác hay khưng? Cấc
nhâ tâi trúå vưën vêỵn ln ng hưå lưgđc «thïí chïë hốa»
nhùçm phất huy hiïåu quẫ bùçng cấch
ç thiïët lêåp mưåt thõ
trûúâng chđnh thûác. Tuy nhiïn, lưgđc nây dûúâng nhû àậ
cho thêëy nhûäng giúái hẩn tẩi cấc nûúác àang phất triïín,
vâ cêìn phẫi xêy dûång àûúåc nhûäng mư hònh phưëi húåp
mïìm dễo hún giûäa tấc nhên chđnh thûác vâ tấc nhên

phi chđnh thûác thưng qua mưåt sưë cú chïë giấm giất, hưỵ
trúå, khuën khđch (thay vò phẩt) vâ àiïìu chónh cấc tiïu
chín cho ph húåp vúái nhu cêìu tẩi àõa phûúng. Sûå àưëi
thoẩi (bùçng cấch xc tiïën cấc hiïåp hưåi POPs, hiïåp hưåi
ngûúâi tiïu dng, tưí chûác cấc thûúng lûúång phi chđnh
thûác liïn tc v.v…) cố lệ chđnh lâ viïåc lâm àêìu tiïn
trong cưng tấc àiïìu tiïët. Cấc cú chïë phưí biïën thưng
tin vïì giấ vâ chêët lûúång dõch v cng cố thïí phất huy
tấc dng trong viïåc thc àêíy sûå so sấnh vïì dõch v vâ
àẫm bẫo mưåt mûác chêët lûúång tưëi thiïíu.
Nhû vêåy, viïåc àiïìu tiïët cêìn phẫi thiïët lêåp (vïì xậ hưåi,
chđnh trõ, k thåt vâ kinh tïë) àưëi vúái nhûäng nhâ cung
cêëp mưåt dõch v chûa hưåi à àùåc àiïím ca dõch v
cưng nïu trïn chđnh lâ mưåt trong nhûäng thấch thûác
cú bẫn nhêët trong viïåc phất triïín cấc dõch v thiïët ëu
tẩi cấc nûúác àang phất triïín trong nhûäng nùm túái.
▆
Quẫn l nhâ nûúác àưëi vúái cấc hiïåp hưåi
ngûúâi tiïu dng úã Têy Phi.
ÚÃ nhiïìu nûúác Têy Phi, trong quấ trònh phên quìn
àang triïín khai, trấch nhiïåm cung cêëp dõch v nûúác
àậ àûúåc trao cho cêëp xậ. Tuy nhiïn cấc chđnh sấch
ngânh lẩi lưìng ghếp sûå chuín àưíi nây theo nhûäng
cấch khấc nhau. Tẩi Mali vâ Bï-Nanh chùèng hẩn, xậ
phẫi y quìn quẫn l dõch v nây cho mưåt hiïåp hưåi
ngûúâi tiïu dng hóåc cho mưåt doanh nghiïåp tû nhên.
Nhû vêåy, viïåc tn th nghơa v cung cêëp dõch v cưng
lâ mưåt thấch thûác lúán, àùåc biïåt lâ trong viïåc àẫm bẫo
sûå tiïëp cêån dõch v ca cấc têìng lúáp dên cû nghêo.
Mùåc d cấc àiïìu khoẫn «vò ngûúâi nghêo» cố thïí cho

phếp àiïìu tiïët giấ dõch v vâ chi phđ àêëu nưëi vúái hïå
thưëng hay tấi lêåp cên bùçng giûäa cấc àưëi tûúång ngûúâi
tiïu dng khấc nhau, nhûng kinh nghiïåm thûåc tiïỵn cho
thêëy rùçng cấc àõa phûúng thûúâng khưng cố cưng c
àïí theo dội viïåc thûåc thi cấc àiïìu khoẫn nây.
Tuy nhiïn, úã nhiïìu nûúác, mưåt phûúng thûác «àiïìu tiïët»
àùåc biïåt àậ àûúåc triïín khai bùçng cấch thûåc hiïån kiïím
toấn vïì k thåt vâ tâi chđnh àưëi vúái cấc hïå thưëng
cung cêëp dõch v, sau àố cưng bưë cưng khai kïët quẫ
kiïím toấn. Tẩi Mali, Niger vâ Tchad, cú chïë nây àậ cho
phếp cấc àõa phûúng giấm sất hiïåu quẫ hún viïåc tn
th tiïu chín, àẫm bẫo sûå hoẩt àưång tưët ca cấc hïå
thưëng àưìng thúâi giẫm thiïíu tham nhng nhúâ sûå minh
bẩch cao hún vïì tâi chđnh.
Ma-Li lâ nûúác àêìu tiïn ấp dng cú chïë nây trûúác khi
nố àûúåc phưí biïën trong tiïíu khu vûåc. Ban àêìu, mưåt
sưë Hiïåp hưåi ngûúâi tiïu dng nûúác (AUE) àậ àûúåc
thânh lêåp tẩi cấc thõ trêën vng nưng thưn (tûâ 3 àïën
10000 dên) trong khn khưí cấc chûúng trònh àêìu
tû trong lơnh vûåc nûúác. Nùm 1994, sau khi cố sûå gia
tùng mẩnh mệ sưë lûúång cấc thõ trêën àûúåc trang bõ hïå
thưëng nhiïåt hóåc nùng lûúång mùåt trúâi tẩi cấc khu vûåc
rêët xa th àư, vâ àûáng trûúác nhûäng khố khùn mâ cấc
cú quan ca Nhâ nûúác úã àõa phûúng gùåp phẫi trong
viïåc kiïím tra, theo dội viïåc quẫn l nhûäng thiïët bõ àậ
giao cho cấc AUE, Ban hưỵ trúå - tû vêën cho cấc hïå
thưëng cung cêëp nûúác sẩch (CCAEP) àậ àûúåc thânh
lêåp trong Cc quẫn l nûúác qëc gia (DNH), ài kêm
vúái mưåt dûå ấn do KfW tâi trúå. Cú cêëu nây àậ àẩt
àûúåc thânh cưng lúánàưëi vúái cấc nhâ cung cêëp dõch v

(AUE) vò nhêån àûúåc tû vêën ca Ban, vâ vúái cẫ cấc cú
quan nhâ nûúác vâ nhâ tâi trúå vưën mong mën duy trò
(23) Ngìn: FIPAG/Hydroconseil: MWSP Component 3, Projet rationale and methodology, 2007.
12
Bâi viïët ca cấc chun gia kinh tïë AFD Sưë 21
tđnh bïìn vûäng ca cấc khoẫn àêìu tû àậ àûúåc thûåc
hiïån. Tiïëp sau àố, cưng tấc kiïím toấn àậ àûúåc tû nhên
hốa vúái hai húåp àưìng cho hai vng, mưåt húåp àưìng
àûúåc k GIE têåp húåp cấc nhên viïn trûúác kia lâm viïåc
cho DNH vâ mưåt húåp àưìng k vúái vùn phông tû vêën.
Cng vúái viïåc chuín giao k nùng cung cêëp nûúác
sẩch cho cêëp xậ, vưën thûúâng khưng cố cú quan k
thåt, thò vai trô ca cấc àún võ kiïím toấn – àûáng
trung gian giûäa nhâ cung cêëp vâ ch àêìu tû, àậ trúã
nïn hïët sûác quan trổng. Trong tûúng lai, nhûäng àún võ
tû vêën nây sệ phẫi k húåp àưìng trûåc tiïëp vúái cấc xậ,
gốp phêìn àêíy mẩnh hún nûäa cưng tấc thưng tin mâ
hiïån nay vêỵn khấ têåp trung úã cêëp trung ûúng.
Tẩi vng Maradi ca Ni-Giï, cưng viïåc thu thêåp dûä
liïåu vïì hoẩt àưång ca 40 mẩng lûúái cung cêëp nûúác
àûúåc giao cho mưåt vùn phông tû vêën. Sau àố, cấc dûä
liïåu nây àûúåc chuín vïì Bưå tâi ngun nûúác vâ cấc
cú quan hânh chđnh àõa phûúng (xậ vâ tónh). Bấo cấo
ca Phông tû vêën vâ kiïím soất àûúåc trònh bây tẩi cấc
xậ, hiïåp hưåi ngûúâi tiïu dng, nhâ cung cêëp vâ cú quan
k thåt. Bấo cấo nùm 2007 cho thêëy tònh trẩng hoẩt
àưång k thåt ca thiïët bõ nhòn chung lâ tưët, ngoẩi trûâ
mưåt trung têm cung cêëp àậ khưng thûåc hiïån àûúåc
viïåc sûãa chûäa hỗng hốc do thiïëu kinh phđ. Tuy nhiïn,
tònh hònh tâi chđnh ca cấc mẩng lûúái tỗ ra àấng quan

ngẩi búãi chó cố 68% sưë nhâ cung cêëp lâ thûåc hiïån àêìy
à cấc cam kïët húåp àưìng ca hổ, vđ d nhû cam kïët
nưåp thụë khi cẫi tẩo hóåc múã rưång mẩng lûúái ca hổ.
Mùåc d vêåy, cấc kïët quẫ k thåt vâ tâi chđnh àïìu tưët
hún so vúái nhûäng trung têm cung cêëp dõch v mâ úã
àố khưng cố cú chïë theo dội, giấm sất.
Tẩi cấc vng phđa Nam ca Cưång hôa Tchad, mưåt àún
võ kiïím toấn tûúng tûå àậ tưìn tẩi tûâ khoẫng 2 nùm nay.
Mưåt tưí chûác phi chđnh ph àõa phûúng mang tïn AGIR
àậ àûúåc lûåa chổn àïí thiïët lêåp ra Àún võ tû vêën vâ hưỵ
trúå quẫn l nây (CCAG). CCAG cố quy chïë lâ mưåt
hiïåp hưåi vâ àûúåc trao nhiïåm v theo dội vâ giấm sất
33 àiïím cung cêëp dõch v. Vò tiïìn thu tûâ 33 àiïím nây
khưng à àẫm bẫo cên àưëi tâi chđnh cho CCAG cho
nïn AFD àậ tâi trúå mưåt dûå ấn nhùçm hưỵ trúå cho hiïåp
hưåi nây. Khoẫn viïån trúå ca AFD sệ àûúåc duy trò àïën
hïët nùm 2009, thúâi àiïím mâ tiïìn lïå phđ thu àûúåc tûâ
cấc hiïåp hưåi ngûúâi tiïu dng sệ à àïí àẫm bẫo cên
àưëi tâi chđnh cho CCAG.
Mư hònh theo dội/àấnh giấ nïu trïn vûâa àấp ûáng àûúåc
u cêìu ca cấc nhâ cung cêëp dõch v (hưỵ trúå - tû
vêën), vûâa àấp ûáng àûúåc mong àúåi ca ch àêìu tû vâ
nhâ tâi trúå (nhiïåm v kiïím toấn). Vò vêåy, àêy lâ mư
hònh cố nhiïìu triïín vổng trong quấ trònh xêy dûång cú
chïë quẫn l nhâ nûúác àưëi vúái cấc sấng kiïën cung cêëp
dõch v ca tû nhên vưën cêìn àûúåc phưëi húåp tưët úã cêëp
àưå àõa phûúng.
Tuín têåp Ghi chếp vâ Tâi liïåu
N° 43: Giao kïët húåp àưìng: chòa khoấ cho quẫn l bïìn vûäng cấc dõch v thiïët ëu. Ch biïn: Jean-Marie
Tếtart vâ Cếdric Le Bris.

N°42: Phi têåp trung hốa: mưåt vâi ngun tùỉc rt ra tûâ l thuët liïn bang tâi chđnh, tấc giẫ Bernard Dafflon
vâ Thierry Madies
Tuín têåp Tâi liïåu lâm viïåc
N° 74: Cấn cên di cû. Khấi niïåm, giẫ thuët vâ trao àưíi. Tấc giẫ: Thomas Melonio.
N° 73: External Debt in Low–Income Countries: Taking Stock and New Perspectives. Tấc giẫ Hếlêne
Djoufelkit vâ Cếcile Valadier.
N° 72: In-àư-nï-xia 10 nùm sau khng hoẫng. Tấc giẫ: François Xavier Bellocq vâ Jean-Raphặl haponniêre
Tham khẫo cấc êën phêím khấc trïn
Cấc êín phêím gêìn àêy ca AFD
Chõu trấch nhiïåm xët bẫn : Jean-Michel SEVERINO / Ch biïn : Pierre JACQUET
Ban biïn têåp: Jean-Raphael Chaponniêre vâ Ludovic Cocogne
Phất hânh vâ Àùng k:
ÊËn phêím ca Têåp àoân Cú quan phất triïín Phấp: www.afd.fr
5, phưë Roland Barthes – 75598 Paris cedex 12 / Tel: 01 53 44 31 31 / Fax: 01 44 87 99 99
ISSN 1763-9123