Luận án Tiến sĩ Vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong thời kỳ đổi mới đất nước (19862010)

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

LÊ MẬU NHIỆM

VAI TRÕ CỦA MẶT TRẬN TỔ QUỐC VIỆT NAM
TRONG THỜI KỲ ĐỔI MỚI ĐẤT NƢỚC
(1986-2010)
Chuyên ngành : Lịch sử Việt Nam
Mã số

: 92 29 013

LUẬN ÁN TIẾN SĨ SỬ HỌC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN VĂN NHẬT

HÀ NỘI, 2018


LỜI CAM ĐOAN

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi, các tư
liệu, số liệu được sử dụng trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa
học của luận án chưa được từng công bố trong bất kỳ cơng trình nào khác.

Tác giả

Lê Mậu Nhiệm

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU......................................................................................................................................... 1
Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
LUẬN ÁN....................................................................................................................................... 7
1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án ................................. 7
1.2. Kết quả nghiên cứu của các công trình đã cơng bố và những vấn đề luận án tập
trung giải quyết ............................................................................................................. 21
Chƣơng 2 ĐƢỜNG LỐI ĐỔI MỚI ĐẤT NƢỚC VÀ CHỨC NĂNG, NHIỆM VỤ
CỦA MẶT TRẬN TỔ QUỐC VIỆT NAM ............................................................................. 24
2.1. Vai trị của các hình thức mặt trận dân tộc thống nhất trong lịch sử ..................... 24
2.2. Sự nghiệp đổi mới đất nƣớc và yêu cầu mới đối với mặt trận dân tộc thống nhất 31
2.3. Chức năng, nhiệm vụ của MTTQ Việt Nam trong thời kỳ mới ............................ 40
Chƣơng 3 MỞ RỘNG KHỐI ĐẠI ĐỒN KẾT TỒN DÂN, GĨP PHẦN THỰC
HIỆN NHIỆM VỤ PHÁT TRIỂN KINH TẾ - XÃ HỘI, BẢO ĐẢM QUỐC PHÕNG
VÀ AN NINH............................................................................................................................... 47
3.1. Mở rộng khối đại đoàn kết toàn dân .................................................................... 47
3.2. Tham gia thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc
phòng, an ninh .............................................................................................................. 58
Tiểu kết chƣơng 3 ......................................................................................................................... 81
Chƣơng 4 THAM GIA XÂY DỰNG ĐẢNG, XÂY DỰNG NHÀ NƢỚC........................ 82
4.1. Góp phần hồn thiện đƣờng lối, chủ trƣơng của Đảng, chính sách, pháp luật của
Nhà nƣớc ....................................................................................................................... 82
4.2. Góp phần xây dựng tổ chức bộ máy nhà nƣớc và giám sát hoạt động của bộ
máy nhà nƣớc ................................................................................................................ 86
Chƣơng 5 NHẬN XÉT VÀ MỘT SỐ BÀI HỌC KINH NGHIỆM ................................... 101
5.1. Nhận xét về vai trò của MTTQ Việt Nam trong sự nghiệp đổi mới đất nƣớc
(1986-2010) ................................................................................................................. 101
5.2. Một số bài học kinh nghiệm ................................................................................ 123
KẾT LUẬN ................................................................................................................................ 145

DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CƠNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CÓ
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ................................................................................. 151
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 152
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BCHTW

Ban Chấp hành Trung ƣơng

CT-XH

Chính trị - xã hội

CNXH

Chủ nghĩa xã hội

CNH, HĐH

Cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa

ĐCT

Đồn Chủ tịch

HĐND

Hội đồng nhân dân

HĐTV

Hội đồng tƣ vấn

KT-XH

Kinh tế-xã hội

MTTQ

Mặt trận Tổ quốc

MTTQVN

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

Nxb.

Nhà xuất bản

UBND

Ủy ban nhân dân


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài luận án
Trong cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân, giải phóng dân tộc, thống

nhất đất nƣớc trƣớc đây và trong công cuộc đổi mới đất nƣớc hiện nay, Đảng
Cộng sản Việt Nam đều nhất quán: Đại đoàn kết toàn dân tộc trên nền tảng
liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nơng dân và đội ngũ trí thức, dƣới
sự lãnh đạo của Đảng, là đƣờng lối chiến lƣợc của cách mạng Việt Nam. Đây
là nguồn sức mạnh, động lực chủ yếu và là nhân tố có ý nghĩa quyết định bảo
đảm thắng lợi bền vững của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đại đoàn
kết toàn dân tộc lấy mục tiêu giữ vững độc lập, thống nhất của Tổ quốc, vì dân
giàu, nƣớc mạnh, xã hội cơng bằng, dân chủ, văn minh làm điểm tƣơng đồng,
xoá bỏ mặc cảm, định kiến, phân biệt đối xử về quá khứ, thành phần, giai cấp,
xây dựng tinh thần cởi mở, tin cậy lẫn nhau, cùng hƣớng tới tƣơng lai.
Đại đoàn kết dân tộc là đƣờng lối chiến lƣợc cách mạng của Đảng
Cộng sản Việt Nam. Phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc là trách
nhiệm của cả hệ thống chính trị, song MTTQ Việt Nam có vai trị rất quan
trọng, đó là: củng cố, tăng cƣờng khối đại đồn kết toàn dân tộc, thắt chặt
mối quan hệ giữa nhân dân với Đảng và Nhà nƣớc, góp phần tạo nên sự
đồng thuận cao trong xã hội, động viên nhân dân phát huy quyền làm chủ,
tích cực tham gia xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền trong sạch, vững
mạnh, gắn bó mật thiết với nhân dân.
Công cuộc đổi mới đất nƣớc hiện nay đứng trƣớc nhiều thời cơ và vận
hội nhƣng cũng phải đƣơng đầu với nhiều nguy cơ, thách thức. Để đƣa sự
nghiệp cách mạng nƣớc ta tiến lên giành thêm những thành tựu mới to lớn
hơn, bền vững hơn. Để tiếp tục đẩy mạnh CNH, HĐH đất nƣớc, hợp tác và
hội nhập quốc tế bảo vệ vững chắc Tổ quốc, bảo vệ thành quả cách mạng là
1


nhiệm vụ rất nặng nề, lâu dài, khó khăn và phức tạp địi hỏi tồn Đảng, tồn
dân ta phải tăng cƣờng đoàn kết, nỗ lực phấn đấu vƣợt bậc mới hồn thành
đƣợc nhiệm vụ lịch sử vẻ vang đó.
Vai trị của MTTQ Việt Nam trong hệ thống chính trị đã đƣợc Hiến

pháp nƣớc Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam, Luật MTTQ Việt Nam
xác định: “MTTQ Việt Nam là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự
nguyện của tổ chức chính trị, các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội
và các cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp, các tầng lớp xã hội, các dân
tộc, các tôn giáo và người Việt Nam ở nước ngồi” [43]. Vai trị và tầm
quan trọng của MTTQ Việt Nam trong sự nghiệp đổi mới đã đƣợc khẳng
định trong thực tế. Thơng qua nhiều hình thức tổ chức và vận động quần
chúng, MTTQ Việt Nam đã góp phần cùng với Đảng, Nhà nƣớc giải quyết
những khó khăn, bức xúc, tạo điều kiện và môi trƣờng thuận lợi để các tầng
lớp nhân dân tham gia phát triển kinh tế - xã hội, khơi dậy và phát huy
những giá trị đạo đức - văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc nhƣ sự
tƣơng thân, tƣơng ái, tình dân tộc, nghĩa đồng bào.
Trong công cuộc đổi mới, nền dân chủ ngày càng phát triển, vai trò
của MTTQ Việt Nam ngày càng quan trọng, nhiệm vụ càng nặng nề hơn.
Mặt trận có nhiệm vụ tiếp tục tăng cƣờng khối đại đồn kết toàn dân tộc, tập
hợp ngày càng rộng rãi mọi tầng lớp nhân dân, phát huy tinh thần yêu nƣớc,
ý chí tự lực tự cƣờng và quyền làm chủ của nhân dân, giữ vững kỷ cƣơng và
ổn định xã hội, huy động tối đa các nguồn lực để đầu tƣ phát triển kinh tế xã hội, thực hiện CNH, HĐH đất nƣớc, đẩy mạnh công cuộc xây dựng và
bảo vệ Tổ quốc, làm tốt vai trị là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân,
cầu nối vững chắc giữa nhân dân với Đảng và Nhà nƣớc, tăng cƣờng đoàn
kết, hữu nghị giữa nhân dân Việt Nam với nhân dân các nƣớc.

2


Tình hình chính trị, kinh tế, an ninh khu vực và quốc tế diễn biến
phức tạp, khó lƣờng. Bên cạnh đó những tác động tiêu cực của q trình
biến đổi khí hậu; nhiều loại dịch bệnh mới xuất hiện khó kiểm soát; sự
chống phá của các thế lực thù địch đối với sự nghiệp đổi mới; sự suy thoái
về tƣ tƣởng, chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên;

tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí cùng với những hạn chế, yếu kém trong
quản lý, điều hành trên một số lĩnh vực kinh tế, xã hội... kìm hãm, cản trở sự
nghiệp đổi mới của đất nƣớc.
Với tình hình quốc tế và trong nƣớc hiện nay, tăng cƣờng phát huy
sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc là động lực quan trọng trong công cuộc
đổi mới đất nƣớc. Do vậy, việc nâng cao vị trí, vai trị của MTTQ Việt Nam
trong hệ thống chính trị và đời sống xã hội là một yêu cầu khách quan, có ý
nghĩa quan trọng đối với sự nghiệp xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc,
bảo đảm cho sự phát triển vững chắc của đất nƣớc.
Với ý nghĩa lý luận và thực tiễn nêu trên, nghiên cứu sinh chọn đề tài
“Vai trò của MTTQ Việt Nam trong thời kỳ đổi mới đất nước (19862010)” để làm luận án tiến sĩ Sử học, chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Luận giải rõ vai trò của MTTQ Việt Nam trong việc tập hợp, xây
dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc trong gần 25 năm thực hiện công cuộc
đổi mới đất nƣớc (1986-2010) và đúc rút các kinh nghiệm lịch sử để tiếp tục
đẩy mạnh công cuộc đổi mới đất nƣớc hiện nay.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt đƣợc mục đích nêu trên, nhiệm vụ của luận án bao gồm:
- Tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án, xác
định những vấn đề luận án cần tiếp tục nghiên cứu làm rõ;

3


- Nghiên cứu khái quát sự tiếp nối truyền thống lịch sử Mặt trận Dân
tộc Thống nhất Việt Nam của MTTQ Việt Nam trong hoàn cảnh thống nhất
đất nƣớc, cả nƣớc quá độ lên CNXH;
- Luận giải rõ bối cảnh lịch sử và các hoạt động chủ yếu của MTTQ
Việt Nam từ năm 1986 đến năm 2010 nhằm làm sáng tỏ hơn vai trò của

MTTQ Việt Nam sự nghiệp đổi mới đất nƣớc trong giai đoạn này;
- Đánh giá, nhận xét về vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, đúc
rút các kinh nghiệm từ thực tiễn hoạt động MTTQ Việt Nam từ năm 1986
đến năm 2010, qua đó đề xuất các nhiệm vụ nhằm phát huy vai trò của
MTTQ Việt Nam trong tình hình mới hiện nay.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3. 1. Đối tượng nghiên cứu
Vai trò của MTTQ Việt Nam trong thời kỳ đầu của công cuộc đổi mới
(1986-2010).
3. 2. Phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung: MTTQ Việt Nam là bộ phận cấu thành hệ thống chính
trị, có vai trị quan trọng trong vận động, tập hợp, tổ chức quần chúng tham
gia xây dựng Đảng, xây dựng, tăng cƣờng và củng cố Nhà nƣớc của nhân
dân, do nhân dân, vì nhân dân, góp phần thúc đẩy sự nghiệp đổi mới đất
nƣớc đi đến thành cơng.
Chức năng, nhiệm vụ và vai trị MTTQ Việt Nam là rất to lớn. Trong
khuôn khổ luận án, tác giả chỉ tập trung vào nghiên cứu, trình bày vai trị của
MTTQ Việt Nam trên một số lĩnh vực chính, nổi bật là: Mở rộng khối đại đoàn
kết toàn dân, tham gia thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế, xã hội, đảm bảo
quốc phòng, an ninh và tham gia xây dựng Đảng, xây dựng Nhà nƣớc.
- Về thời gian: Luận án nghiên cứu các vấn đề nói trên chủ yếu trong
khoảng thời gian gần 25 năm, khi đổi mới đất nƣớc từ năm 1986 đến năm

4


2010 và đề cập ở mức độ nhất định đến các sự kiện lịch sử trƣớc và sau giai
đoạn 1986-2010.
- Về không gian: Luận án tập trung nghiên cứu về MTTQ Việt Nam ở
cấp Trung ƣơng, bên cạnh đó, có đề cập ở mức độ nhất định đến một số tổ

chức thành viên và Uỷ ban MTTQ địa phƣơng.
4. Cơ sở lý thuyết, cơ sở thực tiễn và phƣơng pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lý thuyết
Luận án đƣợc tiến hành trên cơ sở chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ
Chí Minh và các quan điểm hiện nay của Đảng Cộng sản Việt Nam về vấn đề
đoàn kết dân tộc, về vị trí, vai trị của MTTQ Việt Nam trong công cuộc đổi mới.
4.2. Cơ sở thực tiễn
Cơ sở thực tiễn của luận án là thực tiễn những thập niên đầu của sự
nghiệp đổi mới đất nƣớc, thực tiễn tổ chức bộ máy và hoạt động của MTTQ
Việt Nam từ năm 1986 đến năm 2010.
4.3. Phương pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng kết hợp các phƣơng pháp nghiên cứu chủ yếu nhƣ sau:
- Phƣơng pháp lịch sử kết hợp với phƣơng pháp lơgic: đƣợc sử dụng
xun suốt trong cơng trình nghiên cứu này để phân tích mối liên hệ giữa
các sự kiện lịch sử; nghiên cứu và luận giải các các vấn đề thông qua các sự
kiện cụ thể trong q trình lịch sử cũng địi hỏi tn theo trật tự logic chặt
chẽ mang tính liên kết.
- Phƣơng pháp so sánh: đƣợc sử dụng nhằm đƣa ra những kết luận,
nhận xét, đánh giá trong luận án đƣợc khách quan và chính xác hơn.
- Phƣơng pháp phân tích - tổng hợp: đƣợc sử dụng nhằm luận giải vai
trò của MTTQ Việt Nam trong sự nghiệp đổi mới từ 1986 đến 2010.

5


- Phƣơng pháp tổng kết thực tiễn: đƣợc sử dụng để đúc rút các kinh
nghiệm lịch sử nhằm phát huy vai trò của MTTQ Việt Nam trong sự nghiệp
đổi mới từ 1986 đến 2010.
5. Đóng góp mới về khoa học của luận án
- Một là, nghiên cứu có hệ thống về vai trò của MTTQ Việt Nam

trong gần 25 năm đất nƣớc tiến hành công cuộc đổi mới (1986-2010).
- Hai là, khẳng định vị trí, vai trị quan trọng của MTTQ Việt Nam
trong việc củng cố và mở rộng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, tăng cƣờng
đồng thuận xã hội, tham gia xây dựng Đảng, xây dựng nhà nƣớc pháp quyền
xã hội chủ nghĩa, thắt chặt mối quan hệ giữa nhân dân với Đảng và Nhà
nƣớc, góp phần vào thành tựu chung của đất nƣớc trong công cuộc đổi mới;
- Ba là, đúc rút các kinh nghiệm nhằm phát huy vai trị của MTTQ
Việt Nam trong tình hình mới hiện nay.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
- Luận án góp phần vào việc nghiên cứu lý luận và thực tiễn làm cơ sở
khoa học cho việc đổi mới nhận thức và phƣơng thức hoạt động của MTTQ
Việt Nam trong tình hình mới.
- Luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo phục vụ nghiên cứu,
giảng dạy cho cán bộ dân vận, Mặt trận và các đồn thể trong cơng tác vận
đồng quần chúng nhân dân trong tình hình mới ở các cơ sở đào tạo.
7. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục cơng trình của tác giả đã cơng
bố có liên quan đến đề tài luận án, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo,
luận án đƣợc kết cấu 5 chƣơng, 11 tiết.

6


Chƣơng 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án
1.1.1. Nhóm các cơng trình nghiên cứu về lịch sử Mặt trận Tổ quốc
Việt Nam

Lịch sử Mặt trận Dân tộc Thống nhất Việt Nam, quyển III (1975-2004)
do PGS.TS Trần Hậu chủ biên (Uỷ ban Trung ƣơng MTTQ Việt Nam, 2007)
[138], đây là một trong ba tập về lịch sử của Mặt trận đƣợc tiến hành với mục
tiêu tái hiện một cách chân thực, khoa học quá trình hình thành và phát triển
Mặt trận Dân tộc Thống nhất Việt Nam; quyển III đã phản ánh hoạt động của
MTTQ Việt Nam thời kỳ 1975-2004 – thời kỳ Mặt trận có nhiều cố gắng tự
vƣơn lên tìm tịi, khai thác, thể nghiệm và xác định nội dung, mô hình đổi mới,
góp phần giữ vững ổn định CT-XH, tăng cƣờng sự đồn kết nhất trí của tồn
dân để vƣợt qua cuộc khủng hoảng KT-XH, kiên định con đƣờng quá độ lên
CNXH, đẩy mạnh CNH, HĐH đất nƣớc; cuốn sách đã đề cập vai trị của
MTTQ Việt Nam góp phần thực hiện đƣờng lối đổi mới toàn diện đất nƣớc,
thời kỳ CNH, HĐH đất nƣớc. Cơng trình khoa học này tuân thủ nguyên tắc tôn
trọng sự thật lịch sử, không chỉ phản ánh những thành tựu, ƣu điểm mà còn chỉ
ra những hạn chế, khuyết điểm về tổ chức bộ máy và hoạt động của Mặt trận.
Đóng góp lớn về mặt khoa học của cơng trình này khơng chỉ là khẳng định
những truyền thống lịch sử vẻ vang của Mặt trận mà cịn góp phần làm sáng tỏ
những vấn đề lý luận, thực tiễn về đại đoàn kết dân tộc và Mặt trận dân tộc
thống nhất trong giai đoạn cách mạng xã hội chủ nghĩa.

7


Biên niên sự kiện lịch sử Mặt trận Dân tộc Thống nhất Việt Nam, tập
III (1975-2000) do PGS.TS Trần Hậu chủ biên (Uỷ ban Trung ƣơng MTTQ
Việt Nam, 2004) [122], gồm những sự kiện phản ánh hoạt động của Mặt trận
từ sau khi giải phóng hồn tồn Việt Nam, hồn thành sự nghiệp giải phóng
dân tộc trong cả nƣớc cho đến hết năm 2000, kết thúc thế kỷ XX, một thế kỷ
có những chuyển biến vơ cùng to lớn của đất nƣớc ta. Đây là một trong ba tập
Biên niên sự kiện lịch sử Mặt trận phản ánh lịch sử Mặt trận do Đảng Cộng
sản Việt Nam lãnh đạo diễn ra trên phạm vi cả nƣớc và hoạt động của kiều

bào ở nƣớc ngoài mấy chục năm qua; phản ảnh lịch sử khối đại đoàn kết dân
tộc, ghi chép các sự kiện theo năm, tháng, có tính đến những mốc lịch sử lớn.
Q trình thực hiện chiến lược đại đồn kết dân tộc của Đảng Cộng
sản Việt Nam trong những năm 1976-1994, luận án tiến sĩ Lịch sử của tác giả
Hoàng Thị Điều, (1999) [31]. Luận án đã đánh giá thực trạng việc thực hiện
chiến lƣợc đại đoàn kết dân tộc của Đảng trong thời kỳ cả nƣớc quá độ lên
CNXH, chỉ rõ những vấn đề bức xúc cần giải quyết; trên cơ sở đó rút ra một
số kinh nghiệm bƣớc đầu nhằm gợi mở cho việc củng cố, mở rộng khối đại
đoàn kết dân tộc trong giai đoạn cách mạng hiện nay, một yêu cầu và nhiệm
vụ quan trọng đƣợc Đảng quan tâm; luận án đã nêu mối quan hệ giữa chủ
trƣơng, đƣờng lối của Đảng và quá trình thực hiện chiến lƣợc đại đồn kết
dân tộc để tìm ra ƣu điểm, khuyết điểm, rút ra một số kinh nghiệm và phân
tích, giải đáp những vấn đề cịn chƣa sáng tỏ.
Đề tài cấp bộ “Kế thừa và phát triển truyền thống đại đoàn kết của dân
tộc Việt Nam trong công cuộc đổi mới hiện nay” (2004), Chủ nhiệm: TS
Nguyễn Quốc Bảo, Viện Lịch sử Đảng, Học Viện Chính trị quốc gia Hồ Chí
Minh [5]. Đề tài đã phân tích những cơ sở hình thành truyền thống đại đồn
kết dân tộc; nội dung và biểu hiện cụ thể; Vai trò của khối truyền thống đại
đồn kết trong tiến trình phát triển lịch sử dân tộc. Đề tài nêu và phân tích một
8


số định hƣớng, giải pháp cho việc kế thừa, phát triển truyền thống đại đồn
kết dân tộc trong cơng cuộc đổi mới.
Mặt trận Dân tộc Thống nhất Việt Nam: Quá khứ và hiện tại của Trần
Hậu [42] trên cơ sở phân tích về lịch sử và truyền thống của Mặt trận Dân tộc
thống nhất Việt Nam; những thành tựu, kinh nghiệm của Mặt trận; một số vấn
đề cần nghiên cứu đổi mới hoạt động của MTTQ Việt Nam nhằm phát huy
hơn nữa sức mạnh đại đoàn kết dân tộc, tăng cƣờng sự đồng thuận xã hội, góp
phần đƣa Nghị quyết của Đảng vào cuộc sống.

Các cơng trình trên viết về Mặt trận Dân tộc Thống nhất, trình bày lịch
sử tổ chức bộ máy và hoạt động của Mặt trận. Ở những mức độ khác nhau,
các cơng trình, báo cáo trên đã đề cập đƣợc vị trí, vai trị và hoạt động của
Mặt trận Dân tộc Thống nhất trong thời kỳ đổi mới đất nƣớc; trong đó làm
sáng tỏ nội dung và phƣơng thức hoạt động của MTTQ Việt Nam, tiến trình
đổi mới về nội dung và phƣơng thức hoạt động của MTTQ Việt Nam. Ở các
cơng trình, các báo cáo, kỷ yếu nêu trên, những thành công cơ bản trong hoạt
động của Mặt trận đƣợc nêu khá rõ nét; chƣa đề cập cụ thể hoặc có đề cập
nhƣng cịn mờ nhạt, chƣa đầy đủ về vai trò của Mặt trận Dân tộc Thống nhất
trong thời kỳ đổi mới.
1.1.2. Nhóm các cơng trình về xây dựng khối đại đồn kết tồn dân
tộc và vai trị của MTTQ Việt Nam trong tình hình mới
Các cơng trình về xây dựng khối đại đồn kết tồn dân tộc và vai trị
của MTTQ Việt Nam trong tình hình mới tiêu biểu nhƣ:
Đại đồn kết dân tộc phát huy nội lực nâng cao hiệu quả hợp tác quốc
tế thực hiện cơng nghiệp hố hiện đại hố đất nước của Vũ Oanh [83] đã tập
hợp nhiều bài của tác giả xoay quanh chủ đề: khơi dậy và phát huy truyền
thống đại đoàn kết toàn dân tộc, đoàn kết các tầng lớp nhân dân trên cơ sở
9


củng cố khối liên minh giai cấp công nhân với nơng dân và tầng lớp trí thức
dƣới sự lãnh đạo của Đảng; xây dựng cuộc sống xã hội có văn hóa, đạo đức,
phát huy sức mạnh tổng hợp của tồn dân, nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế,
cần kiệm đẩy mạnh CNH, HĐH đất nƣớc.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về đại đoàn kết dân tộc và Mặt trận dân tộc
thống nhất [109]. Nhiều tác giả có bài tham luận đã khẳng định tƣ tƣởng đại
đoàn kết dân tộc và Mặt trận dân tộc thống nhất của Hồ Chí Minh là một tƣ
tƣởng lớn, cơ bản và xuyên suốt của cuộc đời hoạt động cách mạng của
Ngƣời, có tác dụng to lớn trong việc tập hợp sức mạnh của cả dân tộc vào

cuộc đấu tranh giành độc lập, tự do và xây dựng cuộc sống mới trên đất nƣớc
ta; các bài viết cũng khẳng định vai trò của MTTQ Việt Nam trong việc góp
phần quan trọng thu đƣợc trong gần 10 năm đổi mới của đất nƣớc.
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đ ng g p vào vào sự nghiệp tăng cường
đồn kết quốc tế vì sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đề tài KH.MT.02
do Trần Hậu, làm chủ nhiệm, 2004 [124] đã luận giải hệ thống những lý luận
của hoạt động đối ngoại mang tính nhân dân, trong đó có hoạt động đồn kết
quốc tế của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; phân tích vai trị và thực trạng hoạt
động quốc tế của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam qua các thời kỳ, rút ra những
kinh nghiệm và những vấn đề cần nghiên cứu để tăng cƣờng vai trò của Mặt
trận Tổ quốc Việt Nam trong hoạt động đoàn kết quốc tế; đồng thời, đề xuất
những giải pháp để tăng cƣờng hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam
đóng góp vào sự nghiệp quốc tế của nhân dân ta trong thời kỳ xây dựng và
bảo vệ Tổ quốc.
Vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đối với việc thực hiện quyền
làm chủ của nhân dân ở nước ta hiện nay, Luận án Tiến sĩ của Nguyễn Thị
Hiền Oanh (2005) [84]. Tác giả nghiên cứu những vấn đề lí luận và thực tiễn

10


về Mặt trận và công tác Mặt trận ở Việt Nam hiện nay, trong đó đi sâu nghiên
cứu về vai trò của MTTQ Việt Nam đối với việc thực hiện quyền làm chủ của
nhân dân; phƣơng hƣớng, giải pháp để MTTQ Việt Nam phát huy đƣợc quyền
làm chủ của nhân dân trong sự nghiệp đổi mới đất nƣớc.
- Vai trò của MTTQ Việt Nam trong thực hiện dân chủ ở xã, phường,
thị trấn giai đoạn 2005-2010 do Vũ Trọng Kim chủ nhiệm dự án, 2012 [150]
là dự án điều tra cơ bản để nghiên cứu vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam
trong việc thực hiện dân chủ ở xã, phƣờng, thị trấn có ý nghĩa rất quan trọng,
góp phần thiết thực vào việc tiếp tục mở rộng và phát huy dân chủ xã hội chủ

nghĩa ở nƣớc ta và phục vụ tổng kết việc thực hiện dân chủ ở xã, phƣờng, thị
trấn giai đoạn 2005 - 2010; xác định các yêu cầu khách quan, xây dựng hệ
thống quan điểm lý luận, phƣơng hƣớng và giải pháp tiếp tục thực hiện tốt
hơn vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong việc thực hiện dân chủ ở xã,
phƣờng, thị trấn. Trên cơ sở đó, đề xuất các giải pháp giải pháp tiếp tục thực
hiện tốt hơn vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong việc thực hiện dân
chủ ở xã, phƣờng, thị trấn nhằm đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà nƣớc pháp
quyền, nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc
tế ở nƣớc ta.
Thực hiện chức năng giám sát và phản biện xã hội của MTTQ Việt
Nam của Nguyễn Thọ Ánh, 2012, [1] đã nêu rõ vị trí, vai trò và chức năng
giám sát và phản biện xã hội của MTTQ Việt Nam đối với quá trình thực thi
dân chủ; nêu rõ thực trạng và những vấn đề đặt ra cũng nhƣ khẳng định hoạt
động giám sát và phản biện của MTTQ Việt Nam là đòi hỏi cấp bách và tất
yếu của việc xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
hiện nay.

11


Đại đoàn kết dân tộc - động lực chủ yếu đẩy mạnh cơng nghiệp hố,
hiện đại hố, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc [118] đã làm rõ quan điểm lớn của
Đảng và tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về cơng tác Mặt trận, về phát huy truyền
thống yêu nƣớc, xây dựng khối đại đoàn kết giữa các giai cấp, dân tộc, tôn
giáo, các tầng lớp xã hội, ngƣời Việt Nam định cƣ ở nƣớc ngoài; về chăm lo
củng cố khối đại đoàn kết toàn dân; những vấn đề liên quan đến chủ trƣơng,
chính sách, pháp luật có tác động đến khối đại đoàn kết toàn dân; những vấn
đề liên quan đến phát huy vai trị của hệ thống chính trị đối với tăng cƣờng,
củng cố khối đại đoàn kết toàn dân; những vấn đề liên quan đến trách nhiệm
của MTTQ Việt Nam trong xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân và việc phát

huy vai trò của MTTQ Việt Nam trong hệ thống chính trị.
Phát huy sức mạnh đại đồn kết toàn dân tộc, xây dựng MTTQ Việt
Nam theo tư tưởng Hồ Chí Minh [129], các tác giả là các vị lãnh đạo và
nguyên lãnh đạo Đảng, Nhà nƣớc, MTTQ Việt Nam; các nhà khoa học, các
chuyên gia đã tiếp tục khẳng định những nội dung cơ bản trong hệ thống tƣ
tƣởng Hồ Chí Minh nói chung và việc qn triệt, vận dụng và phát triển tƣ
tƣởng của Ngƣời vào việc phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc và
xây dựng Mặt trận Dân tộc Thống nhất Việt Nam trong giai đoạn hiện nay,
thấy rõ ƣu điểm, khắc phục những khuyết điểm và đƣa ra những giải pháp,
kiến nghị nhằm xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc và phát huy mạnh mẽ hơn
nữa vai trò MTTQ Việt Nam trong thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH đất nƣớc.
Phát huy truyền thống Mặt trận thống nhất Việt Nam nâng cao vai trò
MTTQ Việt Nam trong thời kỳ mới [136] đây là tập hợp các bài viết của nhiều
tác giả khẳng định quá trình 75 năm qua, lịch sử vẻ vang và truyền thống của
Mặt trận thống nhất Việt Nam luôn gắn với lịch sử vẻ vang của Đảng Cộng sản
Việt Nam và dân tộc Việt Nam; nhiều bài viết nêu ra phát huy truyền thống đó,
làm thế nào để có thể phát huy vai trị, vị trí của Mặt trận trong đời sống xã hội,
12


làm sao để Mặt trận, những nghị quyết và chƣơng trình hành động của Mặt trận
đƣợc xây dựng một cách thiết thực, phù hợp và đi vào cuộc sống.
Mặt trận Dân tộc Thống nhất, những chặng đường vẻ vang [149]. Đây
là cuốn sách gồm nhiều bài viết của các vị lão thành cách mạng, các vị
nguyên lãnh đạo Đảng, Nhà nƣớc, MTTQ Việt Nam, các chuyên gia nhà khoa
học nhân kỷ niệm 80 năm ngày thành lập Mặt trận Dân tộc Thống nhất Việt
Nam (18/11/1930-18/11/2010) đã nêu bật ý nghĩa to lớn của tƣ tƣởng Hồ Chí
Minh, chủ trƣơng, đƣờng lối của Đảng về đại đoàn kết toàn dân tộc và xây
dựng Mặt trận Dân tộc Thống nhất trong các giai đoạn cách mạng Việt Nam;
phân tích về sự ra đời, q trình phát triển và những đóng góp to lớn của Mặt

trận Dân tộc Thống nhất Việt Nam đối với sự nghiệp cách mạng Việt Nam
trong 80 năm qua; những bài học lịch sử và kinh nghiệm; làm rõ vai trị, vị trí
của MTTQ Việt Nam trong hệ thống chính trị nƣớc ta; phân tích làm rõ
những vấn đề lý luận và thực tiễn trong việc hoạch định và thực hiện đƣờng
lối, chủ trƣơng, chính sách, pháp luật nhằm tăng cƣờng khối đại đoàn kết toàn
dân tộc; đổi mới nội dung và phƣơng thức hoạt động của MTTQ Việt Nam
hiện nay.
Cuốn sách “Thực hiện đại đoàn kết dân tộc trong công cuộc đổi mới đi
lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam” của các tác giả Nguyễn Viết Thảo và
Dƣơng Trung Ý, Nxb. Lý luận Chính trị, Hà Nội, 2014 [97]. Các tác giả nêu
và phân tích cơ sở lý luận về thực hiện đại đoàn kết dân tộc, từ quan điểm của
C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I.Lênin, quan điểm của Đảng, chính sách của Nhà
nƣớc về đại đồn kết và thực hiện đại đoàn kết dân tộc; thực trạng, nguyên
nhân, kinh nghiệm và vấn đề đặt ra trong thực hiện đại đoàn kết dân tộc;
những yếu tố tác động và quan điểm, giải pháp tăng cƣờng thực hiện đại đoàn
kết dân tộc trong công cuộc đổi mới đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.

13


Mặt trận Tổ quốc Việt Nam xây dựng sự đồng thuận xã hội trong công
cuộc đổi mới đất nước, của tác giả Nguyễn Thị Lan [55]. Tác giả tập trung
làm rõ vai trò của MTTQ Việt Nam trong xây dựng đồng thuận xã hội. Phân
tích, đánh giá thực trạng về hoạt động của MTTQ Việt Nam trong việc xây
dựng sự đồng thuận xã hội, làm rõ những hạn chế và nguyên nhân, đồng thời
đề xuất một số giải pháp đổi mới tổ chức, hoạt động của MTTQ Việt Nam
nhằm thực hiện tốt hơn nhiệm vụ xây dựng sự đồng thuận xã hội.
Đề tài cấp bộ “Đồng thuận xã hội và đoàn kết dân tộc trong bối cảnh
đổi mới và hội nhập quốc tế hiện nay” (2015), Chủ nhiệm: TS Nguyễn
Dƣơng Hùng, Viện Chủ nghĩa xã hội khoa học, Học viện Chính trị quốc gia

Hồ Chí Minh [51]. Đề tài nghiên cứu, làm rõ bản chất, nội dung, thực trạng,
xu hƣớng biến đổi và những vấn đề đặt ra từ đồng thuận xã hội và đoàn kết
dân tộc trong bối cảnh đổi mới và hội nhập quốc tế ở Việt Nam; trên cơ sở đó
đề xuất những quan điểm và giải pháp chủ yếu nhằm góp phần xây dựng đồng
thuận xã hội và đoàn kết dân tộc ở nƣớc ta trong thời gian tới. Đề tài đề cập
đến vai trò của MTTQ Việt Nam đối với xây dựng đồng thuận xã hội và đại
đoàn kết dân tộc trong bối cảnh đổi mới và hội nhập quốc tế hiện nay.
Bài viết về Xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc của tác giả Trần
Hậu trong cuốn Việt Nam 20 năm đổi mới (2006) [158] đã nêu rõ trong thời
kỳ mới, đổi mới và phát huy vai trò của MTTQ Việt Nam là một giải pháp
quan trọng đóng góp vào sự nghiệp xây dựng và củng cố khối đại đoàn kết
toàn dân tộc; muốn củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc, không thể không
tăng cƣờng hoạt động của Mặt trận; để làm đƣợc sứ mệnh cao cả là tập hợp
khối đại đoàn kết toàn dân tộc, MTTQ Việt Nam cần đổi mới mạnh mẽ hơn
nữa trên nhiều phƣơng diện, cả về lý luận và thực tiễn, làm cho Mặt trận thực
sự trở thành một số chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của các tổ
chức và các cá nhân tiêu biểu của các giai cấp, các dân tộc, các tôn giáo và
14


ngƣời Việt Nam ở nƣớc ngoài, là cầu nối giữa Đảng và các tầng lớp nhân dân,
thực hiện tốt chức năng đoàn kết, tập hợp, xây dựng và củng cố khối đại đoàn
kết toàn dân tộc trong thời kỳ mới.
Bài “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với công tác người Việt Nam ở nước
ngoài” của tác giả Hoàng Hải [35]. Tác giả đã nói lên đƣợc cộng đồng ngƣời
Việt Nam ở nƣớc ngồi có khoảng 4 triệu ngƣời, cƣ trú tại hơn 70 quốc gia
thuộc cả 5 châu lục. Cộng đồng ngƣời Việt Nam ở nƣớc ngoài là một bộ phận
dân cƣ của Việt Nam, có tiềm năng về tài chính, tri thức rất cần cho sự phát
triển, đổi mới của đất nƣớc và hội nhập kinh tế thế giới. Chính sách của Nhà
nƣớc Việt Nam về ngƣời Việt Nam ở nƣớc ngoài đƣợc thể hiện trong nhiều văn

bản, để thực hiện tốt vai trị của mình trong cơng tác vận động ngƣời Việt Nam
ở nƣớc ngoài, MTTQ Việt Nam đã có nhiều hoạt động rất thiết thực, MTTQ
Việt Nam còn tham gia cùng Nhà nƣớc xây dựng các văn bản pháp luật, làm cơ
sở pháp lý thuận lợi cho ngƣời Việt Nam ở nƣớc ngoài. MTTQ Việt Nam thực
hiện kiểm tra, giám sát việc chấp hành pháp luật trong hoạt động của các cơ
quan Nhà nƣớc và đại biểu dân cử liên quan đối với ngƣời Việt Nam ở nƣớc
ngoài để kiến nghị xử lý đối với các cá nhân, tổ chức vi phạm pháp luật. Bên
cạnh việc phát huy Hội Liên lạc với ngƣời Việt Nam ở nƣớc ngồi, trên cơ sở
Nghị quyết số 08-NQ/TW của Bộ Chính trị (khoá VII), Nghị quyết số 36NQ/TW, ngày 26-3-2004 của Bộ Chính trị về cơng tác đối với ngƣời việt nam
ở nƣớc ngoài và các Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ VIII, IX, X và từ thực
tiễn công tác ngƣời Việt Nam ở nƣớc ngồi có thể xác định 4 phƣơng hƣớng
chủ yếu.
Bài “Công tác Mặt trận phải thực sự g p phần củng cố, tăng cường
khối đại đoàn kết toàn dân tộc” của Nguyễn Văn Thanh [95]. Tác giả nhấn
mạnh: Trong cơng cuộc đổi mới tồn diện đất nƣớc, đại đồn kết các dân tộc
trong đại gia đình các dân tộc Việt Nam không chỉ là phát huy truyền thống,
15


mà còn là một nhu cầu cháy bỏng nhằm phát huy sức mạnh toàn dân tộc, đƣa
đất nƣớc ta nhanh chóng tiến lên “Dân giàu, nƣớc mạnh, xã hội cơng bằng,
dân chủ, văn minh”. Nghị quyết Đại hội X của Đảng ta tiếp tục khẳng định:
“Vấn đề dân tộc và đồn kết các dân tộc có vị trí chiến lƣợc lâu dài trong sự
nghiệp cách mạng nƣớc ta. Các dân tộc trong đại gia đình Việt Nam bình
đẳng, đồn kết, tôn trọng và giúp nhau cùng tiến bộ; cùng nhau thực hiện
thắng lợi sự nghiệp cơng nghiệp hố, hiện đại hoá đất nƣớc, xây dựng và bảo
vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Phát triển kinh tế, chăm lo đời sống
vật chất và tinh thần, xố đói giảm nghèo, nâng cao trình độ dân trí, giữ gìn và
phát huy bản sắc văn hố, tiếng nói, chữ viết và truyền thống tốt đẹp của các
dân tộc”. Với chức năng nhiệm vụ của mình, MTTQ Việt Nam đã tích cực

tham gia thực hiện tốt các chủ trƣơng, chính sách của Đảng và Nhà nƣớc,
trong đó có chủ trƣơng, chính sách dân tộc và cơng tác dân tộc, góp phần
quan trọng xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc ngày càng vững chắc.
MTTQ Việt Nam đã có 8 đóng góp quan trọng trong công tác dân tộc mà tác
giả đã nêu lên.
Bài “Mấy suy nghĩ về công tác dân tộc của Mặt trận Tổ quốc Việt
Nam” của Lù Văn Que [88]. Tác giả đã đƣa ra quan điểm công tác dân tộc là
công việc của Đảng, Nhà nƣớc, của các cấp, các ngành, của cả hệ thống chính
trị và tồn thể cán bộ, đảng viên nói chung. Theo quy định của Luật MTTQ
Việt Nam và Điều lệ của MTTQ Việt Nam thì MTTQ Việt Nam có vai trị to
lớn trong việc tập hợp, xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, cụ thể:
MTTQ Việt Nam muốn tập hợp, xây dựng đƣợc khối đại đoàn kết toàn dân
thật rộng rãi, thật vững chắc thì phải nắm đƣợc dân; vấn đề có ý nghĩa quyết
định, là phải làm cho các dân tộc sống trên đất nƣớc Việt Nam đều bình đẳng
về quyền lợi và nghĩa vụ; vận động đồng bào các dân tộc tham gia các cuộc

16


vận động và phong trào thi đua yêu nƣớc; trọng dụng những ngƣời tiêu biểu
trong các dân tộc và kiên quyết chống địch phá hoại đoàn kết dân tộc.
Bài“ Vai trò của mặt trận với việc thực hiện dân chủ đồng thuận xã hội
và đại đoàn kết dân tộc” của Phan Xuân Sơn và Nguyễn Thị Lan [93]. Các
tác giả đã đề cập đến nội dung MTTQ Việt Nam trong q trình dân chủ hố,
xây dựng sự đồng thuận xã hội và khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Nhằm củng
cố và tăng cƣờng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, Nghị quyết Hội nghị lần thứ
7 Ban Chấp hành Trung ƣơng (khoá IX) của Đảng Cộng sản Việt Nam chủ
trƣơng “Mở rộng và đa dạng hố các hình thức tập hợp nhân dân, nâng cao vị
trí, vai trị của MTTQ Việt Nam và các đoàn thể nhân dân trong việc thực
hiện đại đoàn kết toàn dân tộc”. Thực hiện đại đoàn kết toàn dân tộc dựa trên

cơ sở đồng thuận xã hội vừa phù hợp với truyền thống nhân nghĩa, khoan
dung của dân tộc, với tƣ tƣởng nhân ái, bao dung của Hồ Chí Minh, vừa phù
hợp với thực tiễn của đất nƣớc trong giai đoạn hiện nay. Chủ trƣơng xây dựng
sự đồng thuận xã hội thực sự là sự tổng kết kinh nghiệm tập hợp lực lƣợng
dân tộc trong quá khứ và truyền thống đại đoàn kết dân tộc. Trong xã hội Việt
Nam, giữa các nhóm xã hội, các giai cấp, tầng lớp chắc chắn còn tồn tại nhiều
khác biệt, nhƣng đã là ngƣời Việt Nam, ai cũng có mong muốn xây dựng một
nƣớc Việt Nam độc lập, hồ bình, thống nhất, tồn vẹn lãnh thổ, dân giàu,
nƣớc mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Đây là điểm tƣơng đồng
căn bản, là cơ sở cho đồng thuận xã hội ở nƣớc ta. Để đạt đƣợc đồng thuận
xã hội ở mức độ nhất định, vai trò của MTTQ Việt Nam rất quan trọng. Chính
MTTQ Việt Nam với những chức năng của mình, nhƣ bảo vệ quyền và lợi ích
hợp pháp của các thành viên, cầu nối giữa Đảng, Nhà nƣớc và xã hội, cơ sở
chính trị của chính quyền nhân dân. Thơng qua những hoạt động thực hiện
Quy chế dân chủ, Mặt trận góp phần quan trọng để nhân dân đƣợc quyết định
và tham gia bàn bạc những vấn đề liên quan đến quyền lợi của mình.
17


Một số tác phẩm nhƣ: Chiến lược Đại đoàn kết Hồ Chí Minh (Phùng
Hữu Phú, chủ biên, 1995) “Tư tưởng Hồ Chí Minh về Đại đồn kết với vấn đề
phát huy sức mạnh Đại đoàn kết toàn dân tộc trong thời kỳ mới” (Học viện
Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, 2004); “Sức mạnh dân tộc của cách mạng
Việt Nam dưới ánh sáng tư tưởng Hồ Chí Minh” (Lê Mậu Hãn, 2001); Góp
phần nghiên cứu Đại đồn kết dân tộc, (Trần Hậu, 2008),…Đây là các tác
phẩm đi sâu nghiên cứu về Mặt trận Dân tộc Thống nhất Việt Nam một cách
tổng thể, tập trung vào những nội dung căn bản nhất của sự nghiệp Đại đoàn
kết toàn dân tộc (phát huy sức mạnh Đại đoàn kết toàn dân tộc theo tƣ tƣởng
Hồ Chí Minh; Đại đồn kết dân tộc phát huy nội lực nâng cao hiệu quả hợp
tác quốc tế trong tình hình mới…

Các cơng trình trên đã nghiên cứu về tƣ tƣởng đồn kết của Hồ Chí
Minh, xây dựng khối Đại đoàn kết dân tộc theo tƣ tƣởng Hồ Chí Minh qua
các giai đoạn cách mạng. Các tác giả tập trung làm rõ khái niệm “Đại đoàn
kết toàn dân tộc”, “Đại đoàn kết dân tộc”, “Đại đoàn kết toàn dân”, “Đoàn kết
các dân tộc thiểu số”, “Đoàn kết các tơn giáo” theo tƣ tƣởng Hồ Chí Minh.
Vấn đề xây dựng và phát huy sức mạnh khối Đại đoàn kết toàn dân tộc đƣợc
nghiên cứu ở chừng mực nhất định, tiếp cận dƣới góc độ là một trong những
nguyên nhân chủ yếu cho thắng lợi của công cuộc đổi mới. Do chế định bởi
phạm vi và đối tƣợng nghiên cứu, nên vai trị tập hợp khối đại đồn kết tồn
dân của Mặt trận Dân tộc Thống nhất trong thời kỳ đổi mới trong việc tổ
chức, vận động, tập hợp xây dựng nền tảng của của khối Đại đoàn kết toàn
dân tộc vẫn là khoảng trống trong mảng cơng trình này.
1.1.3. Nhóm các cơng trình về tổ chức bộ máy và hoạt động của Mặt
trận Tổ quốc Việt Nam trong sự nghiệp đổi mới

18


Đổi mới tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các
đoàn thể CT-XH ở nước ta hiện nay, của các tác giả: Thang Văn Phúc,
Nguyễn Minh Phƣơng [87] đã hệ thống hóa tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và quan
điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về vị trí, vai trị, chức năng, nhiệm vụ
của MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị xã hội, từ đó phân tích, đánh
giá thực trạng và tổ chức hoạt động cũng nhƣ tính tất yếu khách quan của
việc đổi mới tổ chức và hoạt động của các tổ chức này trong điều kiện hiện
nay. Trong việc luận bàn về vai trò của MTTQ Việt Nam, các nhà khoa học
nhấn mạnh vai trò tham gia xây dựng Đảng: “Mặt trận Tổ quốc có vai trị
quan trọng trong q trình xây dựng và thực hiện đƣờng lối, chủ trƣơng của
Đảng” (tr.62).
Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Mặt trận Tổ quốc Việt

Nam và các đoàn thể nhân dân trong thời kỳ mới, của các tác giả: Đỗ Quang
Tuấn, Nguyễn Văn Hùng, Trần Hậu [99] các tác giả đã nêu lên cơ sở khoa
học, một số vấn đề có tính lý luận của chủ nghĩa Mác-Lê ninh và tƣ tƣởng Hồ
Chí Minh, một số cơng tác chỉ đạo đổi mới phƣơng thức lãnh đạo của Đảng
Cộng sản Việt Nam; đồng thời, cịn trình bày thực trạng đổi mới phƣơng thức
lãnh đạo của Đảng đối với MTTQ Việt Nam và các đoàn thể nhân dân; nêu
lên phƣơng hƣớng, chủ trƣơng và giải pháp nhằm đổi mới phƣơng thức lãnh
đạo của Đảng đối với MTTQ Việt Nam và các đoàn thể nhân dân trong thời
kỳ mới nhằm hƣớng tới xây dựng một nƣớc Việt Nam ấm no, hạnh phúc, văn
minh, giàu đẹp.
Một số vấn đề lý luận và thực tiễn công tác Mặt trận, của Vũ Trọng
Kim chủ biên [53] các tác giả đã làm rõ hơn việc phát huy vai trò của MTTQ
Việt Nam thực hiện nhiệm vụ tập hợp, xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân
tộc trong thời kỳ đổi mới và hội nhập; phát huy vai trò của MTTQ Việt Nam
trong hoạt động giám sát và phản biện xã hội, góp phần xây dựng Đảng và
19


Nhà nƣớc trong sạch, vững mạnh… Các tác giả đã đánh giá: MTTQ Việt
Nam có nhiều hình thức tập hợp, phát huy vai trị của mình trƣớc nhân dân,
trƣớc lịch sử, phát huy thuận lợi, tận dụng thời cơ, nỗ lực phấn đấu và đã góp
phần vào việc củng cố và mở rộng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, tăng cƣờng
sự đồng thuận trong xã hội, tham gia xây dựng Đảng, mở rộng quan hệ đoàn
kết hữu nghị, hợp tác quốc tế, thắt chặt mối quan hệ giữa nhân dân với Đảng
và Nhà nƣớc, góp phần quan trọng vào thành tựu chung của đất nƣớc hơn 20
năm đổi mới.
Mô hình đổi mới, hồn thiện tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ
quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội trong hệ thống chính trị giai
đoạn hiện nay, đề tài khoa học KX.10.03 do tác giả Thang Văn Phúc làm chủ
nhiệm [86]. Đây là công trình nghiên cứu khá cơng phu về tổ chức bộ máy và

hoạt động của MTTQ Việt Nam. Các nhà khoa học đã làm rõ ƣu điểm, hạn
chế, khuyết điểm về tổ chức bộ máy và hoạt động của MTTQ Việt Nam trong
cơng cuộc đổi mới. Cơng trình này cung cấp những tƣ liệu lịch sử đáng tham
khảo để đánh giá vai trò của MTTQ Việt Nam trong xây dựng khối đại đoàn
kết dân tộc, tổ chức thực hiện các phong trào, các cuộc vận động, tham gia
xây dựng Đảng, xây dựng Nhà nƣớc.
Bài “Nâng cao vai trò và hiệu quả hoạt động của Mặt trận Tổ quốc
Việt Nam, phát huy sức mạng đại đoàn kết toàn dân tộc đẩy mạnh tồn diện
cơng cuộc đổi mới” của Huỳnh Đảm [29]. Tác giả khẳng định: Tình hình thế
giới và khu vực thay đổi nhanh chóng, diễn biến phức tạp. Ở trong nƣớc, bên
cạnh những thuận lợi cơ bản, cũng có khơng ít khó khăn thách thức, nhất là
do tác động tiêu cực của sự khủng hoảng tài chính và suy thối kinh tế thế
giới từ cuối năm 2007. Trong bối cảnh đó, quán triệt các Nghị quyết Đại hội
IX và Đại hội X của Đảng, MTTQ Việt Nam (bao gồm Uỷ ban MTTQ và các
tổ chức thành viên) đã tổ chức thực hiện Chƣơng trình hành động do Đại hội
20


đại biểu toàn quốc MTTQ Việt Nam lần thứ VI (tháng 9-2004) đề ra, đạt đƣợc
những kết quả khá toàn diện, MTTQ Việt Nam thƣờng xuyên quan tâm thực
hiện nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu là xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc.
Phong trào thi đua trong hệ thống Mặt trận có nhiều chuyển biến, ngày càng
mở rộng, hiệu quả thiết thực. Phát huy vai trò là cơ sở chính trị của chính
quyền nhân dân, MTTQ Việt Nam tăng cƣờng vận động các tầng lớp nhân
dân phát huy quyền làm chủ, tham gia xây dựng Đảng, xây dựng Nhà nƣớc
pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong sạch vững mạnh, góp phần xây dựng mối
liên hệ gần gũi giữa nhân dân với Đảng và Nhà nƣớc. Bên cạnh những thời cơ
thuận lợi cơ bản, đất nƣớc ta còn phải đối mặt với khơng ít khó khăn thách
thức trong q trình hội nhập kinh tế thế giới, tăng cƣờng hợp tác quốc tế.
MTTQ các cấp cần tiếp tục góp phần vào việc tăng cƣờng sức mạnh khối đại

đoàn kết toàn dân tộc, cùng Đảng và Nhà nƣớc tranh thủ thời cơ thuận lợi,
vƣợt qua khó khăn thách thức, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
1.2. Kết quả nghiên cứu của các cơng trình đã cơng bố và những
vấn đề luận án tập trung giải quyết
1.2.1. Khái quát kết quả nghiên cứu của các cơng trình khoa học có
liên quan
Nhƣ phần Tổng quan đã trình bày, đến nay đã có khá nhiều cơng trình
nghiên cứu trong nƣớc liên quan đến vai trị của MTTQ Việt Nam, mỗi một
cơng trình luận bàn đến các mặt, các chiều cạnh khác nhau về MTTQ Việt Nam.
Tổng qt lại, khi khảo cứu các cơng trình nêu trên, có thể rút ra một số
kết luận sau:
Thứ nhất, các cơng trình đã nghiên cứu và trình bày đƣợc về tổ chức,
hoạt động và vai trò của MTTQVN từ khi thành lập cho tới ngày nay, nhất là
vai trò của MTTQVN trong thời kỳ đấu tranh giành độc lập và giải phóng dân
21