Chuẩn đoán nhanh và trị bệnh do ký sinh trùng ở động vật thủy sinh nuôi nước lợ mặn - Phần 1

BӜ NÔNG NGHIӊP VÀ PHÁT TRIӆN NÔNG THÔN




GIÁO TRÌNH MÔ ĈUN


CHҬN ĈOÁN NHANH VÀ TRӎ
BӊNH DO KÝ SINH TRÙNG Ӣ
ĈVTS NUÔI NѬӞC LӦ MҺN

MÃ SӔ: MĈ08

NGHӄ: CHҬN ĈOÁN NHANH BӊNH
ĈӜNG VҰT THӪY SҦN


Trình ÿӝ: Sѫ cҩp nghӅ





1
TUYÊN BӔ BҦN QUYӄN:
Tài liӋu này thuӝc loҥi sách giáo trình nên các nguӗn thông tin có thӇ
ÿѭӧc phép dùng nguyên bҧn hoһc trích dùng cho các mөc ÿích vӅ ÿào tҥo và
tham khҧo.
Mӑi mөc ÿích khác mang tính lӋch lҥc hoһc sӱ dөng vӟi mөc ÿích kinh
doanh thiӃu lành mҥnh sӁ bӏ nghiêm cҩm.

MÃ TÀI LIӊU:……….


















2
LӠI GIӞI THIӊU
ĈӇ phөc vө chѭѫng trình dҥy nghӅ cho nông dân. Nhҵm ÿҥt ÿѭӧc mөc
tiêu ÿҧm bҧo chҩt lѭӧng trong dҥy nghӅ, viӋc phát triӇn giáo trình phөc vө cho
ÿào tҥo nghӅ là rҩt quan trӑng. Giáo trình Chҭn ÿoán nhanh bӋnh dӝng vұt thӫy
sҧn ÿѭӧc tә chӭc biên soҥn, chӍnh sӱa tӯ giáo trình Chҭn ÿoán nhanh bӋnh
ÿӝng vұt thӫy sҧn năm 2009 cӫa Bӝ Nông nghiӋp và Phát triӇn nông thôn nhҵm
góp phҫn ÿҥt ÿѭӧc mөc tiêu ÿào tҥo nghӅ ÿã ÿһt ra.
Mô ÿun 08: Cẖn ÿoán nhanh và tr͓ b͏nh do ký sinh trùng ͧ ÿ͡ng v̵t
thͯy s̫n nuôi n˱ͣc lͫ m̿n
là mӝt mô ÿun chuyên môn nghӅ, có thӇ dùng ÿӇ

dҥy ÿӝc lұp, sau khi hӑc mô ÿun này hӑc viên có thӇ hành nghӅ Chҭn ÿoán
nhanh bӋnh ÿӝng vұt thӫy sҧn. Mô ÿun này ÿѭӧc giҧng dҥy sau mô ÿun chҭn
ÿoán nhanh và trӏ bӋnh do vi khuҭn, nҩm ӣ ĈVTS nuôi nѭӟc lӧ mһn. Giáo trình
ÿѭӧc biên soҥn theo Thông tѭ sӕ 31/2010/TT-BLĈTBXH ngày 08/10/2010 cӫa
Bӝ trѭӣng Bӝ Lao ÿӝng- Thѭѫng binh và Xã hӝi.
- Giáo trình MĈ08 là tài liӋu hѭӟng dүn giáo viên tә chӭc viӋc dҥy hӑc
tӯng bài trong chѭѫng trình dҥy nghӅ Chҭn ÿoán nhanh bӋnh ÿӝng vұt thӫy sҧn
trình ÿӝ sѫ cҩp. Các thông tin trong giáo trình có giá trӏ hѭӟng dүn giáo viên
thiӃt kӃ và tә chӭc các bài dҥy mӝt cách hӧp lý. Giáo viên vүn có thӇ thay ÿәi
hoһc ÿiӅu chӍnh cho phù hӧp vӟi ÿiӅu kiӋn và bӕi cҧnh thӵc tӃ khi tiӃn hành
thӵc hiӋn các bài dҥy. Nӝi dung ÿѭӧc phân bә giҧng dҥy trong thӡi gian 112
giӡ và bao gӗm 7 bài:
Nӝi dung cӫa giáo trình bao gӗm:
Bài mӣ ÿҫu
Bài 1: Chҭn ÿoán nhanh và trӏ bӋnh sinh vұt bám ӣ tôm, cua nuôi nѭӟc
mһn
Bài 2: Chҭn ÿoán nhanh và trӏ bӋnh sán lá ÿѫn chӫ ӣ cá nuôi nѭӟc mһn
Bài 3: Chҭn ÿoán và trӏ bӋnh trùng mӓ neo ӣ cá nuôi nѭӟc mһn
Bài 4: Chҭn ÿoán và trӏ bӋnh rұn cá ӣ cá nuôi nѭӟc mһn
Bài 5: Chҭn ÿoán nhanh và trӏ bӋnh trùng quҧ dѭa ӣ cá nuôi nѭӟc mһn
Bài 6: Chҭn ÿoán nhanh và trӏ bӋnh trùng bánh xe ӣ cá nuôi nѭӟc mһn
Mһc dҫu có rҩt nhiӅu cӕ gҳng, nhѭng không tránh khӓi nhӳng khiӃm khuyӃt,
rҩt mong nhұn ÿѭӧc sӵ ÿóng góp ý kiӃn cӫa ÿӝc giҧ ÿӇ giáo trình ÿѭӧc hoàn thiӋn
hѫn.
Xin chân thành c̫m ˯n!
Hà Nӝi, ngày tháng năm
Tham gia biên soҥn
1. Chӫ biên : TS. Thái Thanh Bình

3

2. ThS. NguyӉn Thӏ QuǤnh
3. CN. Ĉӛ Trung Kiên
4. TS. Bùi Quang TӅ
5. ThS. Trѭѫng Văn Thѭӧng

4
MӨC LӨC
Ĉӄ MӨC TRA
NG
LӠI GIӞI THIӊU 2

MӨC LӨC 4
CÁC THUҰT NGӲ CHUYÊN MÔN, CHӲ VIӂT TҲT 6
MÔ ĈUN CHҬN ĈOÁN NHANH VÀ TRӎ BӊNH DO KÝ SINH TRÙNG Ӣ
ĈVTS NUÔI NѬӞC LӦ MҺN 7

Bài mӣ ÿҫu 7
Bài 1: Chҭn ÿoán nhanh và trӏ bӋnh sinh vұt bám ӣ tôm, cua nuôi nѭӟc lӧ mһn 9
1. Tác nhân gây bӋnh: 9
2. Dҩu hiӋu bӋnh lý: 14
3. Phân bӕ và lan truyӅn bӋnh: 15
4. Chҭn ÿoán bӋnh: 15
5. Phòng và trӏ bӋnh: 16
Bài 2: Chҭn ÿoán nhanh và trӏ bӋnh sán lá ÿѫn chӫ ӣ cá nuôi nѭӟc lӧ mһn 18
1. Tác nhân gây bӋnh: 18
2. Dҩu hiӋu bӋnh lý: 22
3. Phân bӕ và lan truyӅn bӋnh: 22
4. Chҭn ÿoán bӋnh 22

5. Phòng và trӏ bӋnh: 23
5.1. Phòng bӋnh 23
5.1.1. Cҧi tҥo ao 23
Bài 3: Chҭn ÿoán nhanh và trӏ bӋnh trùng mӓ neo ӣ cá nuôi nѭӟc lӧ mһn 25
1. Tác nhân gây bӋnh: 25
2. Dҩu hiӋu bӋnh lý: 25
3. Phân bӕ và lan truyӅn bӋnh: 27
4. Chҭn doán bӋnh: 27
5. Phòng và trӏ bӋnh: 27
Bài 4: Chҭn ÿoán và trӏ bӋnh rұn cá ӣ cá nuôi nѭӟc lӧ mһn 29
1. Tác nhân gây bӋnh: 29
2. Dҩu hiӋu bӋnh lý: 31
3. Phân bӕ và lan truyӅn bӋnh: 31
4. Chҭn doán bӋnh: 31
5. Phòng và trӏ bӋnh: 31
Bài 5: Chҭn ÿoán nhanh và trӏ bӋnh trùng quҧ dѭa ӣ cá nuôi nѭӟc lӧ mһn 34
1. Tác nhân gây bӋnh: 34
2. Dҩu hiӋu bӋnh lý: 35
3. Phân bӕ và lan truyӅn bӋnh: 36
4. Chҭn doán bӋnh: 36
5. Phòng và trӏ bӋnh: 36
Bài 6: Chҭn ÿoán nhanh và trӏ bӋnh trùng bánh xe ӣ cá nuôi nѭӟc lӧ mһn 38
1. Tác nhân gây bӋnh: 38
2. Dҩu hiӋu bӋnh lý: 40

5
3. Phân bӕ và lan truyӅn bӋnh: 40

4. Chҭn doán bӋnh: 40
5. Phòng và xӱ lý bӋnh: 40

HѬӞNG DҮN GIҦNG DҤY MÔ ĈUN 42
I. Vӏ trí, tính chҩt cӫa mô ÿun: 42
II. Mөc tiêu: 42
III. Nӝi dung chính cӫa mô ÿun: 42
IV. Hѭӟng dүn thӵc hiӋn bài tұp, bài thӵc hành 43
V. Yêu cҫu vӅ ÿánh giá kӃt quҧ hӑc tұp 49
VI. Tài liӋu tham khҧo 50

6
CÁC THUҰT NGӲ CHUYÊN MÔN, CHӲ VIӂT TҲT
Chҭn ÿoán: xác ÿӏnh bҧn chҩt cӫa mӝt bӋnh.
Ĉӝng vұt thӫy sҧn (ĈVTS): Cá, nhuyӉn thӇ, giáp xác sӕng, bao gӗm các
sҧn phҭm sinh sҧn cӫa chúng, trӭng ÿã thө tinh, phôi và các giai ÿoҥn ҩu niên,
ӣ các khu vӵc nuôi trӗng thӫy sҧn hoһc ӣ tӵ nhiên.
Sӵ ký sinh: mӝt sinh vұt trong tӯng giai ÿoҥn hay cҧ quá trình sӕng nhҩt
thiӃt phҧi sӕng ӣ bên trong hay bên ngoài cѫ thӇ mӝt sinh vұt khác ÿӇ lҩy chҩt
dinh dѭӥng mà sӕng và phát sinh tác hҥi cho sinh vұt kia.
Ký sinh trùng: Ĉӝng vұt sӕng ký sinh
Vұt chӫ (hay ký chӫ): Sinh vұt bӏ sinh vұt khác ký sinh gây tác hҥi
Mô hӑc: Nghiên cӭu cҩu trúc rҩt nhӓ, thành phҫn và chӭc năng cӫa các
mô
Mô bӋnh hӑc: Nhӳng thay ÿәi vӅ cҩu trúc và chӭc năng trong mô và các
cѫ quan cӫa cѫ thӇ mà chúng gây ra hoһc do mӝt bӋnh gây ra có trong các mүu
ÿã chuҭn bӏ cho mô hӑc.
ppm (parts per million): Ĉây là ÿѫn vӏ ÿo mұt ÿӝ thѭӡng dành cho các mұt
ÿӝ tѭѫng ÿӕi thҩp, nghƭa là 1 phҫn triӋu. 1ppm = 1g/m
3

7
MÔ ĈUN CHҬN ĈOÁN NHANH VÀ TRӎ BӊNH DO KÝ SINH TRÙNG
Ӣ ĈVTS NUÔI NѬӞC LӦ MҺN
Mã mô ÿun: MĈ08

Giӟi thiӋu mô ÿun:
Ký sinh trùng là tác nhân gây bӋnh phә biӃn ӣ ĈVTS. BӋnh ký sinh trùng
làm tәn thѭѫng cѫ thӇ tôm, cá; khҧ năng hoҥt ÿӝng cӫa các ÿӕi tѭӧng này bӏ
giҧm, sӵ sinh trѭӣng và phát triӇn kém ÿi. Muӕn phòng bӋnh do ký sinh trùng
tӕt ÿòi hӓi ngѭӡi nuôi phҧi hiӇu ÿѭӧc ÿһc tính sinh hӑc cӫa ký sinh trùng gây
bӋnh thì mӟi phòng tránh và hҥn chӃ ÿѭӧc dӏch bӋnh xҧy ra.
Mô ÿun 08: Cẖn ÿoán nhanh và tr͓ b͏nh do ký sinh trùng ͧ ĈVTS nuôi
n˱ͣc lͫ m̿n cung cҩp cho hӑc viên kiӃn thӭc vӅ nhұn biӃt ký sinh trùng gây
bӋnh và thao tác phòng trӏ bӋnh do ký sinh trùng gây ra.
Nӝi dung cӫa mô ÿun ÿѭӧc tích hӧp giӳa dҥy lý thuyӃt và thӵc hành nhҵm
trang bӏ cho hӑc viên kiӃn thӭc kӻ năng trong chҭn ÿoán nhanh bӋnh do ký sinh
trùng gây ra ӣ ÿӝng vұt thӫy sҧn. Sau khi hӑc xong hӑc viên phҧi nҳm ÿѭӧc các
bѭӟc thu mүu, nhұn biӃt và chҭn ÿoán ÿѭӧc dҩu hiӋu bӋnh lý và thӵc hiӋn ÿѭӧc
các biӋn pháp xӱ lý các bӋnh do ký sinh trùng theo quy trình kӻ thuұt phù hӧp.
Mô ÿun Cẖn ÿoán nhanh và tr͓ b͏nh do ký sinh trùng ͧ ĈVTS nuôi n˱ͣc
lͫ m̿n ÿѭӧc hӑc sau mô ÿun chҭn ÿoán nhanh và trӏ bӋnh do vi khuҭn, nҩm ӣ

ĈVTS nuôi nѭӟc lӧ mһn.

Bài mӣ ÿҫu
Mөc tiêu cӫa mô ÿun:
Sau khi h͕c xong mô ÿun này, h͕c viên:
- HiӇu ÿѭӧc dҩu hiӋu bӋnh lý, phѭѫng pháp chҭn ÿoán, phòng và xӱ lý
bӋnh sinh vұt bám ӣ tôm, cua nuôi nѭӟc lӧ mһn; bӋnh sán lá ÿѫn chӫ; bӋnh
trùng mӓ neo; bӋnh rұn cá; bӋnh trùng quҧ dѭa; bӋnh trùng bánh xe ӣ cá nuôi
nѭӟc lӧ mһn do ký sinh trùng gây ra;
- Nhұn biӃt và chҭn ÿoán ÿѭӧc dҩu hiӋu bӋnh lý cӫa sáu loҥi bӋnh trên;
- Thӵc hiӋn ÿѭӧc biӋn pháp xӱ lý bӋnh sinh vұt bám ӣ tôm, cua; bӋnh sán
lá ÿѫn chӫ ӣ cá; bӋnh trùng mӓ neo; bӋnh rұn cá; bӋnh trùng quҧ dѭa ӣ cá;
bӋnh trùng bánh xe ӣ cá nuôi nѭӟc lӧ mһn do ký sinh trùng gây ra;
- Tuân thӫ các nguyên tҳc chҭn ÿoán, các bѭӟc kӻ thuұt.
Nӝi dung chính cӫa mô ÿun:
Bài mӣ ÿҫu

8
Bài 1: Chҭn ÿoán nhanh và trӏ bӋnh sinh vұt bám ӣ tôm, cua nuôi nѭӟc lӧ
mһn
Bài 2: Chҭn ÿoán nhanh và trӏ bӋnh sán lá ÿѫn chӫ ӣ cá nuôi nѭӟc lӧ
mһn
Bài 3: Chҭn ÿoán và trӏ bӋnh trùng mӓ neo ӣ cá nuôi nѭӟc lӧ mһn
Bài 4: Chҭn ÿoán và trӏ bӋnh rұn cá
ӣ cá nuôi nѭӟc lӧ mһn
Bài 5: Chҭn ÿoán nhanh và trӏ bӋnh trùng quҧ dѭa ӣ cá nuôi nѭӟc lӧ mһn
Bài 6: Chҭn ÿoán nhanh và trӏ bӋnh trùng bánh xe ӣ cá nuôi nѭӟc lӧ mһn

Mӕi quan hӋ vӟi các mô ÿun khác:
Mô ÿun 08: Cẖn ÿoán nhanh và tr͓ b͏nh do ký sinh trùng ͧ ĈVTS nuôi

n˱ͣc lͫ m̿n có liên quan chһt chӁ vӟi các mô ÿun khác:
- Mô ÿun 01 Phòng bӋnh tәng hӧp là mô ÿun trình bày ÿѭӧc khái niӋm cѫ
bҧn, hiӇu ÿѭӧc cѫ sӣ khoa hӑc và mӕi quan hӋ cӫa các yӃu tӕ gây bӋnh; trình
bày ÿѭӧc các dҩu hiӋu ÿһc trѭng cӫa mӝt sӕ bӋnh thѭӡng gһp gây nguy hiӇm
cho ĈVTS, tӯ ÿó là cѫ sӣ cho nghiên cӭu chҭn ÿoán nhanh bӋnh ký sinh trùng.
- Mô ÿun 02 Chҭn ÿoán nhanh và xӱ lý bӋnh do môi trѭӡng có mӕi quan
hӋ chһt chӁ tӟi công tác quҧn lý môi trѭӡng ao nuôi ÿӝng vұt thӫy sҧn. YӃu tӕ
môi trѭӡng liên quan chһt chӁ tӟi viӋc phát sinh và phát triӇn cӫa ký sinh trùng.

Nhӳng yêu cҫu ÿӕi vӟi hӑc viên:
- Hӑc viên phҧi ÿѭӧc trang bӏ nhӳng kiӃn thӭc vӅ bӋnh ÿӝng vұt thӫy sҧn.
- Hӑc viên cҫn phҧi hiӇu ÿѭӧc mӝt sӕ kiӃn thӭc cѫ bҧn vӅ mӕi liên hӋ
giӳa các yӃu tӕ môi trѭӡng và ÿӡi sӕng cӫa ÿӝng vұt thӫy sҧn và ký sinh trùng
gây bӋnh.
- Sau khi hӑc xong hӑc viên phҧi nҳm ÿѭӧc các bѭӟc xác ÿӏnh ký sinh
trùng gây bӋnh và thao tác ÿѭӧc các biӋn pháp phòng trӏ bӋnh ký sinh trùng
thѭӡng gһp.







9
Bài 1: Chҭn ÿoán nhanh và trӏ bӋnh sinh vұt bám ӣ tôm, cua nuôi
nѭӟc lӧ mһn
Mөc tiêu:
- Trình bày ÿѭӧc các bѭӟc chҭn ÿoán nhanh bӋnh sinh vұt bám ӣ tôm, cua
nuôi nѭӟc lӧ mһn;

- Thu ÿѭӧc mүu; quan sát ÿánh giá ÿѭӧc trҥng thái cѫ thӇ cӫa tôm, cua;
xác ÿӏnh ÿѭӧc bӋnh sinh vұt bám ӣ tôm, cua nuôi nѭӟc lӧ mһn.
A. Nӝi dung:
1. Tác nhân gây bӋnh:
1.1. Giӟi thiӋu:
Giáp xác chân tѫ ký sinh trong mang và bӅ mһt cѫ thӇ tôm, cua gây cҧn trӣ
hô hҩp, làm cua khó vұn ÿӝng, khó lӝt xác, gây ҧnh hѭӣng ÿӃn năng suҩt và sҧn
lѭӧng nuôi.
Tác nhân gây bӋnh gӗm các giӕng giáp xác chân tѫ ký sinh: Sacculina,
Heterosaccus, Loxothylacus, Briarosaccus, Lernaeodiscus và Thompsonia
thѭӡng ký sinh ӣ cua biӇn; Sylon sp ký sinh ӣ tôm.
1.2. Quan sát nhұn dҥng:

Hình 8-1: Giáp xác chân tѫ Sacculina sp ký sinh ӣ cua Hҧi Phòng (2003)







Hình 8-2: 1- Mһt bөng cӫa cua- Rhithropanopeus harrisii có túi ngoài lӟn
cӫa giáp xac chân tѫ- Loxothylacus panopaei (t) ÿѭӧc gҳn vӟi bӅ mһt cӫa
bөng cua; 2- Ba tôm (Spirontocaris holmesi) nhiӉm giáp xác chân tѫ (Sylon sp)
túi ngoài gҳn vӟi mһt bөng.
1
2

10

Hình 8-3: Giáp xác chân tѫ Sacculina sp (A- trӭng và ҩu trùng cypris;
B- ҩu trùng cypris) (mүu thu ӣ Nghƭa Hѭng, Nam Ĉӏnh, 2004)


A
B

11

Hình 8-4: Cua ÿen mang và nhiӉm giáp xác chân tѫ- Sacculina sp (Î)
phát triӇn ÿҫy xoang ÿҫu ngӵc (mүu thu ӣ Nghƭa Hѭng, Nam Ĉӏnh, 2004)


Hình 8-5: Ghҽ ba chҩm nhiӉm giáp xác chân tѫ (Sacculina sp), túi trӭng
phát triӇn ÿҫy xoang bөng (mүu thu ӣ Hҧi Hұu, Nam Ĉӏnh, 2005)

Ò

12

Hình 8-6: Octolasmis sp- sen biӇn ký sinh trên mang cua ӣ Nghƭa Hѭng


Hình 8-7: Giáp xác chân tѫ (Octolasmis cor sen biӇn) nhiӉm ӣ cua Nghƭa
Hѭng (A- sen biӇn bám trên mang cua; B- phҫn ÿҫu cӫa sen biӇn)
B
A
Ç
gê

Ç
man
g
B

13

Hình 8-8: sun (Chelonobia sp) và sun (Balanus sp) bám trên vӓ ghҽ





Hình 8-9: sun bám trên vӓ cua

14


Hình 8-10: Sun bám trên vӓ ghҽ
2. Dҩu hiӋu bӋnh lý:
2.1. Dҩu hiӋu bên ngoài:
2.1.1. Hoҥt ÿӝng cӫa tôm bӋnh
- Tôm yӃu, hoҥt ÿӝng khó khăn, bҳt mӗi giҧm.
2.1.2. Hoҥt ÿӝng cӫa cua bӋnh
- Cua yӃu, di chuyӇn chұm, bҳt mӗi giҧm, khó lӝt xác.
2.1.3. Dҩu hiӋu bӋnh ӣ vӓ, phҫn phө cӫa tôm, cua
- Trên vӓ, phҫn phө, mang tôm; trên phҫn phө, mһt bөng cӫa cua sinh vұt
bám ÿҫy.
- Sinh vұt bám làm cҧn trӣ sӵ hoҥt ÿӝng và làm mҩt chӭc năng hô hҩp cӫa
tôm, ÿһc biӋt gây tác hҥi lӟn ӣ ҩu trùng tôm và tôm nhiӉm bӋnh vi rút.

15
- Sinh vұt bám ÿôi khi làm mҩt khҧ năng sinh sҧn cӫa vұt chӫ, làm thay
ÿәi nӝi tiӃt, ҧnh hѭӣng ÿӃn lӝt vӓ, hoҥt ÿӝng và sinh trѭӣng chұm (còi cӑc).
2.2. Dҩu hiӋu bên trong:
- Sinh vұt bám làm thay ÿәi nӝi tiӃt, ҧnh hѭӣng tӟi khҧ năng sinh sҧn, lӝt
xác cӫa cua, tôm.
3. Phân bӕ và lan truyӅn bӋnh:
Giáp xác chân tѫ sӕng ӣ biӇn. Chúng sӕng ký sinh trên các loài cua ghҽ,
phân bӕ rӝng khҳp các ÿҥi dѭѫng. BiӇn ViӋt nam rҩt phong phú giáp xác chân
tѫ nhҩt là ven bӡ, vùng triӅu, cӱa sông. ĈiӅu tra trong các ao nuôi cua bӏ bӋnh
tӹ lӋ nhiӉm 47,5% (Nam Ĉӏnh), 53,33% (Hҧi Phòng) giáp xác chân tѫ
Sacculina sp ký sinh trong xoang ÿҫu ngӵc cua ghҽ và làm chúng gҫy yӃu, hoҥt
ÿӝng chұp chҥp có khi gây chӃt rҧi rác trong các ao nuôi (Bùi Quang TӅ, 2004-
2005)
Sen biӇn Octolasmis spp. ký sinh ӣ nhiӅu loҥi cua sӕng ӣ biӇn Trung
Quӕc, ViӋt Nam chѭa ÿiӅu tra nhiӅu, nhѭng sѫ bӝ kiӇm tra cua biӇn nuôi ӣ
Nghƭa Hѭng tӹ lӋ nhiӉm tӯ 30-60%, cѭӡng ÿӝ nhiӉm tӯ 1 ÿӃn hàng trăm sen
biӇn trên mӝt cá thӇ cua (theo Bùi Quang TӅ và CTV, 2005).
Sun Balanus sp; Chelonobia sp bám nhiӅu trên vӓ cua ghҽ sӕng ӣ biӇn
Trung Quӕc, ViӋt Nam chѭa ÿiӅu tra nhiӅu, nhѭng ÿiӅu tra cua ghҽ ӣ Nghƭa
Hѭng, Hҧi Hұu, Nam Ĉӏnh tӹ lӋ nhiӉm tӯ 10-60%, cѭӡng ÿӝ nhiӉm tӯ 1 ÿӃn
hàng trăm sen biӇn trên mӝt cá thӇ cua ghҽ (theo Bùi Quang TӅ, 2005).
4. Chҭn ÿoán bӋnh:
4.1. Thu mүu tôm, cua bӏ bӋnh:
4.1.1. Chuҭn bӏ dөng cө
- Chài, lѭӟi, vӧt, túi nilon
- Sә ghi chép
- Tài liӋu tham khҧo
- Bӝ giҧi phүu

4.1.2. Quan sát trҥng thái tôm bӏ bӋnh trong ao
- BiӇu hiӋn hoҥt ÿӝng bҩt thѭӡng cӫa ҩu trùng.
- BiӇu hiӋn sinh vұt bám trên vӓ, thân, phҫn phө tôm.
4.1.3. Quan sát trҥng thái cua bӏ bӋnh trong ao
- BiӇu hiӋn hoҥt ÿӝng bҩt thѭӡng cӫa ҩu trùng.
- BiӇu hiӋn sinh vұt bám trên phҫn phө, bөng, mai cua.
4.1.4. Thu mүu tôm, cua bӋnh
- Thu mүu tôm, cua nghi bӏ bӋnh

16
4.2. Quan sát cѫ thӇ tôm:
4.2.1. Quan sát vӓ, phҫn phө cӫa tôm
- Tôm yӃu, hoҥt ÿӝng khó khăn.
- Trên vӓ, phҫn phө, mang sinh vұt bám ÿҫy.
- Sinh vұt bám làm cҧn trӣ sӵ hoҥt ÿӝng và làm mҩt chӭc năng hô hҩp cӫa
tôm, ÿһc biӋt gây tác hҥi lӟn ӣ ҩu trùng tôm và tôm nhiӉm bӋnh vi rút.
4.2.2. Giҧi phүu và quan sát bên trong cѫ thӇ tôm
- Dӵa vào dҩu hiӋu bӋnh lý và kiӇm tra dѭӟi kính lúp hoһc kính hiӇn vi.
4.2. Quan sát cѫ thӇ cua
4.2.1. Quan sát vӓ, phҫn phө cӫa cua
- BiӇu hiӋn sinh vұt bám trên vӓ, thân, mang, phҫn phө cua.
4.2.2. Giҧi phүu và quan sát bên trong cѫ thӇ cua
- Dӵa vào dҩu hiӋu bӋnh lý và kiӇm tra dѭӟi kính lúp hoһc kính hiӇn vi.
5. Phòng và trӏ bӋnh:
5.1. Phòng bӋnh:
5.1.1. Cҧi tҥo ao
- Lӑc kӻ và khӱ trùng nguӗn nѭӟc.
- Khӱ trùng ÿáy ao: 10 - 15kg/100m
2
; khӱ trùng nѭӟc 1,5 – 2 kg/100m

3

(mӝt tháng khӱ trùng 2 - 4 lҫn) và treo túi vôi: 2 – 4 kg/10m
3
.
5.1.2. Khӱ trùng cá trѭӟc khi thҧ
- Trѭӟc khi thҧ cá nên sát trùng cá bҵng dung dӏch nѭӟc ngӑt trong 10-15
phút nhҵm hҥn chӃ ký sinh trùng bên ngoài cá.
5.1.3. Quҧn lý môi trѭӡng nuôi
- Thѭӡng xuyên theo dõi môi trѭӡng nuôi, cho ăn theo "4 ÿӏnh: Ĉӏnh thӡi
gian, ÿӏnh ÿӏa ÿiӇm, ÿӏnh chҩt và ÿӏnh lѭӧng".
5.2. Trӏ bӋnh:
5.2.1. Thay nѭӟc
- NӃu có ÿiӅu kiӋn nên thay toàn bӝ nѭӟc trong ao ÿӗng thӡi khӱ trùng
nѭӟc thay.
5.2.2. Tҳm tôm, cua trong dung dӏch fomalin
- Dùng Formalin 100-200 ppm tҳm cho tôm trong 30 phút. NӃu dùng nӗng
ÿӝ thҩp hѫn cҫn kéo dài thӡi gian.

5.2.3. Tҳm tôm, cua trong nѭӟc oxy già (H
2
O
2
)
- Tҳm bҵng nѭӟc ôxy già (H
2
O
2
) ӣ nӗng ÿӝ 100-150ppm trong 15-30 phút.

B. Câu hӓi và bài tұp thӵc hành:

17
- Câu hӓi:
+ Anh chӏ mô tҧ hình dҥng cӫa ký sinh trùng và dҩu hiӋu bӋnh lý bӋnh
sinh vұt bám ӣ tôm, cua nuôi nѭӟc lӧ mһn?
+ Anh chӏ hãy kӇ tên các loҥi thuӕc, hóa chҩt và biӋn pháp phòng, xӱ lý
bӋnh sinh vұt bám ӣ tôm, cua nuôi nѭӟc lӧ mһn?
- Bài tұp thӵc hành:
+ Bài tұp 1: Hãy tiӃn hành thu và phân tích bӋnh sinh vұt bám ӣ tôm, cua
nuôi nѭӟc lӧ mһn ӣ mӝt ao nuôi cө thӇ tҥi ÿӏa phѭѫng.
+ Bài tұp 2: Thӵc hiӋn các biӋn pháp phòng và trӏ sinh vұt bám ӣ tôm, cua
nuôi nѭӟc lӧ mһn.
C. Ghi nhӟ:
- Tác nhân gây bӋnh gӗm các giӕng giáp xác chân tѫ ký sinh: Sacculina,
Heterosaccus, Loxothylacus, Briarosaccus, Lernaeodiscus và Thompsonia
thѭӡng ký sinh ӣ cua biӇn; Sylon sp ký sinh ӣ tôm.
- Trùng bám ÿҫy trên thân, mang, phҫn phө làm tôm, cua yӃu, hoҥt ÿӝng
khó khăn, bҳt mӗi giҧm, ҧnh hѭӣng ÿӃn nӝi tiӃt, sinh sҧn, lӝt xác.
- ĈӇ phòng trӏ bӋnh: cҫn lӑc kӻ và khӱ trùng nguӗn nѭӟc, ÿӏnh kǤ bón vôi,
tҳm hoһc phun mӝt sӕ hoá chҩt nhѭ Formalin, nѭӟc oxy già (H
2
O
2
) vào bӇ, ao
ѭѫng theo ÿúng tiêu chuҭn kӻ thuұt.

18
Bài 2: Chҭn ÿoán nhanh và trӏ bӋnh sán lá ÿѫn chӫ ӣ cá nuôi nѭӟc lӧ mһn
Mөc tiêu:
- Trình bày ÿѭӧc các bѭӟc chҭn ÿoán nhanh bӋnh sán lá ÿѫn chӫ ӣ cá nuôi
nѭӟc lӧ mһn;
- Thu ÿѭӧc mүu; quan sát ÿánh giá ÿѭӧc trҥng thái cѫ thӇ cӫa cá; xác ÿӏnh
ÿѭӧc bӋnh sán lá ÿѫn chӫ ӣ cá nuôi nѭӟc lӧ mһn.
A. Nӝi dung:
1. Tác nhân gây bӋnh:
1.1. Giӟi thiӋu:
- BӋnh sán lá ÿѫn chӫ ӣ cá là mӝt bӋnh ký sinh trùng phә biӃn, gây ҧnh
hѭӣng nghiêm trӑng ÿӃn nghӅ nuôi nӃu không phát hiӋn sӟm và không biӃt
cách phòng trӏ bӋnh.
- Sán lá ÿѫn chӫ ký sinh ӣ da, mang, hút máu cá làm cá gҫy yӃu, tҥo ÿiӅu
kiӋn cho tác nhân nguy hiӇm xâm nhұp vào bên trong cѫ thӇ.
- Trùng gây bӋnh bao gӗm các giӕng:
Bӝ Dactylogyridea

Giӕng Ancyrocephalus
Giӕng
Pseudorhabdosynochus
Giӕng Haliotrema
Bӝ Monopisthocotylidea
Giӕng Benedenia
Giӕng Neobenedenia
Giӕng Sessilorbis
Giӕng Sprostoniella
Giӕng Megalocotyle
Bӝ Mazocraeidea
Giӕng Osphyobothris
Giӕng Intracotyle
Giӕng Monaxine
Giӕng Lethrinaxine
Giӕng Incisaxine
Giӕng Pseudaxinoides
Giӕng Tonkinaxine
Giӕng Lutianicola
Giӕng Gotocotyla
Giӕng Pricea
Giӕng Dawesia






19
1.2. Quan sát nhұn dҥng:

Hình 8-11: Mӝt sӕ sán lá ÿѫn chӫ ӣ cá biӇn: 1- Sessilorbis limopharynx;
2- Tonkinaxine homocerca; 3- Benedenia hoshinia; 4- Neobenedenia girellae;
5- Megalocotyle lutiani; 6- Sprostoniella multitestis; 7- Dawesia incisa.
1
23 4
5
6
7

20

Hình 8-12: Mӝt sӕ sán lá ÿѫn chӫ ký sinh trên cá biӇn (tt): 1- Monaxine
formionis; 2- Incisaxine dubia; 3- Lethrinaxine parva; 4- Pseudaxinoides
vietnamensis;
Hình 8-13: Mӝt sӕ sán lá ÿѫn chӫ ký sinh trên cá biӇn (tt): 1- Osphyobothris
multivitellatus; 2- Lutianicola haifonensis; 3- Pricea multae; 4-
Pseudorhabdosynochus epinepheli
1 2
3
4
1
2
3
4

21

Hình 8-14: Sán lá ÿѫn chӫ (Benedenia)- rӋp trҳng ký sinh trên cá nuôi
biӇn

Hình 8-15: Sán lá ÿѫn chӫ (Benedenia hoshinia) ký sinh trên da, mang cá
nuôi lӗng biӇn

22
2. Dҩu hiӋu bӋnh lý:
2.1. Hoҥt ÿӝng cӫa cá bӋnh trong ao:
- Cá ít hoҥt ÿӝng hoһc hoҥt ÿӝng không bình thѭӡng, mӝt sӕ cá nҵm ӣ ÿáy
ao, mӝt sӕ lҥi nәi lên mһt nѭӟc ÿӟp không khí, thұm chí mҩt dҫn khҧ năng vұn
ÿӝng và bѫi ngӱa bөng.
2.2. Dҩu hiӋu bӋnh ӣ thân, vây, mҳt, miӋng, mang:
- Da cá cá tiӃt ra nhiӅu dӏch nhӡn ҧnh hѭӣng ÿӃn hô hҩp cӫa cá. Cá mù
mҳt, bѫi lӝi bҩt thѭӡng, cѫ thӇ gҫy yӃu, có thӇ gây chӃt tӯ rҧi rác tӟi hàng loҥt
cá hѭѫng, cá giӕng
- Mӭc ÿӝ cҧm nhiӉm cӫa các loài cá khá cao, tӹ lӋ cҧm nhiӉm tӯ 30-60%.
- Mùa xuҩt hiӋn bӋnh: mùa xuân, thu ӣ miӅn Bҳc và mùa mѭa ӣ miӅn Nam.
NhiӋt ÿӝ quá cao vӅ mùa hè và quá lҥnh vӅ mùa ÿông ÿӅu không thích hӧp vӟi
loҥi sán này.
3. Phân bӕ và lan truyӅn bӋnh:
Ӣ ViӋt Nam ÿã ÿiӅu tra gһp khoҧng 20 giӕng trong ÿó 4 giӕng
Ancyrocephalus , Pseudorhabdosynochus, Haliotrema và Benedenia ӣ các loài
cá song (mú). Ĉһc biӋt giӕng Benedenia ÿã gây cho cá song nuôi bè chӃt nhiӅu
ӣ Vӏnh Hҥ Long và Cát Bà.
Ӣ Ĉông Nam Á thѭӡng gһp các giӕng sán ÿѫn chӫ trên ký sinh ӣ mӝt sӕ
cá nuôi lӗng biӇn.

4. Chҭn ÿoán bӋnh:
4.1. Thu mүu cá bӏ bӋnh:
4.1.1. Chuҭn bӏ dөng cө
- Chài, lѭӟi, vӧt, túi nilon
- Sә ghi chép
- Bӝ giҧi phүu
4.1.2. Quan sát trҥng thái cá bӏ bӋnh trong ao.
- Quan sát biӇu hiӋn bҩt thѭӡng cӫa cá bӋnh
4.1.3. Thu mүu cá bӋnh
- Thu mүu cá nghi nhiӉm sán lá ÿѫn chӫ
4.2. Quan sát cѫ thӇ cá:
- Quan sát da, vây, m̷t
Quan sát sán lá ÿѫn chӫ bám trên da, vây, mҳt,
- Quan sát mang, xoang mi͏ng
Quan sát sán lá ÿѫn chӫ bám trong mang, xoang miӋng
- Lҩy nhӟt mang, da cá bӋnh, dàn mӓng trên slide sҥch, ÿұy lamel rӗi quan
sát bҵng kính hiӇn vi vӟi ÿӝ phóng ÿҥi <100x.

23
5. Phòng và trӏ bӋnh:
5.1. Phòng bӋnh:
5.1.1. Cҧi tҥo ao
- Lӑc kӻ và khӱ trùng nguӗn nѭӟc.
- Khӱ trùng ÿáy ao: 10 - 15kg/100m
2
; khӱ trùng nѭӟc 1,5 – 2 kg/100m
3

(mӝt tháng khӱ trùng 2 - 4 lҫn) và treo túi vôi: 2 – 4 kg/10m
3

.
5.1.2. Khӱ trùng cá trѭӟc khi thҧ
- Trѭӟc khi thҧ cá nên sát trùng cá bҵng dung dӏch nѭӟc ngӑt trong 10-15
phút nhҵm hҥn chӃ ký sinh trùng bên ngoài cá.
- Cá thҧ không nên quá dày, thѭӡng xuyên theo dõi chӃ dӝ ăn và ÿiӅu kiӋn
môi trѭӡng ao nuôi ÿӇ ÿiӅu chӍnh cho thích hӧp.

5.1.3. Quҧn lý môi trѭӡng nuôi
- Thѭӡng xuyên theo dõi môi trѭӡng nuôi, cho ăn theo "4 ÿӏnh", hҥn chӃ
thӭc ăn dѭ thӯa.
5.2. Trӏ bӋnh:
5.2.1. Thay nѭӟc
- NӃu có ÿiӅu kiӋn nên thay toàn bӝ nѭӟc trong ao ÿӗng thӡi khӱ trùng
nѭӟc thay.
5.2.2. Tҳm cá trong dung dӏch fomalin
- Dùng Formalin tҳm nӗng ÿӝ 100-200ppm, thӡi gian 30- 60 phút, chú ý
khi tҳm phҧi có xөc khí cung cҩp ÿӫ oxy cho cá.
5.2.3. Tҳm cá trong nѭӟc oxy già (H
2
O
2
)
- Tҳm bҵng nѭӟc oxy già (H
2
O
2
) ӣ nӗng ÿӝ 100-150ppm trong 15-30 phút.
B. Câu hӓi và bài tұp thӵc hành:
- Câu hӓi:
+ Anh chӏ hãy mô tҧ dҩu hiӋu bӋnh lý bӋnh sán lá ÿѫn chӫ ӣ cá nuôi nѭӟc

lӧ mһn?
+ Anh chӏ hãy kӇ tên các loҥi thuӕc, hóa chҩt và biӋn pháp phòng, xӱ lý
bӋnh sán lá ÿѫn chӫ ӣ cá nuôi nѭӟc lӧ mһn?
- Bài tұp thӵc hành:
+ Bài tұp 1: Hãy tiӃn hành thu và phân tích bӋnh sán lá ÿѫn chӫ ӣ cá nuôi
nѭӟc lӧ mһn ӣ mӝt ao nuôi cө thӇ tҥi ÿӏa phѭѫng.
+ Bài tұp 2: Thӵc hiӋn các biӋn pháp phòng và trӏ bӋnh sán lá ÿѫn chӫ ӣ
cá nuôi nѭӟc lӧ mһn.

C. Ghi nhӟ:

24
- Tác nhân gây bӋnh sán lá ÿѫn chӫ ӣ cá nuôi nѭӟc lӧ mһn là các giӕng
sán thuӝc bӝ Dactylogyridea, bӝ Monopisthocotylidea, bӝ Mazocraeidea trong
ÿó ÿһc biӋt nhҩt là giӕng Benedenia thuӝc bӝ Monopisthocotylidea gây bӋnh
mè cá rҩt phә biӃn
- Sán lá ÿѫn chӫ ký sinh trên da, mang nhiӅu loài cá nѭӟc lӧ mһn ӣ nhiӅu
lӭa tuәi, nhѭng gây bӋnh nghiêm trӑng nhҩt là ÿӕi vӟi cá hѭѫng, cá giӕng.
- ĈӇ phòng trӏ bӋnh: cҫn lӑc kӻ và khӱ trùng nguӗn nѭӟc, không nên thҧ
cá mұt ÿӝ quá dày, ÿӏnh kǤ bón vôi, tҳm hoһc phun mӝt sӕ hoá chҩt nhѭ
Formalin, H
2
O
2
vào ao theo ÿúng tiêu chuҭn kӻ thuұt.