Tiểu luận Triết học Mác Lênin

HỌC VIỆN NGÂN HÀNG
KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ

Học phần: Triết học Mác - Lênin

ĐỀ TÀI:
Quan điểm huy vật biện chứng về mối quan hệ giữa vật chất
và ý thức với việc xây dựng lối sống tích cực của sinh viên
Việt Nam hiện nay

Giảng viên hướng dẫn

:

Sinh viên thực hiện

:

Lớp

:

Mã sinh viên

:

Hà Nội, ngày 14 tháng 12 năm 2021


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU..........................................................................................................1

NỘI DUNG.......................................................................................................2
Phần 1. Phần lý luận......................................................................................2
1.1. Khái niệm..........................................................................................2
1.2. Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức..................................................3
1.3. Ý nghĩa phương pháp luận................................................................5
Phần 2. Phần liên hệ thực tế và liên hệ bản thân...........................................5
2.1. Liên hệ thực tế...................................................................................5
2.2. Liên hệ bản thân................................................................................8
KẾT LUẬN....................................................................................................10
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................11


1

MỞ ĐẦU
Đất nước ta đang trong thời kỳ đổi mới và hội nhập để đi lên chủ nghĩa
xã hội. Nhà nước ta dưới sự lãnh đạo của Đảng đã vận dụng thành công, sáng
tạo chủ nghĩa Mác - Lênin cho thấy con đường đi mà Đảng lựa chọn là con
đường hoàn toàn đúng đắn. Với những thành tựu trong những năm gần đây, từ
kinh tế, giáo dục cho tới kỹ thuật, an ninh quốc phịng, Việt Nam đang có
những bước tiến đáng kể trên thị trường quốc tế. Để duy trì và nâng cao được
vị thế hiện tại, Đảng và nhà nước ta cần tiếp tục, đẩy mạnh công cuộc đổi mới
đất nước, đẩy mạnh q trình cơng nghiệp hóa - hiện đại hóa, và đặc biệt cần
chú trọng đến vấn đề phát triển kinh tế.
Nền kinh tế muốn phát triển mạnh thì cần có cả hai yếu tố: cơng nghệ và
nhân lực. Theo đó, nhu cầu và yêu cầu về nguồn nhân lực sẽ ngày một tăng
cao. Học sinh, sinh viên, là nguồn nhân lực tương lai cho đất nước, càng ngày
càng cần được đào tạo có trình độ kiến thức và chun mơn kỹ thuật cao hơn.
Chính vì vậy, tìm hiểu mối quan hệ biện chứng giữa vật chất và ý thức sẽ giúp
cho chúng ta xây dựng lối sống, cách học tập phù hợp đối với sinh viên Việt

Nam nói chung và đối với sinh viên nói riêng. Từ đó, phát triển kinh tế, giúp
cho vị thế trên trường quốc tế của nước ta ngày càng được nâng cao.
Với ý nghĩa đó, sau khoảng thời gian nghiên cứu và học tập, em đã lựa
chọn đề tài “quan điểm duy vật biện chứng về mối quan hệ giữa vật chất và ý
thức đối với việc xây dựng lối sống tích cực của sinh viên Việt Nam hiện
nay”.


2

NỘI DUNG
Phần 1. Phần lý luận
1.1. Khái niệm
Vật chất là một phạm trù triết học, dùng để chỉ thực tại khách quan và
tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác, được đem lại cho con người trong cảm
giác và được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh lại. Vật chất
là một phạm trù, phản ánh cái chung, vô hạn, vô tận, không sinh ra cũng
không mất đi. Còn tất cả sự vật, hiện tượng chỉ là những những dạng biểu
hiện cụ thể của vật chất nên chúng có q trình phát sinh, phát triển và chuyển
hóa, cần phân biệt vật chất và một số dạng biểu hiện cụ thể của vật chất. Mọi
dạng vật chất đều có thuộc tính cơ bản nhất là tồn tại khách quan, nó tồn tại
khơng theo ý muốn chủ quan của con người. Mọi nhận thức của con người
đều bắt đầu từ cảm giác, cảm giác được vật chất đem lại thơng qua các cơ
quan cảm giác của con người.
Cịn ý thức là sản phẩm và thuộc tính của một dạng vật chất có tổ chức
cao nhất là bộ não con người. Ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách
quan. Nhưng thế giới đó đã được cải biên đi thơng qua lăng kính chủ quan,
bao gồm các mặt như tâm tư, tình cảm, kinh nghiệm, tri thức… Ý thức là sự
phản ánh năng động, sáng tạo thế giới khách quan. Trên cơ sở tiếp nhận xử lý
thông tin có tính chọn lọc, định hướng, ý thức khơng chỉ phản ánh bề ngoài

mà phản ánh cả về bản chất và quy luật. Từ đó, con người sáng tạo ra tri thức
mới dựa trên cơ sở tri thức đã có. Ngồi ra, ý thức cịn mang bản chất xã hội,
gắn liền với hoạt động thực tiễn. Hiện thực khách quan là nguồn gốc tự nhiên
của ý thức, lao động và ngôn ngữ là nguồn gốc xã hội của ý thức. Khi tách
khỏi mơi trường thực tiễn thì ý thức khơng được hình thành.


3

1.2. Mối quan hệ giữa vật chất và ý thức
Theo chủ nghĩa duy vật biện chứng, mối quan hệ giữa vật chất và ý thức
là mối quan hệ biện chứng. Qua đó, thấy được vai trị quyết định của vật chất
đối với ý thức, đồng thời thấy được tính độc lập tương đối cũng như sự tác
động trở lại của ý thức đối với vật chất.
Vật chất có vai trị quyết định đối với ý thức.
Đầu tiên, vật chất là nguồn gốc sinh ra ý thức. Ý thức gắn liền với sự
xuất hiện của con người, mà con người là kết quả của thế giới vật chất, do
giới tự nhiên vật chất sinh ra, cho nên lẽ tất nhiên, ý thức, một thuộc tính của
bộ óc con người, cũng do giới tự nhiên vật chất sinh ra. Các thành tựu khoa
học tự nhiên hiện đại cũng đã chứng minh rằng vật chất là cái có trước, ý thức
là cái có sau, vật chất tồn tại khách quan độc lập với ý thức và là nguồn gốc
sinh ra ý thức. Bộ não con người là một dạng vật chất có tổ chức cao nhất, là
cơ quan phản ánh để hình thành ý thức. Ý thức tồn tại phụ thuộc vào hoạt
động của bộ não trong quá trình phản ánh hiện thực khách quan. Sự vận động
của thế giới vật chất là yếu tố quyết định sự ra đời của cái vật chất có tư duy
là bộ não con người.
Thứ hai, vật chất quyết định nội dung của ý thức. Suy cho cùng dưới bất
kỳ hình thức nào, ý thức đều là nội dung phản ánh hiện thực khách quan vào
trong đầu óc con người. Hay nói cách khác, giới hiện thực, vận động phát
triển theo những quy luật khách quan, được phản ánh vào ý thức mới có nội

dung của ý thức. Thế giới khách quan trước hết và chủ yếu là hoạt động thực
tiễn có tính xã hội lịch sử của loài người, là yếu tố quyết định nội dung mà ý
thức phản ánh.
Thứ ba, vật chất quyết định bản chất của ý thức. Phản ánh năng động và
sáng tạo khách quan là hai thuộc tính khơng tách rời trong bản chất của ý
thức. Giống như sự phản ánh của con người không phải là soi gương, chụp
ảnh hoặc là phản ánh tâm lý mà là phản ánh tích cực tự giác sáng tạo thông


4

qua thực tiễn. Khác với các chủ nghĩa duy vật cũ, xem xét thế giới vật chất
như là những sự vật hiện tượng cảm tính, chủ nghĩa duy vật biện chứng xem
xét thế giới vật chất là thế giới của hoạt động thực tiễn. Chính thực tiễn là
hoạt động vật chất có tính cải biến thế giới, là cơ sở để hình thành phát triển ý
thức. Trong đó ý thức bao gồm cả phản ánh và sáng tạo, phản ánh để sáng tạo
và sáng tạo trong phản ánh.
Cuối cùng, vật chất quyết định sự vận động phát triển của ý thức. Mọi sự
biến đổi của ý thức đều gắn liền với sự biến đổi của vật chất. Tư duy nhận
thức của chúng ta cũng bị chi phối bởi thực tại khách quan và những yếu tố
bên ngoài khác. Khi con người, một sinh vật có tính xã hội ngày càng phát
triển, cả về thể chất lẫn tinh thần, thì dĩ nhiên ý thức, một hình thức phản ánh
của óc người cũng phát triển cả về nội dung lẫn hình thức phản ánh. Đời sống
xã hội ngày càng văn minh và kỹ thuật khoa học ngày càng phát triển đã
chứng minh cho điều này. Cùng với mỗi bước phát triển của sản xuất, tư duy
ý thức của con người cũng ngày càng mở rộng, đời sống tinh thần của con
người ngày càng phong phú. Sự vận động biến đổi không ngừng của thế giới
vật chất là yếu tố quyết định sự vận động biến đổi của tư duy ý thức của con
người.
Ý thức có tính độc lập tương đối và tác động trở lại vật chất. Ý thức là sự

phản ánh của thế giới vật chất vào trong đầu óc con người, do vật chất sinh ra.
Nhưng ý thức lại có đời sống riêng có quy luật vận động phát triển riêng,
khơng lệ thuộc một cách máy móc vào vật chất. Sự tác động của ý thức lên
vật chất phải thông qua hoạt động thực tiễn của con người. Vai trò của ý thức
thể hiện ở chỗ ý thức chỉ đạo hoạt động của con người. Ý thức không trực tiếp
tạo ra hay làm thay đổi thế giới vật chất mà nó cịn trang bị cho con người
những hiểu biết về hiện thực khách quan. Trên cơ sở đó, con người xác định
mục tiêu, đề ra phương hướng, xây dựng kế hoạch, lựa chọn phương pháp,
biện pháp, công cụ, phương tiện… để hành động, để thực hiện, và bước tới


5

thành công. Ý thức tác động trở lại vật chất theo hai xu hướng tích cực và tiêu
cực. Ở mặt tích cực, ý thức đúng, hành động đúng thì sẽ dẫn ta tới thành cơng.
Cịn ngược lại, ý thức sai, hành động sai, chúng ta sẽ đi tới thất bại. Xã hội
càng phát triển bao nhiêu thì vai trị của ý thức ngày càng to lớn, càng được
bộc lộ rõ ràng hơn bấy nhiêu.
1.3. Ý nghĩa phương pháp luận
Hoạt động nhận thức và thực tiễn phải xuất phát từ thực tế khách quan,
tôn trọng quy luật khách quan, đồng thời phát huy tính năng động của nhân tố
chủ quan. Ước mơ, tri thức, tình cảm, ý chí, nguyện vọng, nhu cầu, sở thích,
hồi bão, lý tưởng đều xuất phát từ điều kiện hoàn cảnh, từ thực tế khách
quan, từ quy luật khách quan. Khi hiểu được vai trò quyết định của vật chất
đối với ý thức ta rút ra ý nghĩa: trong hoạt động nhận thức và trong hoạt động
thực tiễn ta luôn luôn phải xuất phát phát từ thực tế khách quan, tôn trọng
khách quan và hành động theo quy luật khách quan. Nếu chúng ta làm trái
quy luật thì chúng ta sẽ bị trả giá. Nếu hoạt động nhận thức và hoạt động thực
tiễn không xuất phát từ thực tế khách quan khơng tơn trọng khách quan thì
chúng ta sẽ rơi vào tình trạng chủ quan duy ý chí. Do vậy, việc nghiên cứu về

mối quan hệ giữa vật chất và ý thức cũng nhằm mục tiêu phòng, chống, khắc
phục bệnh chủ quan duy ý chí của con người.
Phần 2. Phần liên hệ thực tế và liên hệ bản thân
2.1. Liên hệ thực tế
Thực tế chứng minh, một quốc gia có thể khơng giàu về tài ngun,
khơng mạnh về quân sự, nhưng nền kinh tế không thể không phát triển. Trong
điều kiện hiện nay, một số nước, trong đó có nước Việt Nam ta, đang dần
chuyển sang nền kinh tế tri thức, những người khơng có trình độ, chuyên môn
kỹ thuật, đang dần bị loại ra. Quy luật sự phát triển xã hội là theo xu hướng đi
lên, yêu cầu về trình độ, kỹ thuật, năng lực, phẩm chất theo đó cũng tăng lên.


6

Vì vậy chúng ta cần phải xây dựng lối sống tích cực để tiến bộ hơn. Xây dựng
lối sống là xây dựng tất cả các mặt có liên quan, từ học tập đến sinh hoạt, từ
suy nghĩ tới hành vi hàng ngày. Nhưng có lối sống như nào, học tập như thế
nào, học tập sao cho hiệu quả cũng là một vấn đề cần được giải quyết.
Hiện nay, bên cạnh những sinh viên có q trình rèn luyện tốt, vẫn cịn
một bộ phận khơng nhỏ sinh viên Việt Nam chưa tích cực học tập nghiên cứu.
Đây là vấn đề thuộc về ý thức, tư duy, suy nghĩ của từng cá nhân. Có những
sinh viên, ngay từ đầu, đã xác định học lên cao học chỉ vì bằng cấp. Như vậy,
nghĩa là, họ đã có ý thức khơng đúng ngay từ đầu, và sẽ phải chịu hậu quả từ
những suy nghĩ đó. Xu thế phát triển của Đảng và nhà nước ta hiện nay là làm
sao phải tinh giản biên chế. Bởi vì đội ngũ cán bộ của chúng ta, so với các
nước trên thế giới, đặc biệt là so với Nhật Bản, vẫn còn rất cồng kềnh, phức
tạp, cho nên việc tinh giản biên chế là xu hướng tất yếu. Vậy, nếu ta đi học
mà cốt yếu chỉ vì bằng cấp, thì với xu thế phát triển khoa học cơng nghệ hiện
nay, chắc chắn chúng ta sẽ bị đào thải. Vậy vấn đề được đặt ra sau khi tinh
giảm, ai sẽ là người được ở lại, ai là người phải ra đi. Nếu chúng ta chỉ có

bằng cấp, nhưng năng lực, trình độ làm việc, phẩm chất, thái độ của chúng ta
khơng đáp ứng u cầu thì chính chúng ta sẽ là người phải rời đi. Cho nên,
ngay từ đầu, những bạn xác định học chỉ để lấy bằng, sẽ phải trả giá. Bởi vì ý
thức sai dẫn đến hành động sai, và họ phải chấp nhận thất bại. Cho nên ý thức
đúng, hành động đúng sẽ được thành công. Từ đó, chúng ta nên xác định lý
do vì sao chúng ta đi học cao học. Và khi xác định được nguyên nhân, chúng
ta cần phải lựa trường, chọn ngành phù hợp. Bởi khơng chỉ là ý chí, những
vấn đề bên ngồi, như xã hội, mơi trường học tập, sinh hoạt, nhà trường, thầy
cô, bạn bè, cũng là những yếu tố có vai trị tác động tới ý thức của mỗi cá
nhân.
Nhiều bạn chọn trường, chọn ngành không phù hợp, dẫn tới việc dang dở
việc học, không tạo được sự hứng thú, say mê trong nghiên cứu học tập, và


7

phải chịu tình cảnh thất nghiệp sau khi rời trường. Chúng ta cần có sự hiểu
biết đúng về tri thức thì mới có thể có hành động đúng, chọn trường, chọn
ngành phù hợp, mở ra con đường tươi sáng cho tương lai.
Bên cạnh đó, bản thân là sinh viên, chủ yếu phải sống xa gia đình, chúng
ta phải xác định được nhiệm vụ chính của mình là gì, mục tiêu của mình là gì,
phương hướng của mình là gì. Nhiệm vụ của chúng ta là học tập để lấy kiến
thức, kĩ năng, thái độ, phẩm chất… Hay nói cách khác, để hình thành năng
lực của mình thì mình phải học tập, rèn luyện như thế nào. Nếu chúng ta có
nhận thức đúng, hiểu biết đúng thì chúng ta sẽ hành động đúng. Khi chúng ta
xác định được nhiệm vụ ưu tiên số một của mình là học tập thì chúng ta mới
có thể đi tới thành cơng, chúng ta mới có thể sống được, theo đuổi được cái
ngành, cái nghề mà chúng ta đã chọn. Chúng ta sẽ phải dành nhiều thời gian
cho học tập, phải tìm ra phương pháp học tập đúng đắn, không chỉ học thầy
cô, học bạn bè, học trên giảng đường, mà còn học trên thư viện, học ngồi

cuộc sống. Và thơng qua q trình hoạt động như vậy thì kiến thức sẽ ngày
một tốt hơn, tri thức sẽ ngày càng nhiều hơn, kỹ năng hành nghề và thái độ sẽ
ngày càng tốt hơn. Vậy rõ ràng, khi các bạn có năng lực thực sự, trình độ cao,
tri thức tốt thì các bạn cũng sẽ có tình cảm với nhà trường, với thầy cơ. Nếu
các bạn không học, không hiểu, không thấy được giá trị của tri thức thì các
bạn cũng sẽ khơng coi trọng nhà trường, tri thức.
Ngược lại, ý thức sai, hiểu biết sai, niềm tin sai thì chúng ta sẽ dẫn tới
thất bại. Trong suốt 4 năm học đại học, nếu chúng ta không tập trung cho việc
học ngay từ khi bắt đầu, chúng ta xa gia đình, được tự do, thoải mái, không
học tập, chủ yếu dành thời gian cho vui chơi, giải trí, làm thêm, đua địi bè
bạn, lơ đề, cờ bạc, cá cược bóng đá, thì chúng ta đã sai, đã thua những cá
nhân ngay từ điểm xuất phát, đương nhiên, hậu quả chúng ta sẽ phải gánh lấy.
Thầy cô, trên cao học, là người gợi mở, khai sáng cho sinh viên. Và việc
chúng ta cần làm là chủ động chiếm lĩnh tri thức, phải nghiên cứu nắm vững


8

các nguyên tắc phương pháp luận biện chứng duy vật, phải tự trang bị cho
mình vốn tri thức logic học, khơng ngừng rèn luyện thực tiễn, tích cực tự học
tập để rút ra những bài học kinh nghiệm cho bản thân để từng bước hoàn
thành và phát triển nhân cách nghề nghiệp tương lai. Ngoài ra chúng ta phải
đổi mới phương pháp tự học, tự tìm tịi, khám phá đạt hiệu quả cao. Từ đó,
biến q trình giáo dục trở thành quá trình tự giáo dục, biến kiến thức sách vở
thành tri thức của bản thân, biến tri thức thành kinh nghiệm của bản thân.
Song song với học tập là vấn đề tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, xây dựng
lối sống tích cực. Cũng như cán bộ, đảng viên, tu dưỡng đạo đức cũng là
nhiệm vụ và trách nhiệm đối với sinh viên. Do vậy, ở nước ta, trong các
trường đại học, bên cạnh các môn học chuyên ngành là các mơn học về tư
tưởng, chính trị, đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước. Bên cạnh đó,

đầu năm, trường có buổi tọa đàm về tác động của mạng xã hội. Đây cũng là
một cách giáo dục tư tưởng cho sinh viên. Từ đó, sinh viên sẽ có thêm kiến
thức về việc tiếp nhận thông tin từ mạng xã hội một cách có chọn lọc, học tập
những điều hay, tránh xa những điều chưa tốt.
Tóm lại, xây dựng lối sống tích cực của mỗi sinh viên đều là quá trình,
cần thời gian. Do vậy, ngay từ khi bắt đầu, chúng ta nên xác định rõ mục tiêu
của bản thân. Từ đó, xây dựng kế hoạch lộ trình học tập, rèn luyện phù hợp
với bản thân, không nên quá vội vàng mà trở nên chủ quan, duy ý chí. Mọi
người có thể thực hiện, bản thân mình cũng có thể.
2.2. Liên hệ bản thân
Liên hệ tới bản thân, là sinh viên, học tập và rèn luyện là hai nhiệm vụ
song hành, khơng tách rời.
Về tư tưởng, bản thân cần tích cực tìm hiểu, nâng cao khả năng tự học;
có ý thức trau dồi tri thức thông qua việc trao đổi với bạn bè và thầy cô. Về
phẩm chất, luôn nỗ lực rèn luyện đạo đức, có ý thức tự nhận thức và kiểm


9

điểm, sửa chữa sai lầm, cố gắng tu dưỡng, trở thành con người có phẩm chất
tốt, có ích cho gia đình và xã hội.


10

KẾT LUẬN
Vật chất quyết định ý thức, thực tại khách quan, điều kiện khách quan,
quy luật khách quan tác động tới tư duy nhận thức của chúng ta. Ý thức chỉ
đạo, hướng dẫn con người trong hoạt động thực tiễn, giúp cho con người xác
định được mục tiêu, phương hướng, tìm ra được phương pháp hành động. Tư

duy ý thức của chúng ta bắt nguồn từ thực tại khách quan, từ quy luật. Nếu
chúng ta làm trái quy luật thì chúng ta sẽ bị trả giá.
Việc nghiên cứu tìm hiểu mối quan hệ giữa vật chất và ý thức là một
điều cần thiết và quan trọng. Hiểu rõ mối quan hệ biện chứng này, chúng ta sẽ
áp dụng được vào thực tiễn, xây dựng lối sống tích cực cho bản thân mỗi sinh
viên, cả về mặt học tập và sinh hoạt cá nhân. Từ đó, mỗi người sẽ một cách áp
dụng khác nhau, phù hợp với bản thân, nhưng tất cả đều cần thời gian, sự kiên
trì, ý thức tự giác và chịu sự tác động từ các điều kiện khách quan khác. Hội
tụ đủ các điều kiện, sinh viên Việt Nam sẽ ngày một tiến bộ, nước ta càng
phát triển, đời sống nhân dân được cải thiện, sẽ ngày một tốt hơn trong tương
lai.


11

TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tài liệu tiếng Việt
1. Giáo trình Triết học Mác – Lênin của Bộ Giáo dục đào tạo dành cho bậc
đại học không chuyên ngành Triết học, Nxb. Chính trị quốc gia sự thật,
2021.
2. Xây dựng lối sống tích cực của sinh viên trước tác động của mạng xã hội
hiện nay, PGS.TS. Trần Hậu Tân, Nxb. Chính trị quốc gia sự thật
Tài liệu trực tuyến
3. Tổng quan về Việt Nam, The World Bank
/>4. Tầm quan trọng của việc xây dựng lối sống cho sinh viên hiện nay
/>5. Tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách
Hồ Chí Minh, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ cách mạng trong giai đoạn mới,
Nguyễn Trọng Nghĩa
/>V8hhp4dK31Gf/content/tiep-tuc-day-manh-viec-hoc-tap-va-lam-theo-tutuong-dao-duc-phong-cach-ho-chi-minh-dap-ung-yeu-cau-nhiem-vu-cachmang-trong-giai-doan-moi