một số thao tác pha chế hóa chất ở phòng thí nghiệm hóa học

MỘT SỐ THAO TÁC PHA
MỘT SỐ THAO TÁC PHA
CHẾ HÓA CHẤT Ở PHÒNG
CHẾ HÓA CHẤT Ở PHÒNG
THÍ NGHIỆM HÓA HỌC
THÍ NGHIỆM HÓA HỌC
TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG
KHOA SƯ PHẠM
KHOA SƯ PHẠM
BỘ MÔN HÓA
BỘ MÔN HÓA

TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG
KHOA SƯ PHẠM
KHOA SƯ PHẠM
BỘ MÔN HÓA
BỘ MÔN HÓA


MỘT SỐ THAO TÁC
MỘT SỐ THAO TÁC
PHA CHẾ HÓA CHẤT
PHA CHẾ HÓA CHẤT
Ở PHÒNG THÍ
Ở PHÒNG THÍ

NGHIỆM HÓA HỌC
NGHIỆM HÓA HỌC
I. Pha chế dung dịch:
I. Pha chế dung dịch:
1. Những qui tắc chung
1. Những qui tắc chung
về pha chế dung dịch:
về pha chế dung dịch:
2. Pha chế dung dịch
2. Pha chế dung dịch
chất rắn trong nước theo
chất rắn trong nước theo
nồng độ phần trăm.
nồng độ phần trăm.
a) Theo phương pháp
a) Theo phương pháp
đường chéo:
đường chéo:
3. Pha chế dung dịch
3. Pha chế dung dịch
chất lỏng trong nước
chất lỏng trong nước
theo nồng độ phần trăm.
theo nồng độ phần trăm.


b) Theo phương pháp
b) Theo phương pháp
thông thường (từ các
thông thường (từ các

định nghĩa):
định nghĩa):
4. Pha chế dung dịch
4. Pha chế dung dịch
theo nồng độ M:
theo nồng độ M:
II. Pha chế thuốc thử.
II. Pha chế thuốc thử.
1. Pha chế nước vôi trong:
1. Pha chế nước vôi trong:
2. Pha dung dịch hồ tinh
2. Pha dung dịch hồ tinh
bột.
bột.
3. Pha dung dịch PP
3. Pha dung dịch PP
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
chế từ hoa dâm bụt:
chế từ hoa dâm bụt:


Kết thúc
Kết thúc
a) Pha chất rắn theo C
a) Pha chất rắn theo C
M
M
b) Pha chất lỏng theo C
b) Pha chất lỏng theo C

M
M

I.
I.
Pha chế dung dịch:
Pha chế dung dịch:
1. Những qui tắc chung về pha chế dung
1. Những qui tắc chung về pha chế dung
dịch:
dịch:

Bình, lọ dùng để pha chế dung dịch phải được
Bình, lọ dùng để pha chế dung dịch phải được
rửa sạch và tráng nước cất trước khi pha.
rửa sạch và tráng nước cất trước khi pha.

Phải dùng nước cất để pha hóa chất.
Phải dùng nước cất để pha hóa chất.

Trước khi pha dung dịch cần tính toán cẩn
Trước khi pha dung dịch cần tính toán cẩn
thận lượng chất tan và dung môi.
thận lượng chất tan và dung môi.

Dung dịch kiềm đặc phải pha trong bát sứ.
Dung dịch kiềm đặc phải pha trong bát sứ.

Sau khi pha xong dung dịch phải cho vào lọ có
Sau khi pha xong dung dịch phải cho vào lọ có

màu sắc thích hợp, đậy nút kín, dán nhãn cẩn
màu sắc thích hợp, đậy nút kín, dán nhãn cẩn
thận, để đúng vị trí qui định.
thận, để đúng vị trí qui định.

Người ta thường dùng các loại ống to, bình
Người ta thường dùng các loại ống to, bình
định mức, pipet chia độ khi pha chế dung dịch.
định mức, pipet chia độ khi pha chế dung dịch.
Bình định mức dùng để pha chế dung dịch theo
Bình định mức dùng để pha chế dung dịch theo
nồng độ mol và nồng độ đương lượng.
nồng độ mol và nồng độ đương lượng.
I. Pha chế dung dịch:
I. Pha chế dung dịch:
1. Những qui tắc chung
1. Những qui tắc chung
về pha chế dung dịch:
về pha chế dung dịch:
2. Pha chế dung dịch
2. Pha chế dung dịch
chất rắn trong nước theo
chất rắn trong nước theo
nồng độ phần trăm.
nồng độ phần trăm.
a) Theo phương pháp
a) Theo phương pháp
đường chéo:
đường chéo:
3. Pha chế dung dịch

3. Pha chế dung dịch
chất lỏng trong nước
chất lỏng trong nước
theo nồng độ phần trăm.
theo nồng độ phần trăm.


b) Theo phương pháp
b) Theo phương pháp
thông thường (từ các
thông thường (từ các
định nghĩa):
định nghĩa):
4. Pha chế dung dịch
4. Pha chế dung dịch
theo nồng độ M:
theo nồng độ M:
II. Pha chế thuốc thử.
II. Pha chế thuốc thử.
1. Pha chế nước vôi trong:
1. Pha chế nước vôi trong:
2. Pha dung dịch hồ tinh
2. Pha dung dịch hồ tinh
bột.
bột.
3. Pha dung dịch PP
3. Pha dung dịch PP
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
chế từ hoa dâm bụt:

chế từ hoa dâm bụt:


Kết thúc
Kết thúc
a) Pha chất rắn theo C
a) Pha chất rắn theo C
M
M
b) Pha chất lỏng theo C
b) Pha chất lỏng theo C
M
M

2. Pha chế dung dịch chất rắn trong
2. Pha chế dung dịch chất rắn trong
nước theo nồng độ phần trăm.
nước theo nồng độ phần trăm.

Chất rắn không ngậm nước như
Chất rắn không ngậm nước như
NaCl, BaCl
NaCl, BaCl
2
2
,…
,…
Trước khi pha cần tính lượng chất tan và lượng
Trước khi pha cần tính lượng chất tan và lượng
nước cần dùng là bao nhiêu, dựa vào biểu thức

nước cần dùng là bao nhiêu, dựa vào biểu thức
nồng độ %.
nồng độ %.
Ví dụ
Ví dụ
: Cần pha 250 g dung dịch 10% một chất đã
: Cần pha 250 g dung dịch 10% một chất đã
cho.
cho.
Theo biểu thức trên thì: m
Theo biểu thức trên thì: m
dd
dd
= 250 g ;
= 250 g ;
C% = 10% ; và ta có m
C% = 10% ; và ta có m
ct
ct
là :
là :
.100 .100
%
ct ct
dd dm ct
m m
C
m m m
= =
+

I. Pha chế dung dịch:
I. Pha chế dung dịch:
1. Những qui tắc chung
1. Những qui tắc chung
về pha chế dung dịch:
về pha chế dung dịch:
2. Pha chế dung dịch
2. Pha chế dung dịch
chất rắn trong nước theo
chất rắn trong nước theo
nồng độ phần trăm.
nồng độ phần trăm.
a) Theo phương pháp
a) Theo phương pháp
đường chéo:
đường chéo:
3. Pha chế dung dịch
3. Pha chế dung dịch
chất lỏng trong nước
chất lỏng trong nước
theo nồng độ phần trăm.
theo nồng độ phần trăm.


b) Theo phương pháp
b) Theo phương pháp
thông thường (từ các
thông thường (từ các
định nghĩa):
định nghĩa):

4. Pha chế dung dịch
4. Pha chế dung dịch
theo nồng độ M:
theo nồng độ M:
II. Pha chế thuốc thử.
II. Pha chế thuốc thử.
1. Pha chế nước vôi trong:
1. Pha chế nước vôi trong:
2. Pha dung dịch hồ tinh
2. Pha dung dịch hồ tinh
bột.
bột.
3. Pha dung dịch PP
3. Pha dung dịch PP
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
chế từ hoa dâm bụt:
chế từ hoa dâm bụt:


Kết thúc
Kết thúc
a) Pha chất rắn theo C
a) Pha chất rắn theo C
M
M
b) Pha chất lỏng theo C
b) Pha chất lỏng theo C
M
M

Dùng cân lấy 25g chất tan cho vào 225
Dùng cân lấy 25g chất tan cho vào 225
ml H
ml H
2
2
O (dùng ống chia độ để đong 225 ml
O (dùng ống chia độ để đong 225 ml
H
H
2
2
O) ta khuấy cho tan hết thì được 250 g
O) ta khuấy cho tan hết thì được 250 g
dung dịch nồng độ 10%.
dung dịch nồng độ 10%.

Chất rắn ngậm nước như
Chất rắn ngậm nước như
CuSO
CuSO
4
4
.5H
.5H
2
2
O,
O,

CoCl
CoCl
2
2
.6H
.6H
2
2
O…. Trước hết chúng ta cũng
O…. Trước hết chúng ta cũng
tính lượng chất tan (không ngậm nước).
tính lượng chất tan (không ngậm nước).
Tiếp theo chúng ta tính lượng chất rắn
Tiếp theo chúng ta tính lượng chất rắn
ngậm nước tương ứng với lượng chất tan.
ngậm nước tương ứng với lượng chất tan.
. %
250.10
25( )
100 100
250 25 225( )
dd
ct
dm
m C
m g
m g
= = =
→ = − =

Như vậy
Như vậy
I. Pha chế dung dịch:
I. Pha chế dung dịch:
1. Những qui tắc chung
1. Những qui tắc chung
về pha chế dung dịch:
về pha chế dung dịch:
2. Pha chế dung dịch
2. Pha chế dung dịch
chất rắn trong nước theo
chất rắn trong nước theo
nồng độ phần trăm.
nồng độ phần trăm.
a) Theo phương pháp
a) Theo phương pháp
đường chéo:
đường chéo:
3. Pha chế dung dịch
3. Pha chế dung dịch
chất lỏng trong nước
chất lỏng trong nước
theo nồng độ phần trăm.
theo nồng độ phần trăm.


b) Theo phương pháp
b) Theo phương pháp
thông thường (từ các

thông thường (từ các
định nghĩa):
định nghĩa):
4. Pha chế dung dịch
4. Pha chế dung dịch
theo nồng độ M:
theo nồng độ M:
II. Pha chế thuốc thử.
II. Pha chế thuốc thử.
1. Pha chế nước vôi trong:
1. Pha chế nước vôi trong:
2. Pha dung dịch hồ tinh
2. Pha dung dịch hồ tinh
bột.
bột.
3. Pha dung dịch PP
3. Pha dung dịch PP
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
chế từ hoa dâm bụt:
chế từ hoa dâm bụt:


Kết thúc
Kết thúc
a) Pha chất rắn theo C
a) Pha chất rắn theo C
M
M
b) Pha chất lỏng theo C

b) Pha chất lỏng theo C
M
M

Nếu gọi khối lượng mol chất tan là
Nếu gọi khối lượng mol chất tan là
M
M
1
1
và khối lượng mol chất tan ngậm
và khối lượng mol chất tan ngậm
nước M
nước M
2
2
thì khối lượng chất tan ngậm
thì khối lượng chất tan ngậm
nước là m
nước là m
2
2
được tính theo biểu thức
được tính theo biểu thức
sau đây :
sau đây :
2 1
2
1
.M m

m
M
=
Ví dụ: Cần pha 200 g dung dịch đồng
sunfat 10% từ muối CuSO
4
4
.5H
2
2
O.
I. Pha chế dung dịch:
I. Pha chế dung dịch:
1. Những qui tắc chung
1. Những qui tắc chung
về pha chế dung dịch:
về pha chế dung dịch:
2. Pha chế dung dịch
2. Pha chế dung dịch
chất rắn trong nước theo
chất rắn trong nước theo
nồng độ phần trăm.
nồng độ phần trăm.
a) Theo phương pháp
a) Theo phương pháp
đường chéo:
đường chéo:
3. Pha chế dung dịch
3. Pha chế dung dịch
chất lỏng trong nước

chất lỏng trong nước
theo nồng độ phần trăm.
theo nồng độ phần trăm.


b) Theo phương pháp
b) Theo phương pháp
thông thường (từ các
thông thường (từ các
định nghĩa):
định nghĩa):
4. Pha chế dung dịch
4. Pha chế dung dịch
theo nồng độ M:
theo nồng độ M:
II. Pha chế thuốc thử.
II. Pha chế thuốc thử.
1. Pha chế nước vôi trong:
1. Pha chế nước vôi trong:
2. Pha dung dịch hồ tinh
2. Pha dung dịch hồ tinh
bột.
bột.
3. Pha dung dịch PP
3. Pha dung dịch PP
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
chế từ hoa dâm bụt:
chế từ hoa dâm bụt:

Kết thúc
Kết thúc
a) Pha chất rắn theo C
a) Pha chất rắn theo C
M
M
b) Pha chất lỏng theo C
b) Pha chất lỏng theo C
M
M

Phải lấy 31,25 g CuSO
Phải lấy 31,25 g CuSO
4
4
.5H
.5H
2
2
O và đong
O và đong
168,75 ml H
168,75 ml H
2
2
O (200 – 31,25)ml ta được
O (200 – 31,25)ml ta được dung
dịch đồng sunfat 10%
.

.
1 1
2
2
200.10
20( ); 64 32 64 160( )
100
64 32 64 (5.18) 250( )
250.20
31,25( )
160
m g M g
M g
m g
= = = + + =
= + + + =
= =
Như vậy
Như vậy
I. Pha chế dung dịch:
I. Pha chế dung dịch:
1. Những qui tắc chung
1. Những qui tắc chung
về pha chế dung dịch:
về pha chế dung dịch:
2. Pha chế dung dịch
2. Pha chế dung dịch
chất rắn trong nước theo
chất rắn trong nước theo
nồng độ phần trăm.

nồng độ phần trăm.
a) Theo phương pháp
a) Theo phương pháp
đường chéo:
đường chéo:
3. Pha chế dung dịch
3. Pha chế dung dịch
chất lỏng trong nước
chất lỏng trong nước
theo nồng độ phần trăm.
theo nồng độ phần trăm.


b) Theo phương pháp
b) Theo phương pháp
thông thường (từ các
thông thường (từ các
định nghĩa):
định nghĩa):
4. Pha chế dung dịch
4. Pha chế dung dịch
theo nồng độ M:
theo nồng độ M:
II. Pha chế thuốc thử.
II. Pha chế thuốc thử.
1. Pha chế nước vôi trong:
1. Pha chế nước vôi trong:
2. Pha dung dịch hồ tinh
2. Pha dung dịch hồ tinh
bột.

bột.
3. Pha dung dịch PP
3. Pha dung dịch PP
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
chế từ hoa dâm bụt:
chế từ hoa dâm bụt:


Kết thúc
Kết thúc
a) Pha chất rắn theo C
a) Pha chất rắn theo C
M
M
b) Pha chất lỏng theo C
b) Pha chất lỏng theo C
M
M

3. Pha chế dung dịch chất lỏng trong
3. Pha chế dung dịch chất lỏng trong
nước theo nồng độ phần trăm.
nước theo nồng độ phần trăm.

Phương pháp này thường được dùng để
Phương pháp này thường được dùng để
pha loãng axit (pha dung dịch có nồng độ
pha loãng axit (pha dung dịch có nồng độ
thấp từ một dung dịch có nồng độ cao cho

thấp từ một dung dịch có nồng độ cao cho
trước).
trước).

Trong trường hợp này chúng ta áp dụng
Trong trường hợp này chúng ta áp dụng
phương pháp đường chéo để tính toán sẽ
phương pháp đường chéo để tính toán sẽ
nhanh hơn hoặc tính toán chính tắc nhưng
nhanh hơn hoặc tính toán chính tắc nhưng
sẽ lâu hơn nhiều.
sẽ lâu hơn nhiều.

Ví dụ
Ví dụ
: Cần pha 250 g dung dịch H
: Cần pha 250 g dung dịch H
2
2
SO
SO
4
4


10% từ axit H
10% từ axit H
2
2
SO

SO
4
4
92%(D=1,824g/ml).
92%(D=1,824g/ml).
I. Pha chế dung dịch:
I. Pha chế dung dịch:
1. Những qui tắc chung
1. Những qui tắc chung
về pha chế dung dịch:
về pha chế dung dịch:
2. Pha chế dung dịch
2. Pha chế dung dịch
chất rắn trong nước theo
chất rắn trong nước theo
nồng độ phần trăm.
nồng độ phần trăm.
a) Theo phương pháp
a) Theo phương pháp
đường chéo:
đường chéo:
3. Pha chế dung dịch
3. Pha chế dung dịch
chất lỏng trong nước
chất lỏng trong nước
theo nồng độ phần trăm.
theo nồng độ phần trăm.


b) Theo phương pháp

b) Theo phương pháp
thông thường (từ các
thông thường (từ các
định nghĩa):
định nghĩa):
4. Pha chế dung dịch
4. Pha chế dung dịch
theo nồng độ M:
theo nồng độ M:
II. Pha chế thuốc thử.
II. Pha chế thuốc thử.
1. Pha chế nước vôi trong:
1. Pha chế nước vôi trong:
2. Pha dung dịch hồ tinh
2. Pha dung dịch hồ tinh
bột.
bột.
3. Pha dung dịch PP
3. Pha dung dịch PP
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
chế từ hoa dâm bụt:
chế từ hoa dâm bụt:


Kết thúc
Kết thúc
a) Pha chất rắn theo C
a) Pha chất rắn theo C
M

M
b) Pha chất lỏng theo C
b) Pha chất lỏng theo C
M
M

a) Theo phương pháp đường chéo:
a) Theo phương pháp đường chéo:


92%
92%
10 – 0 = 10
10 – 0 = 10
(axit)
(axit)


10%
10%


0%
0%
92 – 10 = 82
92 – 10 = 82
(nước)
(nước)
2
10 5

82 41
axit
H O
= =
I. Pha chế dung dịch:
I. Pha chế dung dịch:
1. Những qui tắc chung
1. Những qui tắc chung
về pha chế dung dịch:
về pha chế dung dịch:
2. Pha chế dung dịch
2. Pha chế dung dịch
chất rắn trong nước theo
chất rắn trong nước theo
nồng độ phần trăm.
nồng độ phần trăm.
a) Theo phương pháp
a) Theo phương pháp
đường chéo:
đường chéo:
3. Pha chế dung dịch
3. Pha chế dung dịch
chất lỏng trong nước
chất lỏng trong nước
theo nồng độ phần trăm.
theo nồng độ phần trăm.


b) Theo phương pháp
b) Theo phương pháp

thông thường (từ các
thông thường (từ các
định nghĩa):
định nghĩa):
4. Pha chế dung dịch
4. Pha chế dung dịch
theo nồng độ M:
theo nồng độ M:
II. Pha chế thuốc thử.
II. Pha chế thuốc thử.
1. Pha chế nước vôi trong:
1. Pha chế nước vôi trong:
2. Pha dung dịch hồ tinh
2. Pha dung dịch hồ tinh
bột.
bột.
3. Pha dung dịch PP
3. Pha dung dịch PP
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
chế từ hoa dâm bụt:
chế từ hoa dâm bụt:


Kết thúc
Kết thúc
a) Pha chất rắn theo C
a) Pha chất rắn theo C
M
M

b) Pha chất lỏng theo C
b) Pha chất lỏng theo C
M
M

(để được axit có nồng độ 10% thì lấy
(để được axit có nồng độ 10% thì lấy
5 phần khối lượng axit 92% và lấy 41
5 phần khối lượng axit 92% và lấy 41
phần khối lượng nước)
phần khối lượng nước)
2
250.5
27,2( )
(41 5)
27,2
14,9( )
1,824
250.41
222,8( ) 222,8( )
(41 5)
axit
axit
H O
m g
V ml
m g ml
→ = =
+
→ = =

= = →
+
Như vậy
Như vậy
Dùng pipet hút 14,9ml axit cho vào ống
Dùng pipet hút 14,9ml axit cho vào ống
đong chứa sẵn 100ml nước cất (cho rất từ
đong chứa sẵn 100ml nước cất (cho rất từ
từ) sau đó cho phần nước còn lại là được.
từ) sau đó cho phần nước còn lại là được.
I. Pha chế dung dịch:
I. Pha chế dung dịch:
1. Những qui tắc chung
1. Những qui tắc chung
về pha chế dung dịch:
về pha chế dung dịch:
2. Pha chế dung dịch
2. Pha chế dung dịch
chất rắn trong nước theo
chất rắn trong nước theo
nồng độ phần trăm.
nồng độ phần trăm.
a) Theo phương pháp
a) Theo phương pháp
đường chéo:
đường chéo:
3. Pha chế dung dịch
3. Pha chế dung dịch
chất lỏng trong nước
chất lỏng trong nước

theo nồng độ phần trăm.
theo nồng độ phần trăm.


b) Theo phương pháp
b) Theo phương pháp
thông thường (từ các
thông thường (từ các
định nghĩa):
định nghĩa):
4. Pha chế dung dịch
4. Pha chế dung dịch
theo nồng độ M:
theo nồng độ M:
II. Pha chế thuốc thử.
II. Pha chế thuốc thử.
1. Pha chế nước vôi trong:
1. Pha chế nước vôi trong:
2. Pha dung dịch hồ tinh
2. Pha dung dịch hồ tinh
bột.
bột.
3. Pha dung dịch PP
3. Pha dung dịch PP
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
chế từ hoa dâm bụt:
chế từ hoa dâm bụt:

Kết thúc
Kết thúc
a) Pha chất rắn theo C
a) Pha chất rắn theo C
M
M
b) Pha chất lỏng theo C
b) Pha chất lỏng theo C
M
M

b) Theo phương pháp thông
b) Theo phương pháp thông
thường (từ các định nghĩa):
thường (từ các định nghĩa):
250.10
25( )
100
axitnguyenchat
m g= =
27,2
14,9( )
1,824
axit
V ml= =
(100 g dd 92% có 92 g axit nguyên chất
x g  25 g axit nguyên chất)
92%
25.100
27,2( )

92
axit
m g= =
2 2
250 27,2 222,8( ) 222,8( )
H O H O
m g V ml= − = → =
Như vậy : …
Như vậy : …
I. Pha chế dung dịch:
I. Pha chế dung dịch:
1. Những qui tắc chung
1. Những qui tắc chung
về pha chế dung dịch:
về pha chế dung dịch:
2. Pha chế dung dịch
2. Pha chế dung dịch
chất rắn trong nước theo
chất rắn trong nước theo
nồng độ phần trăm.
nồng độ phần trăm.
a) Theo phương pháp
a) Theo phương pháp
đường chéo:
đường chéo:
3. Pha chế dung dịch
3. Pha chế dung dịch
chất lỏng trong nước
chất lỏng trong nước
theo nồng độ phần trăm.

theo nồng độ phần trăm.


b) Theo phương pháp
b) Theo phương pháp
thông thường (từ các
thông thường (từ các
định nghĩa):
định nghĩa):
4. Pha chế dung dịch
4. Pha chế dung dịch
theo nồng độ M:
theo nồng độ M:
II. Pha chế thuốc thử.
II. Pha chế thuốc thử.
1. Pha chế nước vôi trong:
1. Pha chế nước vôi trong:
2. Pha dung dịch hồ tinh
2. Pha dung dịch hồ tinh
bột.
bột.
3. Pha dung dịch PP
3. Pha dung dịch PP
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
chế từ hoa dâm bụt:
chế từ hoa dâm bụt:


Kết thúc

Kết thúc
a) Pha chất rắn theo C
a) Pha chất rắn theo C
M
M
b) Pha chất lỏng theo C
b) Pha chất lỏng theo C
M
M

4. Pha chế dung dịch theo nồng độ M:
4. Pha chế dung dịch theo nồng độ M:
Theo định nghĩa, nồng độ mol/l là số mol
Theo định nghĩa, nồng độ mol/l là số mol
chất tan có trong một lít dung dịch (1000
chất tan có trong một lít dung dịch (1000
ml dung dịch). Thường người ta kí hiệu
ml dung dịch). Thường người ta kí hiệu
nồng độ mol/l là C
nồng độ mol/l là C
M
M
.
.
.1000
( ) ( )
M
m
n
M

n n
C
V l V ml
=
= =
I. Pha chế dung dịch:
I. Pha chế dung dịch:
1. Những qui tắc chung
1. Những qui tắc chung
về pha chế dung dịch:
về pha chế dung dịch:
2. Pha chế dung dịch
2. Pha chế dung dịch
chất rắn trong nước theo
chất rắn trong nước theo
nồng độ phần trăm.
nồng độ phần trăm.
a) Theo phương pháp
a) Theo phương pháp
đường chéo:
đường chéo:
3. Pha chế dung dịch
3. Pha chế dung dịch
chất lỏng trong nước
chất lỏng trong nước
theo nồng độ phần trăm.
theo nồng độ phần trăm.


b) Theo phương pháp

b) Theo phương pháp
thông thường (từ các
thông thường (từ các
định nghĩa):
định nghĩa):
4. Pha chế dung dịch
4. Pha chế dung dịch
theo nồng độ M:
theo nồng độ M:
II. Pha chế thuốc thử.
II. Pha chế thuốc thử.
1. Pha chế nước vôi trong:
1. Pha chế nước vôi trong:
2. Pha dung dịch hồ tinh
2. Pha dung dịch hồ tinh
bột.
bột.
3. Pha dung dịch PP
3. Pha dung dịch PP
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
chế từ hoa dâm bụt:
chế từ hoa dâm bụt:


Kết thúc
Kết thúc
a) Pha chất rắn theo C
a) Pha chất rắn theo C
M

M
b) Pha chất lỏng theo C
b) Pha chất lỏng theo C
M
M

a. Pha chất rắn theo C
a. Pha chất rắn theo C
M
M
:
:
Ví dụ: Cần pha 250 ml dung dịch NaCl
Ví dụ: Cần pha 250 ml dung dịch NaCl
0,1M.
0,1M.
M
M
NaCl
NaCl
= 58,5. 1 lít dung dịch NaCl 0,1M
= 58,5. 1 lít dung dịch NaCl 0,1M
(1 lít có 0,1 mol NaCl nguyên chất).
(1 lít có 0,1 mol NaCl nguyên chất).
1000ml (1 lít) có 0,1 mol NaCl
1000ml (1 lít) có 0,1 mol NaCl


250 ml
250 ml



có x mol NaCl
có x mol NaCl
Cân 1,5 g NaCl nguyên chất cho vào ống
Cân 1,5 g NaCl nguyên chất cho vào ống
đong, rồi tiếp tục cho nước vào cho tới
đong, rồi tiếp tục cho nước vào cho tới
vạch 250 ml (muốn được chính xác hơn
vạch 250 ml (muốn được chính xác hơn
thì pha chế vào bình định mức 250ml).
thì pha chế vào bình định mức 250ml).
250.0,1
0,025( )
1000
58,5.0,025 1,4625( ) 1,5( )
NaCl
x mol
m g g
→ = =
= = ≈
Như vậy
Như vậy
I. Pha chế dung dịch:
I. Pha chế dung dịch:
1. Những qui tắc chung
1. Những qui tắc chung
về pha chế dung dịch:
về pha chế dung dịch:
2. Pha chế dung dịch

2. Pha chế dung dịch
chất rắn trong nước theo
chất rắn trong nước theo
nồng độ phần trăm.
nồng độ phần trăm.
a) Theo phương pháp
a) Theo phương pháp
đường chéo:
đường chéo:
3. Pha chế dung dịch
3. Pha chế dung dịch
chất lỏng trong nước
chất lỏng trong nước
theo nồng độ phần trăm.
theo nồng độ phần trăm.


b) Theo phương pháp
b) Theo phương pháp
thông thường (từ các
thông thường (từ các
định nghĩa):
định nghĩa):
4. Pha chế dung dịch
4. Pha chế dung dịch
theo nồng độ M:
theo nồng độ M:
II. Pha chế thuốc thử.
II. Pha chế thuốc thử.
1. Pha chế nước vôi trong:

1. Pha chế nước vôi trong:
2. Pha dung dịch hồ tinh
2. Pha dung dịch hồ tinh
bột.
bột.
3. Pha dung dịch PP
3. Pha dung dịch PP
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
chế từ hoa dâm bụt:
chế từ hoa dâm bụt:


Kết thúc
Kết thúc
a) Pha chất rắn theo C
a) Pha chất rắn theo C
M
M
b) Pha chất lỏng theo C
b) Pha chất lỏng theo C
M
M

b. Pha chất lỏng theo C
b. Pha chất lỏng theo C
M
M
:
:

Ví dụ: Pha 1 lít dung dịch HCl 0,1M
Ví dụ: Pha 1 lít dung dịch HCl 0,1M
gxMnm
molxlVCn
HCl
MHCl
65,35,361,0.
1,011,0)(.
===
===
Như vậy
Như vậy
Dùng pipet lấy 8,36ml HCl (D=1,18g/ml)
Dùng pipet lấy 8,36ml HCl (D=1,18g/ml)
cho vào bình định mức 1 lít đã chứa sẵn
cho vào bình định mức 1 lít đã chứa sẵn
200ml nước cất, sau đó cho nước cất vào
200ml nước cất, sau đó cho nước cất vào
đến vạch.
đến vạch.
I. Pha chế dung dịch:
I. Pha chế dung dịch:
1. Những qui tắc chung
1. Những qui tắc chung
về pha chế dung dịch:
về pha chế dung dịch:
2. Pha chế dung dịch
2. Pha chế dung dịch
chất rắn trong nước theo
chất rắn trong nước theo

nồng độ phần trăm.
nồng độ phần trăm.
a) Theo phương pháp
a) Theo phương pháp
đường chéo:
đường chéo:
3. Pha chế dung dịch
3. Pha chế dung dịch
chất lỏng trong nước
chất lỏng trong nước
theo nồng độ phần trăm.
theo nồng độ phần trăm.


b) Theo phương pháp
b) Theo phương pháp
thông thường (từ các
thông thường (từ các
định nghĩa):
định nghĩa):
4. Pha chế dung dịch
4. Pha chế dung dịch
theo nồng độ M:
theo nồng độ M:
II. Pha chế thuốc thử.
II. Pha chế thuốc thử.
1. Pha chế nước vôi trong:
1. Pha chế nước vôi trong:
2. Pha dung dịch hồ tinh
2. Pha dung dịch hồ tinh

bột.
bột.
3. Pha dung dịch PP
3. Pha dung dịch PP
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
chế từ hoa dâm bụt:
chế từ hoa dâm bụt:


Kết thúc
Kết thúc
a) Pha chất rắn theo C
a) Pha chất rắn theo C
M
M
b) Pha chất lỏng theo C
b) Pha chất lỏng theo C
M
M
(100 g dd axit HCl 37% có 37 g axit nguyên chất
x g  3,65 g axit nguyên chất)
ml
D
m
V
g
x
mx
HCl

axit
36,8
18,1
865,9
865,9
37
10065,3
%37
===
===

II. Pha chế thuốc thử.
II. Pha chế thuốc thử.
1. Pha chế nước vôi trong:
1. Pha chế nước vôi trong:
Nước vôi trong cũng là thuốc thử để
Nước vôi trong cũng là thuốc thử để
nhận ra khí CO
nhận ra khí CO
2
2
. Đây là dung dịch kiềm
. Đây là dung dịch kiềm
rẻ tiền nhất được dùng rất nhiều trong
rẻ tiền nhất được dùng rất nhiều trong
quá trình thí nghiệm, ngoài vai trò là
quá trình thí nghiệm, ngoài vai trò là
thuốc thử của CO
thuốc thử của CO
2

2
, nó còn được dùng để
, nó còn được dùng để
loại bỏ các chất độc có tính axit như
loại bỏ các chất độc có tính axit như
NO
NO
2
2
, SO
, SO
2
2
, H
, H
2
2
S…
S…
I. Pha chế dung dịch:
I. Pha chế dung dịch:
1. Những qui tắc chung
1. Những qui tắc chung
về pha chế dung dịch:
về pha chế dung dịch:
2. Pha chế dung dịch
2. Pha chế dung dịch
chất rắn trong nước theo
chất rắn trong nước theo
nồng độ phần trăm.

nồng độ phần trăm.
a) Theo phương pháp
a) Theo phương pháp
đường chéo:
đường chéo:
3. Pha chế dung dịch
3. Pha chế dung dịch
chất lỏng trong nước
chất lỏng trong nước
theo nồng độ phần trăm.
theo nồng độ phần trăm.


b) Theo phương pháp
b) Theo phương pháp
thông thường (từ các
thông thường (từ các
định nghĩa):
định nghĩa):
4. Pha chế dung dịch
4. Pha chế dung dịch
theo nồng độ M:
theo nồng độ M:
II. Pha chế thuốc thử.
II. Pha chế thuốc thử.
1. Pha chế nước vôi trong:
1. Pha chế nước vôi trong:
2. Pha dung dịch hồ tinh
2. Pha dung dịch hồ tinh
bột.

bột.
3. Pha dung dịch PP
3. Pha dung dịch PP
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
chế từ hoa dâm bụt:
chế từ hoa dâm bụt:


Kết thúc
Kết thúc
a) Pha chất rắn theo C
a) Pha chất rắn theo C
M
M
b) Pha chất lỏng theo C
b) Pha chất lỏng theo C
M
M

Cách pha nước vôi trong như sau:
Cách pha nước vôi trong như sau:

Hòa tan vôi tôi Ca(OH)
Hòa tan vôi tôi Ca(OH)
2
2
vào nước (độ tan
vào nước (độ tan
của vôi tôi rất bé : 0,156 g Ca(OH)

của vôi tôi rất bé : 0,156 g Ca(OH)
2
2
trong
trong
100 g H
100 g H
2
2
O ở 20
O ở 20
o
o
C): cho ít vôi tôi vào bình
C): cho ít vôi tôi vào bình
cầu, cho nước vào gần đầy tới cổ bình để
cầu, cho nước vào gần đầy tới cổ bình để
diện tích tiếp xúc giữa chất lỏng với không
diện tích tiếp xúc giữa chất lỏng với không
khí là bé nhất. Khuấy cho vôi trộn đều với
khí là bé nhất. Khuấy cho vôi trộn đều với
nước.
nước.

Đậy kín và để lắng dung dịch vài ngày.
Đậy kín và để lắng dung dịch vài ngày.

Thỉnh thoảng lại lắc bình.
Thỉnh thoảng lại lắc bình.


Trước khi dùng phải để lắng dung dịch
Trước khi dùng phải để lắng dung dịch
vài giờ rồi gạn cẩn thận hoặc lọc để dung
vài giờ rồi gạn cẩn thận hoặc lọc để dung
dịch trong suốt.
dịch trong suốt.
I. Pha chế dung dịch:
I. Pha chế dung dịch:
1. Những qui tắc chung
1. Những qui tắc chung
về pha chế dung dịch:
về pha chế dung dịch:
2. Pha chế dung dịch
2. Pha chế dung dịch
chất rắn trong nước theo
chất rắn trong nước theo
nồng độ phần trăm.
nồng độ phần trăm.
a) Theo phương pháp
a) Theo phương pháp
đường chéo:
đường chéo:
3. Pha chế dung dịch
3. Pha chế dung dịch
chất lỏng trong nước
chất lỏng trong nước
theo nồng độ phần trăm.
theo nồng độ phần trăm.

b) Theo phương pháp
b) Theo phương pháp
thông thường (từ các
thông thường (từ các
định nghĩa):
định nghĩa):
4. Pha chế dung dịch
4. Pha chế dung dịch
theo nồng độ M:
theo nồng độ M:
II. Pha chế thuốc thử.
II. Pha chế thuốc thử.
1. Pha chế nước vôi trong:
1. Pha chế nước vôi trong:
2. Pha dung dịch hồ tinh
2. Pha dung dịch hồ tinh
bột.
bột.
3. Pha dung dịch PP
3. Pha dung dịch PP
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
chế từ hoa dâm bụt:
chế từ hoa dâm bụt:


Kết thúc
Kết thúc
a) Pha chất rắn theo C
a) Pha chất rắn theo C

M
M
b) Pha chất lỏng theo C
b) Pha chất lỏng theo C
M
M

2. Pha dung dịch hồ tinh bột.
2. Pha dung dịch hồ tinh bột.

Hồ tinh bột được dùng rộng rãi nhất để
Hồ tinh bột được dùng rộng rãi nhất để
nhận ra iot tự do.
nhận ra iot tự do.

Muốn pha khoảng 200ml hồ tinh bột thì
Muốn pha khoảng 200ml hồ tinh bột thì
lấy 0,5 g tinh bột. Nghiền thật nhỏ cho vào
lấy 0,5 g tinh bột. Nghiền thật nhỏ cho vào
nước lạnh làm thành bột loãng. Vừa
nước lạnh làm thành bột loãng. Vừa
khuấy đều, vừa từ từ đổ bột loãng đó vào
khuấy đều, vừa từ từ đổ bột loãng đó vào
khoảng 180 ml nước đun sôi sẽ được hồ
khoảng 180 ml nước đun sôi sẽ được hồ
tinh bột.
tinh bột.
I. Pha chế dung dịch:
I. Pha chế dung dịch:
1. Những qui tắc chung

1. Những qui tắc chung
về pha chế dung dịch:
về pha chế dung dịch:
2. Pha chế dung dịch
2. Pha chế dung dịch
chất rắn trong nước theo
chất rắn trong nước theo
nồng độ phần trăm.
nồng độ phần trăm.
a) Theo phương pháp
a) Theo phương pháp
đường chéo:
đường chéo:
3. Pha chế dung dịch
3. Pha chế dung dịch
chất lỏng trong nước
chất lỏng trong nước
theo nồng độ phần trăm.
theo nồng độ phần trăm.


b) Theo phương pháp
b) Theo phương pháp
thông thường (từ các
thông thường (từ các
định nghĩa):
định nghĩa):
4. Pha chế dung dịch
4. Pha chế dung dịch
theo nồng độ M:

theo nồng độ M:
II. Pha chế thuốc thử.
II. Pha chế thuốc thử.
1. Pha chế nước vôi trong:
1. Pha chế nước vôi trong:
2. Pha dung dịch hồ tinh
2. Pha dung dịch hồ tinh
bột.
bột.
3. Pha dung dịch PP
3. Pha dung dịch PP
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
chế từ hoa dâm bụt:
chế từ hoa dâm bụt:


Kết thúc
Kết thúc
a) Pha chất rắn theo C
a) Pha chất rắn theo C
M
M
b) Pha chất lỏng theo C
b) Pha chất lỏng theo C
M
M

3. Pha dung dịch phenolphthalein.
3. Pha dung dịch phenolphthalein.


Phenolphtalein là chất màu tổng hợp, nó
Phenolphtalein là chất màu tổng hợp, nó
biến đổi màu theo môi trường phản ứng.
biến đổi màu theo môi trường phản ứng.

Không có màu trong môi trường axit và
Không có màu trong môi trường axit và
trung tính (pH <= 7)
trung tính (pH <= 7)

Có màu hồng (chính xác là màu đỏ tím)
Có màu hồng (chính xác là màu đỏ tím)
trong môi trường kiềm. Khoảng pH
trong môi trường kiềm. Khoảng pH
chuyển màu của nó từ pH = 8,2 – 10.
chuyển màu của nó từ pH = 8,2 – 10.

Cách pha
Cách pha
: 1 g bột phenolphthalein +
: 1 g bột phenolphthalein +
1000ml dung dịch rượu etylic 60% (600
1000ml dung dịch rượu etylic 60% (600
ml rượu + 400 ml nước).
ml rượu + 400 ml nước).
I. Pha chế dung dịch:
I. Pha chế dung dịch:
1. Những qui tắc chung
1. Những qui tắc chung

về pha chế dung dịch:
về pha chế dung dịch:
2. Pha chế dung dịch
2. Pha chế dung dịch
chất rắn trong nước theo
chất rắn trong nước theo
nồng độ phần trăm.
nồng độ phần trăm.
a) Theo phương pháp
a) Theo phương pháp
đường chéo:
đường chéo:
3. Pha chế dung dịch
3. Pha chế dung dịch
chất lỏng trong nước
chất lỏng trong nước
theo nồng độ phần trăm.
theo nồng độ phần trăm.


b) Theo phương pháp
b) Theo phương pháp
thông thường (từ các
thông thường (từ các
định nghĩa):
định nghĩa):
4. Pha chế dung dịch
4. Pha chế dung dịch
theo nồng độ M:
theo nồng độ M:

II. Pha chế thuốc thử.
II. Pha chế thuốc thử.
1. Pha chế nước vôi trong:
1. Pha chế nước vôi trong:
2. Pha dung dịch hồ tinh
2. Pha dung dịch hồ tinh
bột.
bột.
3. Pha dung dịch PP
3. Pha dung dịch PP
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
chế từ hoa dâm bụt:
chế từ hoa dâm bụt:


Kết thúc
Kết thúc
a) Pha chất rắn theo C
a) Pha chất rắn theo C
M
M
b) Pha chất lỏng theo C
b) Pha chất lỏng theo C
M
M

4. Chất chỉ thị axit – bazơ chế từ
4. Chất chỉ thị axit – bazơ chế từ
hoa dâm bụt:

hoa dâm bụt:
Nếu không có các chất chỉ thị trên đây để thử
Nếu không có các chất chỉ thị trên đây để thử
môi trường axit, bazơ ta có thể chế lấy chất chỉ
môi trường axit, bazơ ta có thể chế lấy chất chỉ
thị rất đơn giản, dễ dàng sử dụng như sau :
thị rất đơn giản, dễ dàng sử dụng như sau :

Thái nhỏ cánh hoa dâm bụt tươi hoặc đã khô,
Thái nhỏ cánh hoa dâm bụt tươi hoặc đã khô,
ngâm vào cồn trong một lọ có nút mài. Càng
ngâm vào cồn trong một lọ có nút mài. Càng
nhiều cánh hoa, chất chỉ thị càng đặc.
nhiều cánh hoa, chất chỉ thị càng đặc.

Đậy nút kín, ngâm sau vài ngày.
Đậy nút kín, ngâm sau vài ngày.

Dung dịch có màu tím càng ngày càng đậm.
Dung dịch có màu tím càng ngày càng đậm.

Khi cần sau 2 giờ có thể dùng làm chất chỉ thị
Khi cần sau 2 giờ có thể dùng làm chất chỉ thị
axit, bazơ.
axit, bazơ.

Khi dùng chúng ta chắt dung dịch ra.
Khi dùng chúng ta chắt dung dịch ra.

Chất chỉ thị này trong môi trường axit sẽ có màu

Chất chỉ thị này trong môi trường axit sẽ có màu
hồng (đỏ). Trong môi trường trung tính không
hồng (đỏ). Trong môi trường trung tính không
có màu (tím). Trong môi trường kiềm có màu
có màu (tím). Trong môi trường kiềm có màu
xanh nhưng không bền vì nó nhanh chóng biến
xanh nhưng không bền vì nó nhanh chóng biến
đổi sang màu vàng.
đổi sang màu vàng.
I. Pha chế dung dịch:
I. Pha chế dung dịch:
1. Những qui tắc chung
1. Những qui tắc chung
về pha chế dung dịch:
về pha chế dung dịch:
2. Pha chế dung dịch
2. Pha chế dung dịch
chất rắn trong nước theo
chất rắn trong nước theo
nồng độ phần trăm.
nồng độ phần trăm.
a) Theo phương pháp
a) Theo phương pháp
đường chéo:
đường chéo:
3. Pha chế dung dịch
3. Pha chế dung dịch
chất lỏng trong nước
chất lỏng trong nước
theo nồng độ phần trăm.

theo nồng độ phần trăm.


b) Theo phương pháp
b) Theo phương pháp
thông thường (từ các
thông thường (từ các
định nghĩa):
định nghĩa):
4. Pha chế dung dịch
4. Pha chế dung dịch
theo nồng độ M:
theo nồng độ M:
II. Pha chế thuốc thử.
II. Pha chế thuốc thử.
1. Pha chế nước vôi trong:
1. Pha chế nước vôi trong:
2. Pha dung dịch hồ tinh
2. Pha dung dịch hồ tinh
bột.
bột.
3. Pha dung dịch PP
3. Pha dung dịch PP
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
chế từ hoa dâm bụt:
chế từ hoa dâm bụt:


Kết thúc

Kết thúc
a) Pha chất rắn theo C
a) Pha chất rắn theo C
M
M
b) Pha chất lỏng theo C
b) Pha chất lỏng theo C
M
M

Hoa dâm bụt
Hoa dâm bụt
I. Pha chế dung dịch:
I. Pha chế dung dịch:
1. Những qui tắc chung
1. Những qui tắc chung
về pha chế dung dịch:
về pha chế dung dịch:
2. Pha chế dung dịch
2. Pha chế dung dịch
chất rắn trong nước theo
chất rắn trong nước theo
nồng độ phần trăm.
nồng độ phần trăm.
a) Theo phương pháp
a) Theo phương pháp
đường chéo:
đường chéo:
3. Pha chế dung dịch
3. Pha chế dung dịch

chất lỏng trong nước
chất lỏng trong nước
theo nồng độ phần trăm.
theo nồng độ phần trăm.


b) Theo phương pháp
b) Theo phương pháp
thông thường (từ các
thông thường (từ các
định nghĩa):
định nghĩa):
4. Pha chế dung dịch
4. Pha chế dung dịch
theo nồng độ M:
theo nồng độ M:
II. Pha chế thuốc thử.
II. Pha chế thuốc thử.
1. Pha chế nước vôi trong:
1. Pha chế nước vôi trong:
2. Pha dung dịch hồ tinh
2. Pha dung dịch hồ tinh
bột.
bột.
3. Pha dung dịch PP
3. Pha dung dịch PP
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
chế từ hoa dâm bụt:
chế từ hoa dâm bụt:

Kết thúc
Kết thúc
a) Pha chất rắn theo C
a) Pha chất rắn theo C
M
M
b) Pha chất lỏng theo C
b) Pha chất lỏng theo C
M
M

CHÚC TẬP THỂ 32B1
CHÚC TẬP THỂ 32B1
VUI, KHỎE, HỌC
VUI, KHỎE, HỌC
GIỎI VÀ THÀNH ĐẠT
GIỎI VÀ THÀNH ĐẠT
.
.
I. Pha chế dung dịch:
I. Pha chế dung dịch:
1. Những qui tắc chung
1. Những qui tắc chung
về pha chế dung dịch:
về pha chế dung dịch:
2. Pha chế dung dịch
2. Pha chế dung dịch
chất rắn trong nước theo

chất rắn trong nước theo
nồng độ phần trăm.
nồng độ phần trăm.
a) Theo phương pháp
a) Theo phương pháp
đường chéo:
đường chéo:
3. Pha chế dung dịch
3. Pha chế dung dịch
chất lỏng trong nước
chất lỏng trong nước
theo nồng độ phần trăm.
theo nồng độ phần trăm.


b) Theo phương pháp
b) Theo phương pháp
thông thường (từ các
thông thường (từ các
định nghĩa):
định nghĩa):
4. Pha chế dung dịch
4. Pha chế dung dịch
theo nồng độ M:
theo nồng độ M:
II. Pha chế thuốc thử.
II. Pha chế thuốc thử.
1. Pha chế nước vôi trong:
1. Pha chế nước vôi trong:
2. Pha dung dịch hồ tinh

2. Pha dung dịch hồ tinh
bột.
bột.
3. Pha dung dịch PP
3. Pha dung dịch PP
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
4. Chất chỉ thị axit – bazơ
chế từ hoa dâm bụt:
chế từ hoa dâm bụt:


Kết thúc
Kết thúc
a) Pha chất rắn theo C
a) Pha chất rắn theo C
M
M
b) Pha chất lỏng theo C
b) Pha chất lỏng theo C
M
M