HQCVIENCHPTRI QUOCGIAHOCHIMINH
TONGQUANKHOAHQC
BQ
2005
DAUTRANHKHACPHUCTEME
º!DOAN
TRONGCANBO,DANGVIEN
TREND!ABANTHANHPHOHA
Coquanchfitri:H©C
”IHIENNAY
VAT U Y E N TRUYEN
BAO
Chitnhi(mde tai: TS.TRUONGNGOCNAM
ThukydeHi:TS.BUITHITHANHl‹UONG
DANHSACHCONGTACVIENTHAMGIANGHI
JNC N DETAI
1.T S . Nguy6nDinhCdp-Hpcvi(nB:tochivaTuyéntruy6n
2. Th.sLVNgpcCuéng-Hocvi(nBirochivaTuyéntruyen
3. TS.Tr6nTh|AnhDao-Hpcvi(nB:tochiviiTuyéntruyén
4. PGS.TS.HoéngMinhDo-Hpcvi(nChinhtri.qu0cgiaHoChiMinh
5. CN.Nguy‹:nHai-Truéngphongnepsfingvitn hé›a-SPVH-TTHaNfii
6. TS.BirtThanhHuong-Hocvi(nBaochivéTuyéntruyen
7. CN.Nguyt:nThiHién-HpcvienB:tochivaTuyéntruyén
8. TS.PhamHuyKy—Hocvi(nBéochivaTuyéntruyen
9. TS.TruongNgocNam-HocvienBaochivéTuyt:ntruyen
10. PGS.TS.LéNgocTong-Hoc vienChinhtri.qudcgiaNoChiMinh
11. Th.sBiiiHuyThiinh-Hocvi(nChinhtri.quocgiaHoChiMinh
12. Th.sNguyeniJéiThu-I—Incvi(nD:terchivaTcyéntiiiyén
13. Th.sTéoTh]HoéngYin-Hpcvi(enBéochivaTuyentruyén
6
MucLuc
Trang
MCIDAU
CHUONG1:BAL'CHAT,NGUONGOCVACACHINHTHC BIEUHIEN
7
METIND]DOAN
1.1. Khaini(mmetindidoan
7
1.2. Tongiao,tinnguéngvamoiquanhegiframetindidoanvcri
tongiiio,tinngur i g trongdéisongxahpi
12
1.3. Ngufingocciiametindidoan
21
1.4. Cachinhthucmetindidoan
27
CHUDNG2:THC T
NG,NGU
NNHANCUATE/
METIND]DOAN
2.1. Thuctran•sinhhoattfingi:to,tinngur i g vamétindtdoan
trongcanbfi,dangviénthanhphoHaNoihi(nnaj'
40
2.2. N•g uyennhanciiathirctrangmetindidoantrongcanbfi,dang
vienothanhphoHaNfii
70
CHUONGIII.MOTSOQUANDIEMVAGIAIPHAPDAUTRANHKHAC
TEME
DIDOANTRONGCANBO,DANGVIEN
80
3.1.Nhiirigquandiemccbandautranhbaitriimétindidoantrong
80
3.2. Nhiin_•giaiphapchityeu ddiitranhbaitrirmétindidoant r o n g
89
106
110
MWDAU
1. TinhcapthiétciiadéHi
Trongnhiirignamp • a n diy,congcuficdoimoidatnuficd o Dangtakhc
iixu6n•valanhdaodathuduocnhiingthanhtuuquantrong:kinhIe ph:ittric:
n,chfnht r |
ond i n h , dfiis o n g vat c h i t vétinht h a n c i i a nhan d a n t i m g buoc d u o c
doimciitichcuc.Tuynhién,cungv‹5i
nhfican
dangviéncuachiingta.
Nhungbencanhdovanconmotbfiph4nc4nbfi,déngviendot:icd6ng,huéngciianhf
mgtiéucuc,t(nanxa
hfii,dathamgias'aoc:ichoatdongmetindidoan.Hotritctiép hoacgiént i é p thamg i
a hoacdongtinhr i n g ho nhiiiigquan niemmetind|
doan,nhuc6ucling,tinvéoméngso,vanhan.kiéngcii...Nhfmgquandiemkhfingd iinglydal
amthahoatutiréng,daoducvéloisonglénhmanhc i i a xahi ; lémte1i(ttinhthd n,Inm‹iniemt
in,lytuéngcéchmang,dacbi(tk h d n g ittruénghppvitinvéonhfmghi(ntiiongmetindi
doanméd5savéoconduéngt(nanxahfii,tfiilfii,b6nghoaidaodiic,loisong,lémgiém
uytincuaD3ngtrir‹icnhiind6n.Nhtmgtririmgh ppnhiiv4ydangtrirctiépcéntrcicondvéngcé
chmangcuaD:ingtrongsunghi(px6ydungmotxahfiidilngiau,nuocmanh,xahoicongbring,dan
chd,v6nminh.Vdnki(nDaihfiiIXciiaDangnhilnmanh"Tinhtrangthamnhii ngvastsuytho:i
ivetntuéngchinhtri,daodfic,Hisongciiamotboph8nkh0ngnhfi
c:inb, dangviéndangcan
troviécthuchi(ndur i g Hi,chitt r ac i n g, chinhséchciiaDang,g6ybatbinhvagiémlo
ngtintrongnh:in d6n”'.
Vfi nd6metind]doan macdiichuaphailanguycctructiépdenc:ich mang
songdaodiic,giéms i l c chiéndauv é uyt in UhdaociiaDéng,chonend6y cling
duoccoiléloainguyccikhfingthexemthuérig.
Trongqu:itr’mhUhdaoc:ichmang,nh8tlétrongthciikydoimcii.Dangtalufinlufinco
itrpngcfingtéctirtuéng,vanhofinfiichungvacdngtacdoivoicongt:ictin ‘ g,tongi:to,dautra
nhbaitrilmc:tindidoantrongDangvétrongxahoi.Nhieuri ghtquyét,chittruong,ch
inhs:ichciiaD3ngvdNia
niiocduocbanhiinhdédinhhuéingvaquanlycongtéctinngurig,tongiéo,dantranhchongc:ichi
éntirongmetindidoan.ChanghanNgh]quyetHoinghiIanlhii7
(l6nII)ciiaBanc h dphanhT r u n g uongD a n g kho:iIXbvecfingt:ictongi:tociia
Déng t r o n g t i n h h i n h m c i ; P h é p l ( n h v é t o n g i é o d u o c b a n h a n h g ¾
d6ykh0ngchi
2
khangd}nhnhiirigquandiemcotinhnguyéntaccéaDéngvaIsIaniroctavficongtéctongiéo,méconne
unhiirigphuonghu6ngiagiéiphé pgiaiquyelciicvdév f i tinngirfnig,tongiéo,cosuphanbi(t
giiiahoatdongtinngun•,tongiéovamétind)doan,dongthéin‹:uphuonghuéingvégiaiphé
pdautranhkhacphuccéchoatd6ngtongiéo,tinnguéng,metindidoan
tréiv‹iidirétrgHi,chitt riiong,
muctiéuxtiydungmotdotsongxahfii
iiv9y,vi(ctrienkhainhfmgchittriiongchinhséchciiaDangvéNhénucictrongvi(cd
autranhv6icécténanxahfii,I(metindidoan,xaydg mo)lnenviinho:itic:nliend9mdab
ansacd6ntc,m8tdéisongtinhthanphongphii,1iinhmanh,van
minhléyeuc8ucapthiet.Vi(clqachpndétéi:“Déiitranliklicicpliuctémétindidoantrong
ccmbo,dangv i é n tréitd[abéntliénliplioHerNoiliiéntin”lanhamgopph6nvaoviéc
thuchi‹:nnhiiiignhi(mvu quantrongdo.
2.Tinhhinhnghiénemudétai
Tru6c
tinh
hinlitinngirrig,tongiéo,md
tfnd]doantrc:inthegicrivatrongnucicdangconhiingdiénbienphiictap,nhfitlénhfmgan
hhutngtieucircciianodendcrisongtinhthdnx5hfii,dentinhhinhtirtuéngciiac:in
bfi.dangvien,DangvaNhanuoctadaconhiéuchi
thi,
ngh]quyetchi
daocuocd:iutranhnganch
vadayliiitinhtrangmetind)doantrongD:ingvatoanxfihfii.Trentinhthandfi,cécccquanDé
ng,Nhanucrc,cécdingchiIDdaociiaD:ingvaNhanufic,cacccquannghiénciiu
,c:icnhakhoahpcdEconhieucfingtrinhnghiénciiu,
cécykienduocdangtéitrencécphuongti(nthongt i n daichfingxaInnhénhnoib. N
hiéuc u o c hfiithaovécfingtéctutur i g nfiichungvadautranhc ho ng metfndidoanda
diroctochiicnhamkha c phuctinhhinhtren.Dienhinhlac:iccfingtrinhnghiénciiu
saud6y:
- TrungtainKhoahocxahfiivénh6nvanQuocgia,Vi(nNghiénc i i u tongi:t
o:Vetinngur i g tingi:toVi(tNam,doGSDangNghiémVanchinbién,dacocécchuyénden
ghiéne m u vebch6tciiatinngur i g , tongiiio,c:iehinhthilctinnguéngdangianvé
tongiéo16nciVi(tNam.Trongdoconhfmgchuyend éd’isau
timhiéux'ésqxuathi(nciiac:ictongi:tomciioVi(tNam;bucicdautimhiéunghebfiitoénoHaNfi
iv6icéchinhthiicdadang,
phiictapciiano,anhhiringvfitachaiciianodendciisongxahfii.
- Vi(n
Chiinghia
x5hoikhoahpc,thuficHocvi(nChinhtriQuocgiaHoChiMinhcodetéikhoahocc6pccso"
Timhiéuhi(ntirongmelind]doanciiat6ng16pthanhnién,sinhvlCRomotsotniéngdaihoc
taiHaNoi:"Thuctrangnguyénnhanvakhuyenngh|”,dec8ptuongd0ih(thongvematly1u
8nciingnhiivi(ckhaosétthuctrangmetindidoandoivoimotdfiituongcutheléthanhnien,sinhvi
énoHaNoi,quadfineuc:icgiéiphépdilutranhkhacphuctinhtrangdfi.
- Hocvi(nChinhtriQu6cgiaHoChiMinh,detai
dficlpcfipNhéniroc:xuhu6ngph:ittrienciiatongiéohi(nnaycinucictavanhfmgv6ndc:datra
choc0ngt:iclanhdaovaquénly,HaNoi,2002.C0ngtrinhnghiéncfrukhiitoilndi(
nvebanch6t,s'aitrociiatongiéo,tinnguGngtrentinhth6nnhfmgquandiemdoimoi;chiraxuh
uongph:ittriénphfictapciianotrénthe:gioivaonuocta.Cfingtrinhco
bankhuyénnghivéiDangvaNhanuocvequandiémvagiiiph:ipgiaiquyétnhfmgvan
détongi:to,tinngurig.
- PG$“,TSNguy‹:nDftcLiicobai"Banthemvetinnguérigxametind]doan”dangtrentapch
iCfingtactutuéngvanho:iso6/1992.Trongdfi,tacgiatrinhbaymoiquanh(gifratinngur i g , tongiéovoimet
indidoan.
- Cfing
t:ictutuéng-vanhoétrongcuocdantranhphongchongc:icte
n:jnxahfii.TapchiCfingt:ictutir6ng
-Vanho:i,so3-
1995.Nhfmgykiénchidaov6chongcécténanxahoi,trongdficovlndemdtindidoan.
ThuyNinh:Tinngur i g vitmetin.TapchiTuyentruyen,so4J1991.T:icgiéph6nbietban
ch:itcuatinngu©ngvametin;néuynghiatichcucvatieucuecuacéchi(ntuongtinngufing,t
itdfichiramoi
quanheganbficiiachiing,dodfichothayviecddutranhxoébdtri(tdemetindidoanlaratk
hfikhan.
LeQ u y H i é n : T u dotinn g v é n g v a mé t i n didoan.TapchiVanhoé n g h ( th
u6t,so4J1995.T4cgiénéufentinhtrangphatlriénmetindidoanIanl6n,inp mcivciitinn
gur i g tongiéo.
4
- HoLien:Nhuc a u ti nnguéngvéhi(ntupngmetind]
doanhi(nnay.Tap chiThongtinlyluan,so6/1995.Técgiéneu
tennhfmgdiéuki(nmoitruéngxahfii,van hoéoHaNfiicoanhhuéngdensunéy sinhnhu can
tinnguéingciia sinhvién.
- NguyenXuanNghia:Tongiéovéqu:itrinhthetuchoé.TapchiXahoihpc,s61/1996.B
aibéonéutennhfmgbiéndoitheoxuhu6ngthétuchoéciiaint s6tongi:tohi(nnay.
- NgfiHimThao:Hoatdongmetind]doanphaib|
phéphénvaloaibfi.TapchiCfingtéctutuéngsothéng1 0 J 2 0 0 0 . T:iegianéunhfmgva
ndebucxiichi(nnayciiamdtind]doanvakiénnghimots6gi:iiph:iploaibfi.
- PhamChienKhu:Metindtdoanvanguykhoah o c . TipchiThongtin1y
luan,sfithang1 0 J 2 0 0 0 . Técgianéuquanniemxe
doanvainhhuéng
ciianodendoisongcfingdong,chirabanchatnilpbongkhoahpcciia
c:ichientuongnguykhoahoc.
-PhamVfiDiing:Dfiidiéusuy:ighivesinhhoat
caccling.TapchiCongtacTvtur i g -
Vanh o : i s o 7J1992.Tr ong dot:icgianéul én m oi quanhegi ua tin ngufingtongi:t
ovametindidoan;nhiirigkhfikhantrongviécphanbi(tdfivatéchaiciiano.
Ngoaira,
séch,nhiéubéib:toduocxu6tban,duocdangtai
tréncécphuongtienthongtindatchilngciTrunguongvacécdiaphuong,phén
:inhc:iehi(ntupngmelindidoanvat:icdcingtiéucucciiachiing.Changhannhiin
gcufin:
- V6tongiaova
tinngur i g crVi(tNamhiénnay,nhéxuatbanKhoahpcx5hfii,HaNoi,1996.
- Tenanxah0i:innguyén,biéu
hiénvaphuongthiickhacphuc.
TrungtlmKhoahpcxahfiivaNh6nv6nquficgia,Vi(nThongtinkhoahoc
xahoi,HaNfii,1996.
Metindidoan:Nhfmgkhiacanhtainlyxahfiiciianotrongcuficslingxahoiv a t a n n
l y x a h f i i . Tu y é n t a p luoct h u a t . V i e n T h o n g t i n k ho a hoc, H a Nfii, 1987.
- ViiHimSu:Haitandixembfii,B:toC6ngannhand:in,so449,11/5/1997.
- ThiiiHoangVii,Baitinmetind|doan.B:toNhéndan,26/10/1997
Tuynhién,viectimhiéu,danhgi:ithuctrang,néugiaiphiipd6ntranhkhac
phuctemc:tindidoantrongc:inb6,dangviéncinucictahi(nnayvdnchuadupc
’
nghic:nciiunhién.Diéudficéngnfiilentinhc6pthietcuavi(cnghiénciiudetainéutrén.
3. Mqctiéu,nhi(mvunghiénemu
Muctieuciiadc:téilanhamgopph6nxéctripccsokhoahpctrongviécnhtinthiicbanch6t
ciiaciic
hi(ntuongmetindidoan
va
vi‹:ckhacphucchiing,nhamphtintichd:inhgiéthuctrangmetindidoantrongcénbfi,da
ngviénodiabénthanhphoHaNfiihi(nnay,titdfidexuatmotsogiéiphép
dautranhkhacphucmetindiitoan.
D6thirchiénmuctieudfidetaigiéiquyétcécnhi(mvusau:
- Hethingmotsoxandélyluanvetongi:to,tinnguéngvametindidoan;ph6nbi(t
metindidoanvoisinhhoattingiéo,tinnguéngcrnuocta.
- Khaos:it,phdntichdanhgiéthuctrangmetind|
doantrongcénbfi,déngviéntréndiabanthanhphoHaNfii.
—Dexuatmotsdquandiem vagiaiphépccbéndautranhbai
triimetindidoantrongc:inbfi,déngxiéntrendabénthiinhphoHaNoihi(nnay.
4. Phuongph:ipnghiénciiu
Detaiduocthirchi(ntrénccscilylu@vaphuongph:ipluncuachinnghiaduyvatb
ienchtirigvachunghiaduyvt lchsit.Dingthéisit
dungcécphuongphiip:hethfinghoé ,thongké,phantich-ténghpp,trimtupngkh:iiquét,l0gicl i c h sit,quans:it,diéutraxahfiihoc,phfingvanchuyéngia,théo1u8nnhfim.v.v..denghiénciiuva
trinhbayketquanghiénciiu.
6
CHUONG1
BANCHAT,NGUONGOCVGCACHPTHEBIEUHIENMETIN
D{DOAN
1.1. KHAINIEMMETIND{DOAN
“Tingiiio,tinnguéng,m‹:tind|
doan”labobatuthanlanhfnigkh:iini(mr6tphongphii,dadangvaphfictap.Sudadang,philct
apngaycangtangléndochochiingconléhi(ntupngxahfiihétsiicnhaycain.Viv8ychiingluo
nlamfiiquant6mcuanhiéunhanghiénciiu,quan1yt6ngi:to,qu énlyvanhfiaxah6i.L a m thenaodediiutranhbaitrirmetind]doannhimgdongthoivantontro
ngvadambaoquyentudotinngvéngciianh6nd6n.Vandc:dfidoihfiiphaicosunh9nt
hi ic dilngdanvemétindidoan,ph6nb i c : t d u o c hi(nt u on g m 6 tind]doanvo
icéc
hin tupngtongiao,tinnguiing.Dolévieclémkhongdénhungcoynghta
tol6ncavelyluanvathiictien.
1.1.1. Métsoquanniém
d[doanvénhii:rigdéctrimgciiané
TheotitdiéntiéngVi(t,metinla:
1-Tinmotcéchmiiquéngvaoc:iithanbi,vaonhtirigchuy(nthanth:1nh,ma
guy
•,.
2-Uachufing,tinmotcéchmiiquéng,khfingbietsuyxét.'
Vadidoan:
l-Diéuqu:iila,huyenhoacdotinnhimnhimilco;2-Tin
vaod|doan'
.,
’t:icg khéc
coimetinlaniémtinkhfingdnatrc:nccsokhoahocva
ii
'Tirdit:nTiengVi(t,Trungtainngonngfr,1v'xbDaNting1996,tr607.
’TirdimTiéngVi6t,Trungi6mngfinngii,NxbDaNang1996,ir247.
7
Nhiingq u a n d i e m t r é n c o s u phanb i t t u o n g d o i g i f i a m é t i n s ' o i d i d
o a n nhungchuadecp denthuatngti métindidoan.
Vix'ayc i i n g c o técgi éc ho rig“Me:tind i doanl a khéi n i e m c h u n g c hi
nhfmghientuongconnguoiquatinvaonhfmgbic:utuongsiéunhiendindenmat
4
lytri,memuoi,huyhoaitiencuavasiickhoévéonhfingchuy(nkhfingdau’
Coq u a n d i e m l a i c ho r ang c 6 n p h é i h i é u m é t i n i h e o h a t n g h i a : t h e o ng
hia he:p,metind6ngnghiavcri
d)doanhoacmetind]doan;cfintheonghiarongmétinlatinmt c:icnhedathieusuynghivéonh
fmgdieuhuyc:nhoac,vficancii,cokhig6ytéchat.Trénthvcte,canphb i ( t metinvoim
etindidoan,bcrilélinnguGnghaytongiéodendnatrensirmetin,vidc:unfiive:niemtinvaonhfn
igciii
cancii).
tin n
gun g dencoyéutometin.Thucchattinngirn g , tongi:tolametin,nhungtub é n t h 8 n n
o kh0ngc o y e n t o d]doan.D)d oa n d u n e g é p boih a i tir“ d ] ” va “doan”.D[lésuk
hécla,doanldmoihoacracrot,didoannghialamoi
racroi,khécla.Vithephaidiingcacumtumé//itd[doand‹:chiniemtindabibiéndangvaonhf
mgcaikhfingcothuctron pdoisfingxahfii,lametindab)lcridung,cohaid e n nhiéumatciiadéison
gxahfii.
TheoGi:tosuDangNghiémVa n, thut ngfrdidoanratdégayhiéunham,khdng
khacvfiithuatngudJgiao,tagiéo.Vétichitnghtaddntoctrungtain,nguoitaratdexemxétmt bi
euhi(ntongidokh4ctocnh u m6tthiididoan,digiéo.Khéingufintitc:ichxemxétnay,x
u6tphéttitviéctrucrcddy,thutngtididoan,digi:to,tagiéothvéngd i r o c Kitfigi:todiingdén
fiisécéctongiaokh:icnénvminhvanfiive:nhiingchiph:iitongi:toclingtherthienchuanhfmgkhfi
ngtheotoéthénhVatican.Técgi3chorang,thu8tnghid]doan,digiéo,tégiéonaychirim
diingnfiivenhfmghi(ntuongtongi:tomangtinhkyquac,phanviinhoénaysinh
4Xem
trongTapchiCfingsan,so4,thiing2J1997,tr.59.
gandayhoactrucrcddyciingdaco,nhuc:icgi:tophiiiDavidKhoresh,DavidBeg
crcécnircrccongnghiepnhuNhat,My,hoacdaoSexoniiociahaydaoBittao
COHV.\'.
CiingtheoGiéosirDang
NghiémVan,deton
taivaphéttric:n,batcutongi:tonéociingphaithaydoidelhichnghi.Truochetlatha
ydoinfiidung,vithuéngthinoidungband6uciiamottingiéocfitruyénciingdaradéit
ithitngngénnam,saudolasuthaydoinghithiic.Dovay,trongb:Itkj'hinhthilctongi:tonéoclingcon
hfmgdiéumetinbencanhnhiiiighittuc.
Ciing’ nhfmh i ( n tirongmd tinthuéng16ninnhvficiianhfmghinhthiictongi4oscikhaihayci
cécdang
mathuathoacchiingla.nhiingdii:in,nhfmgkiéng
‘,nhfm
éuthtingiéoriéng
lénhiictlutu,tucs:inEng,nhiitigc4usamtruyén,béomong.v.v.Técgiakhangdinh,m
etindidoanthucchatléniemtinmemufti,tinvaonhfingdiéucongdongcoilanhimnhi,métinconl
anhfmghltnhvikhfingchidaloithoitréingupcvoidasoméconcotinhphanvanhoé,d6nde
nnhfmgHuhhuéingtiéucuetrongdéisongcfingdong,nganc : i n hoacphéhoai si
n xuat,t ham c h i d6ndennhfmgcéi chétthuongt6m.
TrongcuonsachxuatbantaiPhép,baF.Askevisleherpeu.xdnaramotquanni(mmc:t
innhiisau;“Dolaniémtintrongmobthéikylichsirnhatdi)nh,naydatrainguocv6icéclunt
huyétvathuchanhciiadasoco3ngdong,khoahochoacdatréinguocv6inhfmglu6nthu
yét
vethuchanh
ciiadasocfingdongtongi4ocotinhvh o : i quantrpngnhat”’.Theoquanni(mnéytalait
haymetinla
niemtindaloithai,tr:iinguocvoitinhkhoahpchoactréingupcvoitinhvanhoétongi:to,nhut
hecilngd4ndéntinhtrangm6ttongi:tonaycoi motc f i n g dongtongifiokhécla
metin.
Quanniemkh:ienfiacfinchoriing,m etind|doanlathuatn g i i H:inVi(t.Thu8tngiinaynguyennghiadiingdechinhfmgytuéngtongi:to,nhtiiigsirthenciin
gkhécvdi
gi:todangchiémdiav)thongtritrongxaho;i.Quan
’DCtheotai1ie‘ufuntrfrthu6cdetaiLut)ncirchochinhsachtin
9
diemnaychothfiy,ciingnfiivi:ytu6ngt6ngiéo,nhfmgsuthaicilngkhécvfiiton
gi:todangchiemdiavi)
trongxahfii,nhungcrphuongTaythidiingthuatngii d|
doan,conciTrungQuocvaViétNam thidiingthuatngtimétind|doan.
Dochiuénhhuéngciiachinnghiadantoetrungtainvacéquanni(mtruyénthongve
metind|doan,nénkhidaoCo-doem6idunhapvaoniroctacécgiéo
sthoithirasaiParidaxemcéctongiaokhacnhuNho,Phat,LaovécéctucthoMin,thocfingTotiénciVitN
amlamétindidoan.L6udanthu8tngiimétind)doankhongconnguyénnghiaband6u,madiroc
diingdechinhiinghi(ntuongt6mtinhriéngrémadasoc(ongdongcoilanhémnhinhubiian
géi,cilngquai,giéihan,
v.v.Chinhvithemahinhthanh nhiiiigquanni(mmc:tindongnghiav6i metind)
Dacbiét,quanniemciiadaidficThichDiicThi(nlaichorang,theochitH:inthimdconghialémo
hfi,kh0ngro,tr:iivfiitinhvétin,conghialatin.Dodfi,m‹itinlfitinmotc é c h mohd,tinmak
h6nghieuxaodieuminht i n vanhirvy thi
ktor'.g chicometintrongtinngrGng,tongi:to
cékhoahpc,vanho:I
’catrongn
fiichung.
Quanhiitigquandiemtréncothethayrohailoaiquandiem:
- Loaiquandiémthirnhat,dungkhéiniem“metin”,“didoan”h a y “metindidoan
”kh0ng ’ sirphan
gi:tociiaminh
.HuquaciiaquandiémnaylégayrasubaiKichl6nnhaugifracéctongi:to.
- Loaiquanni(mt hu hai,diingkh:iini(mmetindechiniemt i n khfingroran
g,mohfinoichung,trongdoconiémtintongi:to,tinngur i g tongiéo.Vciiloaiquan
diemnay,viecphfinbietmetinv6ime
tindidoanlfikh:ienhauvéctthiétphaibaitiltmetind|doan.
Nhu vay,décodirocquandiemthongnhatvemetindi.doanlavMdekhfing
don
ién.M o t mat,
met i n d i d o a n l a h i n h t h i i c bi ttuu66nngc i i at o n g tin
én
ii::ttoo,,
hinhthiictinnguong.Ranhgi6igitiatin ‘ g,t6ngi:to
mo
ng manh,ténhi,dacbietl é trongtinhhinhc:icthélucphéndongras itclciidungvan
detongi:todc:chongphéciichmangnuocta.
Ma)cdiiconchuathatthongnh8tvequanni(mmetindJdoansongcothecothayquan
diemch6pnh0nduoccoimetindidoanlénil:intindénmucmiiquingciiaconnguoivaoluc
luongsitunhién,thinth:inh,magut,dtlnt6inhfmghanhvicucdoan,théiqué,phanvan
ho:i,
d6ikhiphinh6ntinh,gttynhiinghuquachocfingdongxaho)ivachochinhbanth:innguoi
metindidoan.
Métindidoancémot
"dactrung
- Me:tindidoanbaogiciciingx:ic1pniemtinvéocéc1itcluongsiéunhien,nhuth6nthénh
,maqui,phépmau...C:icluc
luongsieunhic:nnaykhfingtontaithuc,dolanhiingluclupn gdoconnguéitaonc:nbangs
utuéng
tuongsatinhcémc i i a minh.Noicéchkhéc,lucluongsiéunhiénlanhtirigkhéchthe
huaodoconnguciiséngtaonc:n,nhurigc1ois6ingucrimetind|
doanthicéclucluongsix:unhien,thinth:inhlaco
that,hotinvéosutontaith)tsuciiano.Song,neuchilaniemlinsaocaclucluongsieun
hiennaythi
mhmtinnaychuadiidc:trothanhmétindidoan.Vand6niémtinmdtindidoanphéila
niemtinfihpp,tinvaob6t ciicaigigoilésieunhien,tinkhfingsuyxétphéitr:ii,dfings
ai,tindinmiicme muoi,miiqu:ingvaocéclucluongsieunhien,fihpp,tapnhamdo.
- C6tinhnh6nquachitquan.
Tinhnh6nquachitquanlamotnetphobic:n
ciiamdtindidoan.Khimc:tindidoan,ngitctitathucingliénhe,mocn6ic:icvandé,cacsu
vat,hi(ntuongciiadéistinghienthucvclinhautheosulie’ntuéngnh6nquachit
quan.Viduvic:imuccomucdennénnéuancémucvéodauthéng6mlichthisc:den(xuix
éo)cathang.Hoackhibucicch6nrakhfiinha,did6uhaylam gi,néugap
coilakhfingmayman,neugapnamgifiisegapmay,moichuyéns u o n sé,totdep.Hoacsu
liéntuéngchin quanvia:congnay,bakiacokhanangngoaicémsaukhi
11
Neum e tindidoanchiléniemtinmiiquéngvaoc:iclucluongsiéunhien,
th6nt h : i n h t h i nochit on t a i s 6 u kint r o n g c o n t im ,khoi ’ c , tron
tain triciia
nhfmgnguoimetindidoanvédodfinhfmgnguciikhécvacax5hfiikhficothenh8ndi(n,doén
dinhniemtindfilamiiquiing.Mfitdiéuhic:nnhiénlé,neuniemtinmiiquéngdfichitontaitr
ongtaintrfnhfmgnguciimétindidoanmakhongkéotheo
nhfmghénhdongtieucucthihoaclanochanggaythiethai
gi,hoacneucothidfiléthi(thatth6mkinchochinhbénth6nnhiiiig nguciimetindi
doan.Conthi(thaichoxahoithinguéikh:ickhfingthayhoackhfithay.
Suth8tla,tunic:intinmiiqu:ingvaoc:iclucluongsitunhien,th6nthénh,nhfmgnguciimetin,did
oanthuéngconhfmghénhdongtieucuckhfingchigayt:ic
haichobanthmacaxahfii.C:ichénhdéngdfiduocthuchi(nkhfingtheosirméch
baociialytrimat heosuthfiith:ieci ia c:ictrangt h : i i t i n i i cain,xuathi(ntrongbé
nth6n!
ip.Trongdfitrangthaitinhcémdiénhinhciiametindidoanlasulol¾g,sohai,c6umong.
1.2. TING I A O , T I N N G U O N G V A M O I Q U A N H E G I U A M E T H D { D O
A N VCI ITINGIAO,TINNGU©NGTRONGDOISHGXAHOI
Hientupngmetindidoancochiéuhuénggiatii ngg6ndaydonhii:unguyenn h a n . Nhung,
phéithiianhn conguyennh6ntitsunhanthucchuadaydii,chuathongnh6t
valantongifiatinngur i g ,
t f i n giaovametind]doan,khiénchovi(ctingxiitrongthuctécon.cfinhienliingtiing.Vith
ecanphanbi(tmétindidoanv6itin giao,tinngur i g .
Ph6nbie‘tsukh:ienhaugitianhfmghoatdr i g tongi:to,tinngur i g sciimetin
12
initsttinhhuongchiingtaciingkhfingdedéngphdnbiétv6imétin.Vidunhuvi(cD
i l c m e h i ( n h i n h d o i v o i t i n d f i G i n g g i : t o t h i n g v o i t a q u a n n ie{md f i l a ch
fmgnhanciiain:inni(mtingi:tonhimgdoiv6inhfmgnguoikhfingphaitindoGinggiéo
nguoitalaiquanniem
dfilémetindidoan.Coratnhiend6nchiingdechiingtathsyrangsuph6nbi(trachroigiii
ametindidoans'étinnguéng,tongi:to
lamotvandc:khfingde.Nhungv6iyt:uctiuciiacuficsfing,céc
nhénghiénciiuc6nphailémrov6ndenay.
1.2.1. Bi:incha“ttongiéovétinngu:ring
B‹1nclié’tciiatongicio
Tongiéolamothi(ntupngphiictap,dachiéu,nhieu
nhiengikhinguéitadnara
khfingngac
‘ dinhnghiave‘tongi:to.Th6ngkec:ied|nhnghia
vét o n g i é o t i t c o d é n k i m , tirD o n g s a n g T 6 y , t h i é t n g h i k h f i n g c é n t h i é t ,
s o n g clingciinphaidnaramotsoquannic:inkhécnhaudeth6ytinhphuctapciiahi(ntuo
ngxahoinay.
Conguoinéutongi:tolamoiquanh(giiiacéithiengvacéituc,gifiaciiihimhinhvacéivfih
inh,gitiaconnguciivalitclvongsieunhien.Tongiéolasuvuonlenciiaconnguoidénhanthi
iccéikhfingciing,lakh:itvongciiaconnguciivuon
lasuthautornnhiirigc:iikhfingthethautorndupc,la
dencéi
laniemtinvaocacthucthetinhthankhfingthenhinlhiiy
dune.Tongiéolasunhtlnc:ichhoé,cémho:ic:iclucluongtu
nhiénmaconnguéibatluctruocchiing;lacémgi:icvecéithiéngliéng;lasirsungbéim
angtinhchtltlenghinhfmggiétridaduocxahfiithuanhn . v.v.vav.v..
Quandiemsinhhpcvétongi:totargi:iithichtGngiéonhusénphambanna
ng,mobphénringdacbi(tciiaconngirciivciihoéncanhxungquanh.ConPhorotlaichorigtongi:tolachiingloanthankinhchiicuangtonghopve:su:imanhducrih
i n h t h i i c t u vetrucic c é m g i : i c thiéut i n t u é n g v a s u scihain o t t a i n
.
DurKheim-mot
nhaxa
hfiihocriottiéngciiaPhépchorang,khfingthethaythetongi:tobangcéigidokhimaxahfiiv
anconconhuc6uthanihénhhoétinh doankétdaduochinhthanhgitiac:icthanhvienciiano.
Conguciinhm a n h khiacanhdao
diicciiatongi:to,chorang“tongi:toléh(thonggi:toduc”,la“1u6nlydaodiicdupctiépxilc
bigcémnhan”,l é“nguyéntacdaoducciiachiingla”,la“tongthecécloikhuyendayvema)tdao
diicvatriétly”,la“trungt6mtrongnéngiéoducx:icdinhcéch’gxudaodiic”
Congucrilaichor6ngtongiéoxuatphéttusirngudotciiaqu6nchiingvélima
bipciiagiaohoi.
Vontedinhnghia:“Tongi:toladiéungong6nkiemgiftsodongtrongvongI(thu0c
”.ConRuxkinciingchorang:“Tongiéotruyéngiaocécsutht h o a c céc
diéugiédoicotinhchatrungiidegiiicho
d:inndongtiéptuclaodongmotcéchlanglc:trongkhichilngtavuichoi’
7
Tuytheogi:icdonghiénctiu,laptruéng,quandiem
kh:icnhauma
ngucritadnara c : i c dinhn g h i a r a t khacnhauv e tong i : t o . Xemr a , nhfmgd]nh ngh
ia4 y o motmilcdonéodfideucohatnhanhoplyvaccsociiano,chonc:ntotnhatlak
hfingn é n p hi i nhan hoant ot. Déngq u a n t6mh on ca lanhfmgquandiemvfitht
r u o c Mécdadupctruyénbarongrai,trongdfidiénhinhlaPho-béch(18041872),ngucricoanhhuéngs6usaeviitrirctiépden
quandiemvfithenciiaMéc.Onggi éi thich,m o i t Gn g i : t o nhul a s q ph:in:inht o n t a i
c i i a chinh b é n t h 6 n c o n nguéi.Chonc:nmoidinhnghiavébchatThuongdedéulad
inhnghtave banch6tconngucii.Gonnguoisuynghirasao,t:inntuthenéothiThiiongdeciiano
’’cobao nhieugi:itri,thiThuong
diingnhuviiykhfinghon,khfingkém.Con
décob6ynhiéu.Ythiic.ciiaThuongdelaythiicciiaconnguoi.Phcrbachchorangtongiaolasit
sungbaith6ntupngconnguéi,da kh:ichquanhoébinth6n
’XemtrongnguyetsanGiécNgo,s67,th4ng10-1996.
’XemtrongnguyetsanGi4cNgd,sci7,th4ng10-1996.
14
nhunglaikhfingnhanrakhéchthechinhlabénch6tconnguéi.Tongiéoléth:iidficiiac
onngvfiid o i voic h i n h m i n h n h u n g l ai lamnh u dayl a bén c h 6 t khécminh,x a
l a t ha m c h i d 6 i l 5 p v‹5im i n h . C h o nc:nm o i d i n h n g h i a v e ban c h a t Thuong
dedeulédinhnghiavebanch6tconngufii.
TuycécquandiemnhtinhocciiaPho-béch
lamotbucictiéndéitrongqu:itrinhnhd nthiictongiéomaMécdakethua.Song,ongconhfmg
hc h é nhuMécd a
v a c h ra:“Pho-
birchhoétanbanchittongi:tovéobinchatconnguoi.Nhimgbc h 6 t conngucrikh0n
gphéilamotc:iitrimtuongcohimcua'icc::iinh8nriengbi(t.Trongtinhhi(nthucciiano,b
anch6tconnguciilét0nghoécécquanh(xahfii”'.Ki:thitaquandiém
ciiaPho-
béchnhungMécdavuptlénPhob:ichkhi6ngdnaranh fmgdinhn g h i a v e : tongi éo trongt é c pham“ P h é phént r i
é t hoc phépquyencuaHe-ghen-Loinfiidau”.Ngaycrm6y
trangdauM:icdadnaramGtloatdinhnghiavetongiiio.Changhan
tongiéolasutuythiicvasunitrigi:icciiaconnguoichuatimthfiybénth6nminhhoa;cdalaidé
nhmatbénth6nminhmobl8nniia.Tongiéobiénbanchatconnguéithanhtinh
hi(nthiicéotiringvib:inchitconngiioikhfingcotinhhi(nthuc.Tongi:totiret h e
giiiquantonnguoc.Su nghéonanciiatongiéo,motmatlabic:uh ié nciiasunghéoné
nhi(nthucva
matkh:iclasuphénkh:ingchong nghéonanhi(nthiicay,tongi:to
latiéngthodaicuachtingsinhbi:ipbfrc,latr:iitimciiathegiciikhfingcotr:iitim,ciinggifingnhuno
latinhthanciianhfmgdiéuki(nxahfiikhfingcotinhth6n,lahanh
phfichuao,labonghoagia,lathuficphi(nciianhand6n’
Tingi:tochilasanphamciiaconnguéinhimgconnguciitontaitrongint xah0in
hdtdinh,motnhanucicnhatd]nh.Nhanucrcdfi,xEhfiidfisénsinhratongi:to.Xétvebc h
a t tongi:tolamot
hinhth:iiythiicxahfiiphén:inhtinLai
xahfii,nhuligtongiéolémothinhthéiythficxahoiph:inénhtechlac,hoangduéng,
'C.Mitc-Ph.Angghentoantip-T3,NxbCTQG.H.1995,tr.11.
’C.Mac-Ph.Angghentuyéntipg6m 6r4p.TI,NxbSirth4t,H.1980,tr.14.
huaohienth pckhéchquan.Vebanchitciiatongi:todacoqu:inhi6uykién,v6nd é léchfil ém
saonhandangsirLhécnhaugiiiatinngurig,tongiaos'émetindt)doandangdiénratrenthucté.
doi voi
Lamthénéodephtinbi(tgifra’tinvé
ngayc:icnhakhoahocchukh0ngnfiidénnguoid6n
binhthiréng.PhfiGiéosuNguyenChiBé ndatimgnh8nxét:“Nfiimotcéchhinhénh,tinngurigvam
e tintrongIe:hfiiddngiandibéncanh nhaunhiihaicogfiixinhdep:int codongdé
nh,conhans a e mékhfingcot6mlametin,motconetnathu9nhu , colongtotlatinngut
ing.C i haicodéucosiichapd8n,thuhfitconnguéi.Néutin nguiingtrongIehfiiddngian
duochiéuvoikhiacanhxiiccémléchinh,ladoihfiit:inntinhciianguciidantrongxahGin6ngnghi(p
cotruyén,lénoibiéuhi(nsttud9mcua
niemtindd a voici5isiéulinhthimetinlaicoranhgioivoinochilamotdiréngchi mo
ngm a n h . C h i r a ké,nhfmgyéut o kys i n h vaoc:icléhoid6ngran,songciingtinngué
ngnhumotnh:inhtaingiiitrénmotth6nc4ytuoitoo”".
Ciingnhutongi:to,tinngur i g , tinngur i g tongiéohaytinnguGngd6ngiandEtontai
titl6utronglichsir,nhungchodinnayvancoquanniémkhécnhau.
vonlamot
thutnghiphiicditocghéptitthuatngti“tin”va“ngurigmo”.Theotitd i é n tiengVi(t,
xuatbannam2000,tinconghialatin,connguiingm d , latonkinhvakh6mphuc.Vy tin
ngur i g dirochiéulathéidf i tintuéngv c i i s u tinkinh,khamphucmotc:iigidfi,m
otdiéugidfi.Theodfi,tin ngur i g dupchieut h eo nghtarfin•nh:it,baogfimni6mtin,sungu
rigin,nguéngvongvaot6ngiéo,motluclupngsieunhienhaymGtchitnghia.M:ievéAngghen
ciingdasitdungkhainii n t i n
’iham’ latinngvr i g tongiéo,song hai
6ngci›nsirdungkh:ii niem“tinngur i g tri6thoc”va“tinngur i g chinhtri”''.
"NguyénChiBén,V4nho:idangranVie‘tNamnhimgnétph:ichoa,Nxbv-tinhoath6ngtin,HN2003,tr277
''LuuKGQu6n:Quanniémve'tinngirfingciiaAl:ic-Augghen.T/CTh6ngtinIt1u4n,so3-1997.
16