RỪNG XÀ NU (FULL PHÂN TÍCH + NHẬN ĐỊNH TG, TP + MỞ RỘNG NÂNG CAO)

Tran Thuy Duong

Bi quyet Chinh ph't;tc mon Ngii tllin

Tac gia: Nguyen Trung Thanh la but danh cua nha van Nguyen NgQc trong thoi
khang chien chong Mi. 6ng khong sinh ra o Tay Nguyen nhl1ng l(;li la nguoi con gan
b6 mau thtt voi chien truong nay trong suot hai CUQC khang chien chong Phap va
chong Mi. Chinh m~mh dat va con nguoi noi day da de l(;li nhit~u dau an sau d~m hinh
thanh dim xuc viet len nhfrng trang van nhu: "Dat nuac dung Len" va sau d6 la "Rung
xa nu", nhfrng tac pham dUQc xem nhu "Ban Hich thai aanh Mi" cua dan t<)c.
Tac ph~m: Truy~n ngan "Rung xa nu" dUQc viet vao nam 1965 khi de quoc Ml bat
dau cu<)c chien tranh eve b<) o mi~n Nam Vi~t Nam. Tac pham in Ian dau tren t(;lp chi
Van ngh~ giai ph6ng quan mi~n Trung Trung B<), sau duQc in l(;li trong t~p "Tren que
huang nhung anh hung Di~n NgQc" voi boi canh thien nhien la manh dat Tay Nguyen
anh hung, kien trung, bat khuat.
Loi ddn: Can hieu ve hi~n th1:[c dUCJC phan anh trong truy~n truac khi ti1n hieu tung
nhan vq,t trong tac pham. "Rung xa nu" La tac pham tai hi~n CUQC dau tranh sinh til
giua nhdn ddn Tdy Nguyen vai bQn Mi - Di~nt vao nhung niint den toi nhat cua Cach
nuptg mien Nam Vi~t Nam. Thai gian nay, bQn My - Ngv,y ra sue dan ap, kim kffp nhdn

ddn, lung bat can b¢ hog,t d¢ng bi ntQ,t, hong dQ,p tat phong trao each mg,ng dang nhen
nh6m khap mien Nant. Cv, the trong truy~n La giQ,c ban dg,i bac suot dem ngay vao lang

Xo Man va rilng xa nu, chung pha huy thien nhien, tan sat ddn lanh. Nhung dong baa
co

va nui rilng Tdy Nguyen van hien ngang, kien cuang, bat khuat, khong bg,o Lvc nao
the lay chuyen aUC}c: "Can b¢ La Dang. Dang con, nui nuac nay con".
A

A.p

P

NOI DUNG KIEN THUC QUAN TRONG
1. Hinh tugng cay xa nu
1.1. Cay xa nu XU:Yen suot

Den voi manh dat Tay Nguyen cua Nguyen Trung

tac pham, gan bo m4t thiet Thanh ta bat g<)p hinh anh Rling xa nu tt'r nhfrng dong
trong aoi song vq,t chat va van dau tien. An tUQng dau tien cua nha van V~ hinh anh
tinh than cua ngui1i dan nay la m<)t khong gian ngh~ thu~t r<)ng mo, bC;lt ngan vo
t~n, ngay l~p tuc ua v~ trong tam tri ong, nay sinh
lang Xo Man.
nhfrng y tuong khi viet v~ thien anh hung ca v~ Tay
- Ket cau trn:Y~n: aau cuoi Nguyen. C6 the n6i, Rling xa nu la hinh anh khoi nguon
ho ung (mo dau va ket cho dong cam XUC de nha van sang t(;lO, la ID(;!Ch tham
ml de dan dat nha van mieu ta, ke chuy~n, dung nhu tac
thuc bang m<)t hinh anh):
gia tam sv: "Bat aau tic ngoi but, gan nhu khong he tinh
tncac la mqt ritng xa nu, nhicng cay xa nu... Toi hinh

-Trang 297-


Bi quye't Chinh ph¥c mon Ngfr van

+ Md' dau: "xa nu uBn

tam ngl;lc LOn cua minh ra,

che cho cho dan lang ... "
+ Ket thuc: cling 1<1 hinh
anh rling xa nu "... khong

thay gi ngoai nhung rU:ng
xa nu n6i tiep chQ,y den
chan trai".
+ Khong du6i hai mudi
Ian nha van n6i den "rU:ng

xa nu"; "cay xa nu"; "nhva
xa nu"; "du6c xa nu"; ...

1.2. Cay xa nu chju nhi~u

dau thtt<1ng ma't mat nhtt
chinh nhicng dau thtt<1ng
mat mat ciia con ngttai.
- Xd nu bdo v~ cho buon
tang ud chfu nhi~u dau
thtt<1ng mat mat:
+ "Lang o trong tam dQ,i

bac cua giQ,c, hau het dQ,n
deu roi vao doi xa nu".
+"Cit: the rUng xa nu uBn
tam ngl;lc l6n cua rninh ra,
che cho cho lang ... "

Tran Thity Due1ng

dung cau chuy~n c6t truy~n, nhttng toi dii. thay ro cai
thien truy~n ngdn nay se bdt dau bang mc?t khu ning xa
nu va se ket thuc bang mc?t khu ning xa nu vo t~n ..." vdi
ngutuQng tham mi, danh thuc nhfrng suy nghi, cam tht.I thu
vi khi vao dong dau cling nhu luc chia tay. Qua th~t,
ngh~ thu~t khi dc;tt den dinh cao c6 kha nang danh thuc
nhfrng an ttrQng von da ngu quen trong long ngtrdi dQC.
Rung xa nu tru6c het la m<)t b(rc tranh thien nhien,
d~c tnmg cho thien nhien Tay Nguyen nen n6 gQi ra cai
ve d~p hung vi, trang 1~. Canh rung xa nu dtrQC mieu ta
trong doc;tn van la ffiQt canh rung "nam trong tarn dQ,i
bac cua giQ,c, ngay nao cilng bi ban hai lan". Nguyen
Trung Thanh quan ni~m: "Cau aau trong dodn thien lam
m9t thtc am chuan no giup cho todn be? tac pham". 0 day
nha van cling da lam nen ffiQt th(r am chuan ay, h(ra h~n
ve mQt khuc bi trang trong chien tranh. Nha van da xay
dl).llg len SlrC song, tu the doi m~t Vdi cai chet, Slf sinh
ton dang d(rng tru6c moi de dQa bj huy di~t.
f)~t doc;tn van trong toan tac pham, ta nh~n thay
Rung xa nu c6 ket cau hay n6i dung hdn la m<)t loi vao
de rat m6i lc;t. "Lang o tibn dQ,i bac cua don giQ,c", "chung
no ban dii thanh l~, moi ngay hai lan, hoQ,c sang Sdln Vel
xe chieu, hoQ,c dung bong va sant toi, hoQ,c nila dent va tro
ga gay", neu nhu gi6i thi~u theo loi co dien, Nguyen
Trung Thanh se gi6i thi~u ten lang, nguon goc roi m6i
n6i den van de ong muon n6i. Nhung khong, vao de ong
n6i ngay den vi tri nguy hiem trong "Tam dQ,i bac ciLa
dich" cua lang Xo Man, rna khong he nhac den dja danh

cua lang. Trang each ke cua nha van, duta deu biet cai lang d6 roi, nhu ngukhong g~p chi nao nlrc muon biet tinh trc;;tng SlrC khoe
cua ngutiem thuc moi chung ta, du c6 the chua m<)t Ian d~t
chan den van thay c6 chut gi d6 than quen gan glii.
Trong chien tranh, dau chi c6 lang Xo Man m6i nam
trong tam dc;ti bac cua don gi~c. Tat ca lang, tren khap

- Trang298-


Bi quyet Chinh ph1;tc mon Ngi! viin

+ "Ca rilng xa nu khong
cay nao [a khong bi thuang.
Co nhflng cay bi dc;tn dc;ti
bac ch4t aut ngang nua
than, do ao ao nhu nt(jt
trQ,n bdo".
+ "0 cho ve't thuang,
nhva ua ra, tran tre, tham
ngao ngc;tt, tong tanh, roi
bam tq,i, den va d4c quy~n
thanh tung eve".
¢ Bang
ngh~ thu~t
nhan h6a va an dt). tUQng
trung, nha van da lam
hi~n len noi dau thuong

mat mat cua rung xa nu.

Trcin Thuy Duong

dat nuoc Vi~t Nam nay deu chju chung noi dau thuong
d6. Ta cling thay long c6 chut gi d6 d6ng di~u.
Nhung day khong ph~d la lang que cua ta. Neu nhu
Hoang Cam nho tha thiet manh dat Kinh Bac voi huong
Ilia nep thorn nong, tranh Dong H6 ga lQn net tuoi
trong. Neu nhu Nguyen Dinh Thi mo mang ve Ha N<)i
nho Ha N<)i voi "Gio thai mita thu huang com ntcH"; thi
lang Xo-man duoi anh mat cua Nguyen Trung Thanh l?i
hi~n len kieu hanh va gan g6c voi "nhfrng ngQn doi xa
nu cc;1nh nhfrng con nuoc Ion". Ta nh~n thay day chinh la
lang Xo-man chu khong phai la m<)t ngoi lang bat ki nao
tren mQi mien dat nuoc. C6 le vi tinh chat rieng moi 1?
va d~c sac, c6 tinh dc;!i di~n pho quat cao cho cac dan
t<)c Tay Nguyen rna rtrng xa nu dUQC Nguyen Trung
Thanh mieu ta th~t sinh d<)ng va gai g6c, nhu m<)t sinh
the c6 h6n.
TU am hinh chu dc;10 cua rung xa nu qua loi rna dau,
ta tUOng nhU cai cam htrng bi trang ay dtrQC nen, tich t\{
trong cau van cam trjch, se dUQC khai trien trong nhfrng
cau con l?i cua thien truy~n, rna truoc het la nhfrng cau
van d~p ngao ngc;lt, n6ng nan, n,rc ro nhu tam ngvc rlrn.g
xa nu vi dc;1i ch6i chang duoi cai nang gat n,rc ro. Hinh
tUQng cay xa nu qua ngoi but cua Nguyen Trung Thanh
da trO thanh ffiQt thanh luy vfrng vang, bao V~ CUQC song
cho buon lang. Manh dat da chju nhieu dau thuong, mat
mat. Moi ngay d?i bac ban ba Ian vao trong lang Xo-man

van binh yen va "Hau het dc;tn dc;ti bac ba tan vao ngQn aoi
xa nu cq,nh con nuac tan". Doi lc;ii, vi bao v~ cho dan lang
nen canh rtrng xa nu l?i chju nhieu dau thuong mat mat.
N6 la doi tUQng bj tan pha va huy di~t. N6 dau don boi:
"Ca rilng xa nu hang vqn cay khong co cay nao khong bi
thuang", "co nhflng cay bi dc;tn dqi bac ch4t aut ngang
nua than minh, do ao ao nhu nt(jt trQ,n bdo" roi "co nhii:ng
cay con vua tan ngang tam ng\(c nguai aa bi dq,n dc;ti bac
ch4t tam aoi, a nhii:ng cay nay nhva con trong, chat dau
con [odng, chi muai hom [a cay che't".

- Trang299-


Tran Thity Dw1ng

Bi quyet Chinh ph1:1-c mon Ngfr van

Bang nghG thu~t nhan h6a va an dl) tuQng trung, but
- Do cilng chinh la noi dau
phap
SU thi, lang ffi(;ln tac gia da n6i len dUQC noi dau
cua dan lang Xo Man ud
thUdng, mat mat cua dan lang Xo-man va to cao tQi ac
ti)i ac CUa ke thu gay ra:
cua ke thu. Viet ve noi dau cua cay rna cu nga noi dau
+ Viet ve noi dau cua cay
cua con ngudi, m<)t. noi cay nga xuong ta cu nga nhu
de ta noi dau cua con
m<)t ngudi Xo-man nga xuong. Phai chang d6 la hinh

ngudi, moi cay xa nu nga
anh cua anh Xut, ba Nhan, m~ con Mai, anh Quyet...
xuong ta cu nga nhu m<)t
nhfrng ngudi da nga xu6ng vi chinh nghla duoi ban tay
ngudi Xo-man, d6 la hinh
tan bC;lO cua ke thu. Nhung trong dau thudng, cay xa nu
anh cua anh Xlit, ba Nhan,.
van hiGn len voi nhfrng ve d~p thang boa den sung Sd.
m~ con Mai, anh Quyet...
D~p trong dang ve kieu hung, bat khuat de roi "do iw ito
+ La vet thudng tich tren nhu nt<)t trQ,n bao". Den khi chet divan mang m<)t sue
mudi dau ng6n tay Tnu song m?nh me, manh liGt mang cai tinh than bi trang.
cling bi ktch gia dinh, bi Phai chang d6 cling la an dl) cho hinh anh cua biet bao
ktch ca nhan rna anh phai con ngudi ViGt Nam da nga xuong trong nhfrng cu<)c
chien tranh VG quae vi d?i. La dang nga cua anh linh
ganh chtu.
tren dudng bang Tan Sdn Nhat de "To quae bay len bat

- Tuy vi),y, xa nu van hi~n
len vai ve hien ngang bat
khuat, sitng siing nhu buc
tugng ctdi:
+ "Cqnh 1n<)t ctiy xa nu
1nai nga gvc, da co bon
niint cay con 1nQc len, xanh
ron, hinh nhQn 1nili ten lao
thang len bau troi".
+ "Ctiy phong len nit
nhanh de don lay anh nang
1n4t troi".

+ "Dq,n d(l,i bac khong giet
noi chung, nhflng vet
thuang cua chung chong
lanh nhu tren m<)t than the
cuong trang".

ngat ntua xuan".
Van hQC la phUdng thtrc phan anh va chiem llnh
thl.fC t(;li xa hQi, van hQC phan anh CUQC song bang hinh
tuQng. 0 day Nguyen Trung Thanh da tai hiGn hinh
tUQng rirng xa nu trong dau thUdng van d~p boi nhfrng
dudng net, mau sac, hinh khoi, trong dau thuong rna
van hiGn hfru huang thdm va anh sang. Phai nh~n rang
trong nen van xuoi cua chung ta, kh6 c6 the tim dau
dUQC nhfrng cau. van ta canh xuat than den the. TUong
nhu nha van da di chuyen tat ca cac giac quan, don
nh~n cam giac moi de bat trQn tling khoanh khac cua
thien nhien ch(;lm tro nen buc phu dieu tuyGt mi Nha
van da rat day cong kl cang de canh v~t dUQC noi b~t
h£n len dUOi ngoi but biet tC;lO hinh khoi va dUdng net,
biet t(;l.O ra cai "huang tham ngao ngq,t, long lanh CUa
nang he gay gat, roi dan dan den bam lq,i, quy~n thanh
tilng eve mau lan". Chi voi m<)t cau van rna nha van da
tai hiGn len truoc mat canh ca m9t khu rling xa nu sau
moi Ian "chung no ban". Nhungve d~p va S\f gQi cam cua
moi cau van khong chi n6i len m<)t hiGn tuQng tan khoc
mang tinh tan pha va buy diGt nhu the. "M9t tac pham
-Trang 300-

Bi quyet Chinh ph'I;Lc mon Ngii min

Trdn Thuy Duong

se chet neu no mieu td chi de mieu td, neu no khong phdi
ld S1! thoi thuc fn(tnh me, se mang tinh chu quan CUa thai
dQ-i" (M. Gorki). Neu n6 khong phiH la niE~m vui noi dau
kho, la nv ctroi ctla cay xa nu khong chi la sv phan anh
tQi ac ctla gi~c, khong chi la Slf mat mat hoan toan.
Nguyen Trung Thanh da mieu ta nhfrng cay xa nu khong
ch1 la nhfrng lokhac, g6c d9 ctla nguoi Tay Nguyen gan g6c d6 la sv
khai quat cao d9 ctla hinh tU'Qng cay xa nu dong dao,
toan di~n. Loai cay ay cling nhtr con nguoi: B! thuong va
chet di "Nhl;la cua no chay ra, dan dan den lqi, den va
quy~n thanh tung Cl;LC mau lon". Day khong phai la phep
so sanh gian don rna dtrong nhu trong ti~m thuc ctla
ngtroi ngh~ si, cay xa nu gan glii than yeu thvc sv chu
khong phai la v~t vo tri, vo giac, ong tin d6 1<1 m9t sinh
the, la m9t con ngtroi. Le di nhien trong van chuang c6
nhfrng di~u bat kha giai. Ch1 c6 the cam nh~n bang cam
giac, doi khi rat kh6 tin, th~m chi khong c6 "S1;t tritng
khit giiia ccii mieu td va ccii duqc mieu td nhung ccii tcii
cua Nguyen Trung Thcinh chinh lei ong da tQ-O duqc do
tuang giong h~t nhu thi~t" (Edime) ctla sv v~t dtrQc phan
anh. 6ng da truy~n rung cam ttr con tim chtl quan sang
moi chung ta la nguoi tiep nh~n, khien chung ta khong
ch1 yeu rna con tin vao sue song cling nhtr ve d~p rat
ngtroi ti~m an trong moi cay xa nu ttrong nhtr het sue
than thu9c binh d!.

1.3. Cay xd nu co sue song

manh li~t, lei ve d~p tieu
bieu cho con nguoi Tay
Nguyen anh diing, kien
trnng, bat khuat.
- Sue song hoang dC;ti,
manh li~t:
+ "Trang rilng it co laqi
cay sinh s6i nay no khoe

Betong Brecht cho rang: "Ccic nhdn v4t cua tcic phtfm
ngh~ thu4t khong phdi gidn dan lei nhicng ban d4p ella
nhfcng con ngteoi song" rna la hinh tU'Qng dtrQC khac hQa
phu hQp v6i y do ttr ttrong ctla tac gia. Nguyen Trung
Thanh da dl)llg len hinh anh ctla cay xa nu c6 sue song
bat di~t, manh li~t tU'Qng tnmg cho sue song va pham
chat ngtroi dan lang Xo-man n6i rieng va Tay Nguyen
n6i chung. Bang but phap mieu ta tac gia da mang den
cho nguoi dQC, sue song hoang d~i, manh li~t ctla "Rung
xa nu". "Trang rilng co it laqi cay naa sinh s6i nay no
khoe nhu vl:ly." Sue song manh li~t ctla cay xa nu chinh

-Trang 301-


Tran Thity Duc.1ng

Bi quyet Chinh ph1;tc mon Ngii uan

nhu vQ,y". Sl! song cua xa la v?y, nam trong S\( noi tiep "c~nh m(>t cay Xa nu mai
nu qua la bat .di~t bat tfr, gl:LC M CO bon niim cay con ffiQC fen, ngQn xanh rOn, hinh
khong m{)t the ll!c nao, nhQn 1nili ten lao thang len bau troi". f)au thuong noi

khong mua born bao d~n dau thuong S\( song noi tiep mtra born, bao d~n nao CUa
nao cua ke thu c6 the huy ke thu c6 the huy. di~t dUQC. Sue song ay giong nhu sue
di~t dUQC.
song ngan nam vfrng chai cua dan t{)c ta, noi rna:
+ Bung nhu l
Lap ~ha ditruac lap con sau
Dii thanh dong chi chung cau quan hanh

khang dtnh: "Khong co cay Sue song cua cay xa nu vuon len m~nh me hay chinh la
gi 1n~nh bang cay xa nu sue song, manh Ivc tiem tang cua nhfrng con ngudat ta. cay nt~ ngii, cay con day. Ngu1nQC [en, do chung no gie't dat ta", vdi "hinh nhQn 1nili ten da1n thang len bau troi".
het dUQC xa nu aat nay".
Sue m~nh cua ngoi but Nguyen Trung Thanh chinh la a
cho ong nam bat nhuan nhuyen d?c bi~t la nhfrng diem
Nhu the h~ ngudan lang xo Man: "the h~ nhien va con ngunay ngii xuong, the h~ thoang an hi~n sau moi cay rtrng xa llU la Sl,{ gai g6c, SUC
khac dung Len, tiep tvc song mc;tnh me va ill) CUdi coi mo cua dan lang Xo-man.
chien dau vai ke thu".
The h~ nay nga xuong, the h~ khac dtmg len thay the,
tiep tl)C chien dau: "M{jt cay nga cd ricng mQC lq,i? Nguoi
+ Anh Quyet, ba Nhan, moi nguoi eta may vq,n mua xuan". Buc tranh rung xa nu
anh Xut hi sinh thi c6 the chinh la S\( noi tiep mai mai xanh tUOi theo thdi gian,
h~ cua Tnu va Mai tiep tl)C xanh tuoi gifra bao born d~n cua ke thu.

xong pha de viet tiep
Van hQC chinh la di tim tU tuong trong anh sang,
trang sfr oai hung.
chieu rQi chung xuong khap nhfrng hang cling ngo hem.
Moi nha van gom nh?t tt'rng giQt tu tuong chat chiu,
+ Mai nga xuong khi tuoi hinh thanh, hun due ra nhfrng cau van day sue gQi. Ve
xuan va h~nh phuc dang d~p nfra cua rung xa nu la loai cay ham anh sang m~t
nong nan thi da c6 Dit Ion trdi, yeu t\( do. S\( song cua n6 la S\( vuon len de sinh
len va. nhanh chong tnJ ton. DVa vao d?c diem d6 Nguyen Trung Thanh l~i them
thanh bi thu chi b{).
Ian nfra khien ngucau van day anh sang va huang thorn: Cay xa nu rat ham
+ The h~ be Heng tiep sang va khi trdi : "no phong Len rat nhanh de don lay anh
bu6c cha anh, dling len nang, thil anh nang rQi til tren cao xu6ng tilng Luong lan,
bao v~ buon lang.
thang tap. Vo so hQt bvi vang bay ra til nhv:a cay thom
mo vang". Nhu mang bieu tUQng cho khat vQng tl! do
cua nhfrng con nguc::>

- Trang302-


Tran Thuy Duong

Bi quyet Chinh ph1;tc mon Ngfr min

+ The h~ nguoi dan 1£\ng
Xo-rnan noi tiep nhau
danh gi~c bao v~ que

huang dat nuoc

- Xd nu la .loQ.i cay ham
anh sang, yeu S1;( song ma
luon hUOng UC S1;{ song:
+

"No phong len rat

nhanh de tie'p lay anh
nang, thil anh nang rQi tit
tren cao xuong tung luang
tan thang tap, vo

so nhung

h~t b~i

vang bay ra tit
nhva cay tham mB mangn.
¢ Nguoi cling nhu cay:
yeu tv do, ham anh sang
nen da cam giao, cam
mac, cam guorn dung len.

nguai san sang cam giao, cam guant quyet tam biio v~

tv do ay." Ca canh rung xa nu nhu dUQC gia
tang sue song, pho ra tat ca nhfrng ve d~p cua tam v6c,
cua sac rnau va huang thorn ... Th~t la m9t loai cay ki

di~u cuon hut long nguoi.
DQc "Ritng xa nu" tuong nhu tac gia khong he de sen
chat vang son cua ngon tu de quyet lam cho buc tranh
thien nhien phai trd nen d~p de tva nhu tam tham
nhung khong lo dvng len gifra troi. Va khi khep trang
sach lc;li, trong tri nho moi chung ta han van chua the
het lung Iinh v6c dang xa nu day sue Ivc, tran tre rnui
nhva thorn nong, chung cu ngoi ngQi xanh tuai duoi anh
sang he n6ng gat, trong suot va quy gia tva vang. Phai
chang cling cay xa nu gia coi m9t doi, nhfrng cay xa nu
xanh non man mon sue song dang cang minh d6n anh
rn~t troi la hinh anh d~p de nhat khoi gQi li tuong, khat
VQng, niern tin Va thai dQ ve tUOng lai, IDQt tinh than
each rnc;tng vfrng ben.
Va o "Ritng xa nu" con xuat hi~n nhfrng cay khac vfrng
chai, khong chiu khuat phvc truoc giong bao, dc;tn bao
cua ke thu. "Co nhflng cay xa nu la canh XU1n xue nhu
vung trai

- Cay xa nu ld hinh dnh
an d'R;t tuqng trung cho. ue
d~p ctla nguai dan lang
Xo-man anh dung, kien
cuang, bat khuat.

nhu tren 1n<)t ca the cuang trang. Cil the baa nii1n nay,

"Co nhflng cay xa nu la

Ritng che bQ a<)i, ritng vay quan thu

nhii:ng con chi1n aii au lOng mao, lOng vil, d~n bite khong

giet noi chitng. Nhflng vet thuang cua chung chong lanh
ritng xa nu uan tant ngvc lon cua minh che chd cho dan

lang". Hinh anh ay khien ta lien tuong den hinh anh cua
Cl). Met, cua Tnu. Canh rung xa nu ay lam ta nho ve
+ D6 cling. la sue song nhfrng canh rung Vi~t Bac nhfrng canh rung da tro
manh li~t cua the h~ nguoi thanh ao giap chong lc;ti quan thu rna To Hfru da tll'ng
dan lang Xo-rnan.
say sua ca ngQi:
Niti giiing thanh lily sat day
canh xum xue nhu nhflng

Va cu the "hai ba niim naY. ritng xa nu u:Bn tant ngvc

con chim aii au lOng mao,

lon, che cha cho lang". DQc tu dau tic pham cho den

lOng vil, a~n bite khong giet

nhfrng dong van nay, chung ta cam nh~n thay rat ro
rang rung xa nu khong chi la rn9t loai cay vo tri vo giac
thuang cua chitng chong rna da trd thanh m9t sinh the song d9ng, gQi nhieu lien

noi

chitng.

Nhflng

vet

lang nhu tren rn<)t ca the

-Trang 303-


Bi quyet Chinh ph'f:lc mon Ngfr viin

Tran Thuy Dttdng

cueing tning. Cu the' 3 niim tuong va suy ngam H1ng sau. Th~t la qu~t cuong nhtrng
nay, rUng xa nu uan ta1n cilng th~t di~u ki. C6 le ban than nhilng cau van tren
ngv:c lan cua 1ninh che cho cilng n6i len sue song cling ban cha't ham song manh
li~t tuy~t voi cua cay xa nu. Nha van khong mieu ci
cho dan lang".
phien di~n den noi kh6 tin la tat ca cac lo~i cay duoi
"Hai ba niim nay rilng xa
tam d~i bac cua gi?c deu con s6ng va troi len voi m<)t
nu uan tarn ngv:c lan, che
sue m~nh ki di~u. Tam ngvc Ion cua n6 khong chi the
cha cho lang".
hi~n sue m~nh c<)ng d6ng nhu ca dan lang Xo-man rna
con the hi~n chut chan thvc den say long nguoi cling
niem tin manh li~t ve anh sang each m~ng.
2. Hinh tuqng nhan v~t Tnu- bieu tttCJng cho sue mq,nh ciia con nguoi Ttiy Nguyen
noi rieng ud nguoi dan Vi?t Nam noi chung trong thai ~i ddu tranh each mq,ng.

2.1. La con ngttc1i gan goc,
"Van hc;>c khac hc;>a dc1i siJng bang hinh tUCJng", voi
dung cdm, muu tri.
truy~n ngan "Rilng xa nu" ngh~ thu~t xay dvng nhan v~t
cua Nguyen Trung Thanh da khac h<;>a nhil'ng con nguoi
- Luc con be: la c~u be c6 vinh quang cua dan lang Xo-man voi ngoi but phac h<;>a
hoan canh dang thudng, d<)c dao d~m chat sfr thi, but phap li tuong h6a da lam
bat h~nh.
nen m<)t Tnu vtra la m<)t nhan v~t tu tuong vtra la m<)t
nhan v~t tril' tinh cua tic pham. Nguyen Trung Thanh
+ Cha m~ mat sam, Tnu da xay dvng nen m<)t nhan v~t dien hinh cho tinh each
duQc dan lang cuu mang, cua con nguoi Tay Nguyen dilng cam, m~nh me kien
nuoi duong.
cuong trong dau tranh va giau tinh cam gan b6 voi doi
song c<)ng d6ng.
+ Chinh vi v~y Tnu mang
Nha van Betong Brecht cho rang: "Cac nhtin u~t
tu each anh hung Tay
trong tcic pMm ngh? th~t khong dan gidn ld nhiing ban
Nguyen thai chong MI.
d4p ciia cu9c s6ng mel ld hinh tttCJng dttCJc khdc hQa phu
hCJp ubi y tu tullng ciia tcic gid". Xay dvng hinh tuQng
Tnu tac gia muon gill gam va d6 sue m~nh cua y chi
chien dau, CUa each m~ng dl1QC manh nha tren manh
dat anh hung. Luc con be, Tnu c6 hoan canh bat h~nh,
dang thusam Tnu dtrQC nuoi nang, duong dt).C duoi tinh thtrdng
CUa dan lang, dtrQC bao V~ boi nhfmg anh hung xa nu
vfmg chai b~t ngan. Chinh vi the, ngay tlr nho Tnu da da
to ra gan g6c, tao b~o va qua cam nhu cay xa nu dat

nay. Tnu noi theo gude r6i tro thanh m<)t nguoi dua tin thl,fc thv. Bat chap

do

- Trang304-


Bi quyit Chinh ph¥c mon Ngfr viin

- Khi lon len: c4.u be rat
gan goc, qud cdm, aay :Y chi
+ Bat chap S\1' vay lung
khung bo cua ke thu, "treo

co

anh Xut, chq,t aau ba
Nhan", nhung Tnu khong

SQ van xung phong dua
g(;lo vao rirng.
+ Luc bi gi~c b~h, tra tan
hanh hung den muc: "mau
quy~n

thanh tung eve lan",

Tnu van cuang quyet
khong khai nfra loi.

+ Gi~c hoi: "C¢ng san aciu ?" Tnu da khong ngan

ng9-i d~t tay len bvng, hien
ngang bat khuat n6i: "0
aay nay!"

Tran Thuy D1u1ng

nhfrng hiem nguy, truoc nhfrng don tra tan khung bo da
man cua ke thli Tnu van khong h~ run SQ, anh xung
phong vao rling bao v~ anh Quyet, m9t can b9 trung
kien. V~y la chang trai tre ay y thtrc ro vai tro trach
nhi~m cua ban than doi voi dat nuoc, cang yeu thuang
manh dat que huang bao nhieu anh cang cam thli gi~c
bay nhieu.
MQt nha van tung n6i: "M(jt tac phdm ngh~ thu4.t bao
,gio cung la sv ton vinh con nguoi qua nhiing hinh thuc
ngh~ thu4.t dqc dao". Duoi ngoi but cua Nguyen Trung
Thanh, duong nhu mua born bao de;tn cua quan thli da
toi ren nen y chi, tinh each gai g6c va mt.ru tri, ban llnh
qu~t cuong trong con nguoi hi~n luang ay. Gi~c giet ba
Nhan, anh Xut nhung Tnu khong h~ SQ hai, Tnu van
cling Mai xung phong vao rung nuoi giau can bQ. Tnu
con la nguoi c6 pham chat chinh trvc, trong sang, trung
thVc va thc1ng than han nguoi. Tnu quyet tam hQC cho
dUQC cai chfr Cl). Ho de trd thanh can b9 gioi thay anh
Quyet, neu khong may anh Quyet hi sinh. C6 nhfrng
hom hQC chfr hay quen, Tnu gi~n minh qua "cam han aa
t'l;( aQ,p vao aau, chiiy rnau rang rang". Hanh d9ng nay c6

cai gi d6 hoi n6ng nay, nang noi nhfrng n6' bieu 19 m9t y
chi, m9t quyet tam sat da, da lam vi~c gi la lam het minh
va lam den cling. Tuy hQc cai chfr khong may sang dC;l
nhung khi duQc giao nhi~m vv lien le;tc chuyen thu thi
Tnu l9-i nhanh nh~n vo cling. Ban chat con nguoi Tnu la
m9t nguoi nhanh tri, tao b9-o thich m9-o hiem. Tnu
khong bao gio di duong mon, khi bj gi~c vay Tnu "Leo
len cdy cao nhin quanh mQt lUQt roi xe rilng ma VUQt qua
tat cii cac vang vciy". Tnu khong VUQt qua suoi nhfrng nai

- Tnu ld nguoi chinh tr1;!C,
trong sang, thang than
nhu cay xd nu:
+ Khi hQc chfr khong

bang Mai, Tnu gi~n minh

nUOC C(;ln de di rna thuong bang qua nhfrng con thac
hiem nhu cuoi tren lung con ca kinh.
Khi bi gi~c bat, Tnu gan d9-, vfrng vang truoc ke thli.
C6 Ian chuan bi vuQt qua con thac 6 song Daknang, thi
hQng sung den ngom cua bQn gi~c da chia vao tai, l(;lnh
ngat. Tnu chua kip nuot la thu cua anh Quyet vao bvng
de dam bao bi m~t each me;tng. Tnu bj gi~c bat, biet bao
don roi, thuang tich da do len Tnu. Mau cua Tnu da
-Trang 305-


Tran Thuy Duong

Bi quylt Chinh ph'l;lc mon Ngii van

tv chay, da dong lq.i va quy~n thanh "Tung Cl;LC mau LOn"
tn'rng phq.t bang each "cam nh11 vet thudng tren. cay Xa Nu ket tv bao noi dau
thuong va y chi phan khang. BQn chung dan Tnu ve
hon da t'l:£ dQ,p vao dau".
lang. Dtch tra tan hoi: "C<')ng siin o aau"? Tnu da khong
+ Sau khi dUQc anh ngan ngq.i d~t tay len tren bvng va n6i "0 aay nay"! Cau
Quyet khuyen ran, Tnu n6i nay la cau n6i the hi~n long dung cam, gan dq. dam
d~p bo tv ai, quyet tam chtu "Uy vii bat diing khuat". D6 la loi tuyen th~ cua m9t
hQC cai chfr.
vi anh hung, m9t con nguoi trung thanh tuy~t doi voi
que h11dng, voi To quae va each mq.ng.
c:> Day chinh h1 m9t
"Noon u4-t uiin hQc la con de cua thoi ~i, mang di{u
pham chat dang quy de an thoi 4i" (Bui Ph11dng Thao). V oi "Rung xa nu"
sau nay Tnu tro thanh m9t Nguyen Trung Thanh da xay dvng nhan v~t Tnu mang
ng110i chien Sl each mq.ng. m9t ve d~p anh hung cua thai dq.i, m9t ve d~p kien
cuong va mQt trai· tim n6ng. Gan dq. la the nhung trong
- Tnu chuyen thu cho anh sau th£m tam hon chang thanh nien ay van chat chua
Quyet vbi mgt cai dau tinh yeu thuong vo bo ben. v oi ffiQi doi ttrQng, tlr canh
sang 14 lung:
rtmg, manh dat den nhfrng con nguoi than yeu Tnu luon
gan b6 di xa thi nho khi ve lq.i cang th11dng. Ngay luc tu
+ Tnu khong bao gio di ddn vi tro ve tham lang Tnu dtrng hoi lau ngam nhin
duong man, qua song rihfrng cay xa nu dat minh, roi anh tu tlr cam nh?n ve
cling khong lQi cho em,. CU d~p cua chung, d~p de lam sao, ki vi lam sao. Tnu nhu
Iva cho thac mq.nh rna bdi song lq.i nhfrng ki uc, hoai ni~m de roi nh~p hon minh
ngang, vi: "Qua cho nu:ac cling voi nhfrng cay xa nu du dua trong gi6, hien ngang
ent thang Mi - Di~nt hay gifra dat troi r9ng Ion. Doi voi Tnu rtmg cay chinh la

phl;LC, cho nU:OC ntQ,nh no manh dat que h11dng gan b6 boi biet bao ki ni~m luc em
dem, khi dfr dQi, du cho the nao, d6 van la m9t doi
khong nga".
tuQng de thudng de nho trong long anh.
Voi ba con dan lang Xo-man Tnu nhu the mQt nguoi
+ Bt gi~c vay cac nga
duong, Tnu "leo len cay con ru9t thit, Tnu nh?n duQc sv don tiep n6ng h?u cua
cao nhin quanh · 1n<')t lu:Qt nhfrng con nguoi ndi day. M9t nguoi con di xa nhung ai
roi xe rU:ng ma di, lqt qua cling mong ng6ng ngay tro ve doan tv voi gia dinh,
cling voi mQi nguoi duoi bep than hong. Duong nhu ta
tat cii cac vong vay" . .
bat g~p trong dem toi sum vay ay dong due nh11 ngay ba
mudi Tet, nhfrng khuon m~t nv cuoi duong nhu deu
chua dlfD.g SV hao hue, di~u ki. Nhfrng cau chuy~n
khang chien qua doi hap dan den the, hay chinh con
nguoi da lam sang len nhfrng cau chuy~n ay. Nhfrng cfr
chi nh~ nhang, tinh te cua Tnu cling khong quen danh

. "dQ,p be cai bang nua",

- Trang306-


Bi quyet Chinh ph1;tc mon Ngfr uiin

co mQt trcii tim
day yeu thuong va long
cam thu gi(ic luon Sl;tC soi.
2.2. Tnu

Tnu song rat tinh nghia
va luon mang trong minh
ba moi thu sau d~m: cua
ban than - cua gia dinh cua buon lang, cua que
huong. Anh vtrQt ngvc tro
ve trl)'c tiep lanh d~o dan
lang Xo-man danh gi~c.
- Moi thu ciia buon ldng:
+ Slf hi sinh cua anh
Quyet, hinh anh "anh Xut
bi treo co", "ba Nhan chQt
dau" cling nhling dau
thuong rna dan lang hung
chtu luon khac sau trong
long trong Tnu.
+ Tnu khong SQ chet, chi
sQ khong ai "Lanh ac;w dun
lang Xo Man aanh giQ,c?"

- Moi thu gia dinh:

Tnin Thuy Duong

cho dua con tho, nguoi VQ tre. Tnu d~c bi~t gan b6 va
yeu thuong, Tnu xe tam d6 cua minh lam tam choang u
am cho con. Hoi am cua cha, tinh phl) tfr thieng lieng da
phil mo len nhfrng kh6 khan, gian kho cua nhi~m Vl,l.
TrUde tinh canh VQ con b! danh d~p, Tnu da lao vao gifra
b<;>n da thu ay de che cho va ctru VQ con: "Hai canh tay
r<)ng LOn nhu hai canh lim ran chac cua anh om chQt lay

m~ con Mai". Tinh yeu ay dang quy, thieng lieng va tran
tr<;>ng biet bao!
Hinh ttrQng Tnu la hinh ttrQng dien hinh cho nhfrng
con nguoi mang trong minh mban than cua gia dinh va cua buon lang. Ba nam sau,
Tnu VUQt ngvc tro ve trl)'c tiep lanh d~o dan lang Xoman danh gi~c theo loi anh Quyet d~n. Trong mat gi~c
Tnu la "con CQp" cua nui rtrng Tay Nguyen chi "nay mai
La larn loq,n ca nui rilng nay roi". Tnu c6 m9t gia dinh
nho, am ap va th~t h~nh phuc the nhung dab! pha va di
tu chinh ban tay tan b~o cua ke thu. Gi~c chinh la ke
thu cua gia dinh Tnu, la nguoi gieo rae tang thuong len
ngoi nha nho be. Va khong chi c6 VQ con Tnu rna con la
nhling con nguoi noi day: "NgQn roi cua chung khong tril
rn<)t ai, tieng keu khoc dQ,y ca lang". Heghen titng khcing
djnh: "Phdi day tai chop dinh thi sv; song nhieu hinh mai
vera". Nguyen Trung Thanh, da day Tnu vao bi k!ch Ion
nhat cua CUQC doi anh. Bi k!ch mat di ngtroi than dau chi
c6 a rieng Tnu rna con la tan bi k!ch cua dan lang Xoman. Trong tay hQ khong c6 vii khi, tu trang chi c6 hai
long ban tay khong, lam sao chong tra noi. Chinh vi v~y,
"Tnu khong cuu song aUQC m~ con Mai". Cau n6i ay dtrQC
nhan len trong loi n6i cua cv Met, n6 chua dvng mtieng nac tham l~ng, ngh~n ngao khong thanh tieng am
anh ca trang viet cua nha van Nguyen Trung Thanh.
Tnu b! bat, b! tr6i truoc mat la hinh anh cua VQ con.
Anh chi nin l~ng, kh6c trong COn dau quan qu~i, COil noi
dau nao Ion hon canh gia dinh chia tach am duong, khi
khong the cliu lay vQ con minh. Hoan canh cua anh
cling tuong tl)', nhung truoc cai chet duong nhu anh

-Trang 307-

Bi quyet Chinh ph1:f,c mon Ngu van

+ BQn quan thu d9c ac
da giet VQ con Tnu va gieo
rae biet bao tang thucsng
cho nguoi dan Xo-man.
+Vi chien tranh rna cha
mat sam, Tnu trd
thanh d-Lra tre mo coi.
m~

+ BQn quan thu d9c ac
da giet VQ con Tnu d?p vo
to am yen vui cua anh va
gieo rae tang thuong cho
dan lang Xo-man.
+ Tnu bat ll,!c truoc cai
chet cua vQ con la m9t bi
kich Ion. D6 cling chinh la
bi kjch cua dan lang Xoman bdi h9 khong c6 vG.
khi trong tay.

- Moi thu bcln than ud bcln
linh ngu:oi cQng scln: anh

Tran Thuy Duong

khong h~ nao nung hay run rQ, chang trai ay dau don

qua roi khong con SlrC de rna keu thet nfra. Anh nghl
bvng: "Dila con chet roi. Mai chac cilng che't roi. Tnu
cilng sap chet''. Nhung Tnu khong sQ, di~u lam Tnu day
d(rt va ban khoan nhat chinh la Sl,! nghi~p each ffiCilng,
Tnu chet, roi mai day ai se thay anh lanh d9-0 ngtroi dan
Xo-man chong gi?c. Ca doi con nguoi ay cu dau dau v~
than ph?n minh, nghl cho mQi nguoi nhu m9t trach
nhi~m to Ion khong the choi bo. Bi ke thu tra tan .tan
bTnu leach IDcua Tnu, gi?c da dung gie tam nhl,!a xa nu de dot muoi
dau ng6n tay cua anh. Chung d!nh dung lfra thieu rvi y
chi dau tranh cua dan lang Xo-man, nhtrng chung da
nham, chinh ngQn lfra tren muoi dau ng6n tay Tnu da
thap len ngQn lfra dong khdi, khoi bung len ng9n lfra dau
tranh cua con nguoi noi day. De: "Nuac Vi~t Nam til
trong mau lua- Ril bun dilng dQ,y sang loa". "M¢t ngon
tay Tnu boc chay. Hai ngon. Ba ngon. Khong co gi du:c;nn
bang nhva xa nu". Muoi ng6n tay Tnu bong trd thanh
nhung ng9n duoc song, sang choi l9i. A.y the rna, nguoi
c9ng san ay khong he keu van, m?c cho lfra chay tren da
thit. Anh chi nghe "lua chay trong long ngvc, chay a

hung bat khuat, kien ctti1ng: b1;tng, mau anh mQ,n chat a aau lu:ai. Rang anh dii can nat

uiing chai.
De uy hiep tinh than,
thieu rvi y chi dau tranh
cua nguoi dan lang Xoman: gi?c dung gie tam

nhl,!a xa nu thieu dot mtrdi
dau ng6n tay Tnu.
+ Bi gi?c dot muoi dau
ng6n tay: "M¢t ngon tay
Tnu boc chay. Hai ngon, ba
ngon... ", nhung l
rnoi anh roi". Anh khong he keu van, chi thet len m9t
tieng "Giet". Tieng thet ay vang d9ng ca nui rimg, nhu
ffiQt nhat dao Clra sau vao trong tam can ngtroi dQC.
Tieng thet cua Tnu da cham ngoi cho long cam thu gi?c
cua nguoi dan lang Xo-man. Voi vG. khi tho so, hQ da
vung len chem chet bQn ac on, trong phut chong rna
muoi ten gi?c da nam ngon ngang quanh dong lfra.
C6 the n6i, CUQC doi Tnu la ffiQt khuc ca bi trang, hao
hung nhu chinh giai di~u cua thai dCili minh. Tnu la dien
hinh cho ngtroi linh giac ngQ ytUdng each ffill,!c each ffithan yeu nuoc cua Tnu da trd thanh cay Xa Nu soi
duong chi loi cho nhfrng the h~ tre di theo, song bet
- Trang308-


Bi quyet Chinh ph1;1-c mon Ngfr van

Triin Thuy Duong

Tnu van khong keu van minh cling li tuong. Cling nhu chan li gim<)t tieng, vi "nguai c{)ng da truyen d~y cho con chau: "Sau nay, ta chet roi, bay
san kh6ng them keu van".

con song phiii noi l<;ti cho con chau: "Chung no aii cam
sung, minh phiii cam giao". Bi kjch cua Tnu chi xay ra
+ Tnu chi thet len m<)t khi chua cam vfi khi, dan den that b~i vi vf)_y chinh anh
tieng: "Giet!" - Tieng thet da dUng tren cai that b~i ay de Clru lay chinh minh, Clru
danh dau CUQC noi df)_y Vdi lay dan lang Xo-Man. Cu<)c ddi Tnu da tro thanh ng9n
cac lo~i vfi khi tho so, duoc sang d~i di~n cho nhfrng con ngudi lang Xo-man,
vung len tieu di~t bQn gi~c thap sang ca nui rirng Tay Nguyen va lam bling len
ac on, trong tieng ho: nhfrng trang viet cua Nguyen Trung Thanh. Qua thf)_t,
"Chem! Chem het!" cua C\J. m<)t hinh tUQng d~p trong van hQC se gQi len trong long
con nguoi khao khat Hing nghe, tinh yeu, khoi gQi nhfrng
¢ Chan ly each m~ng cam xuc tham mi va dan dat thoi thuc chung ta. N6 la
qua loi C\1 Met: "Chung no anh sang la linh han song cua tic pham.
Gap trang sach l~i, hinh anh Tnu van con nguyen
da ciim sung, minh phdi
v~n
trong tam tri ta boi nhfrng ve d~p va pham chat tot
ciim gicio".
d~p. Nguyen Trung Thanh da kheo leo trong dan dat va
2.4. Anh la nguoi co tinh mieu ta CUQC doi cua Tnu bang m<)t ket cau vong tron.
cdm sau n~ng voi con Hinh thuc ke chuy~n t~o nen m<)t huang vj d~c trung
nguoi va ban lang Xo-man: cua Tay Nguyen mang mau sac sfr thi truyen thong.
Cling voi d6 la giQng van df)_m chat Tay Nguyen, nhu
+ Nghe tieng chay gia tieng cang chieng rung nui Clr go mai vao trong tam
g~o, long anh thay xon han moi chung ta. De rai khi nh6 ve Tnu ta l~i nh6 toi
xang. Anh nh6 tling khuon canh rling Xa Nu. Nh6 ve Tnu trong long ta l~i song df)_y
m~t gia tre, gai trai, Ion be bao anh hung "Vi nu6c quen thdn" nhu La Van Cau,
cua dan lang...
Nguyen Van Troi. HQ deu da do mau vi dan t<)c, nga
xuong vi d<)c lf)_p tv do vi chinh nhfrng con nguoi rna hQ
+ Anh voc tling dong yeu thuong va bao v~. Hay chinh vi tinh yeu To quoc to

nuoc mat l~nh o suoi de Ion "Co moi tinh nao a~p han moi tinh v6i To quoc":
Oi To quae ta yeu nhu mau thit
rfra m~t va dim nghe cai
Nhu m~ cha ta nhu vQ nhu chong
mat l~nh te ran ran cua
dong suoi que nha.
Oi To quae neu can ta chet
Cho nhii:ng ng6i nha ngQn nui con song
+ Anh van xuc d<)ng khi
Cu moi dem ve quay quan ben bep hra, nguoi Tay
de voi nUde gi<)i len khap Nguyen l~i say sua ke ve Tnu ve nhfrng trang sach cua
ngudi nhu ngay truoc.
Nguyen Trung Thanh. Con gi tuy~t voi han the, khi van
hQC da di vao doi song tam han va trO thanh thlrc qua
thanh nha nuoi duong tam hon bat ctr ai. Trong chung
-Trang 309-


Bi quyet Chinh ph¥c mon Ngii van

Trlin Thuy Dudng

ta hom nay, cang them yeu To quoc qua tung trang van
ay, van vang vang ben tai lcua Tnu nhu m(>t dau an khong the nao quen.
3. Cac the h~ con nguoi Xo-man anh hung
Net chung cila cac nhan vnguoi co long yeu nuac tha thiet, cam thu gi(tc sau sac, deu trung thanh tuy~t d6i vai
each mc;tng, gan goc va co khi phach hien ngang, kh6ng khuat phvc tru:ac ke thu.
3.1. Cy. Me't - cay

nu dc;f.i
Hinh anh lop lop the h~ ngtrthy., S1:£ hi~n than cua lich len danh gi?c bao v~ que huang dat nuoc mai la hinh
sit' Tay Nguyen, nguai ke't anh de lc;1i dau an kh6 phai trong long d(>c gia. Dau tien
noi
khic - hi~n tl:f,i - phai nhac den la nhan v~t Clf Met - cay xa nu dc;1i thl)., Clf
t1l<1ng lai.
h\ Slf hi~n than cua ljch su Tay Nguyen, la ngtrgifra cac the h~ qua khu, hi~n tc;li va tl1dng lai. cv chinh
la linh hon soi dutheo con dutheo chan ly cua thdi dc;li.
- Cy. Me't co ngol:f,i hinh nin
Neu trong tuy but "Nguoi lCLi do song Da", nha van
chac, la cay
nu dl:f,i thy. Nguyen Tuan da ve hinh ttrQng ong lai do dung cam,
cua nui ricng Tay Nguyen:
hien ngang chien dau voi thien nhien dfr d{>i, thi Cl). Met
cua buon lang Xo-man cling c6 net tuong dong khi hi~n
+ 6ng cv khoe mc;1nh
len sv vfrng chac, ran roi dtrQC tc;lC tlr nui rung Tay
quae thuoc nhu buc tuQng
Nguyen. N6i ve nhan v~t Clf Met, Nguyen Trung Thanh
dong hun. 6ng c6 "nt¢t
tung viet trong m9t bai hoi ki: "Ong la c¢i nguon cila Tay
ban tay nQ,ng trich nhu nt¢t
Nguyen cila nt¢t thoi ddt nuoc dung len". C6 the n6i cv
cai kint sat".
Met la bong dang cua hinh ttrQng ngu+ Hinh anh Clf oai dung ngu

nhu m(>t v! than: "rau dai thtoi ng'lf,c va den bong, mat Met dtrQc khac hQa bang but phap si'r thi day qua cam.
van sang va xech ngUQC, Nhan v~t C\1 Met xuat hi~n voi ttr each la nguv~t s~o a maben phai van chuy~n cho con chau nghe ve CUQC dlang bong. 6ng a tran, con chung cua buon lang Xo-man va CUQC noi d~y cua
ng'lf,c ciing nhu 1n¢t cay xa dan lang dtmg len khang chien chong de quae Mi.
nu lon".
Tuy khong xuat hi~n nhieu nhung moi Ian xuat hi~n
Clf Met deu toat len ve oai hung cua m(>t ngtrdi lanh
- Cy. Me't co giQng noi uy
dc;lO, ngtrdi dtmg dau buon lang. cv Met dl1QC gioi thi~u
nghiem, 0 0 t'l;ta tie'ng sam
la m(>t gia lang 60 tuoi, dc;li di~n cho ve d~p cua the h~
truyen r(jn vang cd nui
thu nhat; bieu ttrQng cho sue ffic;lnh truyen thong, cho
ricng Tay Nguyen.
tinh than kien cu
xa,

qua

xa

- Trang310-


Tran Thity Duong

Bi quyet Chinh pht:tc mon Ngii van

Nguyen. cv de l(;li an tUQng ID(;lnh me voi cac chi tiet
mieu ci cv the, nhu dang dap cua m<)t nguai anh hung,
ai hay rna tot Him cling chi ngo(;li hinh din chac, khoe ID(;lnh giong nhu buc tUQng
n6i: "Du:Qc", "sau mu:oi tuoi d6ng hun, "ban tay nQ,ng trich nhu 1nQt cai kim sat"; "rau
+ cv khong khen ai gioi,

roi rna tieng noi van 0

o,

d¢i vang long ngvc".

dai toi ng'!fc va van den bong, mat van sang va xe'ch
ngUQC, v~t

S£(0

a1na ben phai van Utng bong. Ong atnin,

ta ngo(;li
hinh cua cv Met cling cho thay day la m<)t con nguai rat
ID(;lnh me, dlrt khoat va day khi the. C\1 la nguai dung
dau buon lang Xo Man, dong vai tro "cam can nay mvc",
la kim chi nam cho mQi ho(;lt d<)ng cua nguai dan trong
buon lang. Qua ngoi but va cai nhin cua Nguyen Trung
Thanh, cv Met hi~n len la m<)t vi gia lang; truong ban
kien nghi, vfrng chai, tiem tang ve SUC ID(;lnh the chat, uy
Ivc ve sue ID(;lnh tinh than. Hinh anh cv Met in d?m dau
an sieu tam cua thu llnh cac bQ tQC, bQ l(;lC trong huyen

tho(;li Tay Nguyen xua.
Ngo(;li hinh d?m chat sfr thi ay nhu loi mo dau cho
nhfrng dong van viet ve tam h6n sang tva vien ngQc cua
C\1 Met. Trong mat cua nguai dan lang Xo-man, C\1 la
m<)t gia lang uy nghi, tram tinh va kin dao. Nha van
Nguyen Trung Thanh da mieu ta cv Met bang nhfrng
cau van kinh trQng danh cho m<)t vt anh hung, m<)t gia
lang dUQC V(;ln nguai - tlr gia den tre ai ai cling yeu men,.
Boi trong cv chua dvng sv trai dai, giau kinh nghi~m
cua m<)t con nguai di qua nhieu nang gi6 cua thai gian,
CUa vi~C vao sinh ra tfr t(;lO thanh IDQt con nguai kien
cuang bat khuat. Cach n6i cua Cl,l nhU ra l~nh Vdi ngon
ngfr gian di, dtrt khoat, the hi~n uy Ivc cua nguai dtrng
dau b<) t<)c STra. Cv khong khen tot hay gioi v6i bat ki ai
rna chi n6i nhfrng loi n6i mang tinh chat khich 1~:
"DU:Qc", d6 la tinh each cua m<)t nguai luon yeu cau
nguai khac va ban than hoan thanh nhi~m V\1, song CO
trach nhi~m va khong ngung phan dau, vuon len. Moi lai
ong cv n6i deu chac ntch nhu m<)t m~nh l~nh. Moi lai
cv n6i ra deu la lai cua nguai chi huy toi cao, thieng
lieng va tV hao nhu hoi tho cua nguai Tay Nguyen "sau
muoi tuoi roi ma tieng noi van oo, d¢i vang Long ngvc".
ngvc ciing nhu: 1nQt cay xa nu ldn". each mieu

+ Lai C\1 la chan ly cua

thai d(;li: "Khong co cay gi
mqnh bang cay xa nu aat
ta. cay m(( chet, cay con

TilQC len, do chung no giet
het dU:QC rUng Xa nu nay".
+ Lai cua cv h1lai cua c<)i

ngu6n, loi phan quyet
mang cai thieng lieng cua
Itch sfr: "Tat cd ngu:oi gia
nguoi tre, nguoi dan ong'
ngu:ai dan ba, ntoi ngu:ai
phai ti1n Lay m<)t cay giao,

TilQt cay ntac, m<)t cay dv,
m<)t cay nfa.

Ai khong co

thi vot chong, niim tram
cay chong. Dot lila len".
+ Tieng n6i cua cv nhu
Iai phan day qua quyet:

"Can b¢ La Dang. Dang con,
nui nuoc nay con".
¢
Tieng n6i cv vang
tram, am huang tha thiet
rna hung trang nhu tieng
c6ng tieng chieng vang
vQng gifra d(;li ngan Tay
Nguyen ki vi

-Trang 311-


Bi quyet Chinh ph"~:Lc mon Ngii: van

Tran Thuy Duong

Tieng n6i nhu am vang cua nui rirng, nhu loi phan
truy~n cua lich si'r. Loi C\1 n6i luon la chan ly dung:
"Khong co cay gi 1nQ,nh bang cay xa nu dat ta. cay 1n~
che:t, cay con TI'lQC Len, do chung no giet het aUQC ca rUng
xa nu nay" va con la chan ly cua thoi d9-i: "Can b¢ la
Dang. Dang con, nui nuac nay con"; "Nha Lay, ghi Lay. Sau
nay tau chet roi, bay con song phai noi LQ.i cho con chau:

- C1;t yeu thuong dan ldng
httm¥c:

+ C\1 nha narn long qua

khu dau thuong cua Tnu,
Cl) tv hao v~ Tnu: "No day,
nguoi STni minh aay, doi
no kho nhung cai bv,ng no

sg,ch nhu nuac suoi Lang ta"
+ DUQC can b<) cho rnuoi,

"cv, chia cho moi nguoi m(>t

hQ,t", Cl) khong an rna de
danh cho nguoi dau.

Chung no dii caJn sung, rninh phai cam giao! ... ". D6 con
la loi phan quyet rnang cai thieng lieng cua }ich si'r khi
noi d~y tan cong: "Tat ca nguoi gia nguoi tre, nguoi dan
ong, nguoi dan ba, moi nguoi phai tim lay rn(jt cay giao,
TI1Qt cay nttic, m()t cay dv,, m(jt cay rva. Ai khong co thi
vat chong, niim triirn cay chong. Dot Lila len". Phili chang
vi the rna rnoi khi Cl) cat lnghe, tre con cham chu nhu nuot lay tlrn.g loi. Trang loi
n6i, ldi ke cua Cl) Met con an chua biet bao SV ki~n cua
buon lang. Vi v~y, c6 the n6i Cl) Met nhu rn<)t cuon bien
nien Slr V~ nhfrng SV ki~n va con nguQua nhfrng net ve v~ Cl) Met, ta thay dUQC Cl)la nguoi
vo cling cuong trang, khoe rnc;tnh the hi~n sv nhanh
nh~n trong hanh d<)ng, loi n6i va tri tu~. v ai ve ngoai
hao ki~t, uy nghi la the, cl)lc;ti rnang trong minh rn<)t trai
tim d9-t dao tinh yeu thuong voi dan lang. La linh hon
cua ban lang Xo-rnan, Cl) Met tran trQng tat ca nguoi
dan ban lang bang tarn long nhuong nhin va san se.
DUQC can bQ cho rnuoi, bao gingUdi 1nQ{ htJ,t", C\1 khong an rna de danh cho nguom. Cl) Met het rnvc yeu thuong Tnu - nguoi con kien
cuong, bat khuat, trung thvc cua nguoi dan Xo -man.
Khi Tnu v~ tharn dan lang, Cl) da tiep dai chu dao va dan
Tnu v~ nha rninh. Cl) Met luon tV hao v~ ve d~p truy~n
thong cua nguoi dan Xo Man. Theo Cl), g9-o cua nguoi
Stra la ngon nhat, "Khong co cay nao ntQ,nh bang cay xa
nu dat ta". Ni~rn kieu hanh v~ ve d~p que huong lam

sang trQng ve d~p tarn hon Cl) Met. Cl) luon lay truy~n
thong cua Xo-rnan de giao dl)c con chau. Cv ca ngQi ve
d~p trung thVc cua Tnu, Cl) nho narn long cai qua khtr

-Trang 312-


Tnin Thu:y Duong

Bi qu:yet Chinh ph1;tc mon Ngii viin

- Cy, ld m(>t gid lang

)leU

nuac nong nan, (J C¥ gan

lien uai :Y thuc giao dy,c the
h~ con chau:
+ C\lla tam guong de the
h~

sau phai noi theo: tinh
than trung thanh voi
Dang, voi C\1 H6. D6 la tinh
cam sau sac rna C\1 danh
cho que huong.
+ C\1 truyen sue mc;tnh
cho dan lang tiep t\IC dtrng
len chien dau voi ke thu:

"Khong co tay cung co the
dung sung giet giQ,c".

c:> C\1 Met la ngtroi to
chuc, ~p hqp dan lang
danh gi~c. C\1 chinh la
diem tva, la niem tin cua
ca dan lang Xo-man.

dau thtrong cua Tnu, C\1 tl)' hao ve Tnu: "No day, nguoi
STni minh day, doi no kho nhung cai b'I:Lng no SQ,Ch nhu
nuac su6i lang ta". Trong dem Intra rung Tay Nguyen bc;tt
ngan, gifra nha trng, C\1 ke lc;ti CUQC doi bi trang cua Tnu
de giang dc;ty cho lop con chau, the h~ noi tiep la be
Heng. C\1 nhac nho: "Nha lay, ghi lQ,i, sau nay tau chet di
chung bay phai ke cho con chau chung bay nghe". C\1 tro
thanh nhip di~u, cau noi, la niem tl,T hao ve nguoi con l1U
tu trong lich Slr dau tranh cua nguoi dan Xo-man.
C\lla m<)t gia lang yeu ntroc n6ng nan, a C\lluon gan
lien VOi y thtrc giao d\IC the h~ con chau truyen thong
que htrong, va cling chinh la tam guong de cho the h~
con chau hQC t~p va noi theo. C\1 luon c6 mtinh yeu tuy~t doi voi Dang. Thoi ki Mi- Ng\ly to c<)ng,
di~t c<)ng, le may chem di khap mien Nam Vi~t Nam, C\1
Met to chuc cho dan lang di nuoi giau can bQ voi St!
nhi~t thanh va long dung cam, bat chap mat mat, hi
sinh. C\1 dc;ty dan lang tlr gia den tre phai biet gan b6 voi
Cach mc;tng bang ffiQt niem tin tuy~t doi, b"Can b() la Dang. Dang con, nui nuac nay con". Tinh than
"Trung vai Dang, hieu vai ddn" trong C\1 nhtr m<)t loi the

thuy chung son sat, kien trung bat dich.
C\1 truyen sue mc;tnh cho dan lang tiep t\IC dung len
chien dau voi ke thu: Khi Tnu cling quan, bat d<)ng vi VQ
con bi giet chet, mtroi dau ng6n tay bi thieu dot, chinh
C\1 da tiep cho anh them nghi lvc: "Khong co tay cilng co
the dung sung giet giQ,c". C\1 da lanh dc;to dan lang noi
d~y, tieng C\1 vang len trong nha ung: "Giet, giet het".
Trong dem noi d~y cua dan lang Xo-man, ca canh rung
xa nu ao ao chuyen d<)ng, lfra duoc sang ca rtrng. C\1
Met da truyen l~nh cho dan lang v6t chong, mai giao
mac. C\1 da ch<;>n cho Xo-Man con dtrong chan li cua
thoi dc;ti chong Mi: "Chung no aii cihn sung, minh phai
cam giao", nghia la phai ch<;>n con dtrong dau tranh vii
trang, dung bc;to ll,TC each mc;tng de chong lc;ti bc;to ll,TC
phan each mc;tng. D6 la Iva ch<;>n dung dan nhat, the
hi~n tam nhin sang suot, kinh nghi~m cua m
-Trang 313-


Bi quyet Chinh ph1;tc mon Ngii van

3.2. Mai, Dit - the h~ xa nu
truong thanh

Nhan

u~t

Mai - nguai con

gcii kien cuc1ng, gan dt!-, het
long vi chang con nhung
lt!-i chju nhieu bat hl!-nh.

- Luc con be: gan d<;t, ban
linh, thong minh, ch!u kh6.
+ Mai khong sQ bQn gi~c
vay lung, xung phong vao
rlrn.g nuoi giau can b9.

Tran Thuy Du<1ng

dung dau. Cv Met da dan dat lang Xo-man thanh m9t
lily thep khong ke thu nao xam ph<;tm dtrQC.
Thong qua nhfrng gi rna nha van mieu ta ve nhan v~t
nay thi C\1 Met chinh la nguai soi sang tinh than, la diem
tva, la niem tin cua ca dan lang Xo-man voi tinh than
yeu ntroc, mQt long tin ttrong vao each m<;tng, vao C\1 Ho.
Hinh ttrQng C\1 Met la nhan v~t h<)i tv khi thieng song
nui, tieu bieu cho khi phach qu~t cuang cua Tay
Nguyen. Nhtrng C\1 Met cling th~t gan gilL Cvla nguai
anh hung vtra cua dai thuang, vtra cua huy~n tho<;ti. cv
la nguai truyen giao ve con duang each m<;tng, ve le
song d dai Vdi khat VQng truyen noi ve truy~n thong anh
hung, nghia tinh cua que huang; giao dvc the h~ con
chau va luon d~t niem tin vao the h~ tre. cv tro thanh
hinh anh tieu bieu cho con nguoi thai ki khang chien
chong Mi voi nhfrng pham chat dang ngQi ca: nhan h~u,
yeu thuong,

hao ve gia dinh, que huang anh dung voi
ffiQt niem tin manh li~t vao Dang; mQt sv cam thu gi~c
sau sac. CUQC dai ClJ trd thanh bai ca ve chu nghia anh
hung Cach m<;tng, ve ve d~p con nguai thai chong Mi.
Nha tho To Hfru viet rang:
"Lbp cha trubc, lbp con sau
Dii thdnh a6ng chi nen cdu qudn hdnh"
The h~ Mai va Dit la lop the h~ cay xa nu truong
thanh, tiep bu6c m~ va ba Nhan khi bj gi~c giet h<;ti.
Hinh anh ngtrai ph\1 nfr la hinh tl1Qng d~c sac dtrQC
cac nha van, nha thO luon UU ai trong van hQC Xtra va
nay. Nguai phv nfr Vi~t Nam hi~n len trong van hQc tu
ca dao, dan Ca cho den van hQC trung dja, roi van hQC
hi~n d<;ti v6i hinh anh cua nhfrng nguoi c6 ve d~p ngo<;ti
hinh va chieu sau nhan pham, nhtrng l<;ti thtrnhin v6i so ph~n dau thuong day bi kjch. Bu6c vao giai
do<;tn van hQC nhfrng nam 1935, ve d~p cua ngtrdi ph\1 nfr
Vi~t Nam dtrQc quan sat dtr6i m9t g6c dQ m6i. D6 la
hinh anh m9t nguai phv nfr, dju dang, duyen dang
nhung rat doi anh hung, kien cuang. Trang "Rlrn.g xa
nu", ben C<;tnh C\1 Met, Tnu, nhan v~t Mai va Dit cling de
l<;ti nhfrng an tUQng dQC dao trong long ngtr
tv

+ Mai hQC cai chfr rat

nhanh "hQc 1n¢t thang biet
viet cai chi! trong b\tng
1ninh 1nu6n, situ thang lam

toan hai con so".

- Trang314-


Tnin Thuy Duong

Bi quyet Chinh phvc mon Ngfr van

- Den luc truong thdnh:
van ban linh va la nguoi
m~ giau tinh mau ti'r.
+ Luc bi gi~c tra tan, Mai
da nh~n het nhfrng con
mua don roi cho con. Kien
quyet khong he rang khai
ni'raloi.

+ Dling truoc ke thu Mai
rat m~nh me, kien nghi,
ran roi: "Mai mo aoi mat
rat lan nhin thang Dvc".

Truoc tien phai n6i ve Mai - nguoi con gai kien
cuong, gan d~ va rat thong minh. Mai ciing giong nhu
chi Chien trong "Nhii:ng aila con trong gia ainh", cling
giong nhu chi Ut Tjch, nhu Phuong Djnh, Nho, Thao ... la
nguoi con gai anh hung trong cong cu<)c khang chien
dau tranh gian kho cua dan t<)c. Ngay tu be·, nhfrng net
tinh each d6 trong Mai da b<)c 19 m<)t each rat r6 rang:

Mai hang hai xung phong vao rtmg nuoi, gac cho can
b<); Mai khong ng~i trong em va luon cling m~ di ray;
Mai da chling minh duQc vi~c minh la m{)t dua tre qua
cam, kien cuong qua nhfrng ngay nuoi giau can b<) trong -rling. Mai cling Tnu lam vi~c d6 khong phai la ngay m<)t
ngay hai rna la may nam rong ra, nhung hQ khong de
mat m<)t phong thu, khong m<)t Ian de 1<) so ho cua
nhfrng chien Sl c<)ng san. Mai gan g6c, li lQm, dUQC nuoi
duang bang li tuong each m~ng nen tu nho da hieu va di
theo each m~ng. Mai con Ia co gai ca tinh, thong minh,
lanh lQi va giau tinh yeu thuong. Mai d~y Tnu h<;>c chfr,
khuyen bao Tnu de h<;>c lay con chfr. Mai h<;>c chfr rat
nhanh "hQC m<)t thang biet viet cai chil trong bvng 1ninh
muon, situ thang lant toan hai con so".
Nguoi ta thuong n6i: "Chien tranh khong chi lant cho
con nguai ta dau thuang, mat mat ma con lam cho gia
ainh tan nat, hc;tnh phuc lila aoi chia lia", qua dung
khong sai. Duong huang mai am h~nh phuc cling Tnu va
con trai moi sinh thi co gai bat h~nh ay da roi vao vong
tay ac on cua b<;>n thang Dvc. N6 tra tan bang each
quang nhfrng tr~n mua don roi vao m~ con Mai de dv
Tnu: thang Dvc "cihn 1n<)t cdy sat dai giang xuong lung
xuong b1J,ng". M~c du bi gi~c tra tan n1t da man nhung
Mai van kien quyet khong he rang ni'ra loi. Dtmg truoc
ke thu chi m~nh me, kien nght, ran roi va gang het sue
bao v~ con: "Mai mo doi 1nat rat lan nhin thang Dvc".
Doi mat voi cai nhin sac l~nh day cam thu h~t doi mat
"tri.lng tri.lng nhin vao bQn giQ,c" cua Tnu trong dem bj
gi~c dot muoi dau ng6n tay. Mai lay than minh ra che
chan cho con, Mai hanh d<)ng voi nhfrng ban nang tot

-Trang 315-


Trdn Thuy Dttdng

Bi quye't Chinh ph1;tc mon Ngii min

Mai h1 co gai vua c6
tinh yeu thudng vo bcua m9t nguoi mG, nguvQ lq_i vlia c6 trach nhi~m
cua m<)t nguquyet tam hao v~ c<)ng
san den cling.
¢

Nhan uij,t Dit - co gai tre,
co.bdn linh, giclu nghj l'l:(clei bi thu chi bQ, chinh trj
uien xii hQi. Lei nhan uij,t
tieu bieu, d(;ti di~n cho
nhiing co gai Ta:Y Ngu:Yen
thai chong Mi.
+ Dit truong thanh va Ion
len tu nhfrng dau thudng
mat mat cua gia dinh va
tinh than qu?t khoi cua
dan lang Xo-man.

+ Dit lanh lG: "cU: sa1n toi
lq,i bo theo mang nu:ac dem

gq,o ra rU:ng cho C'I,L Met,
Tnu va thanh nien" khi hi
gi?c bao vay.

+ Dit gan dq_: khi bj gi?c
ban dQa, luc dau n6 kh6c
re len, sau den vien thlr
mubQn gi?c th?t hinh than.

dGp nhat cua m<)t nguai m~, khong muon con minh bi
thUdng. Nhung cuoi cling co da khong bao v~ dUQC con
minh, Hi gi?c tan ac da hq_i ca dua nho chua day m<)t
thang tuoi va ca Mai. Mai cam hnhung khong khai m<)t chfr ve Tnu, ve c(>ng san. Anh
mat cua Mai nhin ke thli luc d6 cling nay lfra va Sl).C soi
cam han va day kien djnh, anh mat d6 cho thay co se
khong bao gic6 tinh yeu thudng vo bvQ lq_i vlia c6 tn1ch nhi~m cua m<)t ngutam bao v~ c<)ng san den cling.
Khong phai ngau nhien rna Nguyen Trung Thanh lq_i
ta Dit giong Mai "nhu: hai giQt nu:ac". Han dang sau d6 la
c6 nguyen nhan, boi khi Mai hi sinh sau nhfrng tr?n doi
roi tra tan ac li~t cua gi?c thi da c6 Dit 1<1 the h~ sau
dung len tiep huoc. Dit la co gai tre, ban linh va giau
nghj Ivc. Dit truong thanh va Ion len ttr nhfrng dau
thudng mat mat cua gia dinh va tinh than qu?t khoi cua
dan lang Xo Man. Ca gia dinh hi sinh duoi ban tay ac on
cua bQn gi?c la nguon d<)ng Ivc to Ion giup co phan dau

trd thanh bi thu chi bQ, chinh trj vien xa hQi.
Ngay tube, Dit da la co be rat lanh 1~, m<)t minh Dit
"cU: sam tc;fi.lq,i bo theo mang nu:ac dent theo gq,o vao rung
cho C'IJ, Met, Tnu va thanh nien" trong thai gian dan lang
chuan bj chien dau. Khong chi v?y, Dit con rat gan dq_,
khi bi gi?c bat, chung ban dQa, Dit cling khong sQ "dqn
SU:Qt qua tai, sem toe, cay dat quanh hai ch£in", luc dau no
kh6c re len "sau den vien dq,n thU: mu:oi doi ntat no nhin
bQn giQ,c thqt binh thiin ... ". 0 Dit la ca m<)t y chi nghj Ivc
dang kham phl,Ic. Ngay Mai hi gi?c giet h~i, trong khi
mQi ngun6i gi ca, doi mat rao hoanh. Dunoi, boi noi dau da ngam vao tung tho thjt ben trong,
bien thanh sue mq_nh cua ngQn lfra cam han.
Khi truong thanh, Dit giong nhu cay xa nu rna khong
born dq_n nao c6 the qu?t nga dUQC. Dit xinh d~p giong
Mai, doi mat mo to binh· than, hang long may d?m. Sau
ba nam di Ivc lUQng ve tham lang, Tnu sling so tuong

- Trang316-


Bi quyet Chinh pht!c mon Ngii viin

+ Dit giau nght Ivc: ngay
Mai bi gi?c giet hc;ti, trong
khi m<;>i nguoi, ca Cl) gia
d~u kh6c vi cai chet cua
Mai thi Dit van lam li,
khong n6i gi ca, doi mat

rao hoanh.
+ Dit nghiem khac va day
trach nhi~m: Khi Tnu v~
tham lang, du trong long
rat vui mling nhung Dit
van xung la d6ng chi, kiem
tra giay v~ phep, r6i sau
d6 mai bay to cam xuc.

Tnin Thity Duong

Dit la Mai. Dit ke tl)c Mai trong moi quan h~ gia dinh
cling nhu tren con duong dau tranh each mc;tng. Neu
Mai la m<)t co gai thong minh, te nhi, duyen dang, dung
cam di nuoi dau can bQ each m9-ng trong rung con Dit
da tro thanh Dang vien, thanh hi thu Chi b<) kiem Chinh
tri vien xa d<)i cua lang. Co c6 kha nang lanh dc;to each
m?ng va dtrQC m<;>i nguoi tin tuong. Co da tung di dv dc;ti
hQi chien Sl thi dua each m9-ng.
Dit la nguoi ran roi, nghiem khac trong cong vi~c
each m9-ng. Sau ba nam Tnu di Ivc ltrQng v~ tham lang,
vai tu each la bi thu, Dit da lam cong vi~c thuong nh~t la
hoi Tnu c6 giay cap tren cho nghi phep khong, neu
khong c6 phai bat thoi. Nhin vao doi mat nghiem khac
cua Dit, Tnu dinh dua xong l9-i thoi.
Ben cc;tnh sv nghiem khac trong cong vi~c, Dit con la
nguoi giau tinh yeu thtrong trong CUQC song dOi thtrong.
Khi d<;>c manh giay phep cua Tnu, Dit vui mung thong
bao cho dan lang. Sau d6 Dit n6i vai Tnu nhfrng cau
chua chan tinh thuong men: "tiec qua anh chi co 'tn(jt

dem.
nt(jt de1n thai cung duQc,
cho ddn Lang do nha

Dit mang trong minh
m<)t tinh each kien cuong,
cling sue chiu dvng phi
thuong, biet d6n nen dau
thuong de nung nau long
mQ.t. Chung ent dua nao cung nha ten anh".
dim thu.
Nhu v~y, Dit la nhan v~t tieu bieu, dc;ti di~n cho
nhfrng co gai Tay Nguyen thai chong Mi, kien cuong
chiu dvng, biet d6n nen dau thuong de nung nau long
cam thu. Dit tro thanh m<)t phan sue mc;tnh cua canh
rling Xo-man.
3.3. Be Heng - the h~ miing
Be Heng la m<)t nhan v~t rat phl) trong truy~n, nhung
non cua ldng Xo-man, cua neu thieu nhan v~t nay thi hue tranh v~ the h~ nguoi
dan lang Xo-man, ve dt;p truy~n thong anh hung cua
nui ning Tay Nguyen.
cac the h~ nguoi dan Tay Nguyen noi tiep nhau gifr
+ Be Heng tuy it tuoi vfrng truy~n thong danh gi?c bao v~ que huong se
nhung da c6 dang ve cua khong hoan chinh. Neu Cl.J Met xl!ng dang vai hinh anh
cay xa nu dc;ti thl) gifra rtrng xa nu bc;tt ngan xanh tham,
m<)t tieu -anh hung.
thi be Heng tuQng trung cho cay xa nu mai Ian ng<;>n
+ Heng hang hai, hao xanh ron, hinh nh<;>n mui ten lao th~ng len bau troi, se
hue, tha thiet duQc tham phat trien den dau, chua ai luang duQc. Be Heng nhu
gia each m9-ng: no CO gang buc tranh cuoi cling, la the h~ mam mang, ch6i non

CO aUQC trang phl:tC nhU dang vuon len de don lay anh sang, tuy it tuoi nhfrng da
¢

Ve

ve

-Trang 317-

ve


Bi quyet Chinh ph1;tc mon Ngfr viin

Tran Thuy Dudng

111Qt ngu:ai Linh thv;c th'l:l,

c6 dang ve cua m<)t tieu anh hung: "no d<)i m<)t cai ntil

thong thu<)c tung ho chong,

Sl:LP xin dU:Qc cua anh giiii phong quan nao do, m(tc 1n<)t

cac chien diem khi dan chiec ao ba ba dai phe't dit, van dong kh6, sung deo cheo
Tnu ve lang...

Be Heng h\lop mang
non se noi tit~p truy~n
thong danh gi?c cua dan

lang Xo-man, cua nui rling
Tay Nguyen bat khuat.
¢

ngang lung ra ve m<)t ngu:ai linh thv;c sv;". Du con nho

nhung tinh than chien dau trong em da ngun ngut nhu
ngQn nui lfra sap tuon tn\o, em rat mong dUQC nhu
nhfrng anh giai ph6ng, cht du kich. Em ll!on hang hai,
hao hUe, tha thiet dUQC tham gia each ID?ng, muon
dUQC nhu anh Tnu, dUQC cam sung tra thu cho buon
lang, cho que huang, noi tiep truy~n thong danh gi?c
cua nguoi dan lang Xo-man, cua nui rtmg Tay Nguyen
kien trung, bat khuat.

Ve

ngh~ thuq.t: Nguyen Trung Thanh da t?o cho truy~n m9t khong khi sfr thi hung
trang va m<)t buc tranh day mau sac Tay Nguyen d~m da gifra canh v~t va con nguoi.
Doi xa nu, rling xa nu trong mua d?n van noi tiep nhau "u:on tlhn ngv;c lan cua minh
ra che cho cho Lang". D6 cling chinh la hinh anh lop lop the h~ nguoi dan lang Xoman noi tiep nhau danh gi?c bao v~ que huang dat nuoc. Tat ca nhfrng net ve sac sao
day an tUQng d6 la am thanh tram bong trong ban hung ca chong MI thai d?i Ho Chi
Minh: moi m<)t nguoi, m<)t CUQC doi la m9t not nh?C trong khuon nh?C bat hu ay.

Loi ket: "Rung xa nu" da n6i gi? N6 n6i ding: voi nhfrng nguoi nhu Tnu, h<)i tv
tat ca nhfrng diem "co" trong tay: c6 sue cuong trang cua than cay xa nu Ion; c6 du
gan g6c, thUa kieu hanh den buong binh; khong SQ chet, khong biet den khuat ph\IC
nhung van "khong biio v~ dU:QC m~ con Mai", khong bao v~ dUQC tinh yeu va gia dinh
nho cua chinh minh. Vi sao v~y? Vi Tnu chi c6 tay khong gifra nhftng lo?i vii khi toi
tan cua quan thu. NhU v~y, "Rilng xa nu" khong chi don thuan la cau chuy~n V~ CUQC

doi m9t con nguoi, rna n6 la cau chuy~n cua m9t thai d?i, m<)t dat nubc voi chan Iy
each m?ng: "Chung no dii cam sung, 1ninh phiii cant giao!".
voi ngon ngfr d~m tinh sfr thi ket hQp voi chat lang ffi?n trfr tinh, loi van giau
tinh t?O hinh, t?O nh?C, khi tram ngam da diet khi nghiem trang hao hung. "RUng xa
nu" da tai hi~n sinh d<)ng CUQC chien dau cua ngukhang chien chong MI. Moi trang van duoi ngoi but nha van Nguyen Trung Thanh la
ca m<)t trang sfr vang "dau thu:ang nhu:ng anh dung" cua lang Xo-man, cua Tay
Nguyen qu~t khoi va ca nhfrng guong m?t tru til cua nguoi dan mi~n Nam trong thoi
lfra d?n chong My - Ngvy, c6 nhfrng noi dau ghe gom nhung van sang ngkien cuong bat khuat. Va eli the "Rung xa nu" bat chap born d?n, sinh soi nay no,
"u:on tam ngv;c lan che cho cho dan lang".

-Trang 318-