VỢ CHỒNG A PHỦ (PHÂN TÍCH + NHẬN ĐỊNH + MỞ RỘNG NÂNG CAO)

Bi quyit Chinh ph1;tc mon Ngii van

Trdn Thity Duang

Tac gid: To Ho~ti 1<1 nha van 16n cua n~n van h<;>c Vi~t Nam hi~n dl,li. Ong s6m
bUdC vao doi, vao ngh~ van va cling Sdm tham gia ho(,lt dQng each m(,lng. Ong viet 0
nhi~u the lo(,li va the lo(,li nao cling gc'[lt hai dUQC nhfrng thanh cong rlJC ra. D?c bi~t la
nhfrng tac pham viet v~ hi~n thtJC CUQC song va con nguoi mi~n nui Tay Bac, boi ong
n}t am hieu ve phong tvc t~p quan cling nhu van h6a nhieu vling mien khac nhau. To
Hoai luon c6 nhfrng co gang tim toi, kham pha trong ~ang t(,lo ngh~ thu~t, d6 la mtrong nhfrng yeu to gop phan !<1m nen Slf hap dan, SUC song va y nghia lau b~n 0 tac
pham cua ong doi v6i doi song tinh than cua nguoi d<;>c nhieu the h~.
Tac phdm: Truy~n ngan "VQ chong A PhiL" duQc rut trong t~p "Truy~n Tay Bac"
viet nam 1952, la truy~n ngan xuat sac nhat cua t~p sach nay. Tac pham vtra la m9t
buc tranh chan thvc ve so ph~n bi tham cua nguoi dan ngheo mien nui du6i ach ap
buc, thong trj da man cua b<;>n chua dat phong kien, vtra la mkhat v<;>ng tv do, h?nh phuc cua con nguTruy~n co hai phan: Phan dau ke ve CUQC song day tui nhl,lc cua Mj va A Phu 0
Hong Ngai - noi b<;>n thong li ngv trj d9c ton, nguchi la dau tranh tV phat (chinh la do?n trich trong chuang trinh Ngfr van 12); phan
sau la thtranh tV giac de tV gicli ph6ng ddi minh, du6i sv giac ngQ va lanh dl,lO cua Dang.

Loi dan: Den voi "VQ chong A PhiL" chung ta khong the tim duQc nhflng ca tinh
dQ,c sac trong nhan v(i,t nhu xuan toe do trong "So do", anh cu Trang C't;LC mich trong
"VQ nhQ,t" hay Chi Pheo trong truy~n cung ten cua nha van Nam Cao ... Boi do khong
phai la chit dich cua To Hoai khi viet thien truy~n nay. Nha van muon danh S'l,! quan
tam cho rn(>t van de khac, cap bach han: do la "van de so phQ,n" - so phQ,n cua con
nguoi, so ph(in cua ca m(>t c(>ng dong nguoi nang dan lao d¢ng duoi ach thong tri cua
bQn th'l,!c dan phong kien tren nhflng trien nui Tay Bac heo hut.

Thien truy~n dQ,c sac nay gam 2 phan: nila dau la o Hong Ngai, nila sau la a
Phieng Sa. Dung ve phuong di~n bieu hi~n chit de, phan a Phieng Sa het sue can thiet
de ntang den cho tac phant mau sac va hoi tho cua thoi dt:;ti, la "qua trinh phat trien
each mt:;tng'' khi Mi va A PhiL gqp can b¢ A Chau roi tro thanh du kich. The nhung, xet
tren phuong di~n ve d~p van chuang thi nila Phieng Sa nhat dinh phai chiu nhuong
nila o Hong Ngai. Chinh nila o Hong Ngai la noi tQ,p trung nhfrng tinh hoa cua ngoi but
To Hoai. No khong chi mang huang sac lt:;t ve canh tri, con nguoi mala s'l,! ke't dQng tinh
cam nhan dt:;to sau sac, kha nang phan tich dien bien tam ly tinh te cua nha van. Dieu
ma sau nay ong gQi la "m(>t chat thO VOi VQi bay len ti£ canh vQ,t Va con nguOi CUa nui
rilng tha m¢ng Tay Bac than yeu".

-Trang 375-


Bi quyet Chinh phv.c mon Ngft van

......

,..t'

'

Tran Thuy Duang

~

"""'-

'

A

'

rJ

MQT-·SO LOI BINH VE TO HOAI VA "VQ CHONG A PHU"
1. "Co nhi!ng nhd van, nhd tha lam vinh d'f:C cho chi! Han, ldm vinh dv; cho chi! Nom.
Anh To Hodi, rung vai Nguyen Cong Hoan, Ngo Tat TeL. lam vinh dv; cho chi! quoc
ngu. Toi dugc gan ccl.~.the h~ di truac, cdng hieu gia trj cua nhung giay phut song ben
c~nh hQ, ke cd khi cac anh im J4ng."
- Nha tho Hii:u Thinh - Chu tich H<)i nha van

Vi~t

Narn nhgn xet.

2. "To Hoai ld m(}t nhd van lan ciia Van hQc Vi~t Nam hi~n dQ.i, nguai.co 95 nam
tuoi dai nhung da ddnh han 70 nam dong gop cho van hQC. Ong ld nhd van chuyen
nghi~p, ben bi sang tac vd co khoi lugng tac pham do SQ. Ong cung noi tieng tu 1Aat sam
vai tac pham De Men phieu luu k~. Van chuang cua ong huang ve nhi!ng con nguc1i, so
ph~n, CUQC dai liim lap, dai thuang. Ong ra di vi tuoi trai nhung van chuang cua ong
van con nguyen gia trj. Toi tin rang ·chu De Men· cung mdng viet t1;C truy~n cua ong se
dugc tim dQC mai."
- Phq,m Xuan Nguyen, Chu tich H<)i Nha van Ha N<)i khang- dinh

3. Con thea nha tho Tnin Dang Khoa: "To Hodi ld m(}t nha van lan, m(jt ong khong lo
vai so lugng tac pham thQ.t do s()".
4. "To Hodi nhu m(jt tu dien song, m(}t kho sach song. Ong nhu cuon Bach khoa Toan
thu ma khong Vi~n si ndo, khong HQc gid ndo co the sanh dugc. Toi aa co djp to mo hoi

ong ve Hd N(}i vd rat ngQ.c nhien. Toi khong nga ong hieu Ha N(>i sdu sac den the. Toi
gQi ong la Nhd Ha N()i hQc, du ong khong nghien cuu." - Nha tho Tnin Dang Khoa
5. "Van chuang To Hoai se con miii, xanh biec theo thai gian. Vi no luu giu cho
chung ta dai song. Vi n6 phd lQ.i nhjp d~p ciia ljch sil. Vi no noi len cau chuy~n muon
dai ciia kiep nhan sinh. Se con co ai sau To Hodi ldm cong vi~c ay cho thai ndy cua
chung ta hom nay?" - PGS. TS Nguyen Thi Thanh Xuan
6. Nha van To Hoai tilng noi: "Dat nuac vd nguai mien Tdy aa de thuang de nha cho
toi nhieu, khong the bao gia quen... Hinh dnh Tdy Bac dau thuang vel dung cam luc
nao cung thdnh net, thdnh nguai, thdnh vi~c trong tam tri toi".
7. "Co dugc tinh cam do qud ld dieu t1;C nhien khi nhd van aa th~t S'f:C song rat nhieu
"cung", chU khong phdi chi "ba rung" vai nhdn V~t CUa minh: cung vac cui, thoi sao,
bat chuQt, ddo rui, bat ca suoi, di "cuap vg", cung an reu
thit ng1;Ca, bQ hung xao..."
- Gicio su: Phong Le

aa,

- Trang376-


Bi quyet Chinh ph1;tc mon Ngii min

Tr&.n Thuy Duong

8. "Trong vai tro m{jt nhd van, ong ita de ~i cho con chau the h~ sau m{jt thu tdi
sdn vo gia, do chinh la nhiing k,Y 'lie ro rang va trQn v~n ve thai truoc. Ai ciing co qua

khu, m{jt dan t{jc dlng the. vd ai ciing co quyen dugc biet qua khu ella dan t{jc minh.
To Hoai da ganh lay trach nhi~m "cho biet" ve qua khu voi vai tro la m{jt chung nhan
mang trong

su m(tng cila nguai cam but. Trong trang viet cila To Hoai, tac gid
khong phan bi~t tot hay xau, cai dugc de cao ld sv; th~t, la hi~n thv;c, du co ld hi~n th'l:(c
tdn nhdn, khoc li~t, chua cay, dau xot."- Nha phe binh Ha D4ng nhin nhQ,n.
9. "Noi ve vg chong A Philla noi ve gia trj khoi ctau cila no trong van hQc khang
chien, nam trong b{j ba truy~n de thdnh "Truy~n Tay Bac"~ To Hoai trong nhiing nam
dau tham nh~p vao khang chien, viet dugc tac pham dau tien cila viin hQc khang chien
va xay dv;ng dugc mau hinh cila m{jt tang lop nguai. Dong thai voi truy~n Tay Bac
nay, Nguyen Ngc;>c C1 khu nam tham n~p vao Tay Nguyen de viet "Dat nuoc dung len".
ChQ.ng duang ket thuc giai dot!-n van hQC khang chien 45-54 dUCJC danh dau boi hai
cuon sach nay" - GS Phong Le chia se.

10. "Quen biet nhieu, tung trdi lam, To Hodi ita tro thanh m{jt cuon tu dien song
cua nghe viin. Thai gian se sang lc;>c de chc;>n ra nhiing gi tinh hoa ma To Hodi ita viet,
lam giau cho van hc;>c Vi~t Nam" - nha phe binh Vuang Tri Nhan nhQ,n djnh.
11.

"0 m{jt goc nhin kMc, co nhd viin dugc danh gia ld luon khac bi~t va moi me boi

ong la ngttai "gidi do" - phcJi bay S'l:( th~t, nhiing S'l:( thq,t ljch SU ma nhieu ngttOi th'l:(c
sv; da lang quen."
12. "Trong cac trang viet cila To Hodi, ljch sU ita dUCJc gidi do, rat "khac" va "moi".
"khac" khong phdi la di ngUCJC ubi nhiing gi ta ita dttgc biet trong SU sach ma la Cl,L the,
phong phu, song d{jng uugt xa nhiing dong chii ngan gQn, co khi so sai trong sach su.
Nguai dc;>c co khi se gi~t minh, kinh ngl!-c lan phdn n{j vi nhiing khung cdnh thai xua
hi~n ra tu tac ph.am To Hodi" - nha phe binh Ha D4ng danh gia.
13. Nha phe binh Ha DQ,ng khang djnh "'phoi bay" khong co nghia la To Hodi phdn

bac ljch su, ong dua ra nhiing goc nhin md nguai di qua thai do chua thay, dua ra
nhiing sv; thq,t md nhiing nguai sinh sau thai do khong the biet."

-Trang 377-


Tran Thuy Duong

Bi quyet Chinh ph1;tc mon Ngii viin

A

,.,.'

,

NQI DUNG KIEN THUC QUAN TRQNG
1. Nhan v~t Mi - ngtriJi con gai co sll'c song ti~m tang manh li~t

qua

1. Mj, tdi niing, xinh d~p,

V6i quan ni~m: "Viet viin la m{jt
trinh dau
giau nJuin phtlm nhttng ll;li tranh de noi ra S'l;l th,4,t. Dii la s1;{ th,4,t thi khong tam
CO CUQC song day bat h(lnh.
thttang, cho du phai d4-p VO nhfrng than tttt;~ng trong
long ngttai dQc", To Hoai da tht.fC Slf trd thanh nha van
- Tdi niing, xinh d~p, gidu
hi~n thlfc 16n cua nen van hQc Vi~t Nam hi~n dc;ti. "SV
nhanpham:
thQ,t" trong van To Hoai, khong phai tran trui theo

nghia
"phai bay", rna nha van dua ra nhfrng g6c nhin
Mj tdi niing, xinh d~p: "thai
de
ngudi qua thdi do chUa thay thi to, nhfrng Slf th?t
La cilng hay nhu thai sao, co
biet bao ngUoi nte ngay aern rna nguthoi dc;ti. Nhu nha phe binh Ha DQ,ng nh~n dinh: '"phoi
thai sao di thea Mi".
bd:,y" khong co nghia ld To Hodi phdn bac lich su, ong
Mj gidu nluin pMm: khi biet dua ra nhiing goc nhin ma nguai di qua thai do chua
cha con thong 1i Pa Tra c6 y thay, dua ra nhiing s1;{ th4-t md nhiing nguai sinh sau
dtnh bat co ve lam dau gc;tt thai do khong the biet". V6i y nghia d6, nhan v?t MtnQ Mt da gay gat phan doi:
nguoi con gai tai nang, xinh d~p, giau nhan pham
nhung lc;ti CO CUQC song day bat hc;tnh, nhU ffiQt vet
+ Mj cau xin bo: "Con nay
thuong in han trong trai tim nguoi dQc, n6 "dQ,p vB
dii biet cuoc nuang La1n ngo, nhU:ng gi dt;p nhat" thUQC ve manh dat Tay Bac nhfrng
con phiii Lam nuang ngo giii nam du6i ach thong trt cua bQn Chua dat tht.rc dan.
nQ thay cho bo. Bo dung ban
Khong phai ngau nhien rna ngay d trang viet dau
con cho nha giau". Cau n6i tien, To Hoai da gi6i thi~u nhan v?t Mt voi nhfrng net
ay chung to Mj la nguai ngang trai cua CUQC doi: "Ai 0 xa ve, co vi~c vao nha
yeu lao d{)ng, yeu t'l;l do.
thong H Pa Tra, aeu trong thay co m(>t co con gai ngoi

quay sQi gai ben tang aa, cq,nh cai tau ngv:a. Luc nao
cung vQ,y, du quay sQi, thai co, ~t viii, che cui hay di
cong nuac duai khe suoi Len, co ay cung cui 1nQ,t, cai

ntQ,t buon ruoi ruqi ... ". Hai chfr "ruoi ru:Qi" vang len,
ngan dai nhu keo theo ca m<)t doi ai oan. Cai dang
di~u cui m~t cling gQi len m<)t con nguili chat chua
day bi kjch. Li~u c6 phai chang, d6 la canh cfra md ra
+ Mt khong danh long nhfrng trang van tiep theo la bao nhieu bao giong? Mt
chet, vi neu "Mi chet thi bo la ffiQt CO gai nha ngheo xinh d~p, chj la Slf hi~n than
Mi con kho han bao nhieu cua bong hoa ban thuan khiet gifra nui rimg Tay Bac.
Uin bdy gia nua. Mi danh Bong hoa ban ay khong chi duong vao giai doc;tn nd r<)
quay tra Lq,i nha thong H".
nhat, "tre trung, xinh dt;p" rna con toa huong thorn

Nhl1ng du6i ach thong trt
cua bQn tht.rc dan phong
kien, Mj van ngang nhien bj
bat ve lam dau gc;tt nQ: dau
dan den t~n cung Mj chi
muonchet.

- Trang378-


Tn!n Thuy Duong

Bi quyet Chinh ph¥c mon Ngii viin

ngao ngc;tt nhat, "gioi giang, chii1n chi, yeu dai, ham
boi nguoi con gai ten song". 0 Mi toat len ve dGp vtra tlf nhien, gian di, vua
Mi van luon d4t chii hieu ph6ng khoang, tham sau nhu thien nhien nui rirng Tay
Bac. Nhung so ph~n bong hoa ban xinh dGp ay, vi m6n
len ddu (hieu thdo uO'i cha).

nQ truy~n kiep, tu ngay cha mG cu6i nhau thoi tre rna
- Mi CO CUQC song bat
Mt bi cha con thong li bat v~ lam dau gc;tt nQ, lam vQ A
duQc the hi~n qua vi~c Sfr - hai chfr "gqt nq" nghe th~t x6t xa.
mieu ta CUQC song cua Mi
Neu "nho lai" rna gan cho Mt Slf ha he vi dUQC lam
trong nha thong li Pa Tra.
dau nha giau, thi th~t t9i nghi~p cho co gai thao hi~n.
Boi ngay tu dau, khi nghe tin cha con thong li doi bat
+ Chan dung Mi hi~n len
Mt, Mi da rat gay gat phan ling, Mj tha thiet quy xin
m{jt each aay thuong x6t:
bo: "Con nay aa biet cuoc nu:ong lam ngo, con phiii lam
luc nao cling "cui ntgt, cai
nu:ong giii nQ thay bo. Bo dung ban con cho nha giau".
mgt buon ru:ai n1Qi"; r6i cam
Hon nfra, "co den hang 1nay thang, de1n new Mi cung
l~ng "lui lui nhu: con rita
khoc", Mt con tron v~ nha v6i nam la ng6n trong tay
nuoi trong xo cila" va buong
doi tlf tfr. Trong nga re dau doi, Mi da tung nong cc;tn
xuoi "a liiu trong cai kho Mi
nhu the! Mj lam ta nh6 den nang Ki~u nam xua, phai
quen rot ...
nem bao cay dang suot muoi lam nam doc;tn truong,
thanh
lau hai lieu, thanh y hai Ian. Nhung neu Ki~u
+ Cu{jc song thong khO:
chet
se

khong con SQ VUOng b~n nao V~ m6n ti~n ba
lam vi~c ca ngay Ian dem
tram
lc;tng.
Con o day, Mi x6t xa hon nhi~u, boi neu Mj
"Tet xong len nui hai thuoc
chet
m6n
nQ kia van con va duong nhien, cha co la
phi~n; giila niim thi gigt
nguoi
se
phai
ganh chju den chet m6i yen. Mj khong
day; den mita di nu:ong be
bap ... ", kiep song khong danh long, Mj thuong bo, bo Mj ca doi da quan qu~t
bang trau, ngva "con triiu, ganh nQ tren vai, bo Mj con song dUQC bao ngay tren
con ngva lam con co lite, coi doi ngang trai nay nfra dau! Nen Mj chap nh~n, Mj
tha chju kho, tha song trong nUde mat, trong tui nh\].C
dem con au:qc dung gdi
con hon mang t<)i bat hieu. Mj chap nh~n song kiep
chan, nhai co"...
"lam diiu gqt nQ" bj day dQa ca the xac Ian tinh than.
Song trong nha thong li, Mj phai lam vi~c ca ngay,
+ Mi ld. nt;tn nhan coo che
de~, suot ngay, suot thang, suot nam, cu l~p di l~p
Ian
d{j vay nq,ng lai, bi cuong
qu~~n ua thdn qu~~n tube lc;ti den muc nham chan. Cong vi~c da bien Mt "a liiu
qu~~n tl! do ua h4nh phuc ca trong cai kho, Mi quen roi". Mj song kho va nhvc hdn

nhan: m~c du khong dong y ca con trau, con ngva boi "Con triiu, con ng'f:la con co
nhung co van ngang nhien lite, dem no con du:qc dung gai chan nhai co, dan ba con
bt bat (cu:ang quyen) v~ gai nha nay thi viti vao vi~c". Cu<)c doi Mj bj giam ham,
"cung trinh ma" nha thong Mj song nhu m<)t tu nhan trong can buong "kin mit, co
+ Mt cam chtu va chap

nh~n,

~.,

I

-Trang 379-


Tran Thuy Due1ng

Bi quyet Chinh ph1;tc mon Ngii van

li (than quyen) va bj con rna 1n¢t chie'c ciia so 1n¢t LO ovuong bang ban tay. Luc nao
theo am suot ddi.
trong ra cung chi thay triing trang, khong biet La suong
hay La nang. Mi nghi rang 1'ninh cu chi ngoi trong cai LO
+ Hinh anh can buong kin vuong ay rna trong ra, den bao gio chet thi thai", Mj da
mit chi c6 m<)t "lO vuong song co d<)c, am tham nhu cai bong, cai xac khong
bang ban tay Luc new trong han. "Suot ngay Mi cang khong noi, Lui Lui nhu con rna
ra cilng chi thay triing nuoi trong x6 ciia". Bang nhfrng chi tiet chan tht,rc, an
trang, khong biet La suong tUQng, ngon ttr dac dja, To Hoai da neu b?t CUQC ddi
hay La nang" - La chon dia cua Mj: "Lay LOt, doi kho, nh\Lc nhii". Truoc mat Mj chi
la toan sac mau hoang han tam toi, ng?p dan day. Mj

ng\LC chon vui Mi.
tht,rc sv khong con song nfra, rna chi con la m<)t sinh
the ton t?i ch?m ch?p, buoc vao coi chet. each ap che
cua cha con thong li Pa Tra, da t?o ra nhfrng hG qua
ghe gam, n6 d?p va tam han von trong nhu pha le cua
co gai tre trung, yeu doi. Va hinh anh Mj cling trd
thanh hinh anh khai quat cho nhfrng than ph?n ngheo
hen no lG ndi mien dat nui rung am u, tu ham. Con
duong rna hQ di chi la m<)t kiep nguoi v6i hanh trinh
V~i VQt CUdng quyen, trong cai nha tu oi <;lt khong lo la
xa h<)i phong kien mien nui.
2. Trong Mj an chUa. m()t
sue s6ng tiem tang, sue s6ng
ay dii troi d{j,y vao item tinh
mua xuan den tren dat
Hong Ngai.

- Nhicng tac nhan aanh thuc
tam hon dii chet ciia Mj:
+ Cdnh sac moo xuan:
"nhilng chiec vay hoa aa
Clem ra phoi tren 1nom aa
xoe nhu con buom sQ.c so";
"tieng tre con no dua" cling
voi d6 la nhiing cdn "gi6 ret
thai vao co gianh vang iing".

Nha van Nguyen Khai quan niGm: "GUi trj cua m()t
tac pham ngh~ thu{j,t tn!dC het la {1 gia trj ttC ttCOng CUa
no. Nhung la tu tui'1ng dii dugc rung len it ccic cung b4c

va tinh cdm chu khong phdi la tu tuong nam thdng da
tren trang gifiy. Co the noi, tinh cdm CUa nguai viet za
khau aau tien va ld khau sau cung trong qua trinh xay
d1:(ng m()t tcic phdm". D~t hG quy chieu ay vao nhan v?t
Mj, truoc tien phai kh~ng djnh: "h~t ngQC ciia van hQC
Vi~t Nam" da lam. tron trong ta m<)t chfr tinh. Bdi tat
ca nhfrng gi To Hoai chung cat len, la tha tinh cam
d~c biGt ong danh rieng cho nguoi dan mien nui luc
bay gio. Du viet ve t<)i ac cua bQn thong trj va noi kho
tram be nhung To Hoai khong de cho cac nhan v?t
cua minh chim trong noi kho dau, tuyGt VQng. 6ng da
thai vao han truyGn nhfrng ban tinh ca Tay Bac th?t
nang nan. Va ban tinh ca ay da dUQC ca len vao dem

-Trang 380-


Trcin Thuy Duong

Bi quyet Chinh ph1;tc mon Ngii: min

+ Tieng sao nl bq,n khi<~n
Mt "thie't tha boi hoi", tieng
sao chinh la sv hi~n than
cua m9t phan tuoi tre va
nhfrng kY uc tuoi d~p.
+ Chat men ciia ruqu: "Mi
len lay hii ruQu, cu uong ilng
v;c tung bat", lam Mt say.

- Dien bien tam ly va hanh
dQng phuc tq,p cua Mi trong
dem tinh mua xuan:
+ Long Mi song ve qua
khu: cai thai "Mi uon chiec
la tren 1110i, thai la ciing hay
nhu thai sao. Co biet baa
nguai 1ne, ngay aem thai sao
ai thea".

+ Chua xot vai hi~n tq,i: Mt

song trong nha thong li
khong bang con trau, con
ngva; "A Sit chua baa gia cho
Mi ai chai tet''; "Mi vai A Sit
khong co long ma van phiii
song vai nhau".
¢

Mj muon chet: "neu

co nam la ngon trong tay luc
nay Mi se iin cho chet ngay
chu khong buon nha lg£'.
+ Trong su:y nghi: M! nh~n
ra "Mi tre lam, Mi van con
tre, Mi muon ai chai".

tinh mua xuan tren dat Hong Ngai. Nguyen nhan nao

da danh thuc o Mtlong ham song va khat khao h~nh
phuc manh li~t den V~y? f)ieu do, nam 0 Sl)' yeu
thuong con nguoi, o thien chuc nguoi ngh~ s1 chan
la nha
dq,o trong cot tu:y".
chinh "nha van
To Hoai phat hi~n ben trong cai vo rua cam nin la m<)t
con nguoi khao khat tinh yeu, khao khat tv do, khao
khat h~nh phuc; m9t sue song tiem tang den manh
li~t. Nha van da tung buoc khac h9a st,r hoi sinh. trong
tam hoi Mt bang ngoi but kham pha n<)i tam d<)c dao.
Khi d9c Chi Pheo, nguoi d9c ch-Lrng kien m9t anh Chi
ttr nguoi bien thanh quy dfr cua lang Vu D~i, the
nhung chi voi m<)t bat chao hanh cua Th! No, m<)t hon
than nhan tinh nho trong cai dong tro tan, Chi bong
boc chay m9t khat vQng lam nguoi luong thi~n. Trang
"Vg chong A Phu", To Hoai cling tim dUQc hon than
nhan tinh ay. Mt da hoi sinh, Mt khong the tho d truoc
khong khi mua xuan thien nhien Tay Bac: "Hong Ngai
niint ay iin Tet giua luc gio thai vcw co gianh, vang
itng". Thien nhien chuyen mua va nhfrng vang d<)ng
CUQC song da tac d<)ng vao t~n cling ngo sau, g6c
khuat cua tam hon da bi bang gia, dong ctrng l~i va hoi
am CUa no da lam cho Sl)' dong bang ay ra tan dan.
Hinh anh mua xuan ve th~t gQi cam, day sac mau sinh
d<)ng: "Trang cai lang Mea Do, nhung chie'c vay hoa c1ii
aem ra phai tren mom aa XOe nhU COn bUOm S£;1,C S"hoa thuoc phi~n na trang aoi mau hoa ao tham roi
sang mau tim man mac". Nha van da go cfra tam hon
Ml, trong the gioi tham cung l~nh leo nam ay, du

khong nhin thay sac mau, nhung am thanh tieng sao
lay d<)ng, Mt lam cho co btrng thuc. Nghe ngoai dau
nui h1p 16 c6 tieng ai thoi sao rii b~n di choi, Mt da
thay "thiet tha boi hoi". M! "nhd'm tham" bai hat cua
nguoi dang thoi. Con rna lui lui ay da cat tieng nguoi.
Chi c6 am thanh tieng sao moi thl)'c Slf xuyen dUQC
qua buc tuong day, nhfrng canh cfra thep, de roi buoc
len, thuc gQi trai tim co qu~nh, heo ua lam cho n6 hoi

-Trang 381-


Tran Thuy Due1ng

Bi quyet Chinh ph-t:tc mon Ngii van

+ Hanh d()ng:

nha, lay ong rna, xan m¢t
n1ieng bo them viw dia den
cho sang"; "Mi cuon lq,i toe,
Mi v6i tay lay cai vay hoa
vat a phia trong vach ... ".

- Dinh

me bon, Mi thoat khoi
cai lop vo bon ay bang m<)t hanh d<)ng noi lo~n nhan"tinh. Mi tim den ruQu, Mi "u6ng ilng vc tung bat". r6i
say. Mi uong nhu nuot nhfrng dang cay thu h?n cua
CUQC d

men say danh thuc pharr doi da mat cua Mi. Mi dUQc
hoi sinh, CO gai tre nhU dUQC song ve nhfrng ngay
truoc. Con gi h~nh phuc bon khi minh tim l~i duQc
chinh minh? Con rua nuoi trong x6 ci'ra ay da khong
con lui lui nfra, n6 da pha va buc tuong vo cam kia de
khao khat tim ra thien duong mua xuan cua tuoi tre
h~nh phuc. Mi h6i tuong nho l~i nhfrng ngay thang tV
do uong rUQU ben bep lfra ngay va thai sao. "Mi uon
chiec la tren 1noi, thai la cung hay nhu thai sao, c6 biet
bao nhieu nguai n1e ngay den1 dii thai sao di thea Mf'.
Mj y thuc dUQc rang: "Mi tre lan1, Mi hiiy con tre, Mi
n1uon choi". Da bao nam A Si'r chang bao gio cho Mi di
chdi Tet, nen cai khat VQng xung d<)t voi cai bat h~nh.

"Mi den g6c sinh. Tieng sao lam Mi

cliem cua bi kjch: la

S\f xuat hi~n cua A Si'r - n6
tr6i dung Mi, khong cho Mi
dichoi.
+ Trong bong t6i, tieng sao
van diu dat tam h6n Mi
theo cling cu<)c choi.
+ Hi~n th'f!c cu(jc s6ng,

m~nh

than ph?n Mi khong bang
con ngva: "Mi than thilc Mi cling nh?n ra thvc t~i, A Si'r voi Mi "khong c6 long

nghi khong bang con ngva". nw van phai a v6i nhau". Doi cua Mj th~t vo nghia vi
khong tinh yeu, khong h~nh phuc nen l?p tuc Mi
+ Cau chuy~n am dnh ve muon chet ngay: "Neu c6 nan1 la ng6n trong tay luc
nguoi dan ba dcling bi ch6ng tr6i den chet nua, nh6 lq,i chi thay nu6c n1at ila ra". Luc nay, tieng
sao gQi b~n yeu ngocli kia dang reo rat, khi rna ca thien
khien Mj SQ chet.
du¢ Mj la nhan v4.t aien kia dang n6ng nan, thai thuc Mj. Mj khong the ng6i
hinh hi tube doQ.t het quyen yen dUQC nfra. Tieng sao khoi gQi sUe song nhU nhiing
lam nguoi, bi dim xoong dQt song ao ~t. "Mi aln g6c nha lay ong rna xan m¢t
kiep ng'l:(a trau {J mien nui 1nieng bo them vao dia den cho sang". Mj quan l~i t6c,
Tay Bac duoi ach th6ng trj lay l~i cai vay boa, rut them cai ao. Trong khi do, dau
ctla bqn th'f!c dan.
Mi dang r?p ron tieng sao, m<)t khi nguoi ph\1- nfr con
muon lc!m d~p 1<1 con khat VQng song biet bao. NHung
oan trai thay, dong tro tan vlra VOi dUQC nhen nh6m
thi l~i thi con mua giong vlii lap. A Si'r ve ngan can Mj
di choi bang each tr6i Mj vao c<)t nha. Han tr6i Mi
bang m<)t thung sQi day. Lay that lung tr6i hai tay Mi

- Trang382-


Trcin Thuy Duong

Bi quyet Chinh ph¥-c mon Ngfr van

l:;1i, quan luon t6c Mi, tat den de Mi dung trong can
buong toi. Men WQU da lam cho Mi say trong cam xuc

di choi xuan. Mi nhtr khong biet minh bi tr6i. "Tieng
sao aua Mi ai thea nhflng CUQC choi", thea nhflng dam
thanh nien gai ban dang nem pao, nhay SQ,p. Mi vling
buoc di nhung chQt nh~n ra sv tr6i bu9c, Ian day tr6i
cua vao da thit Mi. Mi nghe tieng chan ngva d<;lp vao
vach rna than thuc nghi minh khong bang con trau,
con ngva. Suot ca dem Mi bi tr6i dling nhung luc thi
l:;1i thay dau, luc l:;1i nong nan thiet tha. Mi SQ minh bi
bo quen nhu m9t nguoi vQ doi truoc trong nha thong
Li, ciing bi tr6i den chet nen eva qu~y xem minh con
song hay da chet. Nha van To Hoai nh~p vao the gioi
tam hon dan tQC mQt each tai tinh. Ngoi but cua ong
lia sau vao ~n n9i tam tham kin khi nao nuc khi bang
khuang, khi tui hon, khi dau kho cua Mi, lam vang len
tieng n6i sau tham tam hon nhan v~t. B6 la khat VQng
song trong tam hon Mi dUQC khoi len bang nhi~u cam
xuc va hanh d9ng phan khac voi ngvc tu. Chinh sv ti
mi va tinh te ay, da lam ngtrdi dQC sang to V~ ngtrdi
cam but: "Dieu quan trqng han het trong S\( nghi~p cua
nhiing nhd van Vi dt;ti ay l(ti ld CUQC song, trucJng dt;ti
hqc chan chinh cua thien tdi. HQ dii biet dai song xii hi)i
cua thai dt;ti, dii cdm thay sau sac mqi noi dau dan cua
con nguai trong thai dt;ti, dii rung di)ng t4-n day tam
hon vlJi nhiing noi lo au, by:c bi)i, tui ho vd nhiing u{Jc
mong tha thiet nhat cua lodi nguai" (Diitng Thai Mai).
Sau dem tinh mua xuan nam ay, Mi l:;1i tro v~ voi
hinh anh con rua lui lui, nhung qua dem tinh mua
xuan nha van da d\f bao cho nguti~m tang manh li~t 0 ngUdi con gai nay CO Cd hQi
bung len. D6 la khi Mi cat day coi tr6i ctru A Phu. Ke

v~ A Phu, A Phu la nguoi o tnr nQ trong nha thong li,
- Luc ddu: Mi dfrng dung, vo
nhung thvc chat ciing la m9t no 1~ nhu Mi. Mua dong
ciim - dau hi~u cua sv te
nam d6 A Phu de ho bat mat m9t con bo nen bi thong
li~t tinh than.
li tr6i vao CQt, chiu d6i, chiu ret. D6 la nhfrng dem
mua dong tren nui cao dai va buon. Mi thuc d~y va

3. Mj co sue phdn khling
mt;tnh me, khao khat song
miinh li~t. Dieu do dugc the
hi~n ro nhat trong dem coi
troi cho A Phil.

-Trang 383-


Bi quyit Chinh pht;tc mon Ngu viin

Tran Thity Dttdng

- Ve sau: Mj dong cam khi song cling ngQn lfra, Mt van cam l~ng trong noi co

nhin thay dong nuoc mat
cila A Phil. GiQt nuoc mat
da danh thuc va lam hoi
sinh long thudng nguoi
trong Mt
+ Mj nhb- tbi qua khic tung

bt dling nhu the "nuoc mat
chiiy xuong mi~ng, xuong co,
khong lau di duQc". Mj nhb
tbi nguai dan ba dai trtldc
cling bt tr6i dtrng den chet.
+ Mj thuong cdm cho A
Phu: "Co chiing chi de1n ntai
la ngu:oi kia che't. Chet dau,
chet doi, chet ret, phiii chet".
Nh~n ra: "Chung no
di)c ac!" - dieu rna tu
truoc den nay Mt chua bao
gio nh~n ra.
¢

th~t

- Mj hdnh di)ng, quy.e't djnh
cat day cai troi cicu A Phu:
+ Trude khi cat: Mt tuang
tUQng ra canh A Phil tron
thoat, Mt ''sQ cha con thong
li se Mi phiii troi thay vao
day". Nghi the, nhung tinh
thudng va long dim thu da
giup Mj khong con thay Sf!...
+ Ml· ron ren bubc lq_i: rut
con dao nho, cat nut day
may - m9t hanh d9ng phan .
khang truoc cai ac cua Mt.

ddn. Lfra cling co ddn. Hai ke co ddn suai am cho
nhau. Nhin thay A Phil bt tr6i dung the, Mt van binh
than m9t each l9-lling den nhan tam: ''Neu A Phu la cai
xac chet dung day cilng the thoi". Phai chang ''song lau
trong cai kho, Mi quen kho roi", nen Mj khong con cam
nh~n ra noi kho cila nguoi khac. Tam han nhan h~u
cila Mt da rdi vao vo cam. Khi "dong nuoc mat cua A
Phu bo xuong hai ho1n nta dii xam den lt;ti", SV tuy~t
VQng cai chet da xuat hi~n tren gudng m~t nguoi no ~~
ay. Nhfrng giQt nuoc mat cila A Phil da danh thuc trai
tim Mi, lam long thUdng nguoi cila Mt troi d~y. Luc
nay day, Mj moi tham thia dUQC noi cling eve kiep
nguoi, Mj nho l9-i canh Mt bt A Sfr tr6i cling nhieu Ian
kh6c, nuoc mat Ch9-Y xuong co, xuong mi~ng khong
biet lau di dUQC, Mj nhd tdi nguai dan ba dai trubc
cling bt tr6i dling den chet roi b~t len: "troi oi no bat
troi dung nguoi ta den chet''. Lan dau tien sau bao
nhieu nam troi, Mt moi b~t tieng. Noi cam ph~n nha
thong 1i dang len khi Mt thot thanh loi: "Chung no thqt
dt)c ac" - dieu rna tu truoc den nay Mj chua bao gio
nh~n ra, ke ca khi bt tr6i den gan chet. Mj thUdng
nguoi kia "chi dem nay la chet, chet dau, chet doi, chet
ret, phiii chet''. Mj tV hoi: Nguoi kia vic$c gi rna phai
chet the?. Va co tuang tUQng canh A Phu tron thoat,
minh bi troi thay vao day, phai chet tren cai CQC ay.
Nghi the lam sao Mj cling khong thay sQ. Khong con
SQ chet, Mt hanh d9ng quyet li~t va dung cam. Co rut
con dao nho cat nut day may, ga het day tr6i a nguoi
A Phil thi thao m9t tieng: "Di ngay". Khi A Phu qu~t

sue vling len ch9-y, con Mj van dling l~ng trong bong
toi. Ta c6 the hinh dung duQc tam 1i ngon ngang tram
moi cila Mt luc nay: chq.y theo A Phu hay a day cho
chet? Chap nh~n CUQC song trong nha thong ly hay
vling len giai thoat? Roi Mj se the nao, bQn bat nhan
kia c6 de cho Mi yen hay phai chet thay A Phil a cai
CQC ay? ... thi bat ngo Mj Vl,lt chq.y theo duoi kip A Phil

-Trang 384-


Bi quyet Chinh ph1;tc mon Ngii V£in

- Mi tv: gidi thoat cho minh:
+ Khi A Phu c~y di roi,
Mt doi di~n v6i nguy hiem:
"Mt hoang hot".

+ Nhu:ng Long hmn song
manh Li~t da thuc gi't;LC

Mi

chQ,y thea A Phu - cdu noi
the hi~n Long ham song, khat
VQng tV do manh Li~t cua Mi.
¢ "Bubc chan v1,tt c~y"
cua Mt da d~p do mQi ap
che cua bQn thvc dan
phong ki<~n mi~n nui de den

v6i tv do.

Tran Thuy Duong

n6i trong hoi tho: "A Phu cho toi di vai". Mt l~i n6i: "0 .
day thi chet mat". "Trai toi lam, Mi van biing di" bu6c chan "bang di" cua Mt nhu d~p do mQi ap che,
cuong quy~n, than quy~n cua bQn lanh chua phong
kien da de n~ng tam hon Mt suot bao nhieu nam qua.
Cau n6i Mt gQi trong giay phut bon lo~n do chinh la
khao khat song, khcit khao tV: do manh li~t cua Mi. Cau
n6i ay khi phat ra lam qu~n dau trai tim d{>c. gia, boi
n6 chinh la nguyen nhan - h~ qua cua vi~c Mt cat dlrt:
SQi day VO hinh rang bUQC CUQC doi CUa minh Vdi nha
thong ly. Roi hai nguoi do nhau "lao chf:tY xuong xuong
doc nui roi hQ dii thoat khoi nhd thong li". To Hoai da
khac hQa thanh cong dien bien tam tr~ng Mt trong
dem tinh mua dong, n6 c6 bu6c chuyen bat ngo, dan
den hanh d<)ng mang tinh tV phat. Hanh d<)ng coi tr6i
cho A Phu Ia sv troi d~y tat yeu cua khat VQng song,
khat VQng tV do dan den hanh d<)ng COi tr6i cho chinh
minh. D6 Ia ket qua cua sue song ti~m tang, am tham
manh li~t cua nguoi con gai nho be dam chong l~i
cuong quy~n, than quy~n va ca ti~n quy~n.
V6i but phap hi~n thvc sac sao, ngh~ thu~t mieu ta
tam li nhan v~t tinh te, nhfrng chi tiet chQn lQc, phat
hi~n tinh huang truy~n d<)c dao, To Hoai da xay dvng
thanh cong nhan v~t Mt. Cu<)c doi dau thuong, tui
nhvc cua Mt c6 y nghia tieu bieu cho kiep song khon
kho cua nguoi dan mi~n nui du6i ach thong trt. To
Hoai da sac sao nhin thay vi~c t~p tt).C me tin than

quy~n Vdi giai Cap thong trt t~O ra mQt thU thuoc
phi~n tinh than tr6i ch~t Mt, no dtch tinh than co. Ben
trong the xac toi ta cua Mt Ia tam h6n co don trong
rong neu con m9t manh nho cling bt nhau nat. To
Hoai viet van mang tinh than nhan d9-o, cam thuong
cho nhfrng nguoi lao d9ng noi nui rimg Tay Bac, noi
mang ni~m tin vao sue song manh li~t. "Dit ngu:oi ta co
the nao ai chang ni1a thi CUQC song van luon tot Uf(p".

-Trang 385-


Bi quyet Chinh ph1;tc mon Ngii viin

Trdn Thuy Duong

2. Nhan v~t A Phu, chang trai cua nui rimg - s\( hi~n than cua long ham song, khat
vQngsong.
2.1. A Phu co
ph4.n eo le,
Nha phe binh Nga Bieelinxki viet: "Tac pham ngh~
bat ht;r.nh, day thuong cam thu4.t Se chit niu no mieu td CUQC song chi de mieu tel,
nhung lt;r.i mang trong minh niu no khong phcli la tiing thet kho dau hay lc1i ca ty.ng
han hoan, niu no khong dij,t ra nhiing cau hoi va trd lc1i
nhiing pham chat tot d~p.
nhiing ctiu hoi do". V6i "VQ chong A PhiL" nha van To
- Xudt than: m6 coi cha mt:;, Hoai da mieu ta sinh d(>ng btrc tranh CUQC song cila
khong noi nuong tva, khong nhfrng con nguoi mien nui trong d6 c6 A Phil. A Phil la
nguoi than, l~i ngheo:
chang trai c6 so ph~n eo le, la n~n nhan cila nhfrng hil

tt.J.C
lc;tc h~u. A Phil la nguoi Hang Bla, cha mt:;, anh chi
+ Cha m~, anh chj em mat
em
cua
A Phil mat trong m(>t tr~n dich d~u mua. Nam
hit trong m(>t tr~n dich d~u
ay,
A
Phil
m6i muoi tuoi. Tuy con nho nhung A Phil da
mua khi mdi muoi tuoi.
mang trong minh m(>t ca tinh mc;tnh me, kien cuong.
+ Khong nguc1i than, khong Khi c6 nguoi lang doi bat A Phil ban cho nguoi Thai
noi nuong t'l;la.
duoi canh d6ng thap, A Phil tron len nui cao r6i hru
l~c den H6ng Ngai. Tet den xuan ve, mQi nguoi deu c6
+ A Phu ngheo: "kh6ng. co
quan ao m6i con A Phil chi d(>c m(>t cai vong via tren
bq,c, kh6ng co ru{)ng nuang"
co. A Phil chang lay VQ vi hil tvc cua lang ban, vi A Phil
nen khong l£}y dUQC VQ.
"Kh6ng co b6 nt~, kh6ng co ru{)ng, kh6ng co bq,c".

so

- MQt nguc1i mang nhieu

pham chat tot d~p:
+ A Phu yeu t'l;l do, yeu lao

dQng: "biet due luai cay, biet
due cuoc, cay gioi va siin bo
tot rat bq,o ... "
+ La niem khao khat cua
bao co gai: nha nao "co dUQC
A Phu cung bang dUQc con
trau tot trong nha".

+ Co mQt tam han phong
khoang, yeu dc1i: ngay Tet,
du chang co quan ao moi
nhu nhieu trai Lang khac, A

Trang van chuong, nha van Pautopxki c6 viet:
"Sang tclc c11a chung ta la de cho cai ve d~p c1la Trai
ddt, cho lc1i ddu tranh vi ht;tnh phuc, vi niem vui va t'l;l
do, cho s'l;l cao trong cua bau trc1i c1la tam han con
nguc1i. ve d~p cua tri tu~, chien thang bong toi cua cai
ac ' cho chung toa sang nhu anh m4t tn}i khong bao gic1
tcit". Nen Vdi A Phil, du CUQC doi chtu nhieu bat h~nh
nhung anh van la m(>t con nguoi mang nhieu pham
chat tot d~p. A Phil la chang trai tV do cila nui rung,
anh yeu lao d(>ng, gioi giang "biet due Luai cay, biet dl;LC
cuoc, Lq,i cay gioi va siin bat bo tot rat bQ-o". A Phil rat
khoe, chc;ty nhanh nhu ngva. A Phil da tro thanh niem
khat khao cila bao nhieu co gai trong lang, hQ khao
nhau: "Dtra nao lay aUQc A Phu la bang co 1n{)t con trdu
tot trong nha". Nhung duong nhu doi voi chang trai
tre, khong CO gi vui ve hdn khi dUQC chdi, dUQC bay

-Trang 386-


Bi quyet Chinh ph'f!c mon Ngfr t:J£'in

Tnin Thuy Duang

Phu van dem sao, khen, con nhay. A Phu van song m9t CUQC doi voi tam hon ph6ng
quay va qua pao di tim khoang, hon nhien, yeu doi, yeu chinh ngh!a. Nhfrng
ngay Tet den du khong c6 quan ao moi nhu bao nguoi
nguaiyeu".
A Phu van "cung trai lang dem sao, khen, con quay, qua
pao di tim nguai yeu khap cac lang trong rUng".
A Phu la nq.n nhan cua cuong quyen va la nq.n nhan
nhcin cua
chinh sach vay nij,ng liii, cua cua chinh sach vay n~ng lai cua b<;>n chu no phong
cuong quyen do bQn chu no kien mien nui. Dau kho hon, A Phu la dua con cua nui
phong kien mien nui dij,t ra. rling tl).' do rna van khong thoat khoi kiep song no 1~.
Vao dem h9i mua xuan, khi trai gai trong lang dang
+ Ld nguai yeu chinh nghia, choi nem pao, thay thai d9 hong hach cua A Sfr, A Phu
khong sg phdi doi mij,t voi da "nem con quay vao mQt A Su" roi "x<)c tai, na1n cai
bQn con quan: A Phu da vong co, keo dQ,p dau xuong, xe vai ao, danh tai tap".
thang tay danh thang A su Hanh d<)ng dfr d9i d6 cua A Phu c6 nguyen co sau xa
khi n6 hong hach quay pha tu moi h~n thu giai cap, anh rat ghet th6i cuong quyen
CUQC vui xuan CUa dam bq.o ngu<;Jc cua b<;>n nguoi giau c6.
thanh nien trong lang.
Nhung, ngang trai thay vi t9i danh con quan rna A
+ Vi ti)i danh con quan, A Phu bt nha thong li bat ve xfr ki~n. Tq.i nha thong li, A
Phu bt thong li bat ve xfr Phu bt tay chan nha Ba Tra danh d~p rat tan bq.o. A

Phu da chung to minh la m9t con nguoi bat khuat,
kiGn, bt danh d~p da man.
cung ran va gan dq.. A Phu bt danh den noi: "1noi va
+ Cuoi cung A Phu bj ni)p
ntat dQ,p chay mau... hai dau g6i sung len nhu ntQ,t ho
vq, m9t tram bq.c trang, theo
phu". A Phu khong he kh6c 16c, trai lq.i "A Phu quy chiu
dung tvc 1~ cua bQn lanh
don, chi i111 nhu tUQng da". Trong chang trai ay, duong
chua phong kien.
nhU ton tq.i ffiQt ban llnh da dU<:JC ren gifia k1 cang qua
+ Chinh sach vay nij,ng liii nam thang truang thanh va tra nen ctrng cap hon.
Ket thuc buoi xfr ki~n A Phu da bt Pa Tra bu9c n9p
va che di) cuong quyen da
bien A Phu thanh no 1~ suot ra m9t tram bq.c trang. Vi khong c6 tien de n9p vq. nen
A Phu tra thanh m9t no I~ voi ban an chung than suot
doi cho nha thong li.
doi, dung nhu Pa Tra vtra n6i: "Doi ntay dai con may,
dai chau may tao cilng bat the, baa gio tra het nQ mai
thoi". £)6 la kiep song bt ngU<;JC dai va phai ganh vac
nhfrng cong vi~c n~ng nh<;>c nguy hi em nhat nhu "san
bo tot, bay ho, chan ngva quanh nant m()t than m()t
ntinh rang ruoi ngoai go biii, nuong rUng". Tinh mq.ng
cua A Phu song hay chet cling dU<:JC quyet dtnh bai
ban tay tan bq.o cua thong li Pa Tra.

2.2. A Phu la

n~;tn

-Trang 387-


Tran Thuy Duang

Bi quytt Chinh ph1,-tc mon Ngii viin

Thq.ch Lam tam ni~m: "Thien chuc cua nhd van
Phu ld chdng trai yeu
t'l:( do, ham song va luon C'iing nhu nhiing chuc V¥ cao quy va thieng lieng khcic
la phdi nang dii nhiing ccii tot de trong dai co nhi~u
khao khat hC;tnh phuc.
cong bdng, yeu thuong han". f)~t nhan v?t vao trong
+ Ld nguai i1 tni n~ nhung hoan canh toi tam, nhung To Hoai khong nhan chim
A Phu van luon ham song, nhan v?t minh du6i eii ac nhan, tu t<)i. To Hoai da
rat ph6ng khoang va han nang nhan v?t cila minh len tren doi canh cila tinh
nhien: van bay nhim khi di thtrdng va lam sang len m<)t A Phil yeu tV do, ham
chan bo.
song va khat VQng dUQC giai thoat khoi dja ng\IC trcln
gian nhu canh chim thoa sue bay t6i nhfrng chan troi
+ A Phu de ho vo mat m()t cao r<)ng. Nhung hi~n thvc A Phil thi trai nguQc hoan
con bo nen bi tr6i dung, neu toan voi nhfrng mong Udc va khat khao ay. Chi vi de
khong bat dUQC ho dem ve ho bat mat m<)t con bo, A Phil da rdi vao tham canh
thi se tr6i den "chet 0 day".
m6i. Thong li quat thang vao m~t A Phil: "Qudn an
cubp lant mat bo tao ... ". Roi A Phil bj tr6i dtrng vao c<)t
+ A Phu da dung ben ba nha bang day cuon tlr chan len vai nhu m<)t xac chet
V't!C CUa ccii ch~t "ca chilng bat d<)ng. Pa Tra tuyen bo thang thling: neu khong bat
chi dem rnai La chet, che't dUQC ho dem ve day thi "Cu dung chet d day". Duong
dau, che't doi, chet ret, phai nhu ngoi but To Hoai lq.i cang vfrng vang hdn trong

chet". A Phil da kh6c "rn¢t hoan canh ay' ong da di sau vao trong t?n cling ngo
dong nubc mat lap lanh bo ngach n<)i tam nhan v?t de phat hi~n va khdi gQi n6.
xuong hai hom 1na da xam Ong da tim thay trong day tam ho A Phil nen chua
m<)t niem ham song, ffiQt khat VQng song manh li~t.
den lqi".
Ban chat gan g6c, bat khuat san c6. A Phil khong cam
chet rna tim mQi each tV giai thoat: "Dem d~n A
chju
¢ GiQt nubc mat cua A
Phu h1 sv bat Ivc tru6c Phu cuoi xuong, nhai aUt hai vong day, nhich dan d4y
hoan canh, la t<)t dinh noi troi m()t ben tay". Nhung cha con thong li lq.i ve va
dau ve the xac va tinh than trong them vao co A Phil m<)t cai day thong lQng.
Sau bao ngay bi tr6i dtrng, A Phil "chi dilng nham
rna nguoi nang dan phai
ganh chju du6i ach thong 1nat" va than chet da in dau tren hai rna xam lq.i vi
trj tan bq.o cila bQn lanh tuy~t VQng va kho dau cila A Phil. A Phu nam tren bo
chua. Bong thoi la lieu VlfC cua cai chet llca chilng chi dem mai La nguai kia
thuoc danh thuc tam han chet dau, chet doi, chet ret, phai chet". Con noi dau nao
da chet cila Mi, tLr dfrng 16n hdn khi con ngtrdi ta y thUc dUQC rang minh sap
dung vo cam Mj quyet cat phai chet, chtrng kien noi dau dang Ian toa tren Cd the
nhung ban than thi bat Ivc tuy~t vQng. Dau d6n thay
day coi tr6i cliu A Phil.
cho so ph?n cila minh, A Phil da kh6c "nt¢t dong nubc
2.3. A

- Trang388-


Trdn Thuy Duong

Bi quyet Chinh ph1;Lc mon Ngii Vlin

mat lap lanh

bo

xuong hai hom nta dii xant den lq,i".

Nhung dong nuoc mat ay da h1m d(>ng long nguoi
thieu ph\1 "chan song". Mt da tu vo cam sang dong cam
v6i noi dau cua A Phu de roi sau CUQC dau tranh n(>i
tam dfr d(>i Mi da cat dlit day tr6i de ctru song A Phu.
Va v6i sv trQ giup cua MiA Phu da dUQc giai thoat. Hai
nguoi tron khoi Hong Ngai t6i du kich o Phi~ng Sa,
g~p can b(> A Chau va tro thanh nhfrng nguoi chien si
du kich cling v6i bQ d(>i.
To Hoai cho rang: "Nhan. v~t ld noi t~p trung het
thdy, gidi qu:yet het thdy trong mQt sang tcic". Xay
dl,I1lg nhan v~t A Phu, To Hoai da de A Phu la hiGn than
cua nguoi dan lao d(>ng c6 so ph~n eo le, bat h(;lnh
nhung c6 pham chat tot d~p .. "Van hqc bat
tit long
nguoi, nO' hoa noi tit ngii" c6 duQc nhfrng trang viet
day cam xuc ay nh~ van To Hocli da xay dvng nhan v~t
A Phu. Ong da khac hQa nhan v~t voi nhfrng net hanh
d9ng va tinh each dien hinh. each ke chuyGn tv nhien,
hap dan cling v6i ngon ngfr m(>c m(;lc, gian di To Hoai
da bay ra trUOC mat nguoi dQC khung canh CUa nui
rl:rng ViGt Bac hoang so, ki bi an chua nhi~u ve d~p 19lung, cuon hut con nguoi vao sau trong nhfrng trang
van. Dung nhu nha phe binh Do Hai Ninh tl:rng nh~n

djnh: "S1;t linh ho~t cua ngoi but To Hodi co le bat
nguon tit chinh quan n~m CUa ong. CUQC di1i ciing nhu
van chuang".
Xet den cling, y nghia thvc sv cua "van hqc la nhan
d~o hoa con ngu:oi". Qua nhan v~t A Phu nha van da len
tieng n6i g6p phan to cao nhfrng the lvc phong kien
mi~n nui tan b<;10 da th£ng tay cha d<;1p len quy~n song
va tv do cua con nguoi. M(>t tac pham nghG thu~t
chan chinh phai la m(>t tac pham "VUQt qua tat cd ba
coi va giai hq,n, do phdi la m<)t tac pham ca ngQi tinh
yeu, long bac ai, S'lf, cong binh no thanh lQC t£im han
nguai va lam cho nguai gan nguai han". Xet o g6c dQ
nay, "VQ chong A Phu" cua To Hoai xtrng dang la m<)t
tac pham nghG thu~t chan chinh. To Hoai da ve len

re

-Trang 389-


Bi quyet Chinh ph1;1-c mon Ngiiviin

Trdn Thuy Duong

buc tranh hi~n tht.rc doi song cua nguoi dan mi~n nui
voi tam long yeu thudng, cam thong chan thanh va
SaU SaC, tran trQng nhfrng UOC IDd va khat VQng CUa
con nguoi qua d6 b9c 19 tam long nhan d?o cua minh.
Boi To Hoai hieu rang: "Ngh~ thuijt lei s1:£ vtton tai va
niu gift miii miii tinh ngtt<1i cho con ngttoi. Ccii c6t loi

cua ngh~ thu.Q.t la tinh nhan dq,o" (Nguyen NgQc).
Cay but noi tieng Pauxtopki tling khang djnh: "Niem
vui cua nguai ngh~ si chan chinh lei nguc1i dan duang
tai xu sa cua cai d~p". Cau n6i da khang dinh ban chat
thanh cong cua nguoi ngh~ si va dich den cuoi cling
cua m9t tac pham ngh~ thu?t la huang con nguoi toi
nhfrng gia tri cao d~p. Xet o g6c dQ nay, To Hoai xung
dang CO dUQC ni~m vui cua nguoi ngh~ Sl Vdi bang
ngoi but tinh te cua minh nha van da kham pha ve d~p
cua con nguoi Tay Bac day ban linh, gan d? chat chua
trong trai tim cua IDQt chang trai rung nui - A Phu.
3. Nhan v~t cha con thong H Pa Tra, A Sfr - st,r hi~n than ctia cai ac, tay sai ctia hQn
tht,rc dan phong kien mi~n nui.
Lai ljch: nhieu dai lam
Gap l?i nhfrng trang truy~n "Vq chong A PhiL" cua
th6ng li, uy quyen nhat nha van To Hoai, chac han trong moi chung ta, ai
vung Hong Ngai.
cling d~u c6 cam giac thudng x6t, dau don thay cho
nhfrng kiep nguoi lao d9ng mi~n nui luc bay gio thong
+ Tu doi bo Pa Tra da lam
qua nhan v?t Mj. V?y t?i sao co gai nho nhan, xinh xan
thong li, den Pa Tra bay gio
day UOC IDd l?i c6 CUQC song bat h?nh den the? C6
cling lam thong li - nguoi
phai do cau n6i: "Hong nhan bl:lC phg,n" nhu da an djnh
cai quan IDQt vling mi~n nui
vao moi so ph?n co gai c6 pham h?nh hay khong? cua nguoi dan tQC Meo.
"Khong ", tat ca la tu ban tay tan ac cua cha con thong
+ Uy quy~n nhat dat H6ng li Pa Tra - d?i di~n cho bQn Chua dat mien nui rna ra.
Ngay tu phan mo dau, tac pham da gQi len lai Hch

Ngai: "don Tay cho mu6i ve
cua
m9t ke quy~n the day man rQ: nha Pa Tra o H6ng
ban, giau lam, nha co nhieu
Ngai
la dong hQ uy quy~n nhat vling voi nhi~u doi lam
nudng, nhieu bl:lc, nhieu
thong
H. Tu doi bo Pa Tra da lam thong li, den Pa Tra
thu6c phi~n nhat lang".
bay gio cling lam thong H "nha an cua dan nhieu, don
Tay ll:li cho muoi ve ban, giau lam, nha co nhieu nUdng,
nhieu bqc, nhieu thu6c phi~n nhat lang", m~t khac
chung l?i lam tay sai cho tht.rc dan, ban dung dan t9c.

- Trang390-


Bi quyet Chinh ph¥c mon Ngfr viin

Tan ac, tham lam, lgi dy,ng
nhicng hu ty,c de b6c lQt,
khong che nguoi dan lam
giau va lam tiing the l1:(c:
- Cho va:v nQ,ng lai: tru:ven
tic aoi bo thong li Pa Tra den
dai thong H Pa Tra.
+ B6 la m6n nQ tu doi bo
m~

Mt vay de lay nhau "moi
niint dent n<)p lai ntQt nuong
ngo, den khi nguai Vvan chua tra het n+ Thong li Pa Tra bat phq.t
vq. A Phu bang each cho vay
m9t tram lq.ng bq.c.

- Thu ng mQt each da man:
+ Bat nguoi de gq.t nQ: bat
Mt v~ lam dau gq.t nQ, "Cho
tao dua con gai nay ve lam
dau thi tao xoa het n+ Bat nguoi di o de tru nQ:

bat A Phu de tru nQ, "Bao
gia · co tien gia thi tao cho
ntay ve, chua co tien gia thi
tao bat may vay ae may anlam con trau con ng\£a cho
nha tao".
- Dung nhicng hu

t~:~-c: cuong

Tran Thuy Duong

Di~u

d6 cho thay cha con thong li Pa Tra 1<1 m9t ke

d<)c ac, tan nhan, tham lam. Chung lQi dvng nhfrng hu
tvc phong kien mi~n nui de ap buc, b6c 19t, khong che
nguoi dan lam giau, chung cho vay n~ng lai voi muc lai
rna nguoi ta lam quan qu?t ca doi cling khong the tra
het dUQc nhu bo m~ Mj: "Ngay xua b6 Mi lay 1n~ Mi
khong au tien cuoi, phai aen vay nha thong li, bo cua
thong li Pa Tra bay gia. Moi na1n aem n<)p lai cho nha
chu nnta cilng chua xong nhet nQ". Va ta cling chang the quen dUQC canh A Phu bj
phq.t vq.: "Thang A Phil kia, may aanh con quan lang,
dang le lang xil 1nay tQi chet, nhung lang tha cho may
aUntay phai chiu m<)t tram bqc tning. May khong co tram
bqc thi tao cho 1nay vay ae may anQ. Bao gia co tien trii
thi tao cho may ve, chua co tien trii thi tao bat 1nay lant
con tniu cho nha tao. Dai may, aai con, aai chau 1nay
tao cilng bat the, bao gia het neach cho vay, each xfr phq.t nQ, each bu9c nQ cling
da cho thay S\f VO ly, da man cua ca nha thong li,
nhung nhin each rna han thu nQ chung ta con nga
ngang hdn. Boi mvc dich chinh cua Pa Tra la khong
che nguoi dan lam giau cho minh, v?y nen khi Mi den
tuoi c6 the lao d9ng han nhanh chong den bat nguoi
de gq.t nQ, han thang thling tuyen bo: "Cho tao aua con
gai nay ve lam dau thi tao xoa het nQ", m~c cho bo Mi
c6 dau don, c6 phan uat: "The la cham~ an bqc nha
giau kiep truoc, bay gia nguai ta bat con tril nlam the nao khac dUQC roi"; m~c cho Mt c6 khong dong
y thi co van ngang nhien bj bat v~ lam dau g~t nQ cho

nha thong li. Cling mvc dich d6, so ph?n A Phu cling
chang the khac: vi khong c6 ti~n n<)p phq.t nen A Phu
phai lam nguoi 0 tru nQ cho nha thong li.
cho vay n~ng lai rna bu<)c
lanh, cham chi, chju
thudng chju kh6 phai gan ca doi trong ngoi nha toan
Neu chi dling lq.i o

vi~c

qu:ven, than qu:ven de cai tti nguoi dan lao d9ng von
nguoi dan ngheo:

-Trang 391-

hi~n


Tran Th:uy Duang

Bi quyit Chinh ph1:f.c mon Ngii viin

cuong quyen, dung
quyen Ivc cua thong li bih
nguoi m<)t each VO ly: m~c
cho M~ khong d6ng y ve h\m
dau nhung van ngang nhien
bat co ve cling trinh rna; A
Phu du danh A Si'r vi chinh
nghia, van ngang nhien b~

bat ve xi'r phc~t.
+

+ Than quyen, dung hu
tvc cling trinh rna: gQi con
rna ve nh~n m~t con dau
g<;1t nQ; nh~n m~t nguoi no
I~ trunQ.

- Boc lijt sue lao dijng mijt
each tri~t de; doi xu tan cic,
vo nhan tinh voi nguoi a:
+ Ban ba thi Iuon tay Iuon
chan, than ph~n khong
bang kiep con trau, con
ngl)'a. Ban ong thi ph~H lam
nhiing cong vi~c nguy hiem.
+ Tr6i nguoi, danh nguoi
bat ctr dau, bat ct:r khi nao:
M~ b~ tr6i dt:rng bang day
day; A Phu b~ tr6i bang day
may; nguoi dan ba ddi trudc
cling b~ tr6i dt:rng den chet.
¢
cha con thong li:
thong li Pa Tra va A Si'r, nha
van To Hoai da V<;lCh tran b<)
m~t tan ac cua giai cap
thong tr~ mien nlii llic ay

t<)i ac ngv tr~ thi c6 le btrc tranh hi~n thl)'c ve t<)i ac
tay troi cua giai cap thong tr~ mien nlii se khong hi~n
len m<)t each day du. Ngoai vi~c cho vay n~ng lai
chung con dung cuong quyen, than quyen de cai tr~
nguoi dan ngheo. Cau n6i day dau x6t cua M~ khi nghe
tin thong li muon bat co ve lam dau g<;lt nQ lam sao ta
c6 the quen: "Con dii biet cu6c nuong lion ngo, con linn
nuong ngo trii nQ thay cho b6. B6 dung ban con cho nha
giau", cau n6i ay nhu nhat dao dam thang vao trai tim
nguoi bo ngheo kho, nguoi cha vi m6n nQ rna bu<)c
con gcli phai o v6i nguoi con khong yeu. Nhung con o
dat H6ng. Ngai thi chang the thoat khoi ban tay cha
con thong li, chang the thoat khoi cuong quyen cua
chung: nen M~ ngang nhien b~ bat ve lam dau g<;1t nQ,
b~ con rna nha thong li ve nh~n m~t nguPhu cling b~ bat ve xi'r ph<;1t m(>t each vo ly.
Khi da nam trong gQn long ban tay cha con thong li
r6i, chling se b6c l<)t sue lao d<)ng cua hQ m<)t each
tri~t de; doi xi'r vdi hQ khong c6 nhan tinh cua m<)t con
nguoi. Ban ba thi luon tay Iuon chan, lam vi~c quan
qu~t ngay Ian dem vdi nhfrng cong vi~c l~p di l~p l<;1i:
"tet xong len nui hai thu6c phi~n; giita niim thi gi4,t
day; den mua di nuong be biip. Bao gio cung the, su6t
niim, SUOt diJi the"', CUQC song khong bang kiep COn
trau con ngl)'a. Ban ong thi rong ruoi tren khap cac
nuong bai vdi nhiing cong vi~c nguy hiem. Slf ac nhan
nhu an vao mau cha con thong li Pa Tra khien chling
coi ffi<;lng song con nguoi, cha d<;lp nhan pham con
nguoi m<)t each khong thuong tiec: Thang A Si'r danh
M~ khong thuong tiec, n6 thang chan d<;1p vao m~t Mt,

n6 tr6i dt:rng M~; con A Phu cling b~ hanh h<;1 het sue da
man, va bao ngunhu v~y "cau chuy~n nguoi ta van ke: doi trtl(Jc, anha
thong li Pit Tra co 1n¢t nguoi troi vQ trong nha ba ngay
roi di choi, khi ve nhin den thi VQ chet roi"; "A phil bi
troi cho chet'', va ca cai lo Bing cua M~ khi cat day coi
tr6i c(ru A Phu cling la cai chet: "Biet dau A Phil tr6n

- Trang392-


Bi quyet Chinh ph'l;tc mon Ngfr uan

Tnin Thuy Duong

gia, g6p phan h1m nen dUQc roi, luc ay bo con Pa Tra se bao la Mi dii cai troi
thanh cong cua gia trt hi~n cho no, Mi se bi troi thay viw day, Mi phai chet tren cai
thvc thong qua do(;ln trich.
CQC ay". Nhfrng chi tiet nay da cho thay ban chat d<)c
ac, tan nhan coi re m(;lng nguai cua thong li Pa Tra.
M<)t m(;lng nguai trong tay thong li c6 the bi cuop di
bat ki luc nao, cho thay sv gian hung, tan nhan cua
giai cap thong tri, sv d<)c ac vo nhan tinh cua chung.
4. Gia tri nhan d~o
"Gia trj nhan dq,o" la m¢t gia trj ca ban cua tac pharn van hQc chan chinh. No
dUQC tq,o nen bai niem cam thong sau sac doi VOi noi dau kho cua con ngUOi, do la S'l;l
nang niu, tran quy nhfrng net d((p trong tarn han con nguoi va cilng la long tin viw khii
nang vuan dQ,y cua hQ, dong thoi len an nhfrng the l'i;tc tan bq,o, den toi da cha dq,p len
quyen song, quyen hq,nh phuc va pha1n giit con nguoi.
To Hoai dii rnieu ta sau sac va ca1n d¢ng sue song tie1n tang cua nhan vQ,t Mi. Sue

song ay nhu ngQn lila a1n i chay khong de gi co the dQ,p tat dUQC. Mieu ta ngQn lila cua
long ham song van nang nan va 1niinh li~t nai 1TIQt ta1n han tUiJng dii te li~t Vi nhilng
dQa day ve the xac cilng nhU tinh than cho thay 1TIQt niern tin miinh li~t vao con ngUOi
cita nha van. Thap sang ngQn lila cua khat VQng song ay, To Hoai cilng liun bung sang
gia tri nhan van cao cii cua tac pham.
Nha phe binh nguai Nga Belinxki viet: "Tcic pham ngh~ thu~t se chet neu no mieu
td CUQC song chi de mieu td, neu no khong phai ld tieng thet kho dau hay lc}i Ca t1;tng
han hoan, neu no khong ~t ra nhiing cau hoi hoij,c trd lc1i nhiing cau hoi do". Vang,
dung nhu the. Moi nha van, trong qua trinh sang tac, truoc het phai la "nhd noon dQ.O
tit trong cot tuy" (Sekhov), boi "Nhd van ld ngu:c1i cho mciu" (Enxa Triole). Nha van
phiH nhu loai phUQng hoang lfra trong truyen thuyet, tram minh vao lfra do de h\m
nen S\f hoi sinh CUa CUQC song - chinh la nhfrng tac pham tham dam tinh nhan d(;lO,
tham dam tinh yeu thuong con nguai, nhfrng tac pham nhu ph~p phong hoi tho cua
thai dC;li, nhu dang chay trong tling van chfr nhfrng giQt mau cua thai dC;li. Nha van To
Hoai VOi tinh yeu thtrong con nguai cling da de CUQC dai pha gi6 vao trai tim minh, di
tim kiem nhfrng "hq,t b1;ti vang" lap lanh tren CUQC dai, due thanh bong hoa h6ng sang
ch6i chua chan tinh than nhan d(;lo mang ten "VQ chong A Phil". Di vao tac pham, ta
thay a moi cau moi chfr nhu chua dvng nhfrng giQt nuoc mat rna tac gh1 ngung dQng
l(;li de danh rieng cho nhan v~t cua minh.
Nha van Nguyen NgQc tung n6i: "Van h«;>c ld phu:ong thuc ton tQ.i cua con nguoi,
giii cho con ngu:oi miii miii ld con ngu:oi, khong sa xuong thdnh con v~t, ha-y thdnh ong
Thcinh vo duyen. Van hQc ld
vu:on tai, huang v~,
niu giii miii tinh ngu:oi cho con
ngu:c1i. Cai cot loi cua van h«;>c ld tinh than nhan d.Q.o". C6 the hieu "Gia trj nhan dQ,o"

s"

s"

-Trang 393-


Bi qu:yet Chinh ph'I;Lc mon Ngfr Vtin

Tran Thuy Dtwng

1<1 m<)t gia trj co ban cua tac pham van h<;>c chan chinh. N6 dUQC tq.o nen bdi ni~m
cam thong sau sac doi voi noi dau kho cua con nguoi, d6 Ia S\f nang niu, tran quy
nhfrng net d~p trong tam h6n con nguoi va cling Ia long tin vao kha nang vuon d~y
cua h<;>, d6ng thai len an nhfrng the l\fc tan bq.o, den toi da cha dq.p len quy~n song,
quy~n hq.nh phuc va pham gia con nguoi. Bieu hi~n cua chu nghia nhan dq.o n1t da
dq.ng, Ia toan b<) nhfrng tu tuC5ng, quan diem quy tr<;>ng cac gia tr! cua con nguoi,
nhung trong d6 ta CO the thay dUQC nhfrng di~u cot loi: thong cam, thau hieu cho SO
ph~n con nguoi; kham pha va ton vinh ve d~p con nguoi; to cao, phe phan nhfrng the
Ivc cha dq.p len con nguoi; nang niu uoc rna cua con nguoi hay md ra m<)t tuong lai
tuoi sang cho con nguoi. Nho c6 chu nghia nhan dq.o, van h<;>c khong chi phat hi~n
hq.t ng<;>c an giau trong tam h6n nguoi, rna con giup cho hq.t ng<;>c ay sang han, d~p
han, va gieo vao tung tam h6n nhfrng hq.t ng<;>c long lanh, sang ngoi.
Bieu hi~n ctla gia trj nhiin
Nha nhan dq.o Balzac da tung n6i: "Nha viin la thu
dQ.o trong trny~n:
ki trung thanh cua thai dt;ti", Nam Cao thi n6i: "song
4.1. Ni~m cdm thong sau sac dii, roi hay viet, hay hoa minh VtlO CUQC song cUa quan
cua nha viin doi vai nhiing chung nhan dan". Nhfrng tac pham Ia m<)t so ph~n
ph~n bj tube doQ.t quy~n dUQC trai ra truoc mat nguoi d<;>c, tling so ph~n Ia
song, bj aay dQa, liing nh1;tc. nhfrng tieng keu kh6c dau don cho nhfrng kiep nguoi,
tl:rng con chfr cat len d~u am anh, day d(rt khan nguoi
- M!, co gai tre d~p, yeu doi
moi chinh Ia nhfrng dt'ra con tinh than rna nguoi ngh~

yeu CUQC song nhung lq_i bj
Sl doc het bau mau nang trong tim de giao cam VOi
bat v~ him dau gq.t nQ:
doi, md r<)ng tam hon de d6n nh~n nhfrng vang v<;>ng
+ Duoi a p bt'rc cua cuong tha thiet cua CUQC doi. Bdi le "Ngh~ thuij,t khong can
quy~n, than quy~n cling phdi ld anh triing lila doi, ngh~ thu~t khong nen la anh
nhfrng hu tvc phong kien, triing lica doi, ngh~ thuij,t co the chi la tieng dau kho
da khien M! ngay cang "Lui kia thoat ra tit nhiing kiep tam than" (Nam Cao Lili nhu: con rna nuoi trong Giang sang). Khong h~ xa roi hi~n th\{c, To Hoai da
xo cua".
bUOC vao CUQC song dau kho CUa ngu+ M! lam no I~ cho nha cat len nhfrng noi dau rna h<;> phai chju dlf!lg. d d6, ta
thong li, phai lam quan qu~t bat g?p ni~m cam thong sau sac cua nha van doi voi
ca ngay Ian dem "ntinh cilng nhfrng so ph~n bat hq.nh, b! tuoc doq.t quy~n song,
quy~n tv do, b! day d<;>a, lang nhvc rna Cl). the d day Ia
La con tniu, con ngva".
nhan
v~t M! Va A Phu. "Viin chuang bdt hil
kim d~u
+ M! b! chon vlii, tuoc
doq.t tuoi xuan va hq.nh viet bang huyet l~", trong tac pham, nhfrng gi<;>t I~ cua
phuc ca nhan "ciin buong tac gia cling da buong xuong trang giay nhu loi
Mi nlhn, chi co m¢t 6 cila, LO thuong x6t cho nhfrng kiep nguoi no I~ du6i ach thong
trj cua b<;>n th\fc dan Chua dat.
vuong bang ban tay".

so

co

-Trang 394-

Bi quyet Chinh ph1;tc mon Ngii Vlin

Tran Thuy Duong

Cu()c doi Mi nhu canh hoa ban trong treo l9-i phai
song kiep doi trau ngva. Vi m6n nQ truyen kiep cua
cha m~ voi nha thong 1i rna Mi bi A Sa bat ve lam dau
g9-t nQ. Cach gioi thi~u Mi a dau tac pham day an
tuQng. Trong giQng ke tram bu6n, Mi hi~n len mang
tin hi~u m()t CUQC ddi day giong bao: "Mi ngoi ben tang
aa ct:;tnh tau ngva, m(lt Luc nao cung cui xu6ng, buon
ruai ruqi". Mt· da bi nem vao vi tri khong phai cho con
nguoi. Nhung cling ngay tu hinh anh dau tien nay,
nguoi d9c thay Mi kho nhung khong cam chiu, m~t
bu6n ruoi ruQi la dau hi~u m()t con nguoi dang cam
nh~n va phan uat trUOC CUQC. ddi. Mi bj day dQa ve the
xac. Mi bj bien thanh cong C\1 lao d()ng, hl.m vi~c
quanh nam suot thang. Mt con tra thanh n(;ln nhan
cua van de b(;lo lvc. C6 the n6i nhfrng ngay song trong
nha thong li, Mi da tra thanh cong Cl,l, th~m chi kiep
song khong bang con trau, con ngva.
Khong chi bj day d9a ve the xac, Mj con bi day d9a
ve tinh than. Con rna nha thong 1i da nh~n m~t nguoi
con dau g(;lt nQ. Voi hu tvc cling tinh rna cua nguoi
dan mien nui, con rna ay da tr6i ch~t tam h6n Mi lam
chi "song khong aUQC, chet cilng khong xong", ng~t
nguong gifra ranh gioi cua S\1' song va cai chet, song
thi lui lui, khong n6i khong giang, chet thi cling khong

sao thoat noi. Dan d3:n, bong hoa ban von tran day
huong sac tra nen vo earn, chap nh~n, buong xuoi,
mat het y thtrc ve m()t con nguoi. To Hoai da h<;l but
viet nhfrng dong nh~ nhu khong rna chat day noi dau:
"<1 Lciu trong cai kho, Mi quen kho roi". Hinh anh can
bu6ng Mi nam kin mit - nhu chon dja ngvc tran gian:
chi c6 m()t "LO vuong bang ban tay Luc nao trong ra
cilng chi thay trang trang, khong bier la suang hay La
nang". C6 the n6i CUQC doi va so ph~n Mi la ban nh(;lC
bu6n dien hinh cho nhfrng nguoi phl,l nfr a mien nui
duoi ach thong tri cua bQn Chua dat d()c ton. HQ bi
chiem do(;lt, ap btrc, b6c l()t sue lao d()ng den heo kho.

- Trang395-


Bi quyet Chinh ph'f:tc mon Ngfr min

Tran Thity DuO'ng

Song hanh cling voi nhan v?t Mi la CUQC dPhu, chang trai cua nui
hc;tnh
cua A Phil. A Phu la nc;tn nhan cua che d<) phong
ricng, yeu ttt do, yeu lao
kien mien nui tan bc;to. A Phu m6 coi, ca cha va m~ deu
d(lng, yeu chinh nghia:
- A

+ Vi t<)i danh con quan,

cling thanh ke tn'r nQ suot
doi cho nha thong li.

+ Khi de ho v6 mat m<)t
con bo, A Phu cling bt tr6i
dung den chet neu khong
c6 ban tay clru giup cua Mt.

3.2. Nha uiin

to ccio gay gat

chet trong m<)t tr?n dich d?u mua. Lon len A Phu
thanh m<)t chang trai khoe mc;tnh, chq.y nhanh nhu
ngt.ra, c6 kha nang lao d<)ng, con gai trong ban nhieu
ngucon trau tot trong nha". Nhung song trong xa h<)i
phong kien d reo cao, A Phu chi la m<)t chang trai m6
coi ngheo kho, khong b<;lC, khong nUdng, den ca cai
vong co di chdi tet cilng khong c6 ... Nen theo phep
lang va tvc 1~ cuoi xin, A Phu khong lay dUQC VQ.
Vi~c danh A Si'r con trai thong 1i Pa Tra da md ra
m<)t ch~ng duke tru nQ suot d"Doi 1nay, doi con, doi chau rnay tao cilng bat the', bao
gio tra het nQ tao mai thoi". Noi dau cua A Phu con d
cho anh bi tuoc doq.t quyen song, khi de ho v6 mat
m<)t con bo. A Phil lc;ti m<)t Ian nfra bi tr6i den chet.
Chu tich H6 Chi Minh da ttrng nhan nhu voi cac

the h;tc phong kien mi~n nui ngh~ si: "Viin hoa ngh~ thu4-t ciing la m(lt mQ:t tr~n.
tan bt:to.
Anh chi em ld chien st tren m~t tr4-n ay". Khong chi la
+ Chung da lQi dvng chinh

sach vay n~ng lai, hu tvc
than quyen de n9 1~ h6a
con ngu
va

+ Dung cunhfrng thu doc;tn de b6c l<)t
nguniim suot thang chi biet viti
dau vao c6ng vi~c".

+ Mc;tng nguchung khong bang mq.ng
m<)t con v~t: A Phu bt tr6i
thay bo khi bi mat, Mi va

Slf nang niu tran trQng nhfrng Ve d~p cua COn ngurna van hQC con thanh illQt thtr VU khi dau tranh cho
quyen song cua con nguvan hQC chinh la to d?m cai xau, phat gi£1c cai xau de
con nguphai dien ra song song voi qua trinh ton vinh cai tot,
cam ghet cai xau xa, cai de hen, cai gia doi cilng chinh

la nang niu, quy trQng cai tot d~p, cai cao ca, cai chan
th~t. De lam dUQC dieu nay, ngucling phai la nguchinh la S\f dung cam. Nhu nha van vi dc;ti, ngubi~n duy nhat cila van hQc Xo Viet, dong thai cilng la
ngut-Lrng tam ni~m: "Nha uiin ld khong co quy~n im l~ng.
M(lt nha uiin doc bau mau nong

-Trang 396-

de yeu

thuang con


Tnin Thuy Duong

Bi quyet Chinh ph1;tc mon Ngfr van

nguoi dan ba doi truoc nguai, de long minh lang lq,i ubi nhiing noi dau dai, dau
cling bj tr6i dung.
nguai tha thiet, la nhd van khong the cam f4ng truoc
cuang quy~n, truoc bq,o l\[c, truoc .tan nhan, la nha van
khong the thdn nhien khi nhin thay con nguai bi cha
dq,p, uui dij,p,
nha van khong the cam l~ng truoc
giQt nuoc mat rna con nguai!". Ngon tu chinh la vG. khi,
tri tu~ chinh la vfi khi, tinh cam chan chinh chinh la vu
khi - nhfrng nha van chan chinh tu bao doi nay van

chien dau cho CUQC song cua con nguoi nhu the. H<;>
chinh la nhfrng nha nhan dq.o chu nghia Ion, la nhfrng
ngh~ s1 vi dq.i. Vi the, trong "VQ chong A Phil", muQn
ngoi but, nha van To Hoai da to cao gay gat the h,rc
phong kien- mien nui tan bq.o da cha dq.p len quyen
song cua con nguoi. Chung dung hinh thuc cho vay
n~ng lai de chi phoi so ph~n con nguoi. Chung cuop di
quyen song, quyen tv do cua nhfrng nguoi dan lao
d<)ng nhu A Phu, nhu Mj. Chung doi xfr voi con nguoi
chang khac gi con trau, con ngva, chung b6c 19t sue
lao d<)ng bat nhfrng nguoi duoi quyen chung lam vi~c
quanh nam SUOt thang, khong mQt ngay nao dUQC
nghi ngoi. N6i ve noi kho dau cua Mj va A Phu cling
nhfrng hanh d<)ng tan d<)c, vo nhan dq.o cua cha con
thong li Pa Tra, nha van da nhan danh quyen con
nguoi va len an, to cao tQi ac cua chung voi nguoi dan
vo t<)i. "VQ chong A Phu" dUQc xem nhu m<)t ban cao
trq.ng danh thep de ket tQi, to cao tQi ac b<;>n thong li,
b<;>n tho ti lang tq.o o mien nui. B6 la m<)t xa hQi vo
cling ng9t ngq.t noi nguoi nong dan phai song kiep
trau ngva, no 1~ den mat ca quyen lam nguoi. Xa h<)i
ay la xa h9i tien quyen va than quyen.
3.3. Nhd van phat hi~n ud
Boi tUQng phan anh cua van hQC chinh la con
nang niu tran trQng truoc nguoi, nha van Maxim Gorki ttrng n6i: "Van hQc la
nhiing ue d~p tam hon, nhiin nhiin hQc", con voi Nguyen Minh Chau thi: "CUQC dai
pham cao d~p cua nhiin v4-t. va ngh~ thuij,t ld hai vong tron dong tam md tam diem
chinh la con nguai". Van h<;>c khong the khong phan
anh con nguoi. Van h<;>c phan anh con nguoi vtra trvc
quan vua khach quan, m9t m~t mieu ta con nguoi

-Trang 397-


Bi quye't Chinh ph'I,Lc mon Ngu van

- Mj, ld co gai xinh dEfp tdi
niing, yeu doi "thai la cilng
hay nhu thai sao" va rat hieu
thao voi cha.
+ Khi bj bat ve lam dau gc;tt
nQ, du CUQC song CO thong
kho nhung Mj van luon an
chua sue song tiem tang
manh li~t.

+ Trang dem tinh mua
xuan, sue song ay da troi
d~y khi Mj nghe thay tieng
sao cling men CUa fl.!QU.
+ Khat vQng tv do da thoi
thuc Mt "ntuon di choi ngay
Tet", va Mj "cuon lq,i toe, lay
chiec vay hoa trong vach, bo
them nta vao den" ...

+ Khi bj A Si'r tr6i "khong

c'l:(a quQ,y aUQc", tam hon Mj

van hoa theo tieng sao, van
song trQn trong the gioi cua
riengminh.
+ Sue song ay con troi d~y
m{>t Ian nfra trong dem cat
day coi tr6i clru. A Phu. Luc
dau Mi dung dung, nhung
khi thay "giQt nuac nuit" cua
A phu Mi da thuc tinh.
+ Mi nh~n ra: "Chung no

thQ,t clQC ac!" Va quyet cat

day coi tr6i clru. A Phu, cling
A Phu tron khoi Hong Ngai.

Tran Thuy Du<1ng

song d{>ng nhu chinh n6 trong doi song, m~t khac lc;ti
nhin n6 voi cai nhin tham dam st,r cam thong, yeu
thUdng - cai nhin d~m chat nhan dc;to cua nguoi ngh~
si Dovtopxki tung n6i: "Ccii dEfp cicu chuQc thi gi<1i".
Dung nhu v~y, muon doi, van hQC ngh~ thu~t chan
chinh la van hQC "ton vinh con nguoi". Van hQC van la
tim kiem hc;tt ngQc an giau trong tam han con nguoi.
Qua trinh tim kiem ve d~p ay doi hoi rat nhieu cong
sue, tri tu~, tinh cam cua nguoi cam but.
Nguoi ngh~ si truoc het phai la nhfrng con nguoi
biet dan than, biet dc;tp len nhfrng djnh kien co hfru
cua con nguoi va xa h{>i de nhin con nguoi m<)t each

con nguoi nhat. Trang CUQC ngl).p l~n vao the gikin cua tam hon nhan v~t voi nhfrng bien thai tinh vi,
phuc tc;tp, bang m{>t st,r nhc;ty cam thien bam va m{>t
trai tim hling ht,rc yeu thUdng, nha van To Hoai da
phat hi~n va nang niu, tran trQng truoc nhfrng ve d~p
tam h6n, nhan pham cao d~p cua nhan v~t. 6ng ca
ngQi ve d~p pham chat va sue song cua Mj - m<)t bong
hoa ban trong treo, tinh khiet lung linh tren nui rung
Tay Bac. Mj la m{>t nguoi con hieu thao va cling la m{>t
nguoi con gai khat khao tt,r do. Du trong hoan canh tu
tung, bj b6c l{>t, bj cha dc;tp ca ve the xac Ian tinh than,
du nhin be ngoai tuong Mt chi con la cai xac khong
h6n thi ben trong Mj m<)t ngQn lua phan khang van
dang chay am i, chi cho ngay b{>c phat. Trong dem h{>i
mua xuan, Ian dau tien sau bao nhieu nam, nang muon
di chdi. D6 la ket qua cua men WQU va tieng sao thoi
thuc trong long, cua qua khu tUdi d~p cua minh. Mi
nh~n ra minh van con tre va co lc;ti muon sam sua quan
ao de hoa vao khong khi h{>i xuan. Chi la trong suy
nghi va chua di den ket qua, nhung chi m{>t y ni~m ay
thoi cua Mt cling ch(mg to sue song manh li~t cua co
chua bao gio tat va n6 dang chay rt,rc len trong long.
Va trong dem mua dong, khi nhin thay dong nuoc mat
bo tren rna cua A Phu, cam xuc bay lau tuong nhu da
mat cua co lc;ti ua ve. Co nho ve nguoi dan ba truoc day
chet trong nha, co nho ngay nam truoc co cling bj tr6i

- Trang398-

Triin Thu:y Duang

Bi quyet Chinh ph1;1c mon Ngfr Vlin

dung the nay, nhieu hin kh6c rna khong lau di dUQC.
Co thuong A Phu, co thuong ban than minh phai song
kiep trau ngva. Tu thuong nguminh, CO chQt nh~n ra dieu bat cong trong CUQC song
"vi sao ngu:ai nay phiii chet?" va co san sang hi sinh
ban than minh de Clru chang trai vo tQi ay. Tinh
thuong da khien co c6 hanh d<)ng vo cling dung dim
cat tr6i cho A Phu de anh ch9-y tron. Nhung khong chi
dtrng l9-i do, khi sue song manh liGt troi d~y, co da
Ch<;ly tron theo A Phu de tim kiem m9t CUQC song tot
d~p h
a

mo

A Phu hiGn len qua nhfrng dong van truoc het la
- A Phu, du ngheo,
coi
cha m~ nhung rat yeu dc1i, ngucling CVC da hun due 0 anh ffiQt SUC song ffi<;lnh me,
yeu tv; do va ham song.
long yeu tv do va nhfrng kha nang lao d9ng dang quy.
+ Trong dinh xi'r kiGn, du A Phu th<;lO va yeu thich nhfrng cong ViGC ncTtng nhQC,
bi danh d~p n1t da man biet due luoi cay, biet cuoc nuong, san bo t6t. A Phu la
nhung chi quy va "im lQ,ng ". dUa COn CUa nui rung yeu tV do, CUQC song ph6ng

khoang. Ben C<;lnh ay, d6 la m<)t chang trai gan g6c,
+ Luc duQc Mi cw, du da can trukiGt sue nhung A Phu "quqt bu<)c A Phu phai gan g6c, can truong, dung cam boi
b<;>n chua dat lang d<;>a nhu thong li Pa Tra - m<)t thu
sue vung len chc;ty''.
con trdi rna khong ai dam d\fllg den. A Phu khong SQ
cuxuan. Trong A Phu con chat chua sue song tiem tang,
khat VQng h<;lnh phuc. Khi danh mat bo, bi thong li Pa
Tra tr6i dtrng chiu canh chet d6i chet ret, anh day dtrt
hai vong day may. Khi dUQc Mi cat day coi tr6i, A Phu
nga quy xuong vi kiGt sue, nhung tuong chung cai
chet se den ngay. A Phu l<;li qu?t sue vung len Ch<;ly.

za

To Hfru tung n6i: "Cuqc dc1i la diem khoi ttau va
phong thv:c sv: ciia nguc1i lao diem di toi cua viin chuong". M<)t "tac phdm khOng ket
dqng mi~n nui luc bay gic1.
thuc khi trang sach dong lq.i,
do luc tac pham mo
ra, de bUOC VaO CUQC diJi, de cai tq.o CUQC diJi". Qua tac
pham cua minh, nha van phai bay to quan diem cua
minh ve IDQt van de nao do trong CUQC song, dong gop

3.4. Chi ra con duc1ng giiii

rna za

-Trang 399-