Luận văn nghiên cứu đặc điểm phân bố theo sinh cảnh và mối quan hệ sinh thái của quần thể loài bò tót bos gaurus h smith 1827 ở vườn quốc gia cát tiên phục vụ cho quản lý và bảo tồn

1

ộ Iá0 Dụ à Đà0 Tạ0

ộ Ô Iệ à TT

TƯờ ĐạI ọ LÂM Iệ

ạM ữU Ká

IÊ ứU Đặ ĐIM Â ố TE0 SI ả à MốI
ờn
uy z
g
c
c in o
h tchỏ 23d
ĩ
os hc 1
ạcca iọ n
tnh ạđi hạ ănvă
ă
nv đn vn
vnă nvă unậ
unậ ậvnă lnu,ậl
L
ậ
Lu uậLun áồná,
L ồĐ
Đ

QUAП ҺƯ SIПҺ TҺ¸I ủA QUầ T ò TóT (0S AUUS
. SMIT, 1827) ở Ườ QUố IA
áT TIÊ ụ ụ 0 QUả Lý à ả0 Tồ

LUậ á TIế Sĩ Ô Iệ

à ội - 2010


2

ộ Iá0 Dụ à Đà0 Tạ0

ộ Ô Iệ à TT

TƯờ ĐạI ọ LÂM Iệ

ạM ữU Ká
IÊ ứU Đặ ĐIM Â ố TE0 SI ả à MốI
QUA ệ SI TáI ủA QUầ T ò TóT (0S AUUS
. SMIT, 1827) ở yƯờ
QUố ǤIA
ên
gu cz
c ái n do
ọ
h ch 3
osĩ ọt 12
cca hạiọhc ăn
ạ

h
tn đi nv
nvă đnạ vnă
vnă ănvă ,ậlunậ
ậ
ậLun ậvn lnu
Lu uậLun ỏnỏ,
L


áT TIÊ ụ ụ 0 QUả Lý à ả0 Tồ
uê à: Kỹ uậ lâm si
MÃ số: 62 62 60 01

LUậ á TIế Sĩ Ô Iệ

ƯờI Ư Dẫ K0A ọ
S. TS. Lê uâ ả

à ội - 2010


3

Mở ĐầU
1 - Tí ấ iế ủa đ ài iê ứu:
iệ am đãợ quố ế ô ậ là mộ 0 ữ quố ia ó í
đa dạ si ọ a0 ấ ê ế ii i iu kiu ừ, đầm lầ, sô suối,
ạ sa ô... ạ0 ê môi ãờ số 0 k0ả 10% ổ số l0ài im à
0a dà ê ế ii [12]. á iá ị ủa ĐDS là ữ â ố í ó

ầ à0 iệ ải iệ uộ số ủa 0 ãời à à ă mi, iệ đại,
ố đẹ ơ [44]. á ù ó í ĐDS a0 ủ ếu ậ u ại á Q à
á ku TT [15].
ở iệ am đà â d đãợ 30 Q, 57 Ku ả0 ồ iê iê à 37 ku
ả0 ệ ả qua [12], 0 đó ó Q á Tiê.
n
yờ
ê ạ ữ 0ạ độ ỗ l ằm
ả0 ệ í ĐDS, 0 ãời
gu z
c

n o
ọc ái d
ĩ h ọtch 123
s
o
c
h
ạcca hạiọ ăn
ătnh nạđi vnănv
v
n
đ
ă ă ậ
ậvn ănv ậlun
ậLun unậvn á, lnu,
u
L uậL áồn
L ồĐ

Đ

®aпǥ kai á quá mứ 0ặ làm iế đổi ài uê ĐDS, làm 0 á iá ị
ĐDS đa dầ ị su 0ái, uố ấ [12]. iệ a ả0 ồ ĐDS là mộ 0
ữ ấ đ ãu iê ủa í ủ iệ am à ầu ế á quố ia ê ế
ii. Kế 0ạ à độ ĐDS ủa iệ am (1995) dà ãu iê 0 iải á
ả0 ồ i-siu à ọ à0 á ệ si ái ổi ậ ấ ở á địa ãơ i
3 mụ iêu l đãợ đặ a: i) ả0 ệ á ệ si ái iêu iu 0ặ á ệ si
ái ị đe d0ạ ởi á sứ é ủa 0 ãời; ii) ả0 ệ á à ầ ĐDS đa
ị đe d0ạ; iii) á đị à quả á á ô ụ, ãơ á sử dụ à á
u á iá ị
ĐDS [9],[12].
Mỗi ệ si ái đu đãợ đặ ã ởi iu quầ Ã si ậ
[12],[23],[39], [45]. á quầ Ã si ậ đãợ đặ ã ởi á quầ ủa mỗi
l0ài [12],[23], [39],[45]. Mỗi l0ài đu í ứ i á si ả đặ ã
ká au [23],[39],[45]. Mặ ká, á l0ài si số 0 á si ả ù
ợ ì ó kả ă si ãở à á i ố à ãợ lại [23],[39],[40]. D0
ậ ki iê ứu ả0 ồ ủa mộ l0ài ở ấ ứ mộ địa đim à0, điu qua ọ
à ầ iế là ải iê ứu si ả ủa ó [38],[40].


4

Q á Tiê a0 ồm á ệ si ái ừ iệ đi i iá ị ĐDS a0,
ó diệ í l, là si ả ù ợ 0 iệ ả0 ồ à á i quầ ò
ó (0s auus . Smi, 1827), là l0ài đa ó u ơ ị đe dọa a0. ¦ίເ ƚÝпҺ
sè

ên
uy z

g
c
c in o
họ ọtchá 23d
ĩ
os hc 1
ạcca iọ n
tnh ạđi hạ ănvă
ă
nv đn vn
vnă nvă unậ
unậ ậvnă lnu,ậl
L
ậ
Lu uậLun áồná,
L ồĐ
Đ


5

lãợ á ò ó ở Q á Tiê iệ ò k0ả 111 á , iếm 1/4 số lãợ
á ò ó ủa ả ã à là mộ 0 ữ quầ ò ó ó số lãợ á
l ấ ở iệ am iệ a [35].
Mộ 0 ữ uê â ủ ếu làm su iảm số lãợ đà à số
lãợ á ủa l0ài ò ó ở iệ am là d0 0 ãời đa làm mấ, ia ắ à
làm su 0ái si ả ủa . D0 ậ đ ả0 ồ l0ài ò ó, ê ạ iệ
ă ặ á iệ ãợ să, ắ, ẫ ái é à á 0ạ độ i á ká
ầ iê ứu â d á iải á ả0 ồ á si ả ủa l0ài ò ó.
Tu iê, iệ a ãa ó á ô ì iê ứu uê sâu à0 đặ

đim si ả à mối qua ệ iữa á ếu ố si ả i đời số ủa ò ó
ở Q á Tiê.
uấ á ừ ế ê, ôi
đà ọ đ i iê ứu đặ
n
ờ
uy z
ng oc
c
i
h chá 3d
osĩ ọt 12
cạca hạiọhc ăn
tnh đi nv
nvă ăđnạ ậvnă
ă
n
ậv nv lun
Lun unvn ỏ, lnu,
u
L uL ỏn
L


đim â ố e0 si ả à mối qua ệ si ái ủa quầ ò ó
(0s auus . Smi, 1827) ở ãờ quố ia á Tiê ụ ụ 0 iệ quả lý
à ả0 ồ ằm iê ứu á â ố si ái đ ả0 ồ quầ ò ó à
si ả ủa ở Q á Tiê.
2 - Mụ đí iê ứu ủa luậ á:
- á đị iệ ạ à đặ đim â ố ủa quầ ò ó ở Q á

Tiê;
- Mô ả đặ đim á dạ si ả í à s â ố e0 si ả ủa
quầ ò ó ở Q á Tiê;
- Tìm iu á mối qua ệ si ái ủa quầ ò ó ở Q á Tiê;
- Đ uấ á iải á quả lý à ả0 ồ quầ ò ó ở Q á Tiê.
3 - ội du iê ứu í ủa luậ á là:
a - iê ứu iệ ạ à â ố ủa quầ ò ó ở Q á Tiê: i)
Ư í số lãợ á , mậ độ à k í ã đà; ii) á đị ấu uổi, ii
í ủa quầ ; iii) Đặ đim â ố ủa quầ ò ó 0 á si ả.
- iê ứu ấu , đặ đim á dạ si ả: i) á đị á dạ
si ả í; ii) Mô ả đặ đim ấu ủa si ả (địa ì, ổ


6

ã, kí ậu, uỷ ă, á kiu ừ, ảm ậ, ứ ă, uồ ã,
uồ muối k0á); iii) á đị á si ả ối ãu.

ờn
uy z
g
c
c in o
h tchỏ 23d

os hc 1
ạcca iọ n
tnh ạđi hạ ănvă
ă
nv đn vn

vnă nvă unậ
unậ ậvnă lnu,ậl
L
ậ
Lu uậLun áồná,
L ồĐ
Đ


7

- iê ứu mối qua ệ si ái iữa l0ài ò ó i á l0ài mó
uố ká.
d - iê ứu mộ số ậ í 0ạ độ ủa l0ài ò ó 0 á si ả:
i) S di u e0 à, mùa; 0ạ độ kiếm ă, ẩ, si sả; ii) S ạ
a kô ia số i á l0ài mó uố ká.
đ - D á0 diễ iế kí ã quầ l0ài ò ó 0 ời ia i.
e - Đá iá á mối đe dọa à á ứ đối i ò ó à si ả ủa
: i) Tá độ ủa á ủ ãơ, í sá ủa à ã đế s ồ ại à
á i ủa quầ ò ó; ii) á uậ lợi, kó kă, á ứ đối i ô
á ả0 ồ quầ à si ả ủa ò ó ở Q á Tiê.
- Đ uấ á iải á ằm â a0 iệu quả quả lý ả0 ồ quầ ò
ó ở Q á Tiê.

ờn
uy z
g
c
c in o
h ọtchá 23d

ĩ
os hc 1
ạcca iọ n
tnh ạđi hạ ănvă
ă
nv đn vn
vnă nvă unậ
unậ ậvnă lnu,ậl
L
ậ
Lu uậLun áồná,
L ồĐ
Đ

4 - §èi ãợ iê ứu:

Đối ãợ iê ứu là l0ài ò ó ở Q á Tiê. đặ đim â ố e0
á si ả ủa ò ó à á mối qua ệ si ái ủa ở Q á Tiê.
5 - ạm i iê ứu:
luậ á ó ội du iê ứu sâu, địa à iê ứu ộ. D0 ời ia
ó ạ, á iả ậ u iê ứu, điu a à iám sá quầ ò ó ở mộ số
ku ò ó ãờ uấ iệ à iê ứu mộ số si ả đặ ã ủa
ở Q á Tiê.
6 - ữ đó ó mi ủa luậ á:
k0a ọ, luậ á đó ó á ã liệu k0a ọ si ái ọ á
à si ái ọ quầ ò ó. á đị á si ả đặ ã ủa l0ài ò
ó ở Q á Tiê.
iễ, luậ á u ấ ơ sở k0a ọ 0 a quả lý Q á Tiê
iám sá diễ iế số lãợ quầ l0ài ò ó; u ấ ơ sở dữ liệu đ á à
quả lý đ a á ủ ãơ quả lý í ợ ụ ụ 0 ô á ả0 ồ.

0ài a, l0ài ò ó ò là uồ e qua ọ đ ải ạ0 đà ò uôi. ả0
ồ ơi số à si ả 0 l0ài ò ó í là ả0 ồ quầ ò ó á


8

đãợ ữ u ơ lâ iễm dị ệ, ả0 ồ пǥuåп ǥeп Һ0aпǥ d· quý ҺiÕm
[84].

ên
uy z
g
c
c in o
họ ọtchá 23d
ĩ
os hc 1
ạcca iọ n
tnh ạđi hạ ănvă
ă
nv đn vn
vnă nvă unậ
unậ ậvnă lnu,ậl
L
ậ
Lu uậLun áồná,
L ồĐ
Đ

9

ƯƠ 1 - Tổ QUA á ấ đ IÊ ứU
1.1 ọ Tâu ò (0idae)
ọ Tâu ò (0idae) ó 8 ọ ρҺô Aeρɣເeг0ƚiпae, AlເelaρҺiпae,
Aпƚil0ρiпae, Ь0ѵiпae, ເaρгiпae, ເeρҺal0ρҺiпae, Һiρρ0ƚгaǥiпae, Гeduпເiпae, ǥåm
50 ເҺi à 393 l0ài à â l0ài [102], 0 đó ó 132 l0ài ó ê 0 Sá đỏ
IU [82].
á l0ài 0 ọ Tâu ò dễ dà ậ iế i â ì 0 l, kỏe,
ó 1 ặ sừ ả 0 đ à 0 ái, kô ụ, mọ a ở ã á. Sừ mọ
ẳ ừ ố à uố 0 à0 ía 0, ó màu a ở ầ ố, đe ở ầ
đỉ. Mỗi â ó 2 mó uố, kô ó mó 1, 2 à mó 5. Tấ ả
đu là l0ài ai lại i a0 ử ó 4 ă. ó mộ số l0ài luô iữ ấu đà i
ờn ậm í kô ó 0 ເ¸i [100].
sὺ ҺiƯп diƯп ເđa ເ0п ເ¸i ѵίi ƚû lƯ ƚҺÊρ Һ0Ỉເ
uy
g cz
c in o
họ ọtchá 23d
ĩ
os hc 1
ạcca iọ n
tnh ạđi hạ ănvă
ă
nv đn vn
vnă nvă unậ
unậ ậvnă lnu,ậl
L
ậ
Lu uLun ỏnỏ,

L


Đầu ế kỷ I, ọ Tâu ò ó 12 l0ài ò 0a dà â ố ê kắ á
âu á, âu Âu, âu i à ắ Mỹ [84]. à a ọ Tâu ò ỉ ò lại 10 l0ài
[84], ii ạ 0 ữ quầ ỏ à â á ở mộ ài quố ia. L0ài
ò ám (0s saueli) à ò Au0 (0s imieus) đãợ 0 là đà uệ ủ.
L0ài
âu ã (ualus aee) ỉ ò mộ ài á â á ở âu á. ếu
kô đãợ quả lý đ mứ, l0ài à sẽ ị uệ ủ 0 ãơ lai ầ [84].
ở iệ am, ọ Tâu ò ó 2 ọ ụ là 0iae à aiae, 0 đó ó 6
l0ài là ò ó (0s auus), ò ừ (0s jaaius), ò ám (0s saueli), âu
ừ (ualus ualis), sơ dãơ (em0aedus sumaaesis) à sa0 la
(seud0 eiesis) [4]. á l0ài 0 ọ 0idae ở iệ am đu ằm
0 Sá đỏ IU à Sá đỏ iệ am [1],[82].
1.2 L0ài ò ó
1.2.1 ị í â l0ại
- Tªп k̟Һ0a Һäເ: Ь0s ǥauгus ເ.Һ. SmiƚҺ, 1827 [1],[33],[37],[42],[84].
- Tªп ®åпǥ пǥҺÜa: Ь0s fг0пƚalis Lamьeгƚ, 1804 [4],[20],[102].
- Tªп ѴiƯƚ Пam: ò ó, mi (iệ), ua á (Tái), Tà sù (mô), Z«пǥ


10

(à Tu), Lâu Tằm (Ê đê), Sơ âu (â Kiu), Kờ a (ê đă), Mim (ăm)
[1],[4].

ờn
uy z
g

c
c in o
h tchỏ 23d
ĩ
os hc 1
ạcca iọ n
tnh ạđi hạ ănvă
ă
nv đn vn
vnă nvă unậ
unậ ậvnă lnu,ậl
L
ậ
Lu uậLun áồná,
L ồĐ
Đ


11

- Tê iế A: au [1],[4],[20],[33],[37],[65],[87],[102].
â ọ (Sufamilia): 0iae; ọ (Familia): Ь0ѵidae; Ьé (0гd0):
Aгƚi0daເƚɣla; Lίρ (ເlass): Mammalia; ПǥµпҺ (ΡҺɣlum): ເҺ0гdaƚa; ii (Kid0m):
Aimalia [84].
ò ó ó 3 â l0ài [84]:
- 0s auus auus (Idia is0): â ố ở ấ Độ, ía am ê-al.
là â l0ài ổ iế ấ, iếm k0ả 90% á quầ ò ó ê
ế ii.
- 0s auus uaki (Malaa au 0ặ Selada): â ố ở am
Tái La à á đả0 Ma-lai-i-a. là â l0ài ỏ ấ ເđa ьß ƚãƚ.

- Ь0s ǥauгus la0sieпsis (S0uƚҺ Easƚ Asiaп Ǥauг): â ố ừ Mama, Là0,
iệ am, ăm-u-i-a à ía am Tu Quố. là â l0ài đa ị
n

yờ
đe dọa a0 пҺÊƚ. ΡҺ©п ьè ë k̟Һu ЬTTП ХisҺuaпǥьaппa,
ρҺÝa Пam ƚØпҺ Ѵ©п Пam,
gu cz
n o
ọc ái d
ĩ h ọtch 123
s
o
c
h
ạcca hạiọ ăn
ătnh nạđi vnănv
v
n
đ
ă ă ậ
ậvn ănv ậlun
ậLun unậvn á, lnu,
u
L uậL ỏn
L


Tu Quố, Q á Tiê (iệ am) à Q iae (ăm-u-i-a).
ò ó ở Q á Tiê là â l0ài 0s auus la0siesis [25],[84].

1.2.2 Tì ạ ả0 ồ

Sá đỏ iệ am: E [1]; ị đị 32/2006/Đ-: óm I [7]. Sá
đỏ ế ii: U [82]; ITES: ụ lụ I [80].
1.2.3 Đặ đim ì ái
Đặ đim dễ ậ iế ò ó ấ là ó mộ kối u ê số lã à 0
đ ãở à ó đầu 0 l. 0 đ ãở à ó lô màu âu đe, 0
ái ó lô màu đỏ [75]. 0 mi si ó lô màu à ạ. 0 ià ó lô màu
đe á. ổ, lã à ai ê ô ủa 0 ãở à ó lô màu âu đe
ó, ắ. ầ ía dãi ụ lô ơi à ạ. ố â ó lô màu
ắ ừ à â đế kuỷu â [69]. Mặ ì ừ mộ ê ó ì ơi lõm,
dẹ, ê á ó 2 sừ ô a0. Sừ dà, 0 kỏe, uố 0 ì á uệ,
à ám ở ố, à
đe ở m. ù á ó màu ắ à màu đe ở đỉ. Mắ ó màu âu ã
sá, ki ó đ ả iếu a đêm, ó màu a [75]. ếm là mộ miế
da ỏ, e0 õ uố ở dãi ổ ọ, ké0 dài đế iữa â ã ó màu âu


12

ám 0ặ

ờn
uy z
g
c
c in o
h tchỏ 23d

os hc 1

cca i n
tnh ạđi hạ ănvă
ă
nv đn vn
vnă nvă unậ
unậ ậvnă lnu,ậl
L
ậ
Lu uậLun áồná,
L ồĐ
Đ


13

màu đe ở i ếm [65]. ò ó là l0ài độ ấ iế a ấ ờ ã dầu, ó mùi
đặ ã à ó lẽ đ ò á ô ù [84].
- ô ứ ă [41],[100]:

i

0
3

, 01 , m 33 , m 33 = 32

i : i: ă ửa
: ă a
m: ă ã
àm m: ă àm

ả 1.1 iệ á số đ0 ơ ả ủa ò ó ãở à:
ả 1.1 - á số đ0 ơ ả ủa ò ó
á ỉ số

STT

Kí

1.

Kối lãợ

700 - 1000 k

2.

iu a0 ai

1700 - 2200 mm

3.

iu dài â

4040 - 4270 mm

4.

iu dài đuôi

990 - 1030 mm

5.

iu dµi ƚai

318 - 330 mm

6.

ເҺiὸu dµi пҺÊƚ Һéρ sä

520 mm

7.

Гéпǥ ãơ ò má

234 mm

8.

à ãơ àm

156 mm

9.

iu dài sừ

ờn
uy z
g
c
c in o
họ ọtchá 23d
ĩ
os hc 1
ạcca iọ n
tnh ạđi hạ ănvă
ă
nv đn vn
vnă nvă unậ
unậ ậvnă lnu,ậl
L
ậ
Lu uậLun áồná,
L ồĐ
Đ

630 - 840 mm

10. ເҺiὸu гéпǥ пҺÊƚ ເña sõпǥ

785 - 1015 mm

11. u i ố sừ

390 - 520 mm

12.

K0ả á iữa 2 ®ØпҺ sõпǥ

535 - 840 mm

Пǥuåп: Ѵaп Ρeeпeп Ρ.D.F (1969)
1.3 Tổ qua á kế quả iê ứu ò ó ê ế ii à ở iệ am
1.3.1 á iê ứu ò ó ê ế ii
á ô ì iê ứu á l0ài âu ò 0a dà ê ế ii đÃ
đãợ mộ số á iả iê ứu ừ đầu ế kỷ I, ã ừ ữ ăm 1980 đế
a mi ó iu ô ì iê ứu á l0ài âu ò 0a dà ói u à
là l0ài ò ó ói iê i iu k ế quả 0 . á á0 á0 iê ứu đÃ
ô ố, ậ u iu ở á quố ia ó ò ó â ố ã ăm-u-ia, Là0,
Tái La, ấ
Độ, ê-al, u-a, ă-la-đé, Miế Điệ, Tu Quố à Ma-la-i-a [84]. mộ
số ô ì iê ứu si ọ à si ái ọ ò ó iêu iu ã:


14

- iê ứu ủa Wa0 (1957) ò ám (0s saueli) à á l0ài ò
0a dà (0iae) ở ù Đô à Đô ắ ăm-u-i-a. Tá iả đà đãa a
mộ số ô i quầ , s â ố à á đặ đim si ái ủa l0ài ò
ám à á l0ài ò 0a dÃ. Tá iả ậ đị ò ó, ò ám à á l0ài ò 0a
dà ká kô ó s u độ 0 ù ku . Si ả ãa í ủa ò ó
là ừ ãa à ả ỏ. Tu iê á kế quả iê ứu ủ ếu là á ô i
à ậ đị á đặ đim si ái ủa ò ám [101].
- iê ứu ủa 0 (1981) ở Lea alle, mi u a a, á đả0

Ma-la-i-a ừ ăm 1977 đế 1979. Tá iả sử dụ á iế ị ô uế u
á só ắ (FM) à má a á ằ ơ ỏ (essa) đ e0 dõi ừ a ủa
3 á ò ó. Đâ là mộ 0 ữ iê ứu sm ấ ò ó 0 ku
n

yờ
, ó ãơ á iê ứu iệ đại.
á0 u ấ đãợ mộ số ô ƚiп
z
gu cь¸0
n o
ọc ái d
ĩ h ọtch 123
s
o
c
h
ạcca hạiọ ăn
ătnh nạđi vnănv
v
n
đ
ă ă ậ
ậvn ănv ậlun
ậLun unậvn á, lnu,
u
L uậL ỏn
L

ã đầu số lãợ á ó 62 á i 7 đà. Số lãợ á iế độ ừ 1 15, u ì là 5. K0ả á di u u ì ủa 3 á ò ó là 20,8
km. ò ó

đẻ qua ăm. ò ó số 0 á dạ si ả ừ ứ si, ừ ỗ ia0
à ả ỏ. Tứ ă ủa ò ó đà ố kê đãợ 87 l0ài. Tu iê iê ứu
ỉ u ấ đãợ mộ số ô i ã đầu á đặ đim si ái ủa
quầ ò ó ở a a ã ù số, di u, ứ ă, da ê kế quả
iê ứu ủa 3 á ò ó [68], í đại diệ ãa a0.
- iê ứu ủa auasiddi (1997) ở ku ả0 ồ uai Ka Kae, Tái
La. Tá iả sử dụ má u á só ắ (FM) à má a lê ẳ (ellU1) đ e0 dõi à s0 sá s ká iệ â ố à s la ọ ù số
ủa ò ó (0s auus) à ò ừ (0s jaaius). Tá iả ã lãợ quầ ò
ó ở ku iê ứu là 300 - 350 á . ù số ủa ò ó l ơ ù
số ủa ò ừ. ù số ãa í ủa ò ó là ừ á ãờ хaпҺ ເã ®é
ເa0 ƚõ 200 - 600 m ASL. TҺøເ ă ủa ò ó đà ố kê đãợ 232 l0ài. Đâ là ô
ì iê ứu ó a iế ị iệ đại ã má u á só à má a


15

lê ẳ. D0 ậ á kế quả iê ứu ó độ i ậ a0. Tu iê á iê
ứu ậ u à0 s ọ la ù số ủa ai l0ài ò ó à ò ừ. á
iê ứu si ái ủ

ờn
uy z
g
c
c in o
họ ọtchá 23d
ĩ

os hc 1
ạcca iọ n
tnh ạđi hạ ănvă
ă
nv đn vn
vnă nvă unậ
unậ ậvnă lnu,ậl
L
ậ
Lu uậLun áồná,
L ồĐ
Đ


16

ếu ô i ứ ă ủa 4 á ò ó. Địa đim iê ứu 0 ạm i ủa
mộ ku ả0 ồ, kô ó á ô i si ọ, đặ đim si ả ủa ò
ó [94].
ê ạ ữ iê ứu si ọ à si ái ủa ò ó iêu iu ã
ê, ò ó iê ứu đá iá à â ố ủa ò ó đãợ iệ ở
mộ số ku ã:
- iê ứu ủa eie à Sik0samaaa (1995) đá iá iệ ạ à
đ uấ ả0 ồ quầ âu ò 0a dà ở Đô am á, 0 đó ó đá iá
iệ ạ à â ố ủa quầ ò ó [78].
- iê ứu ủa Dukw0 à edes (1998) â ố á l0ài l
ã ò ó, ò ừ, âu ừ, 0i à ổ ở ku Đô Dãơ à am Tu
ờn
Quố, 0 đó á iả đ ậ đế à đ uấ
uy z ả0 ồ l0ài ò ó [73].

g c
c in o
h tchỏ 23d
ĩ
os hc 1
ạcca iọ n
tnh ạđi hạ ănvă
ă
nv đn vn
vnă nvă unậ
unậ ậvnă lnu,ậl
L
ậ
Lu uậLun áồná,
L ồĐ
Đ

- пǥҺiªп ເøu ເđa asa, Aeeda, Saka à Quesi (2000) iệ
ạ quầ , s â ố à đ uấ á iải á ả0 ồ ò ó. T0 đó á á
iả đà ài đặ 3 iế ị ô uế e0 dõi ừ a 0 3 á (2 0 đ, 1 0 ái)
đ e0 dâi ѵὸ sὺ di ເҺuɣόп, k̟ÝເҺ ƚҺ•ίເ ѵïпǥ sèпǥ, k̟ÝເҺ ã quầ à ấu
đà quầ ò ó ë ΡeпເҺ Tiǥeг Гeseгѵe, ƚҺuéເ miὸп ƚгuпǥ ເa0 пǥuɣªп Êп Độ
[93].
- iê ứu ủa Me S0iu (2001) iệ ạ â ố à si ái
quầ ò ó, là ữ iê ứu a đầu ở ăm-u-ia, ơi ó quầ ò
ó ấ ầ i i iệ am [89].
- iê ứu ເđa Г0ьeгƚ Sƚeiпmeƚz (2004) ѵὸ ®é ρҺ0пǥ ρҺό, sư dơпǥ si
ả à đá iá ả0 ồ ủa ai l0ài ò ó (0s auus) à ò ừ (0s
jaaius) ở ku ả0 ệ e ia (Là0) ủa á uộ kả0 sá iệ ừ ăm
1996 đế 1998 [95].

- iê ứu ủa M0a ai (2008) â ố à mộ số đặ đim si
ái, ậ í à ả0 ồ quầ ò ó ë ѵïпǥ Wesƚeгп ǤҺaƚs, ເa0 пǥuɣªп miὸп
ƚгuпǥ Êп


17

Độ. Đâ là ù ó số lãợ á ò ƚãƚ lίп пҺÊƚ ë Êп §é [91].

ên
uy z
g
c
c in o
họ ọtchá 23d
ĩ
os hc 1
ạcca iọ n
tnh ạđi hạ ănvă
ă
nv đn vn
vnă nvă unậ
unậ ậvnă lnu,ậl
L
ậ
Lu uậLun áồná,
L ồĐ
Đ

18

- iê ứu â l0ại ọ ủa Lekaul à Meelle (1977) đà đãa
a iu ô i ơ ả si ọ, si ái ọ 0 iu l0ài ở Tái
La, 0 đó ó l0ài ò ó. á ô i ò ó u ó đ ậ, ã ủ ếu là
mô ả á đặ đim ì ái, ọ lãợ, si sả, â ố ủa ò ó ở Tái
La [87].
- iê ứu điu a á mứ độ uô á á sả ẩm ủa á l0ài ĐD
ái é ở ăm-u-ia ủa Mai à is (1996), 0 đó ó l0ài ò ó à
á iả đ uấ mộ số iải á ả0 ồ l0ài ò ó [88].
á á0 á0 ê mô ả ấ 0 á kế quả điu a, iê ứu số
lãợ à ù â ố, á đị á mối đe dọa, đ uấ iệ quả lý à ả0 ồ
quầ ò ó. si ả ủa ò ó u đà đãợ mộ số á iả đà đ ậ, ã
ãa ó đãợ ữ dẫ liệu á ếu ốyờnạ0 ê si ả, đặ đim á si
gu cz
c ỏi n do

h ch 3
osĩ ọt 12
cca hạiọhc ăn
ạ
h
tn đi nv
nvă đnạ vnă
vnă ănvă ,lun

Lun vn lnu
Lu uLun ỏnỏ,
L

ả ủa l0ài ò ó đ làm ơ sở 0 ô á ả0 ồ.
1.3.2 Kái quá á iai đ0ạ lị sử iê ứu ò ó ở iệ am
ô á iê ứu á l0ài mó uố ói u à l0ài ò ó ói
iê ở iệ am đãợ ia làm 3 iai đ0ạ [34]:
- iai đ0ạ ã ăm 1954
Tã ế kỷ III, iệ iê ເøu ƚҺό Һ0aпǥ d· ë ѴiƯƚ Пam ເßп гÊƚ Ýƚ. Đế
đầu ế kỷ I, á à iê ứu, à ám im ãời ã 0ài ã A,
á, 0a K ắ đầu đế iệ am đi du lị, să ắ à u ậ mẫu 0 à
ả0 à ở ais (á), Luâ đô (A). á kế quả điu a ủ ếu liệ kê, mô
ả á mẫu ậ, kim kê á l0ài ở Đô Dãơ, ấ í ô i l0ài ò ó
ở iai
đ0ạ à. iệ mô ả uồ ố á mẫu ậ ỉ mô ả e0 á địa da ủa
ù ã ắ ộ, Tu ộ à am ộ, kô mô ả i iế e0 ê địa ãơ,
d0 ậ kó á đị á ù â ố ủa ò ó.
- iai đ0ạ ừ 1954 đế 1975
Sau ki iế ắ Điệ iê ủ, òa ì lậ lại, mi ắ 0à 0à
iải ó, ô á điu a ài uê, 0 đó ó uồ ài uê siпҺ ѵËƚ


19

ầ ải iế à đ a ó ụ ồi à á i ki ế đấ ã à
0à 0à d0 á á ộ iệ am đảm ậ. á kế quả iê ứu ói
u ò lẻ ẻ

ờn
uy z
g
c

c in o
h ọtchá 23d
ĩ
os hc 1
ạcca iọ n
tnh ạđi hạ ănvă
ă
nv đn vn
vnă nvă unậ
unậ ậvnă lnu,ậl
L
ậ
Lu uậLun áồná,
L ồĐ
Đ


20

d0 mộ số ãờ đại ọ à iệ iê ứu iệ. á ô ì iê ứu
ó liê qua đế ò ó ấ í.
ở mi am, d0 điu kiệ iế a, ô á iê ứu kô đãợ
iệ ộ Ãi. Mộ số ô ì iê ứu ủa ãơ Đì Sâm, iá0 sã ãờ
ô Lâm s Sài ò đ ụ ụ iả dạ. ô ì ủa a eee (1969)
iê ứu ku ệ ừ Quả Tị ở à0 am, đ ậ đế ô i l0ài ò
ó â ố ở Tâ uê à á số đ0 mẫu ậ [100].
- iai đ0ạ ừ 1975 đế a
iai đ0ạ đấ ã 0à 0à iải ó, đâ là ời k uậ lợi ấ đ
iê ứu ĐD. Địa à iê ứu đãợ mở ộ ê 0à quố, đặ iệ là
á ỉ ía am. L lãợ am ia iê ứu đãợ á i mạ ả

số lãợ à ấ lãợ iê ứu, đặờn iệ i s i đ ủa á à k0a
uy z
ng oc
c
i
h chỏ 3d
os ọt 12
cạca hạiọhc ăn
tnh đi nv
nvă ăđnạ ậvnă
ă
n
ậv ănv ậlun
ậLun unvn ỏ, lnu,
u
L uL ỏn
L


ọ Liê ô à ừ iu ã ká ê ế ii. iu ô ì iê ứu
ấ à ã

đãợ ổ ứ liê à, i iu ơ qua am ia à đà đem lại iu k ế
quả qua ọ ụ ụ 0 s iệ â d á ku ả0 ồ à ãờ quố ia
ở iệ am, ả0 ệ á uồ e quý iếm. i í sá đổi mi à mở ửa,
s ợ á mở ộ sa á ã kô ải à ội ủ ĩa; mộ số ổ ứ
k0a ọ í ủ à i í ủ đà mở ă ò đại diệ à đà ó
ữ đó ó í à0 ô á điu a ĐD ở ã a.
Kế quả iê ứu 0 iai đ0ạ à ấ 0 l i à à
ô ì đãợ ô ố 0 ã à ê ế ii. á ô ì í 0

ời ia à ủa Đà0 ă Tiế (1985); Đặ u u à s (1981) đà đãa
a mộ số ô i â ố ủa ò ó ở mộ số địa ãơ mi ắ ã Lai
âu, Ta óa à ệ A [30],[48]. Sá Si ọ à si ái ủa á l0ài
mó uố ở iệ am ủa Đặ u u (1986) đãợ em là ài liệu sm
ấ à ãơ đối
đầ đủ si ọ à si ái ủa 19 l0ài mó ǥເ ເđa ѴiƯƚ Пam ƚҺເ 7
Һä, 2 ьé, ƚг0пǥ ®ã ó l0ài ò ó [32].


21

Mộ số ô ì iê ứu đ ậ đế ô i ò ó ở Tâ uê ủa
Đặ u u, ùi Kí, Đặ ọ ầ (1981), Tầ ồ iệ (1986); Lê
uâ ả à k (1997) là ữ ã liệu quý ó ầ mô ả á đặ đim â

ờn
uy z
g
c
c in o
họ ọtchá 23d
ĩ
os hc 1
ạcca iọ n
tnh ạđi hạ ănvă
ă
nv đn vn
vnă nvă unậ
unậ ậvnă lnu,ậl
L

ậ
Lu uậLun áồná,
L ồĐ
Đ


22

ố, si ọ, si ái ủa l0ài ò ó [3],[31],[51]. ເ¸ເ daпҺ lơເ ƚҺό Һ0aпǥ d· ѴiƯƚ
Пam ເđa ເ¸ເ ƚ¸ເ iả Đặ u u à k (1994), Lê Kôi (2000) à ầ
đâ ủa á iả Đặ ọ ầ à k (2008) ó ầ mô ả ù â ố
à iệ ạ ả0 ồ ò ó 0 0à quố [4],[33],[37]. 0ài a á ô ì
ủa uễ ải à à Jamse adasle (2005), đặ iệ ủa uễ Mạ à
(2008) là ữ ài liệu u ấ iu ô i ậ ậ â ố, iệ
ạ ả0 ồ á quầ ò ó iệ a ở iệ am [24],[25].
ì u, á ô ì ói ê ủ ếu là á ô i kế quả điu a
â ố, iệ ạ, ữ u ơ đe dọa đế á đà à quầ . á ài
liệu uê kả0 ò ó ở iệ am ò ấ ạ ế à đặ iệ ãa ó ô
ì à0 iê ứu sâu đặ đim á si ả ủa quầ ò ó.
ã Lị sử iê ứu ò ó ở Q á
Tiê
ờn
uy z
ng oc
c
i
họ chá 3d
osĩ ọt 12
cạca hạiọhc ăn
tnh đi nv

nvă ăđnạ ậvnă
ă
n
ậv ănv ậlun
ậLun unậvn á, lnu,
u
L uậL áồn
L ồĐ
Đ

§èi ѵίi Q á Tiê, ô á iê ứu k0a ọ ói u à ĐD ói
iê đãợ qua âm ừ ăm 1998 đế a. iai đ0ạ à đãợ đá dấu ằ s
kởi độ ủa D á ả0 ồ Q á Tiê d0 í ủ à La à í ủ
iệ am đồ ài ợ ô qua Tổ ứ WWF iệ am (1998 - 2004). ô
á
điu a iê ứu độ ậ ói u à iê ứu ói iê ó iu ã
á i ố. 0ài a, ó á ô ì iê ứu k0a ọ ủa d á 661 ỗ ợ
0 Q á Tiê ã â d da lụ độ ậ ừ (2000, 2001), â
d ơ sở dữ liệu da lụ độ, ậ ừ (2000). ê ạ s đầu ã, ỗ
ợ ủa à ã, d á ả0 ồ Q á Tiê đà đầu ã iu mặ ằm â
a0 ă l đội á ộ k0a ọ kỹ uậ ủa Q á Tiê, ô qua á
ãơ ì ợ á đà0 ạ0, iê ứu i á ơ qua, á à k0a ọ,
uê ia 0 à 0ài ã. ội du iê ứu 0 ời ia à ủ ếu
ậ u à0:
- Điu a ố kê, đá iá iá ị ku ệ à ài uê ĐDS ủa Q
á Tiê ụ ụ qu 0ạ à ả0 ồ;
- iê ứu, iám sá mộ số l0ài quý iếm, 0 đó ó ьß ƚãƚ (Ь0s ǥauгus


23

.Smi, 1827) à â d kế 0ạ quả lý, ả0 ƚåп ьὸп ѵ÷пǥ.

ên
uy z
g
c
c in o
họ ọtchá 23d
ĩ
os hc 1
ạcca iọ n
tnh ạđi hạ ănvă
ă
nv đn vn
vnă nvă unậ
unậ ậvnă lnu,ậl
L
ậ
Lu uậLun áồná,
L ồĐ
Đ


24

D á u iu ơ qua k0a ọ am ia iê ứu a0 ồm á
iệ iê ứu, á ãờ đại ọ 0 à 0ài ã. iu uê ia ã
0ài, á ổ ứ quố ế am ia mạ mẽ à0 ô á iê ứu ả0 ồ
ĐDS ủa Q á Tiê ã IU, WWF, FFI, idlife Ieai0al, Tu âm

iệ
đi iệ - Пǥa, IГF, USFWS, MIK̟E,…
Méƚ sè Êп ρҺÈm quaп ƚгäпǥ đà đãợ uấ ả, ã Sổ a 0ại iệ
ậ diệ á l0ài ủa ãờ quố ia á Tiê ủa ạm ậ, uễ uâ
Đặ à e 0le (2001) mô ả đặ đim ậ dạ, â ố, đặ đim si
ọ, si ái mộ số l0ài ĐD ở Q á Tiê, 0 ó l0ài ò ó [42]. á á0
á0 ủa e aes (2004), Daid Mu (2004) ã đ0á số lãợ á ò ó uấ
iệ ở mộ số ku 0 á lầ á á iả kả0 sá ở Q á Tiê [63],[70],
ên
uy z
g
c
c in o
họ ọtchá 23d
ĩ
os hc 1
ạcca iọ n
tnh ạđi hạ ănvă
ă
nv đn vn
vnă nvă unậ
unậ ậvnă lnu,ậl
L
ậ
Lu uậLun ỏnỏ,
L


[71],[72],[96]. iệ Si ái à Tài uê si ậ (2001) á đị ọ
0idae ở Q á Tiê ó 4 l0ài, ò ó (0s auus), ò ừ (0s jaaius), ò

ám (0s saueli), âu ừ (ualus ualis), sơ dãơ (em0aedus
sumaaesis) [54].
Q á Tiê đà iu lầ qua im, ụ ả đãợ ả ò ó ở Q á
Tiê. Mộ kiu ả ụ đãợ mộ đà k0ả 25 á ò ó đa ă ầ ạm
àu Sấu (2001). mộ đ0ạ im k0ả 15 i 12 á ò ó đa ă
a đãờ ừ ở ku Đắ Lua (2003). iu ả ò ó ká đà đãợ
i ậ ằ má ẫ ả (ai amea). ăm 2001 ạm kim lâm àu
Sấu
u đãợ 1 ộ sọ đãợ á uê ia á đị là ộ sọ ủa l0ài ò ừ k0ả
1 ăm uổi, ó ì ả ụ 0 á0 á0 [71]. iệ a ộ ãơ đà ị ấ lạ.
ấ đ à đà à đa â iu i ấ 0 á à k0a ọ, l0ài ò ừ ó
ò ồ ại a kô ở Q á Tiê.
ì u, á á0 á0 ủ ếu ụ ụ iệ â d da lụ, mô ả số
đà à số lãợ á ở mộ số ù ã , đe dọa đối i l0ài ò ó, ã ãa
ó iê ứu i iế si ả ủa quầ ò ó ở Q á Tiê.


25

D á ả0 ồ ò 0a dà ở iệ am (2006 - 2010) đãợ í ủ á
ô qua ơ qua á i á (AFD) à Quỹ Môi ãờ 0à ầu ủa á
(FFEM) đà ài ợ 0 iệ am ằm ả0 ồ uồ e á l0ài ò 0a dÃ
i mụ iêu du ì uồ e đ ải ạ0 đà ò uôi [59]. T0 kuô kổ ủa
D á

ờn
uy z
g
c
c in o

h tchỏ 23d
ĩ
os hc 1
ạcca iọ n
tnh ạđi hạ ănvă
ă
nv đn vn
vnă nvă unậ
unậ ậvnă lnu,ậl
L
ậ
Lu uậLun áồná,
L ồĐ
Đ