Điều Tra Tình Hình Nhiễm Sán Lá Gan Ở Bò Tại Huyện Chợ Mới, Châu Thành, Tri Tôn Tỉnh An Giang.

TRƯƠNG TÚ HẠNH
MSSV: DPN010712
ĐIỀU TRA TÌNH HÌNH
NHIỄM SÁN LÁ GAN Ở BÒ
TẠI
HUYỆN CHỢ MỚI, CHÂU THÀNH VÀ TRI
TÔN TRONG TỈNH AN GIANG
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP KỸ SƯ NGÀNH PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN

GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
Ths. Nguyễn Thị Hạnh Chi
UỶ BAN NHÂN DÂN TỈNH AN GIANG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG
KHOA NÔNG NGHIỆP- TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN

Tháng 6 . 2005
Tháng 6 . 2005
ĐIỀU TRA TÌNH HÌNH NHIỄM SÁN LÁ GAN Ở BÒ TẠI
HUYỆN CHỢ MỚI, CHÂU THÀNH VÀ TRI
TÔN TRONG TỈNH AN GIANG
Do sinh viên: TRƯƠNG TÚ HẠNH thực hiện và đệ nạp
Kính trình Hội đồng chấm luận văn tốt nghiệp xét duyệt
Long xuyên, ngày……tháng….năm ……..2005
GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
Ths. Nguyễn Thị Hạnh Chi
TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG
KHOA NÔNG NGHIỆP - TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG
KHOA NÔNG NGHIỆP- TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN
Hội đồng chấm luận văn tốt nghiệp đã chấp thuận luận văn đính kèm với tên
đề tài: ĐIỀU TRA TÌNH HÌNH NHIỄM SÁN LÁ GAN Ở BÒ TẠI HUYỆN

CHỢ MỚI, CHÂU THÀNH VÀ TRI TÔN TRONG TỈNH AN GIANG
Do sinh viên: TRƯƠNG TÚ HẠNH
Thực hiện và bảo vệ trước Hội đồng ngày:.....................................................
Luận văn đã được hội đồng đánh giá ở mức:..................................................
Ý kiến của Hội đồng:. .....................................................................................
.........................................................................................................................
.........................................................................................................................
...........
.........................................................................................................................
...........
.........................................................................................................................
Long xuyên, ngày…..tháng…..năm 2005
DUYỆT Chủ Tịch Hội đồng
BAN CHỦ NGHIỆM KHOA NN-TNTN

TIỂU SỬ CÁ NHÂN
Họ và tên: Trương Tú Hạnh
Ngày tháng năm sinh: 16/04/1983
Nơi sinh: Ấp 3, xã Vĩnh Hoà Hưng Nam, Gò Quao, Kiên Giang
Con Ông: Trương Lến
Và Bà: Mã Thị Ên
Địa chỉ: Ấp 3, xã Vĩnh Hoà Hưng Nam, Gò Quao, Kiên Giang
Đã tốt nghiệp phổ thông năm 2001
Vào Trường Đại học An Giang năm 2001 học lớp DH2PN2 khoá 2 thuộc
Khoa Nông Nghiệp và Tài Nguyên Thiên Nhiên và đã tốt nghiệp kỹ sư ngành Phát
Triển Nông Thôn năm 2005.
Hình 4 x 6
MỤC LỤC
Nội dung Trang
CẢM TẠ i

TÓM LƯỢC ii
MỤC LỤC iii
DANH SÁCH BẢNG v
DANH SÁCH HÌNH vi
Chương 1 GIỚI THIỆU 1
1.1. Đặt vấn đề 1
1.2. Mục tiêu đề tài 2
Chương 2 LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU 3
2.1. Điều kiện tự nhiên ở An Giang 3
2.1.1. Vị trí địa lý 3
2.1.2. Địa hình 4
2.1.3. Khí hậu 4
2.1.3.1. Nhiệt độ 4
2.1.3.2. Mưa 4
2.1.3.3. Lượng bốc hơi và độ ẩm không khí 5
2.1.3.4. Nắng 5
2.1.3.5. Thuỷ văn 5
2.2. Tình hình chăn nuôi thú y ở huyện Chợ Mới, Châu Thành và
Tri Tôn trong tỉnh An Giang
6
2.2.1. Tình hình chăn nuôi 6
2.2.2. Tình hình quản lý thú y 7
2.3. Đặc điểm sán lá gan 8
2.3.1. Hình thái 9
2.3.2. Trứng 9
2.3.3. Vị trí ký sinh và vật chủ trung gian 10
2.3.4. Chu trình phát triển 10
2.3.5. Bệnh lý 12
2.3.6. Phòng và trị bệnh 13
2.4 Tóm lược một số công trình nghiên cứu bệnh sán lá gan trên bò 14

2.5. Tác hại của bệnh sán lá gan 16
Chương 3 VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 17
3.1. Vật liệu 17
3.2. Phương pháp nghiên cứu 17
3.2.1. Phương pháp chọn mẫu 17
3.2.2. Phương pháp tiến hành 17
3.2.2.1. Kiểm tra sự hiện diện của sán lá gan 17
3.2.2.2. Điều tra bằng phiếu phỏng vấn về điều kiện môi trường
chăn nuôi bò và xử lý số liệu
18
3.2.3. Chỉ tiêu theo dõi 18
3.3. Phân tích thống kê 19
Chương 4 KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 20
4.1. Điều kiện môi trường chăn nuôi 20
4.1.1. Điều kiện môi trường chăn nuôi bò ở huyện Chợ Mới 20
4.1.2. Điều kiện môi trường chăn nuôi bò ở huyện Châu Thành 22
4.1.3. Điều kiện môi trường chăn nuôi bò ở huyện Tri Tôn
4.2. Tỷ lệ nhiễm sán lá gan ở bò trên từng vùng
23
24
4.3. Tỷ lệ nhiễm sán lá gan theo lứa tuổi bò ở một số huyện 27
4.4. Tỷ lệ nhiễm sán lá gan theo giới tính của bò 30
Chương 5 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 32
5.1. Kết luận 32
5.2. Kiến nghị 32
5.2.1. Đối với cán bộ thú y 32
5.2.2. Đối với người chăn nuôi 32
TÀI LIỆU THAM KHẢO 34
PHỤ CHƯƠNG pc-1
Phiếu điều tra pc-3

Chương 1 GIỚI THIỆU
1.1. Đặt vấn đề
Trong tình hình hiện nay sự cạnh tranh các mặt hàng nông nghiệp trên thị
trường thế giới đang ngày càng diễn ra gay gắt. Vì vậy nước ta đang từng bước
không ngừng phát triển và nâng cao về số lượng lẫn chất lượng các sản phẩm nông
nghiệp. Để thúc đẩy ngành nông nghiệp phát triển, Nhà nước ta đã đề ra rất nhiều
biện pháp trong đó có biện pháp chuyển đổi cơ cấu cây trồng và vật nuôi; cùng với
việc chuyển đổi đó thì chăn nuôi bò thịt và bò sữa đã và đang được phát triển mạnh
mẽ. An Giang là một trong những tỉnh đi đầu trong việc phát triển chăn nuôi bò, vì
tỉnh ta được toạ lạc trên vùng đất có nhiều điều kiện thuận lợi phát triển ngành này.
Để chăn nuôi bò đạt hiệu quả cao, tỉnh đã phát động chương trình Sind hoá
đàn bò, nên đàn bò trong tỉnh không ngừng gia tăng về số lượng và chất lượng. Tuy
nhiên kiến thức của người chăn nuôi còn hạn chế ở nhiều khâu như: chọn con giống,
dinh dưỡng, phương thức chăn nuôi, cách phòng bệnh,….Trong phòng chống bệnh
thì bệnh truyền nhiễm là nguy hiểm, kế đến là bệnh ký sinh. Theo các tài liệu trong
nước cũng như ngoài nước cho biết bệnh ký sinh trùng gây thiệt hại không nhỏ đối
với ngành chăn nuôi. Các bệnh truyền nhiễm do virus, vi khuẩn, … phát ra một cách
dữ dội nhưng cũng mất đi nhanh chóng, còn bệnh ký sinh trùng kéo dài rất lâu gây
tổn thất rất lớn về kinh tế.
Mặt khác, bệnh ký sinh trùng còn làm tổn thương các tổ chức tế bào, mở
đường cho các bệnh truyền nhiễm xâm nhập. Đặc biệt là bệnh sán lá gan do
Fasciola gây ra làm trâu bò có biểu hiện như tiêu chảy, thiếu máu, vàng da, giảm thể
trọng,… Ngoài ra, bệnh còn gây nguy hiểm đến sức khoẻ của con người.
Những nghiên cứu gần đây tổng kết tình hình nhiễm sán lá gan ở trâu bò
ngày càng cao, đặc biệt là khu vực Đồng Bằng Sông Cửu Long.
Qua những vấn đề trên chúng ta thấy bệnh sán lá gan ở bò có tác hại nghiêm
trọng. Trong khi ngành chăn nuôi ở tỉnh ta ngày càng nhân rộng trên nhiều vùng như
vùng cù lao, vùng đồng bằng và vùng đồi núi, nhưng phần lớn người chăn nuôi chưa
đặc biệt quan tâm và chưa có biện pháp phòng trị cụ thể nhằm giảm thiểu tối đa thiệt
hại cho đàn gia súc.

Để kiểm tra tình hình nhiễm sán lá gan ở bò và từ đó cảnh báo với người dân,
hy vọng họ sẽ quan tâm đến bệnh này hơn nên đề tài “Điều tra tình hình nhiễm
sán lá gan ở bò tại huyện Chợ Mới, Châu Thành và Tri Tôn trong tỉnh An
Giang” được tiến hành.
1.2. Mục tiêu của đề tài:
Xác định tỷ lệ nhiễm sán lá gan ở bò tại huyện Chợ Mới, Châu Thành và Tri
Tôn trong tỉnh An Giang.
Cung cấp số liệu thực tế về tỷ lệ nhiễm sán lá gan tại ba huyện đó đến cho
người chăn nuôi và những cán bộ kỹ thuật có liên quan, để khuyến cáo họ có biện
pháp phòng trừ tích cực.
Chương 2 LƯỢC KHẢO
TÀI LIỆU

2.1. Điều kiện tự nhiên ở An Giang
Theo Uỷ Ban Nhân Dân tỉnh An Giang (2001) cho biết điều kiện tự nhiên ở
An Giang có các đặc điểm sau:
2.1.1. Vị trí địa lý
An Giang là tỉnh thuộc Đồng Bằng Sông Cửu Long, nằm về phía Tây Nam tổ
quốc có toạ độ địa lý từ:
- 10
0
10’ 30’’ đến 10
0
37’ 50’’ vĩ độ bắc.
- 104
0
47’ 20’’ đến 105
0
35’ 10’’ kinh độ đông.
Ranh giới hành chính: Phía Tây Bắc giáp vương quốc Campuchia, phía Đông

và Đông Bắc giáp tỉnh Kiên Giang, phía Đông Nam giáp tỉnh Cần Thơ.
Hình 1: Vị trí địa lý tỉnh An Giang (Hồ Việt Hiệp, 2002)
Diện tích toàn tỉnh 3.406 km
2
và đứng thứ 4 ở Đồng Bằng Sông Cửu Long.
Chợ Mới có diện tích tự nhiên là 354,91 km
2
, có 16 xã và 2 thị trấn.
Châu Thành có diện tích tự nhiên là 347,28 km
2
, gồm 12 xã và 1 thị trấn.
Tri Tôn có diện tích tự nhiên là 597,575 km
2
, gồm 13 xã và 2 thị trấn.
2.1.2. Địa hình
Sự hình thành và tồn tại của sông Tiền, sông Hậu ở phía Đông Bắc và chuỗi
đồi núi ở phía Tây Nam đã chia lãnh thổ tỉnh thành 3 vùng với những đặc trưng rõ
nét:
- Vùng cù lao: Gồm huyện An Phú, Tân Châu, Phú Tân và Chợ Mới. Độ
cao trung bình của vùng từ 1,3 – 3 m, tồn tại các sông đê và dãy đất cao
dọc theo các sông và trũng dần vào trong. Dọc theo ven đê về phía đồng
thường có khu trũng cục bộ.
- Vùng đồng bằng thuộc Tứ Giác Long Xuyên: Bao gồm Thành Phố Long
Xuyên và thị xã Châu Đốc, các huyện Châu Phú, Châu Thành, Thoại Sơn và rìa phía
Đông các huyện Tri Tôn, Tịnh Biên. Độ cao trung bình của vùng từ 1,2 – 3 m và
nghiêng đều xuống tới giáp Kiên Giang. Theo dãy đất rìa phía đồng huyện Tri Tôn
và Tịnh Biên có nhiều khu vực trũng đến 0,8 m hoặc trũng hơn.
- Vùng đồi núi thấp: Chiếm phần lớn diện tích của hai huyện Tri Tôn và
Tịnh Biên với nhiều núi có đỉnh cao từ 4 – 40 m và độ dốc phổ biến 3 – 8
0

.
2.1.3. Khí hậu
An Giang có đặc trưng khí hậu nhiệt đới gió mùa với nhiệt độ cao và ổn định,
lượng mưa tương đối lớn và phân bổ theo mùa.
2.1.3.1. Nhiệt độ
- Nhiệt độ trung bình năm 27
0
C.
- Nhiệt độ bình quân cao nhất 28,3
0
C.
- Nhiệt độ bình quân thấp nhất 25,5
0
C.
Riêng khu vực đồi núi có nhiệt độ bình quân thường thấp hơn so với vùng
đồng bằng khoảng 2
0
C.
2.1.3.2. Mưa
Lượng mưa trung bình hàng năm 1.132 mm. Năm có lượng mưa cao nhất lên
tới 1.800 mm và năm thấp nhất xuống tới 700 mm. Số ngày mưa bình quân năm là
132 ngày. Cả số ngày mưa và tổng số lượng mưa đều tập trung vào 7 tháng, mùa
mưa từ tháng 5 đến tháng 11 với tỉ trọng khoảng 98%.
2.1.3.3. Lượng nước bốc hơi và độ ẩm không khí
Lượng nước bốc hơi hàng năm lớn 1200 – 1300 mm, đặc biệt trong 5 tháng
mùa khô với độ ẩm không khí trung bình của các tháng này khoảng 76%. Độ ẩm
không khí của các tháng mùa mưa khoảng 80 - 85%.
2.1.3.4. Nắng
- Tổng số giờ nắng trung bình trong năm: 2.521 giờ.
- Tổng số giờ nắng của tháng thấp nhất: 153 giờ (tháng 9).

- Tổng số giờ nắng của tháng cao nhất: 282 giờ (tháng 3).
Vào những tháng mùa khô, số giờ nắng bình quân mỗi ngày thường cao hơn
2 giờ so với ngày ở các tháng mùa mưa.
2.1.3.5. Thuỷ văn
An Giang có hệ thống sông chằng chịt, có nguồn nước ngọt quanh năm thuận
lợi cho việc sản xuất nông nghiệp. Do điều kiện địa hình có thể chia ra thành 3 vùng
thủy văn như sau:
- Vùng cù lao:
+ Về mùa lũ, chịu ảnh hưởng lũ từ sông Tiền và sông Hậu, lũ vào nhanh và
sớm. Mực nước lũ ngập từ 1 – 2,9 m và phủ lên hầu khắp lãnh thổ vùng. Riêng Chợ
Mới bị ngập khi mực nước ngập sâu lên mức 2,8 – 3,3 m và mực nước lũ ngập nông
từ dưới 1 – 2,5 m. Phần phía Bắc Vàm Nao phụ thuộc chủ yếu vào lũ sông, phần
phía Nam Vàm Nao còn liên quan đến sự hoạt động của thuỷ triều.
+ Về mùa kiệt, biên độ triều biển Đông tại trung tâm vùng cù lao đạt khoảng
50 – 60 cm, nên có thể lợi dụng triều lên dẫn nước vào ruộng thông qua cống bửng.
+ Chợ Mới là vùng cù lao được bao quanh bởi sông Tiền, sông Hậu và sông
Vàm Nao. Ngoài ra, Chợ Mới còn có các rạch tự nhiên như rạch Ông Chưởng và
rạch Cái Tàu Thượng. Hai rạch này khá dài và sâu. Rạch Ông Chưởng có hình dạng
uốn khúc như mình rồng, lấy nước sông Tiền ngay đầu thị trấn Chợ Mới.
Vùng bằng thuộc Tứ Giác Long Xuyên: là toàn bộ vùng bằng về phía hữu
ngạn sông Hậu.
+ Về mùa lũ, lượng nước lũ sông Hậu theo các kênh, rạch vào nội đồng Tứ
Giác Long Xuyên chiếm khoảng 20 – 25% và lượng nước lũ chảy tràn từ
Campuchia qua các cầu từ Châu Đốc đến Nhà Bàng chiếm khoảng 75 – 80% tổng
lượng lũ vào vùng Tứ Giác Long Xuyên.
+ Về mùa kiệt, lưu lượng và mực nước sông Hậu giảm nhanh, vùng Tứ Giác
Long Xuyên chịu ảnh hưởng triều biển Tây và triều biển Đông, mạnh nhất vào cuối
tháng 4 và sang đầu tháng 5.
- Vùng đồi núi thấp:
+ Thuộc hai huyện Tri Tôn và Tịnh Biên, trừ các đồi núi và vùng ven, vùng

còn lại chịu ảnh hưởng lũ từ biên giới tràn qua và đổ ra biển Tây theo hệ thống kênh
trục mới được nhà nước đầu tư nên mức độ thiệt hại được giảm thiểu nhiều.
2.2. Tình hình chăn nuôi thú y ở huyện Chợ Mới, Châu Thành và Tri Tôn trong tỉnh An Giang
2.2.1. Tình hình chăn nuôi
Chăn nuôi bò là một nghề truyền thống và là một trong những thế mạnh của
An Giang so với nhiều tỉnh trong vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long. Với điều kiện
tự nhiên, khí hậu thuận lợi đã góp phần thúc đẩy sự phát triển của ngành chăn nuôi.
Theo Cục thống kê An Giang (2004) cho biết số lượng bò cả tỉnh An Giang
vào năm 2003 là 52.832 con, bò cày kéo trong toàn tỉnh An Giang chiếm 47,89%, số
bò còn lại nuôi tập trung ở 90 trang trại với tổng đàn là 3.771 con (trong đó bò thịt
chiếm 26,81%, bò sinh sản chiếm 55,29% và bò sữa lai 17,9%) và nuôi rải rác trong
dân. Riêng số lượng bò ở các huyện Chợ Mới là 6.899 con, Châu Thành là 2.118
con và Tri Tôn là 18.432 con.
Nhìn chung số lượng trang trại tư nhân năm 2003 (87 trang trại) so với năm
2001 tăng 61,11%, tương ứng với số bò tăng 159,23%. Đặc biệt chăn nuôi bò sinh
sản vào năm 2002 là 923 con đến năm 2003 tăng lên 20,69%.
Giống bò được nuôi ở các huyện trong tỉnh An Giang chủ yếu là bò ta vàng
và bò lai Sind. Những năm gần đây, chương trình Sind hoá đàn bò của tỉnh được đẩy
mạnh nhằm nâng cao phẩm chất giống bằng phương pháp phối giống trực tiếp của
bò Sind hay gieo tinh nhân tạo của giống bò Sind. Đặc biệt tỉnh có chủ trương giúp
vốn chăn nuôi bò với lãi suất ưu đãi cho đồng bào dân tộc Khơmer huyện Tri Tôn,
Tịnh Biên và cho nông dân nghèo ở huyện Chợ Mới, Châu Thành. Tinh thần cần cù,
chịu khó của người dân cùng với sự quan tâm đầu tư thoả đáng của nhà nước làm
cho ngành chăn nuôi bò ở huyện Chợ Mới, Châu Thành và Tri Tôn nói riêng và cả
tỉnh An Giang nói chung đang ngày càng phát triển, số lượng đàn gia súc ngày càng
tăng.
2.2.2. Tình hình quản lý Thú y
Hệ thống Thú y ở An Giang đã đang được kiện toàn từ tỉnh xuống cơ sở và
đã thực hiện đầy đủ các nhiệm vụ và chức năng của ngành. Góp phần đảm bảo an
toàn dịch bệnh giúp cho ngành chăn nuôi phát triển. Hàng năm, các Trạm thú y tổ

chức và thực hiện tốt việc tiêm phòng định kỳ, thực hiện công tác kiểm dịch động
vật, kiểm soát giết mổ nhằm ngăn chặn sự lây lan của dịch bệnh, xây dựng phương
án phòng và chống dịch bệnh cho gia súc, quản lý và cung ứng đầy đủ các loại thuốc
thú y, vaccin cho tất cả các địa bàn huyện, xã trong tỉnh.
Trung tâm khuyến nông có vai trò quan trọng trong ngành chăn nuôi, thường
xuyên mở các cuộc họp, hội thảo và tập huấn để cung cấp thông tin về kỹ thuật mới
cho các hộ chăn nuôi.
Hệ thống tổ chức thú y ở An Giang
- Sở NN & PTNT
*
: Sở Nông Nghiệp và Phát Triển Nông Thôn.
Về tình hình dịch bệnh:
Do tổ chức tốt mạng lưới thú y ở cơ sở nên ngành Thú y đã nắm và quản lý
tốt tình hình dịch bệnh tại địa phương, tuy nhiên dịch bệnh còn xảy ra do ảnh hưởng
của điều kiện tự nhiên, thời tiết, khí hậu, kinh tế xã hội,… Cụ thể những năm gần
đây các bệnh truyền nhiễm lẻ tẻ xảy ra như bệnh lở mồm long móng, bệnh tụ huyết
trùng,… Các cán bộ thú y và người chăn nuôi đang có biện pháp tích cực trong
phòng trị các bệnh này. Bên cạnh đó, những bệnh ký sinh trùng gây ra cho gia súc
cũng đang diễn ra, nhưng hầu như chưa được các cán bộ thú y và người chăn nuôi
quan tâm phòng trị đúng mức về các bệnh này.
2.3. Đặc điểm sán lá gan
Theo Trịnh Văn Thịnh và Đỗ Dương Thái (1978) cho biết sán lá gan có các
đặc điểm sau :
Sán lá gan thuộc lớp sán lá Trematoda, họ Fasciolidae, giống Fasciola gây
ra. Chúng thường ký sinh ở ống dẫn mật, gan, túi mật của trâu, bò, dê, cừu và cả ở
người. Gây viêm gan hoại tử, thời kỳ di hành còn thấy ở phổi, tim, hạch lâm ba và
tuyến tuỵ. Ký sinh ở bò thường do hai loài Fasciola gigantica và Fasciola hepatica.
Hội khuyến nông xã
Thú y xã
Trạm Thú y huyện

Chi cục Thú y
Trung tâm khuyến
nông huyện
Trung tâm khuyến
nông tỉnh
Sở NN & PTNT
*
Ngoài ra còn có một số loài ký sinh ở tuyến tuỵ, ống dẫn mật, túi mật của gia
súc nhai lại: Paramphystomum explanatum và Dicrocolium hopeslooss ký sinh ở
ống dẫn mật, gan của bò, dê, cừu.
2.3.1. Hình thái
Cũng như nhiều loài sán lá khác, sán lá gan có hệ sinh dục lưỡng tính (có cả
bộ phận sinh dục đực và cái trên cùng một cá thể). Sán lá có hai giác bám, giác
miệng ở phía đầu sán, giác bụng tròn và ở gần giác miệng. Sán lá gan không có hệ
tuần hoàn và hô hấp. Hệ bài tiết gồm nhiều ống nhỏ, phân nhánh và thông với hai
ống chính. Hai ống này hợp lại với nhau ở cuối thân rồi thông ra ngoài qua lỗ bài
tiết.
Bảng 1: So sánh đặc điểm của Fasciola gigantica và Fasciola hepatica
Đặc điểm Fasciola gigantica Fasciola hepatica
Dài thân
Rộng
Phía trước
Phía đuôi
Hai rìa mép
Giác bụng
Nhánh ruột
25 – 75 mm
5 - 12 mm
Không tạo vai
Tù

Gần song song
Có
Có nhiều và thấy rõ
20 - 30 mm
3 - 13 mm
Tạo vai
Nhọn
Không song song
Có
Ít hơn
2.3.2. Trứng
Trứng có hình bầu dục, hai đầu nhọn đều, đầu hơi nhỏ hơn, có nắp, màu vàng
nhạt, bên trong chứa tế bào phôi xếp kín vỏ trứng.
Kích thước trứng 0,111 - 0,115 mm * 0,063 - 0,078 mm.
Mỗi ngày, một sán lá gan có thể đẻ 120.000 trứng. Sán có thể sống 3 - 11
năm trong cơ thể ký chủ cuối cùng. Do đó mỗi súc vật nhiễm sán, mỗi năm thải một
số lượng trứng khá lớn ra đồng cỏ, bãi chăn.
Trứng sán rất nhạy cảm với khô hanh và chịu tác động trực tiếp của ánh sáng
mặt trời. Nên những nơi khô ráo, không có nước và ký chủ trung gian sống thì trứng
sán lá gan sẽ không tồn tại và phát triển theo các giai đoạn phát dục được.
2.3.3. Vị trí ký sinh và vật chủ trung gian
Vị trí ký sinh: Túi mật, ống dẫn mật và gan.
Vật chủ: Trâu, bò, dê, cừu. Ngoài ra còn có ở heo, ngựa, chó, thỏ, động vật
hoang dã và kể cả người.
Vật chủ trung gian: Là loài ốc nước ngọt thuộc các loài Lymnaea viridis,
Lymnaea swinhoei, L. truncatula, L. modicella, L. viatrix, L. auricularia,…. và 29
loài ốc khác. Trong đó Lymnaea truncatula là quan trọng nhất trong lan truyền
Fasciola gigantica.
Nơi phát hiện: Fasciola gigantica được phát hiện khắp đất nước Việt Nam,
nhưng phân bố nhiều ở vùng ẩm thấp và có nguồn nước mạch phong phú.

2.3.4. Chu trình phát triển
Fasciola trưởng thành ký sinh trong ống dẫn mật, túi mật của gan trâu, bò,
dê, cừu,…. Sau khi thụ tinh mỗi sán đẻ hàng chục vạn trứng. Trứng cùng dịch mật
vào ruột, sau đó tiếp tục theo phân ra ngoài. Nếu gặp điều kiện thuận lợi (nhiệt độ
15
0
C - 30
0
C, pH = 5 - 7,7, có ánh sáng, nước) sau 10 - 15 ngày trứng hình thành
Miracidium (mao ấu).
Miracidium ra ánh sáng bật nắp trứng chui ra ngoài, bơi lội tự do trong nước.
Nếu gặp vật chủ trung gian là những loài ốc Lymnaea (L. viridis, L. swinhoei, L.
truncatula, L.Galba,…), nó chui vào trong cơ thể ốc, di chuyển vào gan, ruột rồi
phát triển thành Sporocyst (bào ấu).
Sporocyst chứa nhiều tế bào phôi, nó to dần sau 15 - 30 ngày phát triển thành
Redia (lôi ấu). Redia hình suốt chỉ, ít hoạt động chứa nhiều tế bào mầm. Khi
Sporocyst có những Redia chứa bên trong tăng đến mức độ nhất định, Redia sẽ phá
vỡ Sporocyst chui ra nội tạng của ốc. Mỗi Sporocyst có thể sinh ra 10 - 15 Redia.
Mỗi Redia có thể sinh ra nhiều Redia con bằng lối sinh sản vô tính như trên.
Sau khoảng 35 - 49 ngày, khi dài tới 1 mm, mỗi Redia có thể sinh ra 15 - 20
Cercaria (vĩ ấu). Việc sinh sản theo lôi ấu trùng sinh sản đã làm cho số lượng Redia
trong ký chủ trung gian tăng lên và tăng số lượng vĩ ấu (Cercaria) chui ra khỏi ốc, vĩ
ấu giống như con nòng nọc, đuôi dài, kích thước nhỏ hơn.
Thời gian từ lúc Miracidium chui vào ốc đến khi phát triển thành Cercaria
cần khoảng 50 - 80 ngày.
Sau khi đã thành thục Cercaria qua miệng ốc ra môi trường ngoài, bơi lội tự
do trong nước. Sau vài giờ (khoảng 10 - 24 giờ), nó rụng đuôi, tiết ra nhiều chất
nhờn tạo thành vỏ bọc chắc chắn (kén) gọi là nang ấu (Adolescaria). Adolescaria
thường bám vào cây cỏ thuỷ sinh hoặc ở những vũng nước trên đồng cỏ, quanh vùng
lầy lội. Vật nuôi nhai lại ăn phải kén này, vào ống tiêu hoá, vỏ ngoài kén bị phân

huỷ, ấu trùng được giải phóng phát triển thành sán ở ống dẫn mật. Nếu trâu bò ăn
phải kén gây nhiễm, ấu trùng di hành về gan theo hai cách:
- Chui qua màng ruột đi vào xoang bụng về mặt gan, sau đó chui qua tế bào
gan vào ống dẫn mật.
- Đi theo mạch máu về tĩnh mạch cửa của gan, chui qua tĩnh mạch về ống dẫn
mật và túi mật.
Chu trình phát triển của sán lá gan được xác định với các khoảng thời gian
như sau:
- Ở trong môi trường nước (ao, hồ, rãnh, …): trứng sán lá gan nở thành mao
ấu sau 14 – 16 ngày.
- Ở trong ký chủ trung gian:
+ Mao ấu phát triển thành bào ấu trong 7 ngày.
+ Bào ấu thành lôi ấu trong 8 – 21 ngày.
+ Lôi ấu thành vĩ ấu non trong 7 – 14 ngày.
+ Vĩ ấu non thành vĩ ấu già trong 13 – 14 ngày.
- Ở trong nước (ao, hồ, rãnh,…): vĩ ấu rụng đuôi thành kén gây bệnh sau 2 –
24 giờ.
- Ở trong vật chủ trung gian cuối cùng: thời gian sán phát triển trưởng thành
là 79 – 88 ngày.

Hình 2: Vòng đời phát triển của sán lá gan (Clive Bennett, 1999)
2.3.5. Bệnh lý
Triệu chứng:
Gia súc mắc bệnh có biểu hiện chậm lớn, lông xù, khô, xơ xác, gầy và niêm
mạc nhợt nhạt.
- Thể cấp tính: ít xảy ra, con vật thường chết đột ngột, thiếu máu, đôi khi có
triệu chứng thần kinh, con vật uể oải, kiệt sức, thường chết sau vài ngày kể từ khi
xuất hiện triệu chứng.
- Thể mãn tính: thường xảy ra, con vật gầy yếu, da khô, lông xù, phù thủng
dưới cổ và dưới ngực và phân lúc lỏng lúc đặc.

Bệnh tích:
- Gan bị viêm, sưng to, màu nâu sẫm, trên bề mặt gan có nhiều sợi fibrin và
những điểm thoái hoá, hoại tử màu trắng do tổ chức liên kết giữa thuỳ gan tăng sinh
lan vào các thuỳ gan gây tiêu biến tổ chức.
- Ống dẫn mật bị viêm, sưng to, thành ống dẫn mật tăng sinh dầy lên làm
nghẽn lòng ống. Có trường hợp lòng ống bị sán đục khoét xâm nhập vào nhu mô gan
tạo thành những cái hang hốc, vách ống mật tích tụ calci, lòng ống mật đôi khi có
lẫn máu và mũ.
2.3.6. Phòng và trị bệnh
Phòng:
- Thường xuyên kiểm tra đàn để sớm phát hiện những gia súc bị nhiễm sán,
phải có kế hoạch tẩy sán theo định kỳ ít nhất là 2 lần/ năm. Những nơi bị nhiễm
nặng thì phải tẩy sán cho gia súc một năm đến 3 – 4 lần. Ở những trang trại chăn
nuôi phải có kế hoạch chăn thả luân phiên đồng cỏ. Gia súc trước khi nhập đàn phải
kiểm tra để tránh tình trạng thải mầm bệnh ra ngoài.