Lời bình phim tài liệu truyền hình (khảo sát chương trình phim tài liệu trên kênh vtv1 của đài truyền hình việt nam và phim tài liệu của đài phát thanh và truyền hình hải phòng năm 2016 – 2017)
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.59 MB, 127 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA
HỒ CHÍ MINH
HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN
PHAN THỊ PHƢƠNG HỒNG
LỜI BÌNH PHIM TÀI LIỆU TRUYỀN HÌNH
(Khảo sát chương trình Phim Tài liệu trên kênh VTV1 của Đài Truyền hình Việt Nam
và phim Tài liệu của Đài Phát thanh và Truyền hình Hải Phịng năm 2016 – 2017)
LUẬN VĂN THẠC SĨ BÁO CHÍ
HÀ NỘI - 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ
CHÍ MINH
HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN
PHAN THỊ PHƢƠNG HỒNG
LỜI BÌNH PHIM TÀI LIỆU TRUYỀN HÌNH
(Khảo sát chương trình Phim Tài liệu trên kênh VTV1 của Đài Truyền hình Việt Nam
và phim Tài liệu của Đài Phát thanh và Truyền hình Hải Phịng năm 2016 – 2017)
Chun ngành : Quản lý báo chí và truyền thơng
Mã số:
8 32 01 01
LUẬN VĂN THẠC SĨ BÁO CHÍ
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS.TRẦN THỊ THU NGA
HÀ NỘI - 2020
Luận văn đã đƣợc chỉnh sửa theo khuyến nghị của hội đồng chấm
luận văn thạc sĩ tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền ngày... tháng...
năm 2020
Chủ tịch Hội đồng
PGS,TS. NGUYỄN VĂN DỮNG
LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan Luận văn “Lời bình phim Tài liệu Truyền hình” là
cơng trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của TS.Trần Thị Thu
Nga (Học viện Báo chí và Tuyên truyền). Các số liệu nêu trong Luận văn là
trung thực; những kết luận của Luận văn chưa từng được công bố trong bất
kỳ công trình nào khác; các thơng tin trích dẫn trong luận văn đã được trích
dẫn rõ nguồn gốc.
Tơi xin chịu trách nhiệm đối với Luận văn của mình.
Hà Nội , ngày tháng năm 2020
Tác giả
PHAN THỊ PHƢƠNG HỒNG
LỜI CẢM ƠN
Tác giả trân trọng cảm ơn các thầy cơ trong Khoa Báo chí, Học viện
Báo chí và Tun truyền, các đồng nghiệp đặc biệt là TS.Trần Thị Thu Nga
người trực tiếp hướng dẫn đã giúp tơi hồn thành luận văn này. Trân trọng
cảm ơn gia đình đã tạo điều kiện, giúp đỡ cho tác giả hoàn thành Luận văn.
Luận văn chắc chắn sẽ cịn một số thiếu sót về mặt kiến thức cũng như
kỹ thuật văn bản. Rất mong nhận được sự đóng góp chân thành của các nhà
khoa học, quý thầy cô giáo và đồng nghiệp.
Hà Nội , ngày tháng năm 2020
Tác giả
PHAN THỊ PHƢƠNG HỒNG
DANH MỤC BIỂU ĐỒ TRONG LUẬN VĂN
Biểu đồ 2.1. Đánh giá của cơng chúng về chính kiến của tác giả
thể hiện trong ngơn ngữ lời bình các bộ phim khảo sát
Biểu đồ 2.2. Đánh giá của công chúng về lý do thích các bộ phim
47
50
Biểu đồ 2.3 Đánh giá của cơng chúng về tác động của lời bình
đến chất lượng phim
Biểu đồ 2.4. Đánh giá của công chúng về mức độ hay trong nội
dung lời bình trong các bộ phim tài liệu khảo sát
52
55
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
BTV
: Biên tập viên
CBCNV
: Cán bộ công nhân viên
NĐ
: Nghị định
PTTH
: Phát thanh truyền hình
PV
: Phóng viên
TTTT
: Thơng tin truyền thơng
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ LỜI BÌNH PHIM
TÀI LIỆU TRUYỀN HÌNH ......................................................................... 11
1.1. Cơ sở lý luận .................................................................................. 11
1.2. Cơ sở thực tiễn ............................................................................... 35
Chƣơng 2: THỰC TRẠNG SỬ DỤNG LỜI BÌNH PHIM TÀI LIỆU
TRUYỀN HÌNH ............................................................................................. 47
2.1. Kết quả khảo sát lời bình Phim Tài liệu Truyền hình trên kênh
VTV1 và Đài Phát thanh và Truyền hình Hải Phòng ........................... 47
2.2. Nguyên nhân của ưu điểm và hạn chế ........................................... 68
2.3. Những vấn đề đặt ra từ nghiên cứu lời bình Phim Tài liệu
Truyền hình .......................................................................................... 70
Chƣơng 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP, KIẾN NGHỊ NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG
CỦA LỜI BÌNH PHIM TÀI LIỆU TRUYỀN HÌNH...................................................78
3.1. Giải pháp về cơ chế, chính sách .................................................... 78
3.2. Giải pháp đối với nguồn nhân lực làm Phim Tài liệu Truyền hình..... 83
3.3. Một số khuyến nghị khoa học........................................................ 89
KẾT LUẬN .................................................................................................... 93
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 95
PHỤ LỤC ....................................................................................................... 99
TÓM TẮT LUẬN VĂN .............................................................................. 118
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Phim Tài liệu là thể loại ra đời sớm nhất trong hệ thống thể loại của cả
Điện ảnh và Truyền hình do nhu cầu ghi nhận hiện thực cuộc sống bằng
những hình ảnh về con người, sự việc, sự kiện có thực trong quá trình phát
triển. Phim Tài liệu ngày càng chứng tỏ được sức mạnh của nó và trở thành
một thể loại không thể thiếu trong đời sống Điện ảnh và Truyền hình hiện đại.
Sự xuất hiện của phim Tài liệu Truyền hình là sự phát huy sức mạnh
hai chiều. Nếu như truyền hình tìm thấy khả năng to lớn của phim Tài liệu
trong việc định hướng dư luận xã hội thì những nhà làm phim Tài liệu tìm
thấy ở truyền hình những điều kiện đảm bảo cho phim tài liệu phát huy được
khả năng của mình. Trong quá trình phát triển, Phim Tài liệu Trên truyền hình
đã ln phát huy cao độ khả năng định hướng, giáo dục thẩm mỹ và những
giá trị nhân văn cho công chúng.
Một trong những nhân tố quan trọng để tạo ra sức mạnh và sự lơi cuốn
của phim Tài liệu là lời bình. Lời bình trong phim Tài liệu từng được gọi là
thuyết minh. Khơng có gì sai về ý nghĩa nhằm làm sáng rõ và cụ thể hơn một nội
dung của tác phẩm đó. Lời bình bổ sung, làm rõ và khắc họa sâu thêm những
thơng tin từ hình ảnh thơng qua những chi tiết, số liệu xác thực, những phân tích
về bản chất, ý nghĩa xã hội của vấn đề, sự kiện. Lời bình góp phần xâu chuỗi,
gắn kết các hình ảnh, nhân vật, sự kiện, câu chuyện, mạch chuyện, thể hiện chiều
sâu tư duy, khả năng quan sát tinh tế, sự nhạy bén và thái độ lập trường của tác
giả.Tuy nhiên, tùy mỗi phim Tài liệu mà sẽ có lời bình phù hợp với phong cách
và thể loại phim đó.
Lời bình trong Phim Tài liệu trên kênh VTV1 của Đài Truyền hình Việt
Nam và Phim Tài liệu của Đài Phát thanh và Truyền hình Hải Phịng trong
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
2
những năm gần đây có sự chuyển biến về chất, về mức độ hấp dẫn, tuy nhiên
vẫn còn những phim có lời bình hời hợt, chưa phù hợp với nội dung phim,
quá dài dòng, nặng về thống kê con số, hoặc hời hợt, chung chung, thậm chí
là lời bình thiếu hụt so với hình ảnh, trong khi ở một số phim lời bình và hình
ảnh khơng ăn khớp, giọng đọc thể hiện lời bình chưa phù hợp, chưa khơi gợi
được cảm xúc của ngườ xem, làm giảm đi hiệu ứng và sức hấp dẫn của phim.
Xuất phát từ thực tiễn trên, với mong muốn góp phần cải thiện chất
lượng nội dung, phương thức thể hiện lời bình; góp phần nâng cao chất lượng,
tạo sức hấp dẫn cho phim tài liệu trên kênh VTV1 của Đài Truyền hình Việt
Nam và phim tài liệu của Đài Phát thanh và Truyền hình Hải Phịng, tác giả
lựa chọn đề tài: “Lời bình phim Tài liệu Truyền hình” (Khảo sát chương
trình phim Tài liệu trên kênh VTV1 của Đài Truyền hình Việt Nam và phim
Tài liệu của Đài Phát thanh và Truyền hình Hải Phòng năm 2016 – 2017) cho
Luận văn tốt nghiệp thạc sĩ chun ngành Quản lý Báo chí.
2. Tình hình nghiêncứu đề tài
Qua khảo sát của tác giả, đã có nhiều cơng trình nghiên cứu liên quan
tới phim tài liệu cũng như lời bình trong phim tài liệu, cụ thể:
Các cơng trình nghiên cứu về truyền hình
- Cuốn sách “Sản xuất chương trình truyền hình” của TS.Trần Bảo
Khánh xuất bản năm 2002 đã tổng kết một số quy trình sản xuất các chương
trình truyền hình hiện nay. Tuy nhiên, tác giả mới chỉ đưa ra những nét khái
quát về giới thiệu qua thể loại tọa đàm chính luận truyền hình. Đây là tài liệu
tham khảo để tác giả đúc rút những điểm chung về thể loại tọa đàm.
- Luận văn Thạc sĩ “Tổ chức sản xuất chương trình thời sự truyền hình
ở Đài Phát thanh và Truyền hình Đồng Tháp” của Dương Thị Thanh Hương,
thực hiện năm 2004 tại Phân viện Báo chí và Tuyên truyền. Nội dung của đề
tài bàn về cách thực hiện, tổ chức sản xuất chương trình thời sự.
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
3
- A.La. Lurốpxki, X.L. Xvích, G.V Cudơnhetxốp, Đào Tấn Anh (Biên
dịch) (2005), Báo chí truyền hình (tập 2), Nxb Thơng tấn. Đây là cuốn sách
mang tính hệ thống hóa về lĩnh vực báo chí truyền hình. Nội dung cuốn sách
vừa đề cập đến tầm quan trọng của truyền hình trong hệ thống các phương
tiện thơng tin đại chúng, vừa nêu rõ tính đặc thù của báo chí truyền hình. Hiện
nay, cuốn sách này được dùng làm giáo trình giảng dạy cho sinh viên chuyên
ngành báo chí tại các trường đại học - cao đẳng ở Nga.
- Nguyễn Ngọc Vân (2014), Tổ chức sản xuất chương trình dự báo thời
tiết cuả Đài Truyền hình Việt Nam, Luận văn Thạc sĩ, Học viện Báo chí và
Tuyên truyền. Trên cơ sở nghiên cứu các lý luận về hoạt động tổ chức sản
xuất chương trình truyền hình và khảo sát, phân tích thực trạng hoạt động tổ
chức sản xuất chương trình Dự báo thời tiết của Đài Truyền hình Việt Nam,
nghiên cứu này sẽ chỉ ra tầm quan trọng và những đặc điểm của hoạt động tổ
chức sản xuất chương trình Dự báo thời tiết của Đài Truyền hình Việt Nam.
Từ đó đề xuất các giải pháp, kiến nghị cụ thể nhằm nâng cao chất lượng hoạt
động tổ chức sản xuất chương trình.
- Lương Trọng Thu (2015), Tổ chức sản xuất chương trình thời sự quốc
tế trên Đài PTTH Vĩnh Long hiện nay, Luận văn Thạc sĩ, Học viện Báo chí và
Tuyên truyền. Luận văn trình bày rõ hệ tri thức gồm những quan niệm cơ bản
về tổ chức sản xuất chương trình truyền hình, hệ thống các yếu tố cấu thành tổ
chức sản xuất chương trình truyền hình. Từ đó đánh giá thực trạng tổ chức sản
xuất các chương trình truyền hình thời sự quốc tế của Đài PTTH Vĩnh Long.
- Nguyễn Thúy Quỳnh (2017), Cơ sở báo chí truyền hình (Tài liệu
dịch), Học viện Báo chí và Tuyên truyền. Nội dung tài liệu đề cập đến các
phần cơ bản của báo truyền hình như: lịch sử ra đời của truyền hình, đặc trưng
của truyền hình, mối quan hệ giữa hình ảnh và văn bản truyền hình, các thể
loại cơ bản được sử dụng trên truyền hình.
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
4
Luận văn đã khái quát một số vấn đề lý luận và thực tiễn có liên quan
đến vai trị của tạp chí lực lượng CAND đối với nhiệm vụ bảo vệ ANQG.
Khảo sát, đánh giá vai trò của tạp chí lực lượng CAND đối với nhiệm vụ bảo
vệ ANQG; chỉ ra những ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân. Dự báo và đề xuất
giải pháp góp phần nâng cao vai trị của tạp chí lực lượng CAND đối với
nhiệm vụ bảo vệ ANQG trong thời gian tới.
Các công trình nghiên cứu về phim tài liệu
Năm 2002, Viện nghệ thuật và lưu trữ Điện ảnh Việt Nam ấn hành tài
liệu nghiệp vụ “Kỹ thuật làm phim tài liệu” do Nguyễn Văn Tuấn, dịch từ văn
bản tiếng Nga của nhà đạo diễn điện ảnh Khiu Bedli. Sách gồm 335 trang, giới
thiệu quy trình sản xuất phim tài liệu, từ chuẩn bị kịch bản, kịch bản phân cảnh,
ý đồ bộ phim tương lai cho đến công đoạn quay phim, dàn dựng thành bộ phim
hồn chỉnh. Có thể nói, đây là tài liệu rất cần thiết cho đề tài nghiên cứu; bởi
phim Tài liệu Điện ảnh hay Truyền hình cũng là hai loại hình có mối quan hệ
gần nhau. Phim Tài liệu Truyền hình ra đời trên nền tài liệu điện ảnh. Nhưng
sách mới dừng lại ở quy trình sản xuất phim nói chung, chưa đề cập sâu đến lời
bình, nên tài liệu chỉ có tác dụng bổ sung kiến thức chung về phim tài liệu.
Năm 2003, nhà biên kịch Trần Đức Tuấn, Hãng phim TFS, Đài Truyền
hình Thành phố Hồ Chí Minh (HTV), biên soạn tài liệu “Đôi nét về phim ký
sự” có nội dung: “Một cái nhìn về phim tài liệu”. Tài liệu đã nêu vai trị, vị trí
của phim tài liệu trong cơ cấu phát sóng của các Đài truyền hình, cũng như sự
cần thiết phải phát triển loại hình này trong tương lai. Tập tài liệu cũng đã
giúp cho tác giả có một cái nhìn tổng quan về phim tài liệu, từ lịch sử ra đời,
phát triển phim; cùng các yếu tố tác động đến chất lượng phim tài liệu, đặc
biệt là vai trị của lời bình trong phim. Nhưng do là tài liệu soạn thảo dành
cho các lớp tập huấn ngắn hạn và phần nói về phim tài liệu dưới dạng phụ lục,
chưa đề cập sâu đến vấn đề tác giả nghiên cứu.
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
5
Năm 2006, học viên Bùi Thị Thủy cũng đã bảo vệ thành công luận văn tốt
nghiệp Thạc Sĩ, chuyên ngành Báo chí học, với đề tài “Phim Tài liệu chân dung
truyền hình”. Luận văn đã cung cấp những vấn đề lý luận, thực tiễn, những kinh
nghiệm được đúc kết qua kết quả khảo sát các phim tài liệu chân dung do Hãng
phim TFS (HTV) thực hiện, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất
lượng, phát huy hiệu quả thể loại này trên sóng truyền hình của HTV.
Nguyễn Quốc Trung (2018), Chất lượng hình ảnh trong phim Tài liệu
trên kênh VTV1 của đài truyền hình Việt Nam (Khảo sát từ tháng 1-2018 đến
tháng 6-2018), Luận văn thạc sĩ, Học viện Báo chí và Tun truyền. Trong
đó, tác giả đã xây dựng khung lý thuyết về hình ảnh trong phim tài liệu. Khảo
sát, thống kê, phân tích, đánh giá chất lượng hình ảnh trong phim tài liệu
truyền hình. Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng của hình ảnh trong
phim tài liệu truyền hình
Nguyễn Thái Long (2018), Thơng tin về hình ảnh người chiến sỹ Cơng
an nhân dân trong các chương trình chuyên biệt và phim tài liệu trên kênh
ANTV, Luận văn thạc sĩ, Học viện Báo chí và Tun truyền. Trên cơ sở hệ
thống hóa những vấn đề lý luận về thơng tin hình ảnh người chiến sĩ Cơng an
nhân dân trên các chương trình chuyên biệt và phim tài liệu, luận văn tập
trung khảo sát thực trạng thơng tin hình ảnh người chiến sỹ Cơng an nhân dân
trong các chương trình chun biệt và phim tài liệu của kênh ANTV; đề xuất
một số giải pháp, kiến nghị có tính khả thi nhằm nâng cao chất lượng thơng
tin hình ảnh người chiến sỹ Cơng an nhân dân trên Kênh ANTV.
Lê Ngọc Tùng (2019), Vấn đề quản lý bản quyền hình ảnh trong phim
tài liệu trên truyền hình của đài truyền hình Việt Nam, Luận văn thạc sĩ, Học
viện Báo chí và Tuyên truyền. Tác giả luận văn đã thực hiện tốt những nhiệm
vụ nghiên cứu sau: Một là, hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý bản quyền
hình ảnh trên truyền hình qua tiếp cận các cơng trình, các lý thuyết được
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
6
nghiên cứu trước đó. Hai là, khảo sát thực trạng quản lý bản quyền hình ảnh
trong phim Tài liệu truyền hình tại Đài truyền hình Việt Nam hiện nay. Qua
đó đánh giá những thành cơng, hạn chế; phân tích ngun nhân thành cơng,
hạn chế trong vấn đề quản lý bản quyền hình ảnh trong phim tài liệu truyền
hình. Ba là, phân tích những vấn đề đặt ra và đề xuất các giải pháp góp phần
nâng cao chất lượng, hiệu quả quản lý bản quyền hình ảnh trong phim tài liệu
truyền hình tại Đài truyền hình Việt Nam trong thời gian tới.
Các cơng trình nghiên cứu về lời bình
Tác giả Nguyễn Hậu, nguyên giảng viên Học viện Báo chí và Tuyên
truyền, có hai bài viết đăng trên Website daotao.vtv.vn, “Các thể phim tài
liệu” (bài 3) và “Lời bình trong phim tài liệu” (bài 14). Tác giả Bùi Quang
Huy, Chủ tịch Hội nhà văn tỉnh Đồng Nai, một cộng sự của HTV hơn 10 năm
qua, có bài viết “Lời bình trong Phim Tài liệu Truyền hình”. Bài viết của hai
tác giả gần như đồng quan điểm một lần nữa khẳng định vị trí, vai trị và tác
dụng của lời bình nhìn từ góc độ lý luận và thực tiễn; cùng những yếu tố liên
quan làm nên chất lượng bộ phim tài liệu như: hình ảnh, giọng đọc, cách thể
hiện lời bình. Hai bài viết dù rất cần thiết cho quá trình bổ sung kiến thức, gần
sát với đề tài của tác giả nghiên cứu, nhưng do giới hạn của bài viết đăng trên
trang thông tin điện tử và báo nên chưa đủ dung lượng, đi sâu vào vấn đề luận
văn nghiên cứu.
Trong năm 2009, nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội đã cho ấn
hành Giáo trình “Báo chí truyền hình” của PGS.TS Dương Xuân Sơn, gồm 13
chương. Trong đó, ở chương 13 nói về Phim Tài liệu Truyền hình, gồm 13
tiểu mục. Trong đó, có lời bình trong phim tài liệu truyền hình. Quá trình đi
tìm tài liệu cho đề tài luận văn, tác giả thấy chỉ có đây là tài liệu chính thống
in thành giáo trình, đề cập đầy đủ đến phim tài liệu; phân loại Phim Tài liệu;
lời bình phim Tài liệu Truyền hình. Tuy lời bình phim tài liệu chưa được đề
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
7
cập sâu trong giáo trình, nhưng tác giả sẽ khai thác, vận dụng những kiến thức
từ đây, cùng với tiến hành khảo sát, phỏng vấn sâu để thực hiện hoàn thành đề
tài mức độ cao nhất.
Đạo diễn Quách Nhị, trước đây công tác ở Đài Phát thanh -Truyền hình
Vĩnh Long, hiện hợp đồng với truyền hình Thành phố Cần Thơ trong sản xuất
phim tài liệu, năm 2014, viết bài “Đơi nét về lời bình trong phim tài liệu chính
luận”. Như tiêu đề của bài viết, Đạo diễn Quách Nhị đã đề cập đến vai trị của
lời bình trong phim tài liệu chính luận; cách khai thác chất liệu để viết lời
bình cho phim tài liệu chính luận; nhưng bài viết cịn chung chung, mang tính
chất mơ tả và chưa làm rõ những khái niệm.
Nguyễn Thị Thanh Tiếng (2015), Nâng cao chất lượng lời bình phim
tài liệu chính luận của đài phát thanh và truyền hình thành phố Cần Thơ
(khảo sát năm 2013 và 2014), Luận văn thạc sĩ, Học viện Báo chí và Tun
truyền. Luận văn tìm hiểu, phân tích cơ sở lý luận lời bình trong phim tài liệu
truyền hình chính luận; Khảo sát thực trạng chất lượng lời bình trong phim tài
liệu chính luận phát trên sóng truyền hình của THTPCT (từ 2013-2014); Đánh
giá thành cơng, hạn chế nội dung, hình thức thể hiện lời bình trong phim tài
liệu chính luận của THTPCT; Đề xuất giải pháp; khuyến nghị nhằm nâng cao
chất lượng lời bình trong phim tài liệu chính luận của THTPCT
Như vậy đã có nhiều tác giả với các cơng trình nghiên cứu tiếp cận đề
tài nghiên cứuphim tài liệu dưới các góc độ khác nhau, tuy nhiên chưa có
cơng trình nào trực tiếp bàn về lời bình trong phim tài liệu truyền hình trên
kênh VTV1 của Đài Truyền hình Việt Nam và phim tài liệu của Đài Phát
thanh và Truyền hình Hải Phịng.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở làm rõ một số vấn đề lý luận về lời bình trong phim truyền
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
8
hình, tác giả khảo sát đánh giá thực trạng lời bình trong phim truyền hình trên
kênh VTV1 của Đài Truyền hình Việt Nam và phim tài liệu của Đài Phát
thanh và Truyền hình Hải Phịng, từ đó đưa ra một số giải pháp nâng cao chất
lượng lời bình phim tài liệu truyền hình ở các đơn vị khảo sát này.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện mục đích nêu trên, luận văn thực hiện một số nhiệm vụ
nghiên cứu sau đây:
- Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận về lời bình trong phim tài liệu
truyền hình.
- Khảo sát, đánh giá thực trạng, chỉ rõ ưu, nhược điểm trong lời bình
phim truyền hình trên kênh VTV1 của Đài Truyền hình Việt Nam và phim tài
liệu của Đài Phát thanh và Truyền hình Hải Phịng.
- Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng lời bình trong
phim tài liệu truyền hình trên kênh VTV1 của Đài Truyền hình Việt Nam và
phim tài liệu của Đài Phát thanh và Truyền hình Hải Phịng.
4. Đối tƣợng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Lời bình phim tài liệu truyền hình phát trên kênh VTV1 Đài Truyền
hình Việt Nam và phim tài liệu của Đài Phát thanh và Truyền hình Hải Phịng.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Tác giả khảo sát chương trình Phim Tài liệu phát sóng trên VTV1 lúc
20h30 thứ 2 hàng tuần và chương trình Phim Tài liệu phát sóng trên Truyền
hình Hải Phịng lúc 20h15 (không cố định ngày).
Thời gian khảo sát: Năm 2016 - 2017
5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu
5.1. Cơ sở lý luận
Luận văn tiếp cận mục tiêu nghiên cứu và các nội dung nghiên cứu dựa
trên những cơ sở lý thuyết chính sau đây: đường lối, chính sách của Đảng và
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
9
Nhà nước về báo chí; lý luận về báo chí; ngơn ngữ báo chí; xã hội học báo chí,
tâm lý báo chí; cơ sở lý luận báo chí truyền hình.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Để đạt được mục đích đề ra, tác giả luận văn sử dụng các phương pháp
nghiên cứu chính sau đây:
- Phương pháp thống kê, phân tích các phim tài liệu truyền hình đã phát
sóng kênh VTV1 Đài Truyền hình Việt Nam và phim tài liệu của Đài Phát
thanh và Truyền hình Hải Phịng trong hai năm 2016 và 2017 để chứng minh,
làm rõ nội dung nghiên cứu.
- Phương pháp điều tra xã hội học:
+ Phương pháp phỏng vấn sâu (phỏng vấn trực tiếp và phỏng vấn qua
điện thoại) được tác giả luận văn tiến hành đối với các tác giả, nhà làm phim,
đạo diễn, phóng viên, biên tập viên, quay phim, kỹ thuật viên thực hiệnsản
xuất phim tài liệu truyền hình,khán giả u thích phim tài liệu truyền hình…
nhằm tổng hợp những đánh giá khách quan, chân thực, cơ bản về chất lượng
và hiệu quả của các phim tài liệu truyền hình kênh VTV1 Đài Truyền hình
Việt Nam và Đài Phát thanh và Truyền hình Hải Phòng trong hai năm 2016
và 2017.
+ Phương pháp lấy ý kiến qua Phiếu điều tra của công chúng (350
phiếu) đối với khán giả ở nội thành và ngoại thành nhằm thu thập được những
đánh giá của khán giả về phim tài liệu của Đài Truyền hình Việt Nam và Đài
Phát thanh và Truyền hình Hải Phịng.
6. Đóng góp mới của luận văn
- Đây là cơng trình đầu tiên ở cấp độ luận văn thạc sĩ chuyên ngành
Quản lý Báo chí đặt vấn đề nghiên cứu về phim tài liệu truyền hình trên sóng
của Đài truyền hình địa phương mà cụ thể là Đài Phát thanh và truyền hình
Hải Phịng thông qua những kết quả khảo sát thực tế, thông qua các phương
pháp nghiên cứu điều tra khoa học.
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
10
- Trong luận văn này, lời bình phim tài liệu truyền hình kênh VTV1
Đài Truyền hình Việt Nam và phim tài liệu của Đài Phát thanh và Truyền
hình Hải Phịng được nhìn nhận, phân tích, đánh giá từ nhiều góc độ, trên cơ
sở đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả sử dụng lời
bình trong phim tài liệu truyền hình. Góp phần phát huy hiệu quả của thể loại
này trong thực tiễn báo chí.
7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài
7.1. Ý nghĩa lý luận của đề tài
Luận văn góp phần làm rõ hơn vai trị, vị trí và những yêu cầu đối với
lời bình trong phim tài liệu truyền hình, phương thức sử dụng lời bình một
cách phù hợp về nội dung và hình thức chuyển tải, nhằm khai thác và phát
huy sức mạnh của thể loại này trong hệ thống thể loại báo chí.
7.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài
- Những nghiên cứu, khảo sát của Luận văn có thể hữu ích cho việc góp
phần làm rõ thực trạng, gợi mở và đề xuất một số giải pháp kiến nghị để tăng
cường hơn nữa hiệu quả tác động của phim tài liệu truyền hình trong hoạt
động quản lý báo chí và truyền thơng.
- Kết quả nghiên cứu của Luận văn có thể góp phần giúp các nhà báo
truyền hình có thêm tham khảo về kinh nghiệm và kỹ năng sử dụng lời bình
và sáng tạo tác phẩm phim Tài liệu Truyền hình.
8. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, luận văn có kết cấu
3 chương, 8 tiết:
Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn về lời bình phim Tài liệu Tuyền
hình
Chương 2. Thực trạng sử dụng lời bình phim Tài liệu
Chương 3. Một số giải pháp nâng cao chất lượng của lời bình phim Tài
liệu Truyền hình
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
11
Chƣơng 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
VỀ LỜI BÌNH PHIM TÀI LIỆU TRUYỀN HÌNH
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Các khái niệm cơ bản
1.1.1.1. Phim tài liệu
Theo tác giả Nguyễn Hậu, nói đến phim Tài liệu, có lẽ chẳng ai trong
chúng ta lại tỏ ra xa lạ với nhóm thể loại vơ cùng quan trọng và cần thiết này.
Lí do: người ta có thể nghe nói, gặp gỡ nó hằng ngày, qua các chương trình
truyền hình từ trung ương đến địa phương, từ VTV đến VTC, Truyền hình
thơng tấn, v.v. Khơng chỉ trình chiếu những bộ phim do Việt Nam sản xuất,
VTV cịn có cả một chun mục được gọi tên là Phim tài liệu nước ngoài,
nhiều khi rất hấp dẫn khán giả truyền hình. Tuy nhiên, giống như một nghịch
lí, dường như chẳng mấy ai trong số đông công chúng, bao gồm cả khán giả
điện ảnh và truyền hình, để ý đến sự hiện diện của Phim Tài liệu và thử đếm
xem, mỗi ngày có bao nhiêu bộ phim thuộc nhóm thể loại này tuồn tuồn trơi
qua màn ảnh truyền hình của các “nhà Đài”. Bởi vì, âm thầm và lặng lẽ,
những bộ phim tài liệu thuộc đủ các thể loại ấy cứ nhòe lẫn, hòa tan vào
những tác phẩm báo chí truyền hình được người ta phát sóng, trừ những
trường hợp đặc biệt, với những bộ phim đặc biệt, được giới thiệu kỹ từ trước
đó nhằm thu hút người xem [27,tr1]
Lịch sử Điện ảnh đã chỉ ra rằng Phim thời sự – tài liệu là nhóm thể loại
ra đời sớm nhất, căn cứ vào cách thức làm phim. Đó là việc, vào buổi bình
minh của điện ảnh, khi mọi quan niệm về thể loại và các chức danh nghiệp vụ
của bộ mơn nghệ thuật này cịn chưa ra đời, để làm ra một bộ phim (thường
chỉ dài khoảng vài ba phút chiếu) người ta cứ hồn nhiên vác máy đi bất cứ
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
12
đâu, ghi hình bất kì cái gì họ muốn (tồn là những người thật, việc thật!).
Nhưng cũng chính từ cách làm này, có ai ngờ lại dẫn đến sự ra đời của nhóm
thể loại đầu tiên trong điện ảnh. Cịn các nhóm thể loại khác, như phim khoa
học, phim hoạt hình và phim truyện, là chuyện về sau. Nhưng có lẽ khơng
phải ngẫu nhiên mà gần như tất cả các đạo diễn phim truyện đều ít nhiều thử
sức trong lĩnh vực phim tài liệu, vì nhóm thể loại này bao giờ cũng có một sức
hấp dẫn riêng.
Trong giáo trình “Báo chí Truyền hình” tác giả Dương Xn Sơn cho
rằng:Phim tài liệu truyền hình là một thể loại báo chí truyền hình nằm trong
nhóm thể loại chính luận nghệ thuật. Nó nói lên tư tưởng chủđề, tức là tính
chính luận của báo chí, thơng qua việc xây dựng hình tượng từ những sự kiện,
hiện tượng, con người cụ thể có thật trong đời sống xã hội. Nói cách khác,
phim tài liệu truyền hình dùng sự thật để xây dựng hình tượng nghệ thuật, qua
đó làm nhiệm vụ giáo dục thẩm mỹ và định hướng cách nhận thức sự thật đó
cho cơng chúng [40, tr.243].
Dù tiếp cận theo góc độ nào thì đối tượng của phim tài liệu là con
người, vấn đề, sự kiện có thật, xảy ra trong cuộc sống; được nhà làm phim
phát hiện, khai thác, đưa vào phim để phân tích, diễn giải bằng lập luận logic,
chặt chẽ, làm rõ vấn đề; từ đó truyền thơng điệp, nhằm định hướng cho người
xem về một vấn đề nào đó. Điều đó cũng có nghĩa, tính chất đặc thù của Phim
Tài liệu là “một loại hình phim có thể dự liệu hiệu quả thơng tin khi nó được
hịa vào chương trình truyền hình” [48, tr.112].
Tóm lại, phim Tài liệu là một loại tác phẩm phim không hư cấu, phản
ánh, khám phá sự kiện, hiện tượng, con người trong đời sống hiện thực một
cách xác thực, khách quan, đầy đủ, không định kiến; bằng luận cứ, luận
chứng rõ ràng, nhằm mục đích định hướng khán giả về một vấn đề nào đó đặt
ra trong phim.
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
13
1.1.1.2. Phim Tài liệu Truyền hình
Phim Tài liệu Truyền hình khác với phim tài liệu điện ảnh, ở chỗ nó là
một thể loại trong hệ thống thể loại báo chí truyền hình. Có nghĩa là nó chịu
sự chi phối của những đặc tính của báo chí. Trong đó, đặc tính quan trọng
nhất là tính thời sự. Tính thời sự trong phim Tài liệu Truyền hình là một yêu
cầu khơng thể thiếu.
Trong phạm vi luận văn này, có thể đưa ra khái niệm về phim tài liệu
truyền hình: phim Tài liệu Truyền hình là một thể loại báo chí truyền hình
nằm trong nhóm thể loại chính luận nghệ thuật. Nó nói lên tư tưởng chủ đề,
tức là tính chính luận của báo chí, thơng qua việc xây dựng hình tượng từ
những sự kiện, hiện tượng, con người cụ thể có thật trong đời sống xã hội.
Nói cách khác, phim Tài liệu Truyền hình dùng sự thật để xây dựng hình
tượng nghệ thuật, qua đó làm nhiệm vụ giáo dục thẩm mỹ và định hướng cách
nhận thức sự thật đó cho cơng chúng.
Từ lâu, theo các nhà lí luận phê bình điện ảnh Liên Xơ, phim Tài liệu
gồm có hai thể loại, là phim Tài liệu chính luận và phim Tài liệu nghệ thuật.
Nhưng dù là phim Tài liệu chính luận hay nghệ thuật, thì cả hai thể loại này
đều có chung các đối tượng phản ánh giống nhau, là con người, sự kiện và
vấn đề. Còn việc phân chia thể loại (thật ra cũng chỉ là tương đối) chủ yếu dựa
vào cách đặt vấn đề, phương pháp thể hiện và tư tưởng chủ đề của bộ phim,
những yếu tố làm nên phong cách của tác giả và tác phẩm. Cũng từ quan niệm
trên, mà người ta có các thể phim Tài liệu chân dung, phim Tài liệu sự kiện và
phim Tài liệu vấn đề.
Phim Tài liệu chân dung thường lấy con người làm đối tượng miêu tả,
trong đó đặc biệt chú ý đến những suy nghĩ, tình cảm, hành động của họ, với
những nét riêng độc đáo và điển hình, từ đó làm nổi bật tính cách nhân vật;
cho thấy những ảnh hưởng, tác động, hiệu quả, hậu quả của họ đối với những
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
14
người xung quanh và thậm chí là tồn xã hội. Lẽ đương nhiên, đây phải là con
người tiêu biểu, theo một nghĩa nào đó, đại diện cho một tầng lớp cụ thể (như
cơng nhân, nơng dân, trí thức, v.v.). Và như vậy, tầm quan trọng của nhân vật
không phải ở địa vị xã hội của họ, mà là ở chỗ, họ có cái gì đặc biệt, khác với
những người mà họ “được cử làm đại diện”.
Nhân vật chính trong phim Tài liệu chân dung thường phải là những
người tốt và tích cực. Quan điểm này đúng nhưng chưa đủ. Bởi vì xét về mặt
điển hình hóa trong nghệ thuật, thì dù “chính diện” hay “phản diện” cũng đều
bình đẳng như nhau. Vấn đề là ở chỗ, người ta chọn lựa, miêu tả nhân vật ấy
như thế nào và để làm gì. Ca ngợi hay phê phán, ủng hộ hay phản đối, hạ thấp
hay đề cao… đều phải rõ ràng.
Phim Tài liệu sự kiện thường dành cho những sự kiện tiêu biểu, quan
trọng, có ý nghĩa và tác động to lớn đối với nhiều người, đối với xã hội, quốc
gia cũng như quốc tế. Ví dụ như chiến thắng Điện Biên Phủ, giải phóng Sài
Gịn; khánh thành nhà máy thủy điện Hịa Bình; Mỹ tun bố bình thường
hóa quan hệ ngoại giao với Việt Nam; vụ động đất và sóng thần ở Nhật Bản,
v.v. Có thể dễ dàng nhận thấy, với thể phim này, con người là nhân vật thứ
yếu, nhường chỗ cho các sự kiện như đã nêu. Tác giả đi sâu phản ánh, đánh
giá, phân tích sự kiện, từ đó cho thấy bản chất, ý nghĩa, tác động, ảnh hưởng
của nó là như thế nào. Trên cơ sở đó, có thể đưa ra những bình luận, kiến
nghị, giải pháp, đề nghị, v.v.
Phim Tài liệu vấn đề phản ánh các vấn đề, chính luận, luận đề… về
chiến tranh, hịa bình, sản xuất, mơi trường, xã hội, v.v. khiến mọi người phải
quan tâm. Với Việt Nam, thì đó là những vấn đề thuộc về xóa đói giảm
nghèo, bảo vệ mơi trường, phịng chống tham những, cải cách giáo dục, ngăn
chặn nạn buôn người… Cao hơn, là hiểm họa từ chiến tranh hạt nhân, vấn đề
tranh chấp lãnh hải trên biển Đơng, sự nóng lên của tồn cầu… Đến đây
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
15
chúng ta nhận thấy, trong các sự kiện, tự nó thường đã có các vấn đề; ngược
lại, mỗi vấn đề có thể chứa đựng nhiều sự kiện. Nhiệm vụ của những người
làm phim là phải tìm ra mối quan hệ và tác động qua lại giữa các sự kiện và
vấn đề ấy, cùng với bản chất thực sự của chúng là gì.
1.1.1.3. Lời bình phim Tài liệu Truyền hình
Lời bình khơng đơn thuần chỉ là những ký tự ngơn ngữ. Lời bình chứa
đựng cả cảm xúc, sự phân tích, bình luận và đánh giá của người viết; giúp
người nghe khơng chỉ hiểu mà cịn rung cảm với những tầng sâu ý nghĩa ẩn
chứa trong từng con chữ, từng dịng ký tự văn bản. Lời bình Phim Tài liệu là
hệ thống thơng tin gắn với hình ảnh nhưng ngồi hình ảnh; nó làm rõ khơng
gian, thời gian, số liệu, ý nghĩa mà tự hình ảnh khơng nói được hoặc thơng tin
chưa đầy đủ. Lời bình dẫn dắt người xem đến với nghĩa xác thực hơn của hình
ảnh, nó đóng vai trò tạo lập ý nghĩa của từng đoạn phim và tồn bộ chủ đề
chính của phim. Nghĩa là, lời bình phải gắn kết với hình ảnh, là thành tố quan
trọng khơng thể thiếu; nó khơng những là thành phần gắn kết các yếu tố với
nhau, từ hình ảnh, phát biểu, âm thanh, tiếng động và đồ họa; mà trên cơ sở
những luận cứ, luận chứng, truyền thông điệp cũng là tư tưởng, chủ đề tác
phẩm đến người xem một cách trực tiếp nhất.
Một số quan điểm cho rằng lời bình phim tài liệu truyền hình chỉ là yếu
tố phụ trợ, nhưng là phụ trợ quan trọng, không thể thiếu trong phim Tài liệu,
thể hiện dưới các góc độ:
Lời bình phim Tài liệu Truyền hình là thuyết minh. Thuyết minh có
nghĩa là nói rõ nội dung và giải thích hình ảnh; góp phần phát hiện bản chất
vấn đề, thể hiện ý đồ tư tưởng - nghệ thuật của đạo diễn.
Lời bình phim tài liệu truyền hình giúp hình ảnh, ngơn ngữ đặc trưng
nhất của của tác phẩm, được bộc lộ hết giá trị của nó.
Lời bình phim Tài liệu Truyền hình bổ sung cho hình ảnh, âm thanh và
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
16
các yếu tố khác trong trường hợp không đầy đủ hoặc khơng có được. Lời bình
có giá trị tương đối độc lập so với kịch bản và phim; dùng để chuyển cảnh,
xâu chuỗi, gắn kết các nhân vật, sự việc, sự kiện…tạo ra mạch truyện và câu
chuyện; thể hiện thái độ, lập trường tác giả.
Trong tài liệu “Một số nội dung cơ bản về nghiệp vụ báo chí, xuất bản”
(nhiều tác giả), do Nxb Thông tin và truyền thơng ấn hành năm 2011 “Lời
bình thường giải thích cho người xem biết cái gì đang diễn ra trên màn hình,
lời bình cung cấp thêm tin mà hình ảnh chưa nói được, lời bình cịn góp phần
định hướng thơng tin mà mình muốn truyền đạt” [34.tr.191]. Lời bình phim
Tài liệu Truyền hình theo các quan điểm nêu trên khơng đơn thuần là giải
thích hình ảnh, mà cịn truyền cho người xem một thông điệp bằng những
luận cứ, luận chứng xác thực, cũng là đặc trưng của lời bình mang phong cách
chính luận. Đó là tính bình giá, tính lập luận và tính truyền cảm.
Tóm lại, lời bình phim Tài liệu Truyền hình theo tác giả luận văn là
những thơng tin, ngôn ngữ được dùng để diễn giải, làm sáng tỏ nội dung, chủ
đề tư tưởng phim, làm cho hình ảnh bộc lộ hết giá trị của nó, góp phần truyền
đến người xem một thông điệp rõ ràng bằng lập luận tư duy logic. Như vậy,
lời bình phim Tài liệu Truyền hình phải làm cho người ta hiểu, người ta tin,
sau đó khiến họ bị thuyết phục. Lời bình phim Tài liệu Truyền hình tuy khơng
mang hình thức liên tục về mặt kết cấu văn bản, nhưng nhìn tổng thể nó là
một bài luận chặt chẽ về mặt nội dung, cung cấp nhiều thông tin, lấy nghị luận
làm trung tâm.
1.1.2. Nhận diện phim Tài liệu Truyền hình
1.1.2.1. Một số quan niệm về phim Tài liệu Truyền hình
Cho tới nay, trên thế giới có rất nhiều quan niệm về phim Tài liệu
Truyền hình. Tuỳ theo góc độ nghiên cứu khác nhau của các tác giả sẽ có
những quan niệm riêng về thể loại này. Tuy còn tồn tại nhiều quan niệm khác
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
C.33.44.55.54.78.65.5.43.22.2.4..22.Tai lieu. Luan 66.55.77.99. van. Luan an.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.22. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an.Tai lieu. Luan van. Luan an. Do an
17
nhau, nhưng phần lớn vẫn tập trung vào hai khuynh hướng.
Khuynh hƣớng thứ nhất, đề cao tính chân thực của phim Tài liệu
Truyền hình, coi tính chân thực là đặc tính chi phối tồn bộ tác phẩm phim
Tài liệu Truyền hình. Hầu như báo chí phương Tây chủ yếu theo khuynh
hướng này.
Từ điển bách khoa toàn thư Encarta (ở mục từ docmumentaries) của
Mỹ cho rằng: Phim Tài liệu Truyền hình là những tác phẩm truyền hình có
cấu trúc chặt chẽ nhằm mục đích khám phá sự kiện, hiện tượng, con người
trong đời sống hiện thực một cách chi tiết[33]. Phim Tài liệu theo quan điểm
này liên quan chặt chẽ với mọi mặt của đời sống xã hội, từ lịch sử, văn hố,
chính trị cho tới thế giới tự nhiên. Phim Tài liệu Truyền hình tạo điều kiện tốt
chưa từng có giúp con người giải phóng tầm mắt, đi khắp ngóc ngách mọi
châu lục, dưới đáy đại dương, chiêm ngưỡng cả thế giới vi mơ, đóng góp lớn
trong sự nghiệp nâng cao dân trí và đấu tranh xã hội.
Như vậy, Từ điển bách khoa toàn thư Encarta đề cao tính chi tiết của
tác phẩm, coi chi tiết như tiêu chí duy nhất của một phim Tài liệu Truyền
hình. Đó đơn thuần là một tác phẩm truyền hình có cấu trúc được xây dựng kỹ
lưỡng và chi tiết. Với quan điểm này, Encarta coi phim Tài liệu chính luận
báo chí mà quên đi tính nghệ thuật của thể loại này.
Trong cuốn sách mang tên “Nghệ thuật điện ảnh”, hai tác giả David
Bordwell và Kristin Thompson, thuộc Trường đại học Wisconsin, định
nghĩa: Phim tài liệu là một tác phẩm chứa đựng trong nội dung của nó những
thơng tin chân thực về thế giới bên ngoài[7,tr12]. Định nghĩa này của Bordwell
và Thompson cũng nhấn mạnh vào tính chân thực của phim Tài liệu Truyền
hình như Từ điển bách khoa tồn thư Encarta. Tính chân thực được hai tác giả
coi như đặc tính quan trọng nhất, quy định những đặc tính khác của phim tài
liệu. Tất cả những sự kiện, hiện tượng, quá trình con người trong hiện thực đều
@edu.gmail.com.vn.bkc19134.hmu.edu.vn
