Phân tích đoạn thơ: Buồn trông cửa bể chiều hôm, Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa? Buồn trông ngọn nước mới sa, Hoa trôi man mác biết là về đâu? Buồn trông nội cỏ dầu dầu, Chân mây mặt đất một màu xanh xanh. Buồn trông gió cuốn mặt duềnh, ầm ầm tiếng

Bi vn hay lp 9

Văn học trung đại Việt Nam

đề Bài
Phân tích đoạn thơ:
Buồn trông cửa bể chiều hôm,
Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa?
Buồn trông ngọn nớc mới sa,
Hoa trôi man mác biết là về đâu?
Buồn trông nội cỏ dầu dầu,
Chân mây mặt đất một màu xanh xanh.
Buồn trông gió cuốn mặt duềnh,
ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi.
Bài làm
Còn nhớ hồi nhỏ tôi đợc mẹ ru bằng những lời ru buồn, tôi cứ ngủ yên đi, chẳng hiểu
đó là những vần điệu nào. Khi tôi lớn lên, giọng mẹ lại dìu dặt bên nôi em nhỏ tôi. Hoá ra
mẹ đ ru chúng tôi bằng Truyện Kiều, bằng cái đoạn Buồn trông... cùng đôi đoạn sầu
thơng khác. Rồi đến lợt mình, chính tôi lại ru con, ru nhiều lớp học bằng hợp khúc
Buồn trông của thi hào Ngun Du:
... Bn tr«ng cưa bĨ chiỊu h«m,
Thun ai thÊp thoáng cánh buồm xa xa?
Buồn trông ngọn nớc mới sa,
Hoa trôi man mác biết là về đâu?
Buồn trông nội cỏ dầu dầu,
Chân mây mặt đất một màu xanh xanh.
Buồn trông gió cuốn mặt duềnh,
ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi.
Lại nhớ thêm những dịp chuyện trò cùng anh bạn ham dốc sức vào ngôn ngữ văn chơng. Anh bảo rằng lời thơ Nguyễn Du có ma lực ghê gớm. Tôi không am tờng sâu phép tổ
chức những con chữ và phối thanh bằng anh. Nhng thú thật mỗi khi gợi nhắc đoạn thơ
đó, đúng là một tổng thể tâm trạng cảm thơng buồn nhớ, đợi chờ... ùa đến, xâm chiÕm tøc

thêi tim ãc t«i, cø y nh cđa t«i, từ trong tôi bật ra vậy. Cả một khối lời, không ẩn chứa
một tích cổ nh thờng thấy trong thơ xa. Thử đọc lại và ngẫm thêm:
Buồn trông cửa bể chiều hôm
Sáu chữ thôi, chẳng có tu từ gì cả, mà câu mở đoạn đ mở ra một tâm trạng thấm
buồn (Buồn trông), một không gian gợi buồn (cửa bể) một thời gian đợm buồn (chiều hôm)
của ngời đang lẻ loi, ngóng đợi. Bạn tôi gật gù tâm đắc: đọc kỹ mà xem, cả đoạn thơ chỉ
gồm bốn cặp lục bát mà sao chất chứa lắm từ láy đến thế: thấp thoáng, xa xa, man mác,
dầu dầu, xanh xanh, ầm ầm. Những con chữ láy lại làm ý tởng trầm xuống, toả lan ra,
nhập vào hồn mình.
Tôi nhẩm lại, quả thật những từ láy, những nốt luyến láy ấy cộng hởng với bốn điệp
ngữ Buồn trông trỗi lên ngay đầu các câu lục, tạo nên một hợp âm dồi dào thanh bằng,
thấm thía bao nỗi niềm. Đoạn thơ - cũng nh nhiều khúc tiêu tao - chiếm lĩnh ngời đọc trớc
hết bằng thanh âm, bằng nhạc điệu. Những sóng âm huyền diệu đó chở các hình ảnh thơ
đến thẳng lòng ngời. Vơng trong con mắt ngời con gái bán mình đang buồn trông, mọi hình
ảnh vừa nổi chìm, trôi dạt (con thuyền, cánh buồm, ngọn nớc sa, hoa trôi theo dòng
chảy...), vừa có gì nh mù mịt, nhạt nhà (nội cỏ dầu dầu, chân mây mặt đất một màu...).
Đây là những hình ảnh thật hay, hình ảnh tởng tợng, huyễn hoặc trong tâm trạng cô thiếu
nữ đáng thơng? Có thể cả hai. Lúc này, Kiều lần đầu xa nhà, bị khoá trong lầu Ngng Bích
của Tú Bà. Nàng tuy phải thÊt th©n cïng hä M nh ng cịng cha dÊn mình vào đời ma gió ê
chề. Phải chăng vì thế hình ảnh đầu tiên thuyền ai thấp thoáng... ẩn chứa thấp thoáng
tia hy vọng. Nhng rồi chân mây mặt đất mênh mang xoá đi tầm ngóng trông và lắng
đọng lại nỗi buồn thất vọng. Cuối cùng âm thanh ghê ngời của tiếng sóng ầm ầm làm nổi
lên nỗi sợ h i nh bắt Kiều nhận những thứ hữu hình: số phận, định mệnh khắc nghiệt!
Nhng dẫu sao đó mới chỉ là linh cảm về một sự đe doạ cuốn vùi cho nªn buån lo h i hïng


Bi vn hay lp 9

Văn học trung đại Việt Nam

mà cha đau đớn. Phải đến khi bớm chán ong chờng trong cảnh ma dập gió dìu chốn lầu
xanh, Kiều mới thật thấm nỗi đau tê tái, sỉ nhục. Khi ấy Nguyễn Du mới viết:
Ôm lòng đòi đoạn xa gần
Chẳng vò mà rối, chẳng dần mà đau!
Cũng lúc đó, Kiều mới nghĩ mình tan tác nh hoa giữa đờng. Còn bây giờ, trớc lầu
Ngng Bích khoá xuân, thân gái xa nhà chỉ thấy hoa trôi man mác. Cánh hoa thân phận
Kiều nhi đang trôi theo dòng đời chẳng biết điểm dừng.
Trong không gian nghiệt ng cầm h m, con ng ời lỡ bớc luôn cố vọng trông, tìm ra
không gian mơ ớc. Những con ngời thoát li của Truyện Kiều - Tạp chí Ngôn ngữ số
3.1991. Từ trong cái phòng giam chËt chéi cđa mơ trïm nhµ chøa, nµng KiỊu híng tới
quê nhà, hớng tới một lối thoát. Nhng ác thay, nàng chỉ đón nhận thêm lo buồn. Làm sao
có đờng thoát khi sóng gió vây bủa bốn bên. Lạ lùng và ghê gớm cha, tiếng sóng
không chỉ ầm ầm một phía, tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi!
Đúng nh một ý kiến thẩm định rằng đọc Kiều, có thể mỗi sự kiện, mỗi tâm trạng là
một câu, thì về phơng diện ngữ pháp, mỗi câu ấy đều đợc kết thúc bằng một chấm than...
Những dấu chấm than ấy, một mặt là những trùng điệp da diết của nhà thơ, mặt khác
luôn mang thêm ý nghĩa mới. Nhận xét này rất hợp với đoạn Buồn trông... Kết đoạn,
đúng là một dấu than lớn. Và tôi muốn bổ sung thêm, trong mạch thơ ngổn ngang tâm
trạng Kiều, không chỉ khép lại bằng dấu than mà còn ngầm trồi lên những dấu chấm hỏi,
những câu hỏi:
Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa?
Hoa trôi man mác biết là về đâu?
Buồn b xót xa và thắc thỏm lo sợ, đó là hai mạch chính của nỗi niềm buồn trông.
Với gam màu lạnh, nhà thơ - hoạ sĩ Nguyễn Du đ vẽ và treo liên tiếp bốn bức tứ
bình liên hoàn tâm trạng (cứ mỗi cặp lục bát một bức hoạ): từ mong đợi đến băn khoăn,
day dứt, tiếp tới chán nản, thất vọng và cuối cùng là bàng hoàng ghê sợ.
Đồng thời, dùng giai điệu trầm, nhà thơ - nhạc sĩ Nguyễn Du đ tấu lên tiếng tơ lòng
nhân vật. Cho đến từng âm tiết cũng rung động nỗi buồn. Kết đoạn thơ, hoà tấu, phức
điệu sóng biển - sóng lòng - sóng đời không chỉ vang lên tiếng gõ cửa của định mệnh mà
rung chuyển tiếng gầm gào của hiểm hoạ muốn hất tung ngời con gái đơn côi yếu đuối

trên điểm tựa chiếc ghế đời mỏng manh, chông chênh.
Ngời đối thoại với tôi bỗng nh giật mình trớc cái tiếng sóng ầm ầm ấy:
- Này, anh còn nghe thấy chứ, tiếng trống ngực Thuý Kiều dồn dập qua mấy chữ xô
đẩy mạnh mẽ: Gió cuốn - ầm ầm tiếng sóng? Trớc đó, anh có cảm thấy tiếng thở dài của
nàng qua năm thanh bằng: Dầu dầu - màu xanh xanh nối tiếp? Và thoạt đầu, anh có
nhìn thấy cái nhớng mắt của ngời trông qua ba thanh trắc thấp thoáng cánh... đó
không?
Tôi lặng ®i miªn man trong thÕ giíi hun vi cđa câi thơ. Tâm trí tôi không còn tách
bạch rạch ròi chỗ nào là hoạ, là hình ảnh, chỗ nào là nhạc, là thanh âm, đâu thể hiện tâm
t chủ thể trữ tình, đâu bộc lộ nỗi lòng đối tợng trữ tình và đâu mối đồng điệu của ngời
tiếp nhận đ tinh. Bất giác, nh một linh ứng màu nhiệm, những vần ca dao ùa đến.
... Buồn trông con nhện chăng tơ,
Nhện ơi, nhện hỡi, nhện chờ mối ai.
Buồn trông chênh chếch sao mai,
Sao ơi, sao hỡi, nhớ ai sao mờ.
Nhân vật trong Truyện Kiều nhiều lần buồn trông (Kim Trọng cũng đ từng: Buồn
trông phong cảnh quê ngời - Đầu cành quyên nhặt, cuối trời nhạn tha...). Nhân vật của
ca dao cũng nhiều lần buồn trông. Phải chăng điệp khúc Buồn trông... của Tố Nh âm
vang nét điển hình của tâm trạng con ngời trong quá khứ. Mà có lẽ không chỉ vậy, con
ngời ngày nay, và cả mai sau. Mai sau dù có bao giờ... vẫn cứ còn trải lòng mình trên
khúc nhạc buồn trông...