KHAI THÁCSỬ DỤNG HT BÀI TẬP CÓ ND THỰC TIỄN CHƯƠNG CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN VẬT LÝ 10 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CỦA HS

ĐẠIHỌCĐÀNẴNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ĐÀ
NẴNGKHOAVẬTLÝ

CAOTHỊTHẢO

KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP CĨ NỘI DUNG THỰC
TIỄNCHƯƠNG“CÁCĐỊNHLUẬTBẢOTỒN”–
VẬTLÝ10NHẰMPHÁTTRIỂNNĂNGLỰCGIẢIQUYẾTVẤNĐỀCỦAHỌCSINH

KHĨALUẬNTỐTNGHIỆP

ĐàNẵng,2022


ĐẠIHỌCĐÀNẴNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ĐÀ
NẴNGKHOAVẬTLÝ

CAOTHỊTHẢO

KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP CĨ NỘI DUNG
THỰCTIỄNCHƯƠNG“CÁCĐỊNHLUẬTBẢOTỒN”–VẬTLÝ10NHẰM
PHÁTTRIỂNNĂNG LỰCGIẢIQUYẾTVẤN ĐỀCỦA HỌCSINH

KHĨALUẬNTỐTNGHIỆP
Chun ngành: Sư phạm Vật
lýKhóahọc:2018-2022

Ngườihướng dẫn:PGS.TSNguyễn BảoHồngThanh

LỜICẢMƠN
ĐàNẵng,2022


LỜICẢMƠN
TơixinchânthànhcảmơnBangiámhiệu,Phịngđàotạo,Banchủnhiệmkhoa,QThầy Cơ giáo khoa Vật lý
trườngĐạihọcSưPhạm–ĐạihọcĐàNẵngvàQThầycơtrựctiếpgiảngdạy,giúpđỡtơitrongsuốtqtrìnhhọc tập.
Đặc biệt, tơi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Thầy giáo hướng dẫn: PGS.
TSNguyễnBảoHồngThanh–ngườiđãtậntìnhchỉbảo,hướngdẫn,giúpđỡ,đónggópnhiềkiếnqbáuchotơitrong
suốt q trình nghiên cứu và hồn thành khố luận tốt nghiệpvàTS.Trần

Quỳnhđãđónggópý

kiếnphảnbiện,nhậnxétchođềtài hồnthiện hơn.
Cuối cùng, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn đến gia đình, người thân, bạn bè đã giúp
đỡ,độngviêntơitrongsuốtqtrìnhhọctập vàthựchiệnkhốluậntốt nghiệpnày.
ĐàNẵng,tháng5năm2022
Tácgiả

CaoThịThảo

1


MỤCLỤC
MỞĐẦU

1

1. Lídochọnđềtài.................................................................................................................1

3. Nhiệmvụnghiêncứu.........................................................................................................2
4. Đốitượng vàphạm vinghiêncứu........................................................................................2
5. Phươngphápnghiên cứu...................................................................................................3
6. Tổngquanvấnđềnghiêncứu..............................................................................................3
7. Cấutrúckhóaluận.............................................................................................................4
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ KHAI THÁC VÀ SỬ
DỤNGBÀITẬPVẬTLÝCĨNỘIDUNGTHỰCTIỄNNHẰMPHÁTTRIỂNNĂNGLỰCGIẢIQU
YẾTVẤNĐỀCỦAHỌCSINH

5

1.1. NănglựccủahọcsinhTrunghọcphổthơng........................................................................5
1.1.1. Kháiniệmnănglực......................................................................................................5
1.1.2. Cácđặcđiểm củanăng lực...........................................................................................6
1.1.3. Một sốnănglựccầnpháttriểnchohọcsinhTrunghọcphổthơng........................................6
1.2. Nănglựcgiảiquyếtvấnđề................................................................................................6
1.2.1. Kháiniệmnănglựcgiảiquyếtvấnđề..............................................................................6
1.2.2. Các mứcđộnănglựcgiảiquyếtvấnđềcủahọcsinhtrong học tậpvậtlý..............................7
1.2.3. Cấutrúcnănglựcgiảiquyết vấnđềcủahọcsinhtronghọctập vậtlý...................................7
1.2.4. Ýnghĩacủaviệcpháttriểnnănglựcgiảiquyếtvấnđềchohọcsinhtrongdạyhọcvậtlý...............11
1.2.5. Đánhgiánănglựcgiảiquyết vấnđềcủahọc sinh...........................................................12
1.3. Bàitập vậtlý................................................................................................................13
1.3.1 Kháiniệmbàitập vậtlý...............................................................................................13
1.3.2 Vaitrịcủabàitậpvậtlýtrongqtrình dạyhọcVậtlý......................................................14
1.3.3.PhânloạibàitậpVậtlý.................................................................................................15
1.4. Bàitậpvậtlýcónộidungthựctiễn....................................................................................18


1.4.1. Kháiniệmbàitậpvậtlýcónộidungthực tiễn.................................................................18
1.4.2. Phânloạibàitậpvậtlýcó nộidung thựctiễn..................................................................18

1.4.3. Nguntắc, quy trình xâydựng bàitập cónộidungthựctiễn........................................20
1.4.4. Cáchìnhthứcthểhiệnbàitậpvậtlýgắnvớithực tiễn.......................................................24
1.4.5. Phươngphápgiảibàitậpvậtlýcónộidungthựctiễn........................................................25
1.4.6. Vaitrịcủabàitậpvậtlýcónộidungthựctiễntrongviệcpháttriểnnănglựcgiảiquyết
vấnđềcho họcsinh..............................................................................................................27
1.5. Quy trình lựa chọn và sử dụng bài tập vật lý có nội dung thực tiễn trong việc
pháttriểnnănglựcgiảiquyếtvấnđềchohọcsinh......................................................................28
1.6. Thực trạng vấn đề sử dụng bài tập vật lý có nội dung thực tiễn nhằm phát triển
nănglực giải quyết vấn đề của học sinh trong dạy học ở các trường Trung học phổ thông
trênđịabànthànhphố Đà Nẵng............................................................................................28
1.6.1. Mụctiêuđiềutra........................................................................................................28
1.6.2. Nội dungđiềutra.......................................................................................................29
1.6.3. Phươngpháp điềutra.................................................................................................29
1.6.4. Kếtquảđiều tra.........................................................................................................29
TIỂUKẾTCHƯƠNG1
CHƯƠNG2:KHAITHÁCVÀSỬDỤNGBÀITẬPVẬTLÝCĨNỘIDUNGTHỰCTIỄN

33
CHƯƠNG

“CÁCĐỊNHLUẬTBẢOTỒN”-VẬTLÝ10NHẰMPHÁTTRIỂNNĂNGLỰCGIẢIQUYẾTVẤNĐỀ34
2.1. Phântíchnội dung vàcấutrúcchương“Cácđịnhluậtbảotoàn”Vậtlý10.............................34
2.2. Cácyêucầucầnđạtchương“Các địnhluậtbảotoàn”Vật lý10...........................................35
2.3. Khai thác hệ thống bài tập có nội dung thực tiễn chương “Các định luật bảo
tồn”nhằmpháttriểnnănglựcgiảiquyếtvấnđềcủahọcsinh.....................................................40
2.4. Sử dụng bài tập có nội dung thực tiễn trong dạy học chương “Các định luật bảo
toàn”Vậtlý10nhằmpháttriểnnănglựcgiảiquyết vấnđềcủahọcsinh.........................................63


2.5. Soạn thảo tiến trình dạy học một số kiến thức chương “Các định luật bảo tồn” Vật

lý10trongđócósửdụnghệthốngbàitậpcónộidungthựctiễnnhằmpháttriểnnănglựcgiảiquyết vấnđềcủahọcsinh...........63
TIỂUKẾTCHƯƠNG2

75

CHƯƠNG3:THỰCNGHIỆM SƯPHẠM

76

3.1. Mụcđíchcủathựcnghiệmsưphạm.................................................................................76
3.2. Nhiệmvụthựcnghiệmsưphạm......................................................................................76
3.3. Đốitượngthựcnghiệmsưphạm.....................................................................................76
3.4. Phươngphápchungia...............................................................................................76
3.5. Tiếnhànhthựcnghiệm..................................................................................................76
TIỂUKẾTCHƯƠNG3

82

TỔNGKẾTVÀ KIẾNNGHỊ

83

TÀILIỆUTHAMKHẢO

85

PHỤLỤC1:PHIẾU KHẢOSÁT

PL1

PHỤLỤC2:TIẾNTRÌNHDẠYHỌC

PL9


DANHMỤCKÝ HIỆUVÀCỤMTỪVIẾTTẮT

Chữviếttắt

Chữviếtđầyđủ

NL

Nănglực

GQVĐ

Giảiquyếtvấnđề

GDPT

Giáodụcphổthông

GV

Giáoviên

HS

Họcsinh

THPT

Trunghọcphổthông

BTVL

Bàitậpvậtlý

HSHT

Hồsơhọc tập

BT

Bàitập

BMVL

Bộmônvậtlý

TP

Thànhphố

HĐ

Hànhđộng

NC

Nghiêncứu

SGK

Sáchgiáokhoa


DANHMỤCBẢNGBIỂU
Bảng1-1:Cấutrúccủanănglựcgiảiquyếtvấnđề.......................................................................8
Bảng 1-2: Kết quả khảo sát thực trạng đối với 15 giáo viên ở trường các THPT trên
địabànthànhphốĐàNẵng..............................................................................................................29
Bảng1-3:Kếtquảkhảosátthựctrạng của40họcsinhtrườngTHPTTháiPhiên...........................31
Bảng 2-1: Các chỉ số của Chuẩn kiến thức kĩ năng của chương “Các định luật bảo toàn”Vậtlý10
.................................................................................................................................................... 35
Bảng 2-2: Bảng liên hệ giữa chỉ số hành vi năng lực giải quyết vấn đề với chỉ số hành
vicủachương“Cácđịnh luậtbảotoàn”Vậtlý10................................................................................37
Bảng 2-3: Sử dụng bài tập có nội dung thực tiễn trong dạy học chương “Các định luật
bảotoàn”Vậtlý10nhằmpháttriểnnănglực giải quyếtvấnđềcủahọcsinh..............................................63
Bảng3-1:Kết quảthực nghiệm đềtài đốivới15giáo viênở trường cácTHPT trên
địabànthànhphốĐàNẵng..............................................................................................................76


DANHMỤCBIỂUĐỒ
Biểu đồ 3.1. Biểu đồ cột cho kết quả thực nghiệm đề tài đối với 15 giáo viên ở trường
cácTHPTtrênđịabàn thànhphốĐà Nẵng.......................................................................................80


DANHMỤCHÌNH

Hình2.1Tómtắt kiếnthứcchương“Các địnhluậtbảotồn”–Vật lí 10.....................................35


MỞĐẦU

1. Lídochọnđềtài
Chương trình Giáo dục phổ thơng năm 2018 xác định “Mục tiêu của giáo dục
phổthơnglàgiúphọcsinh(HS)pháttriểnhàihịa vềthểchấtvàtinhthần,trởthànhngườihọctíchcực,tựtin,cóýthức
lựachọnnghềnghiệpvàhọctậpsuốtđời,cóphẩmchấttốtđẹpvà năng lực (NL) cần thiết để trở thành cơng dân có trách
nhiệm, người lao động có vănhóacầncù,sángtạo”.
Với mục tiêu đó địi hỏi ngành giáo dục phải đổi mới một cách mạnh mẽ, sâu
sắc,tồndiệnđểđàotạoranhữngconngườicóđầyđủphẩmchất,NL,kiếnthức,đápứngđượcnhucầucủađấtnướ
ctrongtìnhhìnhmới
Trong dạy học Vật lý (VL) nói riêng và các mơn học Khoa học tự nhiên
(KHTN)nóichung,việc giảngdạybàitậpvậtlý(BTVL)có nhữngtácdụngtíchcực sau:
- BTVL là phương tiện để HS ôn tập lại kiến thức đã học, đồng thời giúp HS
nắmchắc,hiểurõcáckiếnthức Vậtlýmộtcáchchínhxác,sâusắchơn
- BTVL là phương tiện quan trọng trong việc rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo, rèn
luyệnthóiquenvậndụngkiếnthứcđãthunhậnđượcđểgiảiquyếtcácvấn đềcủathực tiễn
- Thơng qua việc giải BTVL có thể rèn luyện cho HS những đức tính tốt như
tinhthầntự lập,tínhcẩnthậnvàtínhkiêntrì
Vì vậy, để quá trình dạy học Vật lý ở trường phổ thơng đạt hiệu quả cao, phát
huyđượctínhtích cực, sángtạocủaHSthìviệc giảngdạyBTVLcũngphảicósựthayđổi
Thực trạng hiện nay, cách chuyển giao và cách sử dụng BTVL của giáo viên (GV)cịn
mang nặng tính hình thức và theo lối mịn. Kết quả là xảy ra tình trạng HS khơng
hiểubảnchấtcủavấnđề,khơng
nắmđượcmốiliênhệgiữacácyếutốtrongtìnhhuốngcủabàitập,chỉbiếtvậndụngcơngdụng
mộtcáchmáymóc
Trongchươngtrìnhvậtlý10thìchương“Cácđịnhluậtbảotồn”làcơsởvậtlýcủanhiềuứngdụngkỹthuậtquan
trọng

như:

chuyển

động

phản

lực,

cơng

nghiệp

năng

lượng,hồnthiệncácthiếtbịkỹthuật,…

Cóthểkhaitháchệthốngcácbàitậpchương“Cácđịnhluậtbảotồn”nhưcơngcụđểbồi
duy,pháttriểnNLgiảibàitậpchoHS
1

dưỡngtư


Xuất phát từ những lí do trên, chúng tơi chọn nghiên cứu đề tài“Khai thác và
sửdụnghệthốngbàitậpcónộidungthựctiễnchương“Cácđịnhluậtbảotồn”–
vậtlý10nhằmpháttriểnnănglựcgiảiquyếtvấn đềcủahọcsinh”
2. Mụctiêunghiêncứu

Khaithácvàsửdụngbàitậpcónộidungthựctiễnchương“Cácđịnh luậtbảotồn”
–lớp10 nhằmpháttriểnNLgiảiquyếtvấnđề(GQVĐ)củahọcsinh
3. Nhiệmvụnghiêncứu
Đểđạtđượcmụctiêuđềra,tơiđãđềracác nhiệmvụnghiêncứu(NC)cụthểsau:
- Nghiên cứu lí luận về phát triển NL, NL GQVĐ và việc dạy học theo hướng
pháttriểnNLGQVĐ.
- NghiêncứulýluậnvềBTVL,BTVLcónộidungthựctiễn
- Nghiêncứucácucầucầnđạtđượckhihọccáckiếnthứcchương“Cácđịnhluậtbảotồn”Vậtlý10.
- NghiêncứuthựctrangvấnđềsửdụngBTVLnhằmpháttriểnNLGQVĐởmộtsốtrườngtrungh
ọc phổthơng(THPT)HStrênđịabàn thànhphốĐàNẵng
- KhaitháchệthốngBTVLcónộidungthựctiễnchương“Cácđịnhluậtbảotồn”
- Vậtlý10nhằmpháttriểnNLGQVĐcủaHS THPT
- Soạnthảotiếntrìnhdạyhọcchương“Cácđịnhluậtbảotồn”trong
đócósửdụnghệthốngbàitậpđãxâydựng
- TiếnhànhthựcnghiệmsưphạmnhằmđánhgiáhiệuquảviệcvậndụnghệthốngBTVLc
ó nộidungthực tiễntrong việcpháttriểnNLGQVĐ củaHS.
4. Đốitượngvàphạm vinghiêncứu
- Đốitượngnghiêncứu
Qtrìnhxâydựng vàsửdụnghệthốngbài tậpcónội dungthựctiễnchương
“Cácđịnhluậtbảotồn”–Vậtlý10pháttriểnnănglựcgiảiquyết vấnđểcủahọcsinh THPT
- Phạmvi nghiêncứu
+Nộidung:Kiếnthứcchương“Cácđịnhluậtbảotoàn”–Vậtlý10
+Địabàn:TP ĐàNẵng.


+Thờigian:Từtháng01năm2022đếntháng5năm2022.
5. Phươngphápnghiêncứu
- Nghiêncứulýthuyết
+Nghiêncứu mụctiêuđổimớitrongdạyhọcnóichung vàtrongvậtlýnóiriêng.
+NghiêncứucơsởlíluậnvềBTVLvàBTVLcónộidungthựctiễnnhằmbồidưỡngNLGQVĐ

+Nghiêncứuđặcđiểm,cấutrúc,nộidungvàcácucầucầnđạtcủachương“Cácđịnhluậtbảotồn”Vậtlý10.
- Phươngphápnghiên cứuchungia:
Thăm dị, trao đổi ý kiến với GV các trường THPT và HS trường THPT Thái Phiêntrênđịa
bàn TP Đà Nẵng về thực trạng dạy và sử dụng BTVL có nội dung thực tiễn nhằmpháttriểnNLGQVĐcủa
HSthơngquaformkhảosát
- Thốngkêtoánhọc
Sử dụng các phương pháp thống kê toán học để phân tích, đánh giá kết quả thựcnghiệmsư
phạmvàrútrakếtluận.
6. Tổngquanvấnđềnghiêncứu
Hướng nghiên cứu hệ thống bài tập chương “Các định luật bảo toàn” Vật lý 10
đãđượcmộtsốtácgiảthựchiệnvàđạt được mộtsốkếtquảnhư:
- “Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập chương “ Các định luật bào toàn” Vật
lý10 nhằm phát triển tư duy cho học sinh” – Phan Thị Kim Phượng – Năm 2018. Góp
phầnxây dựng hệ thống bài tập phát triển NL tư duy của học sinh và bộ công cụ đánh giá
NLpháttriểntư duytrongdạyhọcbàitập
- “Xây dựng hệ thống bài tập chương “Các định luật bảo toàn” lớp 10 THPT
nhằmphát triển năng lực tư duy độc lập và nâng cao hiệu quả tự học của học sinh” –
NguyễnXuân Phương – Năm 2007. Góp phần xây dựng hệ thống bài tập phát triển NL tư
duy họctậpvànângcaohiệuquảtựhọccủa HS
- “Lựachọn,soạnthảovàsửdụnghệthốngbàitậpchương“Cácđịnhluậtbảotồn”Vậtlý10”–
NguyễnThịLanHương–Năm2016.Gópphầnhệthốnghóacơsởlíluậncủa


việc bồi dưỡng năng lực GQVĐ cho HS trong dạy học nói chung và dạy học BTVL
nóiriêng.Kếtquảcủa đềtàicóthểlàmtàiliệuthamkhảochoGVvàHS
Chương “Các định luật bảo toàn” Vật lý 10 là cơ sở vật lý của nhiều ứng dụng
kỹthuậtquantrọngnhư:chuyểnđộngphảnlực,cơngnghiệpnănglượng,hồnthiệncácthiếtbị kỹthuật, …Cóthể
khai thác hệ thống các bài tập chương “Định luật bảo toàn” gắn vớinộidungthực tiễngiúppháttriểnnănglực
giảiquyếtvấnđềcủaHS
Tuynhiên,cácđềtàitrênchưanghiêncứuvấnđềđó.Vìvậy,chúngtơichọnnghiêncứuđềtài“Khai

thác và sử dụng hệ thống bài tập có nội dung thực tiễn chương “Cácđịnhluậtbảotồn”–vật
lý10nhằmpháttriểnnănglựcgiảiquyếtvấnđềcủahọcsinh”
7. Cấutrúckhóaluận
Ngồiphần mởđầu,nộidungcủakhóaluậngồmcó3chương:
Chương1:Cơsởlíluậnvàthựctiễnvềkhaithácvàsửdụngbàitậpvậtlýcónộidungthực
tiễnnhằmpháttriểnnănglựcgiảiquyếtvấnđềcủa họcsinh
Chương2:Khaithácvàsửdụngbàitậpvậtlýcónộidungthựctiễnchương“Cácđịnhluậtbảotồ
n”–vậtlý10nhằmpháttriểnnănglực giảiquyếtvấnđềcủahọc sinh.
Chương3:Thựcnghiệmsưphạm.


CHƯƠNG1.CƠSỞLÍLUẬNVÀTHỰC TIỄNVỀKHAITHÁCVÀSỬ
DỤNGBÀITẬP VẬT LÝCĨNỘIDUNGTHỰC TIỄN NHẰMPHÁT TRIỂNNĂNG
LỰCGIẢIQUYẾTVẤNĐỀ CỦAHỌCSINH

1.1. Nănglựccủa họcsinhtrunghọcphổthơng
1.1.1. Kháiniệm nănglực
Córấtnhiềuđịnhnghĩa khácnhau vềnănglực.
“Năng lực là tổ hợp các thuộc tính độc đáo của cá nhân phù hợp với những yêu cầucủamột
hoạtđộngnhấtđịnh,đảmbảochohoạtđộngđócókếtquảtốt.Nănglựcvừalàtiền đề, vừa là kết quả của hoạt động. Năng lực
vừa

là

điều

kiện

cho

hoạt

động

đạt

kết

quảnhưngđồngthờinănglựccũngpháttriểnngaytrongchínhhoạtđộngấy(kinhnghiệm,trảinghiệm).”[7,tr.213]
“Nói đến năng lực là phải nói đến khả năng thực hiện, là phải biết làm, chứ
khôngchỉbiếtvàhiểu.”[5,tr.9]
Năng lực là tổ hợp của các yếu tố kiến thức, kĩ năng, thái độ giúp cho con người cóthểhồn
thành

tốt

một

cơng

việc

nào

đó.

Năng

lực

là

những

khả

năng

tồn

tại

trong

mỗi

cánhân,giúpchocánhânhồnthànhđượccơngviệcdựavàokhảnăngđótrongmộtbốicảnhcụ thể. Một người muốn được
người

khác

cơng

nhận

là

có

năng

lực

khi

người

đó

phải

thểhiệnđượcnhữngkĩnăng,kĩxảođápứngđượcnhữngcơngviệcnhấtđịnh.Tứclànănglựckhơngphảichỉlànhữ
ngyếutốkhơngnhìnthấyđược,nănglựccịnphảichứngminhđược,biểuhiệnđược

ra

ngồi

và

cóthểđolường,đánhgiáđược.
Thamkhảocáccáchphátbiểuvềnănglựccủacácnhàgiáodụchọc,chúngtơithốngnhấtvàtiếpthuquanniệmvềnăng
lựctrongCTGDPTTTnăm2018đãxácđịnhnhưsau:Nănglựclàthuộctínhcánhânđượchìnhthành,pháttriểnnhờtốchấtsẵncóvàqtrìnhhọc tập,
rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và
cácthuộctínhcánhânkhácnhưhứngthú,niềmtin,ýchí,...thựchiệnthànhcơngmộtloạihoạtđộngnhấtđịnh,đạtk
ếtquảmong muốntrongnhữngđiềukiệncụthể.


1.1.2. Cácđặcđiểm củanănglực
- NLchỉtồntạitronghànhđộng(HĐ).KhiconngườichưaHĐthìNLvẫncịntiềmẩn.NLchỉcótí

nh hiệnthựckhi cá nhânHĐvàphát triển trongchínhHĐấy.
- BấtcứNLnàocũngđềutíchhợpkiếnthức,kỹnăngvàtháiđộ.
- QtrìnhhìnhthànhNLphảigắnvớiluyệntập,thựchànhvàtrảinghiệmcáccơngviệcthuộc
nghề nàođóvàbảođảmthực hiệncóhiệuquả.
- NLcủamộtcánhânlaođộngthểhiệnởsựhiệubiếtcơngviệc,ởnăngsuất,hiệuquảđãvàđ
angthựchiệntrongnghềhoặcsẵnsàngcóthểsửdụngtrongtươnglai
- NLthểhiệntínhchấttâmsinhlýcủaconngườichiphốitrongqtrìnhtiếpthukiếnthứ
c, kỹnăngvàkỹxảo.
- NLkhơngmangtínhchungchungmàkhinóiđếnNL,baogiờngườitacũngnóivềmộtlĩ
nhvựccụthể nàođó.VídụnhưNLlãnhđạo,NLlàmviệc,NLtruyềnthơng,…
- NLgiảithíchsựkhác biệtgiữacánhânnày
vớicánhânkhácởkhảnăngđạtđượcnhữngkiếnthức vàhành vinhấtđịnh.
1.1.3. Mộtsốnănglựccầnphát triểnchohọcsinhtrunghọc phổthơng
TheoCTGDPTTTnăm 2018đãxácđịnh:Nănglựcchunglànănglựccơbản,thiếtyếuđểconngườicóthể
sống

và

làm

việc

bình

thường

trong

xã

hội.

Năng

lực

này

đượchìnhthànhvàpháttriểndonhiềumơnhọc,liênquanđếnnhiềumơnhọcvàhoạtđộnggiáodục nhưnăng lực tự chủ
vàtựhọc;nănglựchợptácvàgiaotiếp;nănglựcgiảiquyếtvấnđềvàsángtạo.
1.2. Nănglựcgiảiquyếtvấnđề
1.2.1. Kháiniệm năng lựcgiảiquyếtvấnđề
Năng lực GQVĐ thuộc nhóm các năng lực chung mà bất kì ai cũng cần phải có
đểsốngvàlàmviệc,họctậphiểuquả.TronghọctậpcũngnhưtrongđờisốngkhiHSgặpmộtbàitốnhoặcmộttìn
hhuống(VĐ)cầngiảiquyếtthìhọcsinhphảitưduynhằmtìmraVĐ,nhậndiệnVĐmộtcáchchínhxác,đềxuấtcácphươngán,lựa
chọnphươngántốiưusauđó tiến hành giải quyết VĐ đã đặt ra, sau cùng học sinh sẽ đánh giá hiệu quả
của phươngán.


VìthếnănglựcGQVĐlàmộtnănglựcđịihỏiHSphảitưduy,pháthiệnvàGQVĐvà là một tổ hợp của nhiều
nănglựcthànhphầnđượchọcsinhvậndụngtrongqtrìnhGQVĐ
1.2.2. Cácmứcđộ nănglựcgiải quyếtvấnđềcủahọcsinhtronghọctậpvậtlý
Có nhiều cách để phân chia mức độ NL GQVĐ của học sinh trong học tập vật lý, ởđâytơi
dựavàomứcđộhọcsinhthamgiavàoqtrìnhgiảiquyếtvấnđềđểxâydựngcácmứcđộGQVĐ.
- Mức độ thứ nhất: Giáo viên đưa ra tình huống hoặc bài tốn vật lý có vấn đề,
đềxuất các phương pháp giải quyết vấn đề và thực hiện giải quyết vấn đề đã đặt ra. Học
sinhtheodõiqtrình,rútranhậnxét,kếtluậnvềvấnđềvậtlýđódướisựhướngdẫnvàtrợgiúpcủagiáoviên.
- Mức độ thứ hai: Giáo viên đưa ra tình huống hoặc bài tốn vật lý có vấn đề và
đềxuất các phương án giải quyết. Học sinh tham gia vào q trình lựa chọn phương pháp
đểgiảiquyếtvấnđềđó.Sauđóhọcsinhrútranhậnxét,kếtluậnvềvấnđềđãgiảiquyết.

- Mức độ thứ ba: Học sinh chủ động tìm ra được tình huống hoặc bài tốn vật lý
cóvấnđề.Họcsinhđềxuấtcácphươngángiảiquyếtvấnđềvàthựchiệncácphươngánđềgiải quyết vấn đề đã đặt ra. Sau
đó học sinh nhận xét, kết luận và điều chỉnh lại phươngpháp,cáchthức
tiếpcậnmộtcáchhợplívànhanhchóngnhất.
Việc xác định các mức độ NL GQVĐ của HS trong dạy học vật lý rất quan trọng,đây là
cơ sở để xây dựng các bộ tiêu chí đánh giá NL GQVĐ của học sinh trong từng
tiếntrìnhdạyhọccụthểvàtrongviệchệthốngcácbàitậpvậtlýchophùhợpvớimụctiêupháttriểnnănglựcgiảiqu
yếtvấnđềchohọcsinh.
1.2.3. Cấutrúcnănglựcgiảiquyếtvấn đềcủahọcsinhtronghọctậpvậtlý
Theo [5, tr. 41-44], cấu trúc NL GQVĐ phát triển ở học sinh gồm 4 thành tố,
mỗithànhtốbaogồm mộtsốhànhvicánhânđượcthực hiệntrongquátrìnhGQVĐ.


Bảng1-1. Cấutrúccủa nănglựcgiảiquyết vấnđề
Nănglực

Chỉsốhànhvi

Mứcđộbiểuhiện

thànhtố

Mứcđộ1

Mứcđộ2

Mứcđộ3

1. Tìm hiểu

1.1.Tìmhiểutìn

Quan sát, mơ Giảithíchthơngti Phântích,giảithíc

vấnđề

h huống vấnđề

tảđƣợccácqtrì

n

đã

cho, hthơngtinđãcho,

nh,hiệntượngtro mụctiêucuốicùngc m ụ c tiêucầnth
ngtìnhhuốngđểl

ầnthựchiệnđểlà

ựchiệnvàpháthiệ

àmrõvấnđềc ầ n

mrõvấnđềcầngiả nvấnđềcần

giả i

iquyết.

giảiquyết.

quyết
1.2.Pháthiệnvấ

Từ các thông Từ các thông Từ các thông

nđềcầnnghiêncứu

tinđúng

và tinđúng

đủvềquátrình,hi

và tinđúng

đủvềquátrình,hi

và

đủvềquátrình,hi

ệntượng,trìnhbàyđ ệntượng,trìnhbàyđ ệntượng,trìnhbàyđ
ượcmộts ố câuh

ượccáccâuhỏiliên ượccâuhỏiliênqua

ỏiriênglẻ.

quanđến vấn đề nđếnvấnđềvàxá
cầngiảiquyết.

cđịnhđượcvấnđề
cầngiải
quyết.

1.3.P h á t b i ể u

Sửdụngđượcítnh Sửdụngđượcítn

Diễn đạt vấn

vấnđề

ất

đềít

một hấthaiphươngth

nhất

bằng

phươngthức(văn

ứcđểdiễnđạtlạivấ

haiphương thức vàphân

bản,hìnhvẽ,biểu

nđề.

tích

bảng,lời

nói,

…)
đểdiễnđạtlạivấ
n
đề.

thànhcácvấnđềbộp
hận.


2.

2.1.Diễnđạtlạitì

Đềxuấtgiảipháp

nhhuốngbằngng
ơnngữcủachính
mình

Diễnđạtlạiđược
tìnhhuống

Diễnđạtlạiđược

một tìnhhuống

cáchđơngiản.

Diễnđạtlạiđược

trong

đócó sử dụng
cáchình vẽ, kí
hiệuđể

làm

rõ

tình
huốngbằngnhiều
cáchkhácnhaumột
cáchlinhhoạt.

thơngtinc ủ a t ì n h
huống.
2.2.Tìmkiếmthơ

Bướcđầuthuthậ

ngtinliênquanđế pthơngtinvề
nvấnđề

kiến

chọn

đượctồnbộcác

thức thơng tinvề kiến nguồn
sử

thức

tinvề

thơng
kiến

thức

dụng vàphươngphápc vàphươngphápc

đểgiảiquyếtvấn
đề

chọn Lựa

đượcnguồn

vàphươngpháp
cần

Lựa

từ

ần

sử

dụng ần

các đểgiảiquyếtvấn

nguồnkhácnhau.

dụng

đểgiảiquyếtvấn

đềvàđánhgiánguồn đề
thơng tinđó.

sử
cần

thiết

vàđánhgiáđược
độtincậycủanguồ
nthơng tin
đó.

2.3.Đềx u ấ t gi

Thu

thập, Đưa

ảiphápgiảiquyế

phântíchthơngti phươngángiảiq

tvấnđề

nliênquanđếnvấn uyết(Đềxuấtgiảt
đề,xácđịnhthơngt

ra Lựa

huyết,phươngán

incầnthiếtđểgiảiq kiểm tra giảthuyết
uyếtvấnđề.

bằng

suyluậnlíthuyếth
oặc
nghiệm).

thực

chọnphươngántối
ưu,lậpk ế hoạch
t h ự c hiện.


3.Thựchiệngiải

3.1.Lậpkếhoạc

phápgiảiquyếtv

h

ấnđề

đểthựchiệngiảip

h thực hiệncụthể, h thực hiệncụthể, h

háp

diễn đạtcác

cụ

Phântíchgiảiph

Phântíchgiảiph

Phântíchgiảiph

thể ápthànhkếhoạc

ápthànhkếhoạc

ápthànhkếhoạc

kế diễn đạtcác

thực

kế hiệncụthể,thuyế

hoạch cụthể đó hoạch cụthể đó tminhcáckếhoạch
bằngvănbản.

bằngsơđồ,hìnhvẽ. cụthểquasơđồ,
hình
vẽ.

3.2.Thựchiệngiải Thực
pháp

hiện Thực

hiện Thựchiệngiảiph

đượcgiảiphápđ ể

đượcgiải

pháp ápchomộtchuỗi

giảiquyếtvấnđề

trongđó

huy vấnđềliên tiếp,

cụthể,giảđịnh(

động

trongđócónhữn

Vấnđềhọc tập) mà ítnhấthaikiếnthứ gvấn
chỉcầnhuyđộngm

c,haiphépđo,…

ộtkiếnthức,hoặct

đểgiảiquyếtvấnđề rình

iếnhànhmộtphép .
đo,tìm

đề

nảy

sinhtừchínhqt
giải

quyếtvấnđề.

kiếm,

đánhgiám ộ t t h ơ
ng
tincụthể.
3.3. Đánh giá Đánhgiácácbước Đánhgiácácbước Đánhgiácácbước
vàđiềuchỉnhcácb
ước

giải quyếtvấnđề,phá quyếtvấnđề,phá quyếtvấnđề,phá

quyếtcụthểngaytr
ong

trong quátrình giải trong quátrình giải trong qtrình giải
thiện

ra

q sót,khókhăn.

trìnhthựchiện

sai thiệnsaisót,khók
hăn

và

thiệnsaisót,khók

đưa hăn,đưaranhững

ranhữngđiều

điều

chỉnh.

chỉnhv à t h ự
c
hiệnv i ệ c đ i ề