Quyền tiếp cận thông tin trong tố tụng hành chính ở việt nam

VIỆNHÀNLÂM
KHOAHỌCXÃHỘI VIỆTNAM
HỌCVIỆN KHOAHỌCXÃ HỘI

NGUYỄNTRUNGTHÀNH

QUYỀN TIẾPCẬNTHƠNGTIN
TRONG TỐTỤNGHÀNHCHÍNHỞVIỆTNAM

LUẬNÁN TIẾNSĨLUẬT HỌC

HàNội,2022


VIỆNHÀNLÂM
KHOAHỌCXÃHỘIVIỆTNAM
HỌCVIỆN KHOAHỌCXÃ HỘI

NGUYỄNTRUNGTHÀNH

QUYỀN TIẾPCẬNTHƠNGTIN
TRONG TỐTỤNGHÀNHCHÍNHỞVIỆTNAM

Ngành,chunngành

:LuậtHiếnphápvàLuậtHànhchính

Mãngànhsố

:9.38.01.02

Ngườihướngdẫnkhoahọc

1:PGS.TS.LêMai Thanh
2:TS.Trần KimLiễu


LỜICAMĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình khoa học độc lập của riêng tơi. Các
kếtquảnêutrongluậnánchưađượccơngbốtrongbấtkỳcơngtrìnhnàokhác.Cácsốliệutrongluậ
nánlàtrungthực,cónguồngốcrõràng,đượctríchdẫnđúngtheoquyđịnh.Tơixinchịutrách
nhiệmvềtínhchínhxácvàtrungthựccủaluậnánnày.
Tácgiảluậnán

NguyễnTrung Thành


DANHMỤCCÁCKÝHIỆU,CHỮTỪVIẾTTẮT

ASEAN

HiệphộicácquốcgiaĐơngNam Á

CMCN4.0

Cách mạngcơng nghiệplầnthứtư

EU

LiênminhChâu

FTA

Hiệpđịnh thương mạitựdo

HĐND

Hộiđồngnhândân

OECD

TổchứcHợptácvà PháttriểnKinh tế

TAND

Tịấnnhândân

TCTT

Tiếpcậnthơngtin

TTHC

Tốtụng hành chính

UBND

Ủyban nhân dân

UBTVQH

Ủyban thườngvụQuốchội

VKSND

Việnkiểmsát nhân dân

XHCN

Xãhội chủnghĩa


MỤC LỤC
PHẦNMỞĐẦU.....................................................................................................1
1. Tính cấp thiết củađềtài.......................................................................................1
2. Mụcđíchvànhiệmvụnghiêncứu...........................................................................4
3. Đốitượng,phạmvi nghiên cứu............................................................................5
5. Đónggóp mới vềkhoahọccủaluận án..................................................................7
6. Ýnghĩalý luậnvàthựctiễncủaluận án...................................................................7
7. Cấutrúccủaluận án..............................................................................................8
CHƯƠNG1 . TỔNGQ U A N T Ì N H H Ì N H N G H I Ê N C Ứ U V À N H Ữ N G V Ấ N
ĐỀĐẶTRATRONGLUẬNÁN............................................................................9
1.1. Tổngquantìnhhìnhnghiêncứu..........................................................................9
1.2. Đánhgiátổng quantìnhhình nghiêncứu...........................................................32
1.3. Cơsởlýthuyếtnghiên cứu,giảthuyết vàcâu hỏi nghiên cứu.............................35
CHƯƠNG2.NHỮNGVẤNĐỀLÝLUẬNVỀQUYỀNTIẾPCẬNTHƠNG
TINTRONGTỐTỤNGHÀNHCHÍNH..............................................................38
2.1. Kháiniệm,đặcđiểm,vaitrịcủaquyềntiếpcậnthơngtintrongtốtụnghànhchính.............38
2.2. Nộidung củaquyền tiếpcậnthơngtintrong tốtụnghành chính..........................56
2.3. Cácnguntắcnhằmbảođảmquyềntiếpcậnthơngtintrongtốtụnghànhchính............63
2.4. Điềukiệnvàthiếtchếbảođảmquyềntiếpcậnthơngtintrongtốtụnghànhchính.............68

CHƯƠNG3 . THỰCT R Ạ N G Q U Y Ề N T I Ế P C Ậ N T H Ô N G T I N T R O N G T Ố
TỤNGHÀNHCHÍNHỞVIỆTNAMHIỆNNAY................................................77
3.1. Thựctrạngquyđịnhphápluậtvàthựctiễnthựchiệnquyềntiếpcậnthơngtin
trongtốtụnghành chínhởViệtNamhiệnnay............................................................77
3.2. ThựctrạngcácthiếtchếbảođảmquyềntiếpcậnthơngtintrongtốtụnghànhchínhởViệt
Namhiệnnay.......................................................................................................120


3.3. Đánhgiáthựctrạngbảo đảmquyềntiếpcậnt hơng tintrongtốt ụng hành
chínhởViệt Namhiệnnay.......................................................................................134
CHƯƠNG4.PHƯƠNGHƯỚNGVÀGIẢIPHÁPBẢOĐẢMQ U Y Ề N TIẾPC
ẬNTHƠNGTINTRONGTỐTỤNGHÀNHCHÍNHỞVIỆTNAM...................143
4.1. Phươnghướngbảođảmquyền tiếpcậnthơngtintrongtốtụnghànhchínhở
ViệtNam.............................................................................................................143
4.2.GiảiphápbảođảmquyềntiếpcậnthơngtintrongtốtụnghànhchínhởViệtNam.............148
KẾTLUẬN........................................................................................................164
DANHMỤCTÀILIỆUTHAMKHẢO..............................................................167


PHẦNMỞĐẦU

1. Tínhcấpthiếtcủađềtài
Quyềntiếpcậnthơngtinlàmộttrongcácquyềncơbảncủaconngười,củacơngdânthuộcnhóm
quyềndânsự-chínhtrịđãđượcghinhậntrongTunngơnthế giới về nhân quyền của Liên Hợp quốc năm
1948,

Cơng

ước

quốc

tế

về

cácquyềndânsựvàchínhtrịnăm1966màViệtNamlàthànhviênvàđượckhẳngđịnhtrongn
hiềuđiềuướcquốctếkhác.CơngướcquốctếvềcácQuyềndânsựvàchínhtrịnăm1966đãkh
ẳngđịnhmọingườiđềucóquyềntựdotìmkiếm,nhậnvàtruyềnđạtmọiloạitintức,ýkiến,khơn
gphânbiệtranhgiới,hìnhthức,phươngpháptùytheosựlựachọncủahọ.Hiệnnay,đaphầncácquốcgiatiếnbộtrên
thế giới đềuđã có những ghi nhận nhất định về quyền tiếp cận thơng tin trong pháp luật
quốcgiabởivaitrịcủaquyềnnàytrongviệchiểuvànhậnthứchướngtớitơntrọngvàbảo

đảm

quyền,tựdocơbảncũngnhưnhânphẩmconngườivàviệctạocơhộicho dân chúng nhận thức về quyền
năng

của

chính

mình.

Điều

này

cũng

phù

hợpvớixuhướngtồncầuvềmởrộngquyềntiếpcậnthơngtin,xuhướngnàygắnliềnvới nhu cầu dân
chủhóađờisốngchínhtrịxãhội,minhbạchhóaphápluật,bảođảm quyền con người của các quốc gia và
thực tiễn các giá trị của thơng tin đemlạichoconngườingàycàngtrởnênhữuhình.
Ở Việt Nam, trong thời gian qua, Nhà nước ta đã rất quan tâm, chú
trọngxâydựng,hồnthiệncácquyđịnhphápluậtđảmbảoquyềntiếpcậnthơngtincủacơng

dân.

TrướchếtlàHiếnphápnăm2013đãkếthừaquyđịnhvề“quyềnđượcthơngtin”củaHiếnphápnăm1992vàsửađổithành“quyền
tiếpcậnthơngtin”(Điều 25). Việc bảo đảm thực hiện quyền tiếp cận thông tin với tư
cách

là

quyềngốccũnglànhằmđảmbảothựchiệncácquyềnkháccủaconngười,củacôngdânmàHiến
phápđãquyđịnh,nhưquyềnthamgiaquảnlýnhànướcvàxãhội,quyềnbầucử,quyềnứngcử,quy
ềnkhiếunại,tốcáo…SauHiếnpháp2013,nhiềuLuậtvàcácvănbảndướiLuậtđượcbanhành(nhưLuậtĐất
đai

2013,

Luật

Doanhnghiệp,LuậtĐầutư,LuậtTrưngcầuýdân2015…)đãghinhậncáccơsởpháplýbảođảm
việcthựchiệnquyềntiếpcậnthôngtincủacôngdân.Đặcbiệt,ngày

1

06/04/2016,kỳhọpthứ11,QuốchộikhóaXIII,đãthơngquaLuậtTiếpcậnthơngtin.Cóthểxemđâylà
một

bước

đột

phá,

thể

hiện

rõ

trách

nhiệm

của

Nhà

nướctrongviệcbanhànhcơsởphápluậtbảođảmquyềntiếpcậnthơngtincủacơngdân,đồngt
hờicũngnhằmgópphầnxâydựngmộtNhànướccơngkhai,minhbạch,củaNhândân,doNhândân
vàvìNhândân,huyđộngvàpháthuyđượcvaitrịcủaNhân dân trong việc tham gia quản lý nhà nước
và xã hội. Luật đã quy định mộtcách cơ bản nhất các nguyên tắc bảo đảm quyền
tiếp cận thông tin, chủ thể thựchiện quyền tiếp cận thông tin, thông tin được tiếp
cận, thơng tin khơng được tiếpcận,thơngtinđượctiếpcậncóđiềukiện,cơngkhaithơngtin,cungcấpthơngtintheo

ucầuvàhơnthếLuậtcịnchophépcơngdâncóquyềnkhiếunại,tốcáo,khởi kiện hành vi vi phạm pháp
luật về tiếp cận thông tin theo quy định của phápluậtvềkhiếunại,tốcáovàphápluậtvềtốtụnghành
chính…Như

vậy,

cùng

vớiquyđịnhcủaHiếnpháp2013,LuậtTiếpcậnthơngtin2016cũngnhưcácquyđịnhcủaLuật
chunngànhvàcácvănbảnphápluậtkhácliênquanvềquyềntiếpcậnthơngtintừnhiềugócđộc
hungđếncáclĩnhvựchoạtđộngcụthểvàthựctiễnthihànhcácquyđịnhnàychothấysựtiếnbộ
đángghinhậntrongnhậnthứccũngnhưtrongphápluậtvàthựctiễnbảođảmquyềntiếpcậnthơ
ngtinởViệtNamhiệnnay.
Hoạt động tố tụng hành chính có vai trị đặc biệt quan trọng trong việc
bảovệquyền,lợiíchhợpphápcủacáctổchức,cánhântrongquảnlýhànhchínhnhànước,bảovệt
rậttự,kỉcươngquảnlýhànhchínhnhànướctheohướngcơngkhai,dânchủ,phápquyền.Trongho
ạtđộngtốtụnghànhchính,thơngtinlàcơsởpháplýquantrọngđểhoạtđộngxétxửvụánhànhchínhđượcbảo
đảm

sự

cơng

bằngvàliêmchính.Bảođảmthựchiệnquyềntiếpcậnthơngtintronglĩnhvựcnàytứclàbảođảmsự
tơnnghiêmcủaphápluật,bảođảmcácnguntắccơbảncủanhànướcphápquyền,bảođảmquyềnconngười,quyềncơngdân,
bảo

vệ

sự

cơngbằngtrongxãhội.Quyềntiếpcậnthơngtincủađươngsựlàmộttrongnhữngđiềukiệncơbảnđ
ểthựchiệnquyềnvànghĩavụcơngdân,sốngvàlàmviệctheophápluật,bảovệcáclợiíchchínhđá
ngđượcphápluậtthừanhận.Cơngdânchỉcóthểtiếpcậnđượcthơngtinkhimọitổchức,hoạtđộngcủanhànước
đượcthơngtinđầyđủ,kịpthời,rõràngvàcơngkhai,minhbạchtrêncácphươngtiệnthơngtin


đại chúng, nhất là các cơ quan báo chí trung ương và địa phương. Hạ tầng
thơngtin cần bảo đảm tính đồng bộ, thông suốt, dễ tiếp cận và việc bảo đảm cơng
khai,minh bạch và trách nhiệm giải trình thơng tin của cơ quan hành chính nhà
nướccáccấpchínhlàcơsởđểthựchiệnquyềntiếpcậnthơngtincủacơngdân,nhấtlànhữngthơng
tinliênquanđếnhànhvihànhchínhvàquyếtđịnhhànhchínhtrongcác vụ án hành chính. Chính vì vậy,
việc

bảo

đảm

quyền

tiếp

cận

thơng

tin

tronghoạtđộngxétxửvụánhànhchínhđangtrởthànhmốiquantâmđặcbiệtcủamọiquốcgiatrên
thếgiới,đặcbiệtlàqtrìnhxâydựngnhànướcphápquyềnxãhộichủnghĩa

ởViệtNam

hiệnnay.
Tuy nhiên, thực tiễn thực hiện quyền tiếp cận thơng tin trong lĩnh vực tốtụng nói
chung và tố tụng hành chính nói riêng ở nước ta hiện nay còn nhiềuvướng mắc,
bất cập, chưa đáp ứng được yêu cầu của tình hình mới. Thực tế chothấy, nhu cầu
thơng tin của công dân ngày càng nhiều, nhất là các thông tin
liênquantrựctiếpđếnviệcthựchiện,bảovệquyềnvàlợiíchhợppháp của cơngdân(nhưthơng
tin trong quy hoạch đất đai, giao thơng, xây dựng, đền bù, giải phóngmặtbằng,
…).Trongkhiđó,việccơngkhaivàcungcấpthơngtincủacáccơquannhànướcchưathựcsựđầyđủ,chưa
đáp ứng được u cầu của người dân; ngườidân cịn gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp cận thơng tin một cách chủ
động,nhanhchóngvàthuậntiện.Mặtkhác,hệthốngphápluậtvềbảođảmvàthựchiệnquyềntiếpc
ậnthơngtincủacơngdântrongtốtụnghànhchínhchothấy,phươngthức,hìnhthứctiếp
cậnthơngtinchưađượcquyđịnhrõvàthốngnhất,chưaquyđịnhmộtcáchrànhmạchthơngtinđượctiếp
cậnvàthơngtinkhơngđượchoặcbị hạn chế tiếp cận, khơng quy định rõ loại hình thơng tin
phải được công khairộng rãi và thông tin được cung cấp theo u cầu của cơng
dân. Do đó, phạm vithơng tin được cơng khai, hình thức cơng khai thơng tin theo
u

cầu

tại

các

cơquannhànướcchưađượcthựchiệnthốngnhất,cịnphụthuộcvàoquyếtđịnhcủatừngcơquanvà
tháiđộphụcvụcủacơngchứctrựctiếptiếpnhậnucầutrongbối cảnh các vụ việc khiếu nại, khiếu kiện
hành

chính

đang

gia

tăng.

Tuy

nhiên,trongthờigianqua,cácnghiêncứuchunsâu,tồndiệnvềtiếpcậnthơngt
in


trongtốtụnghànhchínhởViệtNamcịnrấtít,tảnmạnvàđâycũnglàmộttrongnhữnglýdocầnt
hiếtđểtác giảtriểnkhai nghiêncứuđềtàinày.
Ngồira,nhậnthứcphápluậtvềquyềntiếpcậnthơngtintrongtốtụnghànhchínhcủacánbộ,cơng
chức,đươngsựvàhoạtđộngxétxửvụánhànhchínhcủatịấnởnướctahiệnnaycịntồntạinhữ
nghạnchếnhấtđịnh,phápluậtcịnchưaquyđịnhtráchnhiệmpháplýđầyđủtrongviệcbảođảmt
hựchiệnquyềnvànghĩavụtiếpcậnthơngtincủađươngsựcũngnhưtráchnhiệmpháplýtrongviệ
cthựchiệnnghĩavụcơngkhai,minhbạchcủacơquannhànướccũngcịnbấtcập,hạnchế…
Ngun nhân của những hạn chế trên một phần do vẫn còn tồn tại nhiềukhoảng
trống về mặt lý luận và thực tiễn về quyền tiếp cận thông tin trong lĩnhvực tố
tụng nói chung và trong tố tụng hành chính nói riêng chưa được nghiêncứu thấu
đáo. Chính vì vậy, tác giả đã lựa chọn nghiên cứu luận án về “Quyềntiếp cận
thơng tin trong tố tụng hành chính ở Việt Nam” nhằm nghiên cứu
mộtcáchtồndiệnvềmặtlýluậncũngnhưthựctiễnvềquyềntiếpcậnthơngtintrongtốtụnghànhc
hínhởViệtNamhiệnnay.
2. Mụcđíchvà nhiệmvụnghiêncứu
2.1. Mụcđíchnghiêncứu

Mụcđíchnghiêncứucủaluậnánlàphântíchtồndiệnlýluậnvềquyềntiếpcậnthơngtintrongt
ốtụnghànhchính;đánhgiáthựctrạngquyđịnhphápluậtvàthựctiễnbảođảmquyềntiếpcậnth
ơngtintrongtốtụnghànhchính,nhằmđưaracácgiảiphápbảođảmquyềntiếpcậnthơngtintr
ongtốtụnghànhchínhởViệtNam.
2.2. Nhiệmvụ nghiên cứu
Với mục đích nghiên cứu nêu trên, luận án triển khai thực hiện các
nhiệmvụnghiêncứucụ thểsau:
- Nghiên cứu, làm sáng tỏ khái niệm, đặc điểm quyền tiếp cận thơng
tintrongtốtụnghànhchínhcũngnhưphântíchvaitrị,nộidungquyềntiếpcậnthơngtintrongtốtụng
hànhchínhvàcácđiềukiệnbảođảm,thiếtchếbảođảmquyềntiếp cậnthơngtin trongtốtụnghành chính.


- Đánh giá thực trạng quy định pháp luật và thực tiễn bảo đảm quyền
tiếpcận thông tin trong tố tụng hành chính trong bối cảnh các điều kiện cụ thể
cùnghệthốngcácthiếtchếbảođảmtươngứngở ViệtNamhiệnnay.
- Đềxuấtcácđịnhhướngvàgiảiphápbảođảmquyềntiếpcậnthơngtin
trongtốtụnghành chínhởViệtNam.
3. Đốitượng,phạmvi nghiêncứu
3.1. Đốitượng nghiêncứu
Đốitượngnghiêncứuluậnángồm:
- Cácquanđiểmkhoahọcvềquyềntiếpcậnthơngtintrongtốtụnghànhchính.
- Chínhsách,phápluậtvềbảođảmquyềntiếpcậnthơngtintrongtốtụng
hànhchính.
- Thực tiễn thực hiện quyền tiếp cận thông tin trong tố tụng hành chính
tạiViệtNam.
3.2. Phạmvinghiêncứu
Phạmvivềnộidung:Luậnánnghiêncứuquyềntiếpcậnthơngtintrongtốtụnghànhchínhcủa
cácchủthểlàcánhânkhởikiện.Vềmặtlýluậncũngnhưthựctiễn,đươngsựtrongtốtụnghành
chính(baogồmngườikhởikiện,ngườibịkiện,ngườicóquyềnlợi,nghĩavụliênquan)cóthểlàcáctổchức,cá
nhân

và

cơ

quannhànước-

vớinhữngnhucầutiếpcậnthơngtinkhácnhau.Dođó,luậnánlựachọnnghiêncứuquyềncủanhóm
chủ

thể

quyền

con

người

khi

khởi

kiện

vụ

án

hànhchínhhaynóicáchkhác,luậnánchỉtậptrungvàoquyềntiếpcậnthơngtincủacánhânkhởi
kiệnvụánhànhchính,đâychínhlàđốitượngyếuthếtrongmốiquanhệvớibênbịkiệnvàhọcịn

cónhữngbấtlợisovớingườikhởikiệnlàtổchức.
Phạmvivềkhơnggian:Luậnántậptrungnghiêncứuquyềntiếpcậnthơng
tin trongtốtụng hànhchính tại Việt Nam.
Phạm vi về thời gian:Từ năm 2015 đến nay khi Luật Tố tụng hành
chínhnăm2015vàLuậtTiếpcậnthơngtin năm2016đượcban hành.


4. Phươngphápluậnvàphươngphápnghiêncứu
4.1. Phươngphápluận:Đểđạtđượcmụcđíchvànhiệmvụđặtra,luậnánsử

dụng

phươngphápluậnduyvậtbiệnchứngvàduyvậtlịchsử,kếthợpvậndụng các quan điểm, định hướng phát
triển quyền con người, quyền công dân,quyền tiếp cận thông tin trong hoạt
động tư pháp, cũng như tư tưởng xây dựngnhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa ở Việt Nam hiện nay làm nền tảng, cơ sởlýluậnchoquá trìnhnghiêncứu.
4.2. Phương pháp nghiên cứu:Tác giả sử dụng phương pháp nghiên
cứuliênngành,đangànhluậthọc;phươngphápnghiêncứuliênngành,đangànhkhoahọc
xãhội.
Các phương pháp nghiên cứu cụ thể được áp dụng như: Phương pháp lịchsử cụ
thể, phương pháp phân tích, so sánh, phương pháp tổng hợp, phương phápquy
nạp,diễngiải...Cụ thể:
Chương 1: Để khảo cứu các tài liệu nghiên cứu trong và ngoài nước liênquan đến
đề tài luận án, tác giả sử dụng chủ yếu phương pháp phân tích, phươngpháptổnghợp,
trêncơsởđóđưarađánhgiá,nhậnđịnhnhữngkếtquảcủacáccơng trình nghiên cứu trước đó và đặt ra
hướng nghiên cứu mới phù hợp với nộidung nghiêncứucủaluậnán.
Chương2:Luậnánsửdụngcácphươngphápphântích,tổnghợp,sosánhđểluận giải các vấn đề lý
luận

về

quyền

tiếp

cận

thơng

tin

trong

tố

tụng

hành

chính.Luậnánsửdụngcáchtiếpcậndựatrênquyềnđểluậnbànvềviệctraoquyềnchobênkhởik
iệntiếpcậnthơngtintrongtốtụnghànhchínhvàtạolậpcácđiềukiệnbảođảmcũngnhưcơchế
thựchiệnquyềntiếpcậnthơngtintrongtốtụnghànhchính.
Chương 3: Luận án chủ yếu sử dụng phương pháp phân tích tổng hợp,
sosánh,tìnhhuốngđểđánhgiáthựctrạngquyềntiếpcậnthơngtintrongcáctốtụnghành
chínhtạiViệtNam hiệnnay.
Chương4:Luậnánsửdụngphươngphápphântíchtổnghợp,sửdụngcách
tiếpc ậ n d ự a t r ê n q u y ề n đ ể l à m r õ c á c q ua n đ i ể m , ch ủ t r ư ơ n g , chí nh s á c h c ủ
a

Đảng, pháp luật của Nhà nước và những yêu cầu đặt ra trong giai đoạn hiện
nay,từ đó đưa ra phương hướng, giải pháp nhằm thực hiện hiệu quả quyền tiếp cậnthơngtintrongtố
tụnghànhchính.
5. Đónggópmớivềkhoa họccủaluậnán
Chođếnnayđãcónhiềucơngtrìnhkhoahọc,luậnánnghiêncứuvềquyềntiếpcậnthơngtinnóichungvà
quyền tiếp cận thơng tin trong các ngành, lĩnhvực cụ thể nói riêng, tuy nhiên hiện chưa có sản
phẩm khoa học toàn diện nào đisâu nghiên cứu về quyền tiếp cận thông tin của đương sự trong tố tụng
hànhchính nói chung và của cá nhân khởi kiện vụ án hành chính nói riêng ở
ViệtNam. Dưới góc độ luận án tiến sĩ luật học, luận án có những đóng góp khoa
họcnhấtđịnh,cụthểnhư sau:
Thứnhất:Luậnánnghiêncứuchunsâucácvấnđềlýluậnvềquyềntiếpcận thơng tin trong tố tụng
hànhchính,trongđóđãlàmrõđặcđiểmcủaquyềnnày gắn với chủ thể là cá nhân khởi kiện vụ án
hành

chính

đồng

thời

làm

rõ

nộidungvànguntắccơbảncủaquyềntiếpcậnthơngtintrongtốtụnghànhchính…
Thứ hai: Luận án đã đánh giá toàn diện thực trạng bảo đảm quyền tiếp
cậnthơngtintrongtốtụnghànhchínhởViệtNamtrongbốicảnhcácđiềukiệncụthểcủa Việt Nam
cũngnhưnănglựccóchếbảođảmquyềnnàytrongtốtụnghànhchính. Luận án đã chỉ ra những bất cập
của các quy định pháp luật và thực tiễnthực hiện quy định pháp luật liên quan
đến quyền tiếp cận thơng tin của cá nhânkhởikiệnvụ ánhànhchínhtrongmột số

vụviệcthựctếhiệnnay.
Thứ ba: Luận án đã đề xuất hệ thống các phương hướng và giải pháp bảođảm
quyền tiếp cận thông tin trong tố tụng hành chính ở Việt Nam dựa trên
bốicảnhthực tiễnhiệnnay.
6. Ýnghĩa lýluậnvà thựctiễncủa luậnán
6.1. Ý nghĩa lýluận
Kếtquảnghiêncứucủaluậnánsẽgópphầnlàmrõhơnnộihàmkháiniệm,vịtrí,vaitrịquyềnt
iếpcậnthơngtincủacánhânkhởikiệnvụánhànhchính;


phân tích nội dung và các điều kiện bảo đảm quyền tiếp cận thơng tin và vai
trịcủa tịa án trong việc bảo đảm quyền tiếp cận thông tin trong tố tụng hành
chínhnói chung và củacánhânkhởi kiệnvụ ánhànhchínhnóiriêng.
6.2. Ýnghĩathựctiễn
Luận án là tài liệu tham khảo có giá trị cho cơng tác nghiên cứu và
giảngdạytrongkhoahọcluậthànhchínhnóichungvàluậttốtụnghànhchínhnóiriêng,cũng như đối
vớiđươngsựlàchủthểquyền,cơquanquảnlýnhànướcnắmgiữthơng tin và cuối cùng là Tòa án Nhân
dân trong vai trò bảo đảm quyền tiếp cậnthơngtintrongtố tụnghànhchính.
7. Cấutrúccủaluậnán
Ngồiphầnmởđầu,kếtluậnvàdanhmụctàiliệuthamkhảo,luậnánđượcchiathành4ch
ương:
Chương1:Tổngquantìnhhìnhnghiêncứuvànhữngvấnđềđặtratrongluậnán.
Chương 2: Những vấnđềlý luận về quyềntiếpcậnthơngtin trongtố tụnghành
chính.
Chương 3: Thực trạng quyền tiếp cận thơng tin trong tố tụng hành chính
ởViệtNamhiệnnay.
Chương4:Phươnghướngvàgiảiphápbảođảmquyềntiếpcậnthơngtintrong
tốtụnghànhchínhởViệtNam.

CHƯƠNG1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ
ĐẶTRATRONGLUẬNÁN
1.1. Tổngquantìnhhìnhnghiêncứu
Cáccơngtrìnhnghiêncứuvềquyềntiếpcậnthơngtinnóichungtrênthếgiới,cũngnhưởViệt
Namlàtươngđốiđầyđủ.Tuynhiênnghiêncứuvềquyềntiếpcậnthơngtintronglĩnhvựckhoahọ
cpháplývềtốtụnghànhchínhcịnkhámớimẻ.Dođó,đểlàmrõhơnnhữngvấnđềnghiêncứu
vềquyềntiếpcậnthơngtintrongtốtụnghànhchính,luậnánsẽđánhgiátổngquanmộtsốcơngtrì
nhtheonhómvề:
1.1.1. Nghiêncứuliênquanđếnlýluậnvềquyềntiếpcậnthơngtinvà
quyềntiếp cậnthơngtintrong tốtụng hànhchính
Tiếp cận thơng tin đã trở thành một nhu cầu và một quyền cấp thiết cầnphải được
bảo đảm đối với mọi công dân. Ở mỗi lĩnh vực cụ thể, quyền tiếp cậnthơng tin
lại có những đặc thù khác nhau. Nghiên cứu lý luận về quyền tiếp
cậnthơngtinnóichungvàquyềntiếpcậnthơngtintrongtốtụnghànhchínhnóiriêngđã được các tác
giảtrongvàngồinướcđềcậpởnhữngkhíacạnhnhấtđịnh.Cóthểkểđếnmộtsố nghiêncứusau:
Cácnghiêncứu:“TheRighttoKnow:Humanrightsandaccesstoreproductivehealthinf
ormation”(Quyềnđượcbiết:Quyềnconngườivàtiếpcậnthơngtinliênquanđếnsứckhỏe)củaSandraColiver
(1995)

[84];“Access

toInformationasaHumanRight”(Tiếpcậnthơngtinnhưlàmộtquyềnconngười)của
Mathiesen

(2008)

[95];“The

right

of

access

to

Kay
public

information”(Quyềntiếpcậnthơngtincơng)củaSíndicdeGreugesdeCatalunya(2012)
[83].Cáctácphẩmđãphântíchhệthốngluậtphápquyđịnhvềquyềntiếpcậnthơngtincủa người dân ở
một

số

quốc

gia

trên

thế

giới.

Bên

cạnh

đó,

một

số

cơng

trình

đềcậpnhucầutiếpcậnthơngtincủaconngườitrướcsựđadạngthơngtinnhưhiệnnay,tínhchủ
độngvàbịđộngtrongtiếpnhậnthơngtincủangườidân;nhữngxungđột về quyền lợi trong tiếp cận
thôngtingiữacácgiaitầngtrongxãhội.Mộtsốkháclại nghiêncứuvềquyềntiếp cận thôngtin củacon
ngườiđứngtrướcnhững


tácđộngcủasựpháttriểnmộtcáchmạnhmẽcủacácphươngtiệntruyềntảithơngtin,đặcbiệtlàm
ạnginternet.Ngồira,cáctácgiảcũngđưaranhữngcáchthứcmàmộtsốquốcgiatrênthếgiớiđ
ãthựchiệnđểkiểmsốtthơngtintrựctuyến.Cụthểlàviệcngănchặn,sànglọcnộidungthơngtin,ápđặtchếtàihìnhsự
cho

hành

viphổbiếnmộtsốthơngtinđượcđánhgiálànhạycảm,đồngthờiápđặtchocácchủthểtruyềntincótrá
chnhiệmngắtkếtnốinhằmmụcđíchngănchặnsựlantruyềncủathơngtinđộchại.
Bài viết “Quyền tiếp cận thơng tin - điều kiện thực hiện các quyền conngười và
quyền công dân”của tác giả Thái Vĩnh Thắng, Tạp chí Nghiên cứu Lậppháp,số17
(154), tháng 9/2009. Theo tác giả,quyền tiếp cậnthông tinlà quyềncủa mọi công dân được tiếp cận các
thông tin được ban hành và lưu giữ tại cáccơ quan, tổ chức công quyền, đặc biệt
là cơ quan hành chính nhà nước. Quyềntiếp cận thơng tin là điều kiện tiên quyết

để

đảm

bảo

thực

hiện

các

quyền

conngườivàquyềncơngdân.Quyềntiếpcậnthơngtincóvaitrịđặcbiệtquantrọngtrongviệc
đảmbảothựchiện cácquyềnchínhtrịvàdânsựcủangườidân.Muốnthực hiện các quyền, trước hết
cơngdânphảicóđầyđủthơngtin.Nếukhơngcóthơng tin hoặc thơng tin khơng đầy đủ, cơng dân
khơng thể thực hiện các quyềnđó của mình [60]. Mặt khác, nếu khơng có các
thơng tin đầy đủ, việc thực hiệnquyền khiếu nại, tố cáo, quyền tài sản của công
dân sẽ gặp rất nhiều khó khăn.Ngồi ra, quyền tiếp cận thơng tin cịn có vai trị
trong việc đảm bảo thực hiệncác quyền kinh tế, văn hóa và xã hội của cơng dân.
Khi có thơng tin đầy đủ, mọicơng dân có thể thực hiện các quyền của mình là
quyền tự do kinh doanh, quyềnhọc tập, quyền tiếp cận các chính sách tạo công
ăn việc làm cho người lao động,quyền được sống trong môi trường trong sạch,...
Như vậy, quyền tiếp cận thôngtin không chỉ là “oxy của nền dân chủ”, mà suy
cho cùng, nó là tiền đề để thựchiện mọi quyền. Vì khơng có thơng tin thì người
dân khơng thể biết, khơng thểbàn, không thể làm, không thể kiểm tra về bất cứ
vấn đề gì. Nói một cách khác,tất cả các quyền chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa,
xã

hội

của

cơng

dân

đều

chỉcóthểđảmbảothựchiệntrêncơsởđảmbảoquyềntiếpcậnthơngtin.
Trongbàiviết“ Thơngtinđượctiếpcận v à nộihàmcủaquyềntiếp cận


thơng tin”của Chu Thị Thái Hà, Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp số 17 (154),tháng
9/2009. Theo tác giả, luật tiếp cận thông tin của các nước quy định vềphạm vi
thông tin được tiếp cận khơng giống nhau. Có hai cách chính quy địnhtrong luật
về phạm vi thơng tin được tiếp cận, đó là: (1) Liệt kê những loại
thơngtincơquancơngquyềncótráchnhiệmcơngbốtrongthờihạnluậtđịnhvànhữngloạithơngtin
hạnchếhoặcmiễntrừtiếtlộ;(2)Chỉliệtkênhữngloạithơngtinhạn chế hoặc miễn trừ tiếp cận. Về nội hàm
quyền tiếp cận thông tin, một sốquốc gia trên thế giới hiểu đó là quyền tìm kiếm,
thu thập thơng tin, quyền ucầu cung cấp thông tin và quyền truyền bá thông
tin [17]. Ở Việt Nam chưa cóquy định để có cách hiểu thống nhất nội hàm của
quyền này. Tuy nhiên, các vănbản pháp luật đã có những quy định cụ thể về
quyền tìm kiếm, thu thập, trao đổithông tin. Quyền tiếp cận thông tin theo pháp
luật các nước luôn nằm trongquyền tự do ngôn luận. Theo tác giả, trong bối cảnh
của nước ta hiện nay, LuậtTiếp cận thông tin chỉ nên quy định về việc cơng dân,
tổ chức tiếp cận thơng tinbằng cách tìm kiếm, thu thập và yêu cầu cung cấp
thông tin với những hình thứcbiểuhiệncụthể:đọc,xem,nghe,ghichép,chụp,tríchdẫnnộidungcủahồsơ,tài
liệu… cịn quyền tự do báo chí, quyền tự do ngơn luận trên báo chí của

cơngdânthìđãđượcLuậtBáochíquyđịnh.
TổnghợpcácquyđịnhvềquyềntiếpcậnthơngtintrongcáccơngướccủaLiênhiệpquốcvàđiềuước
khu vực, bài viết“Quyền tiếp cận thông tin trong cácvăn kiện quốc tế”của tác giả Nguyễn
Quỳnh

Liên,

đăng

trên

Tạp

chí

Dân

chủ

vàPhápluật[26].TrongnhữngvănkiệnpháplýđầutiênvềquyềnconngườiTunngơn Thế giới về
Quyền

con

người;

Cơng

ước

Quốc

tế

về

Các

quyền

dân

sự

vàchínhtrị;CơngướcUNECEvềTiếpcậnthơngtin,Thamgiacủacơngchúngvàoq trình ra
quyếtđịnhvàtiếpcậncơnglýđốivớicácvấnđềmơitrường,quyềntiếp cận thơng tin khơng được nêu riêng
biệt

mà

bao

hàm

trong

quyền

tự

do

biểuđạt,baogồmquyềntìmkiếm,tiếpnhậnvàtruyềnđạtthơngtin,...Trongcácđiềuướckhuvực,
quyềntiếpcậnthơngtinđượcthểhiệnởnhiềuvănbản:LuậtThúcđẩy quyền tiếp cận thơng tin của các thể
nhân

và

pháp

nhân

đối

với

các

tindocáccơquannhànướcđangnắmgiữcủaEUnăm1981[83],CôngướcvềBảo

thông


vệmơitrườngnăm1993,LuậtvềTiếpcậnthơngtincủaEUnăm2002;Cơngướccủa Liên minh châu
PhivềPhịng,chốngthamnhũngnăm2003,Hiếnchươngchâu PhivềQuyềnconngườivà Cácquyền của
nhândânnăm2006,…
Cuốnsách“Tiếpcậnthơngtin:phápluậtvàthựctiễntrênthếgiớivàởViệtNam” của nhóm tác
giả

Lã

Khánh

Tùng,

Nguyễn

Đăng

Dung,

Phạm

Hồng

Thái,TrịnhQuốcToản,VũCơngGiao,KhoaLuật,ĐạihọcQuốcgiaHàNội(2011)đãtậphợpc
ácbàiviếtnghiêncứucủanhiềutácgiả,cungcấpchongườiđọccáinhìntổngthể,tồndiệnvềnhi
ềukhíacạnhkhácnhaucủaquyềntiếpcậnthơngtin:Lịchsửhìnhthành,cácquyđịnhcủaphá
pluậtquốctế,phápluậtcácnướcvàcủaViệtNamvềquyềntiếpcậnthơngtin.Tuynhiênđốivớisự
thayđổicácquyđịnhphápluậthiệnnay,cáckếtquảnghiêncứuđãkhơngcịnphùhợp[55].
Bài viết “Bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền công dân trong
phápluậthànhchínhViệtNam”củatácgiảPhạmHồngThái,NguyễnThịThuHương(2012)đi
vàonghiêncứukháiqtvaitrịvànộidung,thủtụccủaphápluậthànhchính trong việc bảo đảm, bảo vệ
quyềnconngười,quyềncơngdân.Quanghiêncứu thực tiễn, tác giả nhận định bảo đảm, bảo vệ
quyền con người, quyền cơngdân trong tố tụng hành chính trước hết phải tạo
được điều kiện, tiền đề để côngdân, tổ chức dễ dàng tiếp cận Tòa án để bảo vệ
các quyền của mình, mà họ chorằng đã bị quyết định hành chính, hành vi hành
chính

xâm

phạm

tới.

Mặt

khácphảitạorađượcđiềukiệnthuậnlợiđểcơngdâncóthểcùngtraođổivớicơquan,người

có

thẩm

bị

quyền

ra

quyết

định

hành

chính,

có

hành

vi

hành

chính

khiếukiện.Cónghĩaphảitạođượcsựbìnhđẳngtrongquanhệtốtụnghànhchínhgiữacơngdân
vớicơquan,ngườibịcơngdânkhiếukiệnvàvớicảTịấntrongxétxửhànhchính[59].
Luận văn “Xây dựng cơ chế bảo đảm quyền tiếp cận thông tin ở Việt
Namtừ kinh nghiệm ở các nước trên thế giới”của tác giả Đinh Quỳnh Mây
(2014) tạiKhoaluậtĐạihọcquốcgiaHàNộiđãnghiêncứuvềcơchếbảođảmquyềntiếpcậnthơngtintừkinhnghiệmcác
nước

trên

thế

giới

và

thực

tiễn

ở

Việt

mộtcáchtươngđốitồndiệnvàcóhệthống.Theođó,tácgiảnhậnđịnhquyềntiếp

Nam


cận thông tin bao gồm: quyền được xem các tác phẩm, tài liệu, hồ sơ, được
ghichép,tríchdẫn,saochụpcáctàiliệu,hồsơđó,đượcthuthậpthơngtindướidạngcácđĩa
mềm,thẻnhớhoặc bất kỳdạngthiếtbịđiệntửnào[29].
Đềtàitrọngđiểmcấpnhànước“Nhữngvấnđềlýluậnvàthựctiễnvềquyềntiếpcậnthơngtinởn
ướctahiệnnay”(KX.03.17/11-15)doGS.TS.NguyễnMinhThuyếtchủnhiệm(2014-2015)[62]đãtổnghợp,
phântích,đánhgiákháiqtthực trạng tiếp cận thơng tin ở Việt Nam. Nhóm tác giả đã khái
qt hóa được hệthốngquanđiểm,kháiniệm,nộihàmcủaquyềntiếpcậnthơngtinhiệnnay.Quaviệcphântích,đánhgiá
thựctrạngvềlĩnhvựcthơngtin,kênhthơngtin,cácchun gia đã chỉ ra được chủ thể, khách thể liên
quan

đến

quyền

tiếp

cận

thơngtin;thủtụcucầucungcấpthơngtin;phạmvithơngtinvàcáctrườnghợpngoạilệ,từchốic
ungcấpthơngtin;khiếunạitốcáovàcácbiệnphápxửphạt;cácbiệnpháp tun truyền, phổ biến.. Tuy
nhiên,đềtàivẫnmangtínhkháiqt,địnhhướng, chưa nghiên cứu sâu và cụ thể cho từng lĩnh
vực.

Cũng

trong

khn

khổcủađềtài,nhómtácgiảcũngđãcơngbốcácnghiêncứuliênquanđếnvấnđềnàynhư:Sáchch
unkhảo:“Quyềntiếpcậnthơngtinnhữngvấnđềlýluậnvàthựctiễn”củacáctácgiảNguyễnMinhThuyết,VũCơngGiao,NguyễnT
rungThành,Nxb. Đại học Quốc gia (2016); “Tự do thông tin: Nền tảng cho một xã hội
minhbạch”củatácgiảNguyễnMinhThuyết,TạpchíTiasáng,số12-20/06/2015.Cáctác giả khẳng
định,quyềntiếpcậnthơngtinlàquyềncủamọicơngdânvàcơngdân được quyền tiếp cận các thơng tin
được

ban

hành

và

lưu

giữ

tại

các

cơ

quan,tổchứccơngquyền,đặcbiệtlàcơquanhànhchínhnhànước[64].Quyềntiếpcậnthơngtincóvai
trị

đặc

biệt

quan

trọng

trong

việc

đảm

bảo

thực

hiện

các

quyềnchínhtrịvàdânsựcủangườidân.Muốnthựchiệncácquyềnđãnêuthìtrướchếtcơng dân
phải có đầy đủ thơng tin. Nếu khơng có thơng tin hoặc thơng tin khơngđầy đủ,cơngdân khơngthểthực hiện
cácquyền đócủamình [64].
Ngồi ra cịn có các luận án nghiên cứu về quyền tiếp cận thông tin
như:Luận án tiến sĩ “Bảo đảm pháp lý quyền tiếp cận thông tin ở Việt Nam hiện
nay”củaLêThịHồngNhung,thựchiệntạiHọcviệnKhoahọcXãhội(2015);“Quyềnđượcthơ
ngtincủacơngdântrongphịng,chốngthamnhũngởnướctahiệnnay”

của Trần Văn Long, thực hiện ở Học viện Khoa học Xã hội (2016); Luận án tiếnsĩ
“Quyền tiếp cận thông tin trong quản lý hành chính nhà nước ở Việt Nam
hiệnnay” của Bùi Thị Hải thực hiện tại Học viện Khoa học Xã hội (2016);... Các
tácgiảchorằngbêncạnhnhữngquyđịnhcụthểvềphươngthức,trìnhtự,thủtụctiếpcận thơng tin, một
đạoluậttốtcịncầnphảicónhữngquyđịnhcụthểvềcơchếbảo đảm cho quyền tiếp cận thông tin của
công dân được thực thi trong thực tiễn[32].Đểbảođảmchocơngdânđượcchủđộngtrongviệctiếpcận
thơng tin, bêncạnhviệcquyđịnhmộtphạmvitươngđốirộngnhữngthơngtincơquannhànướcphải chủ
độngcơngbốcơngkhaiđểcơngdânđượcbiếtmàkhơngcầnthiếtphảiucầu[27].Mặtkhác,việccơngdâncótiếpcậnđượcthơng
tinhaykhơngphụthuộc chủ yếu vào hoạt động của cơ quan nhà nước, đặc biệt là năng
lực phục vụcủacôngchức nhànước[20].
Cuốnsách“ThePublic’sRighttoKnow:PrinciplesonRighttoInformationLegislation”
(Quyền được biết của công chúng: Những nguyên tắc đối với phápluật về quyền
được thông tin) phát hành năm 2015 đã đưa ra 09 nguyên tắc phápluậtvềquyềnđược
thôngtin[78].Trongnguyêntắc“bộclộtốiđa”cũngđưarađịnh nghĩa “cơ quan cơng quyền” trong việc
cung

cấp

thơng

tin

của

các

cơ

quanthựchiệnquyềnlựccơngtừtrungươngđếnđịaphương,cáccơquanđượcbầura(baogồm

cảnghịviện),cáctậpđồnkinhtếnhànước,cáctổchứcphichínhphủ,cáccơquantưpháp,vàcác
tổchứctưnhânthựchiệncácdịchvụcơnghoặcnắmgiữthẩmquyềnraquyếtđịnhhoặcchitiêungânsáchcơng,
khơngloạitrừbấtcứcơquannào.Tuynhiêncũngcầnphảiđảmbảonguntắcgiớihạn.Tấtcảcácu cầu của cá nhân
đối với thông tin từ các cơ quan công quyền cần phải đượcđáp lại ngoại trừ
thông tin nằm trong phạm vi giới hạn cung cấp thơng tin. Danhsách các mục
đích chính đáng có thể biện minh cho việc khơng tiết lộ cần đượcquy định trong
luật. Danh sách này chỉ nên bao gồm những lợi ích cấu thành nênnhữngcăncứchính
đángchoviệctừchốicungcấpcáctàiliệuvàcầnđượchạnchế trong các vấn đề được thừa nhận theo
luật quốc tế như thực thi luật pháp,quyền riêng tư, an ninh quốc gia, bảo mật
thương

mại

và

bảo

mật

khác,

an

tồncủacánhânvàđạichúng,cũngnhưtínhhiệuquảvànhấtqntrongcácqtrìnhraquyếtđịn
hcủa chínhquyền.