Luận văn thạc sĩ hồi giáo trong biến đổi chính trị ở bắc phi và trung đông từ mùa xuân arab tới nay
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (992.08 KB, 102 trang )
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
------------
NGUYỄN THỊ NHUNG
HỒI GIÁO TRONG BIẾN ĐỔI
CHÍNH TRỊ Ở BẮC PHI VÀ TRUNG ĐƠNG
TỪ MÙA XN ARAB ĐẾN NAY
LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Chính trị học
Hà Nội - 2016
z
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
------------
NGUYỄN THỊ NHUNG
HỒI GIÁO TRONG BIẾN ĐỔI
CHÍNH TRỊ Ở BẮC PHI VÀ TRUNG ĐƠNG
TỪ MÙA XN ARAB ĐẾN NAY
Luận văn thạc sĩ chuyên ngành: Chính trị học
Mã số: 60 31 02 01
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TS Đỗ Quang Hƣng
Hà Nội – 2016
z
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan bản Luận văn Hồi giáo trong biến đổi chính trị tại Bắc
Phi – Trung Đơng là cơng trình nghiên cứu của riêng tơi dưới sự hướng dẫn của
GS.TS Đỗ Quang Hưng mà trước đó chưa có bất cứ tác giả nào cơng bố.
Những tư liệu và số liệu sử dụng trong bản luận văn là có tính xác thực và
nguồn gốc rõ ràng.
Tác giả
Nguyễn Thị Nhung
z
LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn này, ngoài sự nỗ lực của bản thân, tác giả xin bày
tỏ lời cảm ơn sâu sắc tới các thầy, cô giáo trong khoa Khoa học Chính trị,
Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội; Thư
viện Quốc gia Việt Nam… đã giúp đỡ, tạo điều kiện trong quá trình tìm kiếm,
thu thập tài liệu nghiên cứu. Đặc biệt, tác giả gửi lời cảm ơn chân thành tới Gs.
Ts. Đỗ Quang Hưng, nhờ sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của thầy, tác giả đã
hồn thành luận văn thạc sĩ.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng, song giới hạn về mặt thời gian và nhận thức
nên luận văn khơng tránh khỏi những thiếu sót, hạn chế. Do vậy, tác giả rất
mong nhận được sự chỉ bảo của các thầy, cơ giáo và những đóng góp ý kiến quý
báu của toàn thể bạn đọc.
z
DANH MỤC KÝ HIỆU VIẾT TẮT
EU:
European Union
Liên minh Châu âu
GCC:
Gulf Cooperation Council
Tổ chức hợp tác vùng Vịnh
GDP:
Gross domestic product
Tổng sản phẩm quốc dân
IAEA:
International Atomic Energy Agency
Cơ quan năng lượng nguyên tử Quốc tế
ILO:
International Labour Organization
Tổ chức Lao động Quốc tế
IS:
Isalem State
Nhà nước Hồi giáo tự xưng
LHQ:
United Nations
Liên Hợp Quốc
NATO:
North Atlantic Treaty Organization
Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương
OPEC:
Organization of Petroleum Exporting Countries
Tổ chức các nước xuất khẩu dầu lửa
PLO:
Palestine Liberation Organization
Hội đồng dân tộc Palestine, tổ chức giải phóng Palestine
UAE:
United Arab Emirates
Các tiểu Vương quốc Arab thống nhất
UNESCO: United Nations Educational Scientific and Cultural
Organization
Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa thế giới
UNICEF: United Nations Children's Fund
Quỹ nhi đồng thế giới
z
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài ..................................................................................... 1
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 2
3. Tình hình nghiên cứu ......................................................................................... 2
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu......................................................... 8
5. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................... 8
6. Đóng góp của đề tài............................................................................................ 8
7. Cấu trúc của đề tài: ............................................................................................. 8
Chƣơng 1 KHÁI LƢỢC HỒI GIÁO Ở BẮC PHI VÀ TRUNG ĐÔNG......... 9
1.1. Vài đặc điểm của Hồi giáo ............................................................................ 9
1.1.1. Khái niệm và sự phân hóa của đạo Hồi ....................................................... 9
1.1.2. Nguồn gốc hình thành ................................................................................11
1.1.3. Giáo lý của Đạo Hồi ..................................................................................11
1.2. Hồi giáo ở Bắc phi - Trung Đông ...............................................................14
1.2.1. Khái niệm Bắc Phi – Trung Đơng, vị trí địa lý và thể chế chính trị của một
số quốc gia điển hình ...........................................................................................15
1.2.2. Tình hình và đặc điểm của Hồi giáo ở Bắc Phi – Trung Đông .................23
Chƣơng 2 YẾU TỐ HỒI GIÁO TRONG BIẾN ĐỘNG CHÍNH TRỊ Ở BẮC
PHI VÀ TRUNG ĐÔNG TỪ MÙA XUÂN ARAB ĐẾN NAY ......................27
2.1. Biến động chính trị tại Bắc Phi – Trung Đơng .........................................27
2.1.1. Cuộc chiến giữa các nước: Nga, Mỹ và đồng minh tại khu vực Bắc Phi –
Trung Đông ..........................................................................................................28
2.1.2. Chiến tranh nôi bộ giữa các quốc gia Bắc Phi – Trung Đông ..................33
2.1.3. Khủng bố ....................................................................................................42
2.1.4. Khủng hoảng Mùa Xuân Arab tại Bắc Phi – Trung Đông ........................43
2.2. Nguyên nhân dẫn đến bất ổn chính trị tại khu vực Bắc Phi – Trung Đông...58
2.2.1. Vấn đề năng lượng .....................................................................................58
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
2.2.2. Yếu tố Hồi giáo trong các cuộc xung đột, biến đổi chính trị ở Bắc Phi và
Trung Đơng ..........................................................................................................62
2.2.3. Nguyên nhân xuất phát từ nội tại các quốc gia .........................................71
2.2.4. Tranh giành quyền lực giữa các nước lớn .................................................72
2.3. Biểu hiện ở một số quốc gia điển hình .......................................................72
2.3.1. Iran .............................................................................................................72
2.3.2. Ai Cập .........................................................................................................74
2.3.3. Tunisia ........................................................................................................78
2.3.4. Lybia ...........................................................................................................78
2.3.5. Syria ...........................................................................................................79
2.3.6. Tại Iraq .......................................................................................................82
2.4. Nhìn lại Mùa Xuân Arab và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam ..........83
2.4.1. Tình hình Bắc Phi và Trung Đông sau Mùa Xuân Arab............................83
2.4.2. Những biến đổi chính .................................................................................84
2.4.3. Tác động tới Việt Nam ...............................................................................86
KẾT LUẬN .........................................................................................................88
DANH MỤC TÀI LỆU THAM KHẢO ...........................................................89
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
DANH MỤC HÌNH
1. Biểu đồ sự gia tăng chỉ số thâm hụt ngân sách của Lybia từ năm 2009 – 2013......44
2. Biểu đồ thể hiện sự sụt giảm chỉ số tăng trưởng kinh tế của Ai Cập trong Mùa
Xuân Arab ............................................................................................................48
3. Biểu đồ thể hiện mức sản xuất khối lượng dầu tại Lybia từ 2005 – 2012 .......50
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Tạo hóa đã tạo ra thế giới với mỗi vùng đất mang những đặc điểm riêng
biệt. Bắc Phi – Trung Đông cái nôi của Hồi giáo, khu vực duy nhất hội tụ của cả
ba châu lục Á – Phi – Âu, bởi vậy góp phần khơng nhỏ vào bức tranh chính trị,
kinh tế - xã hội chung của thế giới.
Tồn cầu hóa đã phần nào mang các vùng đất, các quốc gia, vùng lãnh thổ
đến gần nhau hơn bởi nhu cầu hợp tác cùng phát triển về mọi mặt. Khu vực Bắc
Phi – Trung Đông đã và đang là đối tác quan trọng nhiều mặt với Việt Nam. Bởi
vậy việc nghiên cứu các vấn đề ở Bắc Phi – Trung Đông là rất quan trọng trong
chiến lược phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam hiện nay.
Thời gian gần đây, Bắc Phi – Trung Đông được nhắc đến như một “chảo
lửa” của thế giới về các vấn đề như: xung đột tôn giáo – sắc tộc, xung đột năng
lượng, lật đổ chính quyền... “Mùa xuân Arab” diễn ra là kết quả của cuộc khủng
hoảng chính trị kéo dài tại khu vực này. Những biến động chính trị kể từ năm
2011 đến nay đã lan rộng hầu hết các quốc gia trong khu vực và chưa có dấu
hiệu kết thúc. Quan trọng hơn cả, những biến động chính trị của tại đây khơng
chỉ gây ra những hệ lụy cho chính khu vực này mà hơn thế nữa nó có những ảnh
hưởng rất lớn tới vấn đề an ninh và hịa bình của thế giới.
Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến cuộc khủng hoảng chính trị tại Mùa
Xuân Arab, mặc dù yếu tố Hồi giáo không phải là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến
cuộc khủng hoảng, nhưng nó lại là vấn đề then chốt, chi phối và có ảnh hưởng
khơng nhỏ tới những biến động chính trị gần đây. Nhìn vào bức tranh tồn cảnh
Trung Đơng hiện nay có thể nhận thấy tầm quan trọng của tôn giáo và đặc biệt là
Hồi giáo tại khu vực Trung Đơng cũng như trên tồn thế giới.
Thấy được tầm quan trọng của Hồi giáo đối với quan hệ chính trị quốc tế,
tác giả đi sâu nghiên cứu đề tài với tên gọi “Hồi giáo trong biến đổi chính trị ở
Bắc Phi và Trung Đơng từ mùa Xn Arab đến nay” để có thể nhìn được tình
1
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
hình Bắc Phi – Trung Đơng hiện nay, ngun nhân dẫn đến cuộc khủng hoảng,
tương lai của nó và hơn cả là sự ảnh hưởng của yếu tố Hồi giáo trong biến động
chính trị cũng như hệ lụy của cuộc khủng hoảng đối với khu vực và thế giới.
2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu của đề tài:
Đề tài nghiên cứu nội dung cơ bản của Hồi giáo, các cuộc khủng hoảng đang
diễn ra tại các quốc gia Hồi giáo. Nguyên nhân của cuộc khủng hoảng là đối
tượng được mang ra “mổ xẻ” nhằm tìm kiếm giải pháp cho vùng đất chính trị
đầy khủng hoảng này.
- Phạm vi nghiên cứu:
+/ Khơng gian địa lý: tồn bộ khu vực Bắc Phi và Trung Đông
+/ Không gian trừu tượng: Hồi giáo
+/ Thời gian: từ mùa Xuân Arab đến nay.
3. Tình hình nghiên cứu
3.1. Tình hình nghiên cứu trên thê giới
Trong lịch sử nghiên cứu của thế giới, Hồi các cơng trình nghiên cứu về
Hồi giáo nói riêng và tơn giáo nói chung đã và đang được các nhà khoa học trên
thế giới cũng như trong nước quan tâm nghiên cứu. Hồi giáo được coi là vấn đề
lớn trong nghiên cứu khoa học bởi nó có ảnh hưởng rất lớn tới các vấn đề như:
chính trị, văn hóa - văn minh, di cư... của thế giới.
Ở Bắc Phi và Trung Đông yếu tố tôn giáo được các nhà nghiên cứu chú ý
và quan tâm nghiên cứu đặc biệt, bởi nơi đây yếu ố tơn giáo có sức ảnh hưởng,
chi phối tới các vấn đề khác rất lớn. Tôn giáo ở Bắc Phi – Trung Đơng có Hồi
giáo là tôn giáo chủ chốt chiếm hầu hết cộng đồng cư dân. Là khu vực sản sinh
ra Hồi giáo, dân số Hồi giáo chiếm nhiều nhất trên thế giới, các vấn đề chính trị,
xung đột phát sinh từ Hồi giáo hết sức phổ biến. Đặc biệt khi các biến động
chính trị nổ ra tại Bắc Phi và Trung Đông, khu vực này thực sự đã trở thành
điểm nóng cho các cuộc thảo luận và nghiên cứu quốc tế.
2
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Những nghiên cứu của tác giả nước ngoài liên quan tới Hồi giáo ở Bắc
Phi và Trung Đơng
Cơng trình nghiên cứu nước ngoài “Islamism, Revolution, and Civil
Society” (Chủ nghĩa Hồi giáo, cách mạng và xã hội dân sự), của tác giả Sheri
Berman, học giả của trung tâm nghiên cứu Châu Âu của đại học New York,
đăng trên tạp chí Perspectives on Politics, quyển 1, số 2, tháng 6 năm 2003 là tác
phẩm nghiên cứu những ảnh hưởng của chủ nghĩa Hồi giáo đối với đời sống
chính trị của các nước Arab, những nguyên nhân dẫn đến các cuộc cách mạng Ai
Cập và một số quốc gia Trung Đông trong thế kỷ XX.
Tiếp đến là cuốn sách “Lịch sử Trung Đông 2000 năm trở lại đây”, tác
giả Bernard Lewis được xuất bản năm 2008 tại nhà xuất bản Tri thức, là cơng
trình đánh giá một cách tổng thể các vấn đề như: kinh tế, văn hóa, chính trị trong
lịch sử của vùng đất Trung Đông 2000 năm (từ thời cận cổ đại, trung đại) cho tới
những năm gần đây.
“Sự va chạm của các nền văn minh”, tác giả Sumuel Huntington xuất bản
năm 2003, nhà xuất bản Lao động. Tác phẩm là minh chứng của thuyết “Đụng
độ văn minh” giữa các nền văn minh thế giới. Tác giả đã giải thích một cách sâu
sắc những mâu thuẫn của các nền văn hóa văn minh trong thế giới lồi người,
trong đó vấn đề của người Hồi giáo tại Trung Đông được ông nhắc tới nhiều lần,
đặc biệt là tại các quốc gia Arab: “Những đường biên giới đẫm máu của người
Hồi giáo”. Nó là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự biến động
chính trị tại Bắc Phi Trung Đơng hiện nay.
“Thế giới phẳng” tác giả Thomas Fiedman, Nxb. Trẻ phát hành tại Việt
Nam năm 2011 – “phẳng” với ý nghĩa toàn cầu hóa về kinh tế, kéo theo tồn cầu
hóa về mọi mặt. Hồi giáo cực đoan được ông viết lên là một phần quan trọng của
bài viết bên cạnh 10 lực làm phẳng thê giới.
Ngồi ra, hiện nay cịn có nhiều các bài viết trên các tạp chí, các phương
tiện thông tin đại chúng trên thế giới đề cập đến vấn đề Hồi giáo của các nhà
3
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
nghiên cứu quốc tế. Đặc biệt hơn cả là những diễn biến của mùa Xuân Arab
trong thời gian hơn bốn năm qua, họ đã đưa ra những suy nghĩ, nhận định quan
trọng về cuộc cách mạng và những nguyên nhân của nó.
Các cơng trình nghiên cứu trong nước về Hồi giáo, về biến động chính trị
tại Trung Đơng – Bắc Phi:
“Tồn cầu hóa Tơn giáo – Khái niệm, biểu hiện và mấy vấn đề đặt ra”,
tác giả Gs. Ts Đỗ Quang Hưng trên tạp chí Tơn giáo, số 2, 2006. Bài viết chỉ ra
các khái niệm về Tồn cầu hóa, Tơn giáo, những biểu hiện của tồn cầu hóa về
mặt tôn giáo và các vấn đề của tôn giáo trước bối cảnh tồn cầu hóa kinh tế của
thế giới.
Hồi giáo thế giới nói chung cũng như văn hóa, xã hội, chính trị Hồi giáo ở
Trung Đơng nói riêng xét dưới góc độ tơn giáo học, chính trị học và khu vực học
ln là những vấn đề hấp dẫn và cịn mới mẻ đối với người làm nghiên cứu khoa
học xã hội ở Việt Nam
Nghiên cứu cơ bản về Hồi giáo ở Trung Đơng là cần thiết, vừa có tính cấp
thiết trước mắt, vừa có tính chiến lược lâu dài, nhằm nâng cao hiểu biết của Việt
Nam về một khu vực có tầm quan trọng đặc biệt đối với an ninh và ổn định toàn
cầu, nơi thu hút sự can dự của tất cả các cường quốc và có quan hệ ngày càng gia
tăng với Việt Nam.
Cơng trình khoa học Một số vấn đề cơ bản về Hồi giáo ở Trung Đơng (Văn
hóa, xã hội và chính trị Hồi giáo) thuộc định hướng nghiên cứu trọng tâm của
Viện Nghiên cứu Châu Phi và Trung Đông thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội
Việt Nam, ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu đó.
Nội dung của cơng trình phủ lên một khơng gian Trung Đông rộng lớn,
được xác định dựa theo những tiêu chí đặc thù trong nghiên cứu về Hồi giáo ở
khu vực này hiện nay.
Lấy tôn giáo học làm cơ sở phát triển, các nhà nghiên cứu đã bước đầu làm
rõ một số kiến thức nền tảng về văn hóa, xã hội và chính trị Hồi giáo ở Trung
4
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Đơng, cung cấp một cái nhìn sâu sắc về bản chất của Hồi giáo cũng như sự chi
phối của nó tới các thể chế chính trị xã hội Trung Đơng vốn rất đa dạng và phức
tạp, phân tích hiện trạng và dự báo xu hướng biến chuyển của vấn đề Hồi giáo tại
đây trong thời gian tới.
Những kết quả trong cơng trình nghiên cứu này có thể giúp các nhà quản lý
ban ngành liên quan của Việt Nam có thêm những cách nhìn khoa học khi đề ra
các chủ trương, biện pháp cụ thể.
“Islam giáo” trong nghiên cứu được sử dụng đồng thời bằng thuật ngữ
“Hồi giáo”, hiện được chấp nhận tương đương trong các nghiên cứu tôn giáo học
ở Việt Nam.
“Làn sóng nổi dậy tại Bắc Phi – Trung Đông: Nguyên nhân, tác động,
ảnh hưởng và những vấn đề đặt ra cho Việt Nam”, tác giả Đỗ Đức Định, Tạp
chí Nghiên cứu Châu Phi – Trung Đơng, số 3(67), 2011. Bài viết khái quát
những diễn biến của cuộc nổi dậy tại Bắc Phi – Trung Đông, những nguyên
nhân của nó.
“Vấn đề dầu mỏ và quan hệ quốc tế ở Trung Đông – Bắc Phi thời kỳ hậu
Mùa Xuân Arab”, của hai tác giả PGS. TS. Bùi Nhật Quang và TS. Phạm Ngọc
Lãng, được Nhà xuất bản Lý luận Chính trị phát hành năm 2015.
Nội dung của cơng trình viết về Bắc Phi – Trung Đông kể từ cuối năm 2010
trở lại đây, khi khu vực Trung Đông – Bắc Phi trải qua những thời kỳ bùng nổ
của phong trào “Mùa Xuân Arab” với ảnh hưởng toàn diện đến mọi mặt đời sống
kinh tế, chính trị, xã hội và quan hệ quốc tế. Cho đến nay, phong trào Mùa xuân
Arab đã tràn qua toàn bộ khu vực Bắc Phi – Trung Đông, tạo nên một diện mạo
khác so với trước đây. Các quốc gia khu vực Bắc Phi – Trung Đông hiện đang
trong thời kỳ “hậu Mùa Xuân Arab” với nhiều biến động sâu sắc, mang những
sự kiện khác so với khi phong trào biến động đang diễn ra và đòi hỏi phải được
xem xét nghiên cứu và nhận diện rõ ràng.
Các vấn đề chủ yếu được được cuốn sách tập trung nghiên cứu bao gồm:
5
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Thứ nhất, tình hình phát triển kinh tế, xã hội của khu vực gắn với các hoạt
động quốc tế, đặc biệt là quan hệ quốc tế liên quan tới dầu mỏ. Đây là một trong
những vấn đề nổi bật, mang tính cấp thiết, tính thời sự và có khả năng gây ra những
ảnh hưởng ở cấp độ khu vực cũng như ảnh hưởng toàn cầu.
Thứ hai, các vấn đề phát triển khác phát sinh trong thời kỳ hậu Mùa xuân
Arab tại khu vực Bắc Phi – Trung Đông liên quan tới hoạt động quan hệ quốc tế,
yếu tố dầu mỏ và yếu cầu điều chỉnh chính sách gắn với những biến động này.
Thứ ba, đối với Việt Nam, các hoạt động quan hệ quốc tế của khu vực Bắc
Phi – Trung Đông là rất đáng quan tâm, đặc biệt là xét từ góc độ khu vực này có
tiềm năng dầu mỏ phong phú và những thay đổi trong quan hệ quốc tế thời kỳ
hậu Mùa Xuân Arab sẽ làm thay đổi khả năng tiếp cận tới nguồn cung dầu mỏ
của các đối tác bên ngồi, từ đó gây ảnh hưởng tới an ninh năng lượng toàn cầu
và tác động trực tiếp tới tình hình kinh tế, xã hội hội trong nước. Do vậy, vấn đề
này rất cần được xem xét, đánh giá một cách đầy đủ để từ đó đưa ra những kiến
nghị thiết thực, phù hợp.”
“Biến động chính trị - xã hội tại Bắc Phi - Trung Đông và những tác động
tới Việt Nam”, của ba tác giả PGS. TS. Nguyễn Thanh Hiền, TS. Trần Thị Lan
Hương và PGS.TS. Bùi Nhật Quang, được Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia phát
hành năm 2015.
Cơng trình thể hiện trong những năm gần đây, làn sóng biến động chính trị xã hội ở các nước thuộc khu vực Bắc Phi – Trung Đông đã thu hút sự quan tâm
của dư luận thế giới. Từ những tháng cuối năm 2010, các cuộc biểu tình chống
chính phủ liên tiếp diễn ra ở một loạt các quốc gia trong khu vực, đẩy Bắc Phi –
Trung Đơng lâm vào tình trạng vơ cùng bất ổn. Mức độ ảnh hưởng của nó càng
trở nên nghiêm trọng khơng chỉ đối với các nước trong khu vực mà cả nhiều
nước khác trên thế giới bởi đây cũng là khu vực tập trung rất đơng tín đồ Hồi
giáo. Những câu hỏi như: diễn biến của làn sóng biến động chính trị - xã hội tại
các nước Bắc Phi – Trung Đơng như thế nào và hệ quả của nó ra sao; các nước
6
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
lớn và tổ chức quốc tế như Mỹ, Nga, Trung Quốc, EU bày tỏ thái độ và có ứng
phó gì đối với tình hình biến động ở khu vực này; tác động của nó như thế nào
đối với Việt Nam và những bài học rút ra cho Việt Nam sẽ được giải đáp trong
nội dung của cuốn sách”
Ngoài ra trên tạp chí nghiên cứu Bắc Phi Trung Đơng, tạp chí nghiên cứu
Tơn giáo, tạp chí Cộng sản đều có các bài viết về vấn đề Hồi giáo và vấn đề mùa
Xn Arab.
Các cơng trình nghiên cứu là tài liệu q báu để làm tài liệu tham khảo,
nghiên cứu cho tác giả khi tìm hiểu về vấn đề Hồi giáo ở vùng đất Bắc Phi Trung
Đông và những diễn biến của cuộc cách mạng “Mùa Xn Arab” hiện nay. Mỗi
cơng trình nghiên cứu có những nét đặc sắc riêng về những vấn đề của Hồi giáo,
của các vấn đề chính trị, xung đột ở Bắc Phi Trung Đông trong lịch sử cũng như
hiện tại. Mặc dù vậy, xét một cách tổng thể để nói về sự ảnh hưởng của Tơn giáo
mà cụ thể là Hồi giáo với chính trị ở khu vực Bắc Phi – Trung Đông trong giai
đoạn hiện nay thì vẫn cịn ít các cơng trình nghiên cứu viết một cách đầy đủ và
chi tiết, chưa làm nổi bật lên sự ảnh hưởng và tầm quan trọng của yếu tố Hồi
giáo trong biến động chính trị của khu vực.
Để góp thêm phần nghiên cứu cho vấn đề Hồi giáo ở Bắc Phi – Trung
Đông, tác giả chọn đề tài “Hồi giáo trong biến đổi chính trị ở Bắc Phi Trung
Đông từ Mùa Xuân Arab đến nay” để làm đề tài luận văn tốt nghiệp, với mục
đích: làm rõ nguyên nhân, diễn biến, hậu quả của Mùa xuân Arab đồng thời làm
rõ sự tác động của tôn giáo trong biến đổi chính trị ở Bắc Phi – Trung Đơng nói
riêng, thế giới nói chung đặc biệt là yếu tố Hồi giáo.
3.2. Nội dung nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu chủ yếu các vấn đề cơ bản sau:
Luận văn nêu ra được những vấn đề cơ bản về Hồi giáo nói chung và Hồi
giáo ở Bắc Phi – Trung Đơng nói riêng, mối quan hệ giữa Hồi giáo và chính trị.
Khái quát cơ bản diễn biến, nguyên nhân và hậu quả của cuộc khủng
hoảng Mùa Xuân Arab.
7
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Bài viết phân tích và đánh giá các yếu tố tác động tới biến động chính trị
tại Bắc Phi và Trung Đơng, trong đó có yếu tố Hồi giáo.
Đánh giá những tác động chính trị của cuộc khủng hoảng tới Việt Nam
cũng như các khu vực khác trên thế giới.
4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu
- Cơ sở lý luận: đề tài được thực hiện trên quan điểm duy vật về lịch sử,
các nguyên lý của phép biện chứng duy vật. Trên cơ sở các học thuyết
về xung đột quốc tế, lý thuyết về chủ nghĩa hiện thực, chủ nghĩa tự do,
chủ nghĩa hành vi, chủ nghĩa văn hóa văn minh, lý thuyết chính trị…
- Phương pháp nghiên cứu: đề tài vận dụng phương pháp tư duy duy vật
lịch sử, phân tích và trình bày các vấn đề. Phân tích, tổng hợp thơng tin
thứ cấp nhằm phân tích nguyên nhân, diễn biến, kết quả của cuộc
khủng hoảng. Đánh giá mối quan hệ giữa tơn giáo và chính trị, tác
động của tơn giáo đối với biến động chính trị tại Bắc Phi và Trung
Đơng. Tìm hiểu chính trị học cao cấp nhằm quy chiếu vào các đặc
điểm tại khu vực nghiên cứu để phân tích và đánh giá, đưa ra kết luận
cho đề tài nghiên cứu.
5. Mục đích nghiên cứu
Đề tài nhằm chỉ ra nguyên nhân của cuộc khủng hoảng, đánh giá được
những hệ lụy của nó đối với khu vực và thế giới.
6. Đóng góp của đề tài
Đề tài đã đánh giá được tầm quan trọng của Tơn giáo đối với chính trị, xã
hội và đặc biệt là tơn giáo với quan hệ chính trị quốc tế. Đề tài cịn có thể dùng
làm tài liệu tham khảo phục vụ việc học tập và nghiên cứu các vấn đề như: lý
thuyết chính trị, quan hệ quốc tế…
7. Cấu trúc của đề tài:
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, đề tài gồm 2
chương và 6 tiết.
8
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Chƣơng 1
KHÁI LƢỢC HỒI GIÁO Ở BẮC PHI VÀ TRUNG ĐÔNG
1.1. Vài đặc điểm của Hồi giáo
Hồi giáo là một tôn giáo đặc biệt, đứng thứ hai trên thế giới và chi phối
một khu vực quan trọng trong bức tranh chính trị chung của nhân loại. Là một
tơn giáo độc thần, Hồi giáo có cách phát triển hồn tồn khác so với các giáo
phái khác. Nói đến đặc điểm của đạo Hồi, Hồi giáo là một tôn giáo độc thần phát
triển dựa trên nền tảng quan trọng nhất là Kinh Koran, một văn bản mà những
người theo đức tin này cho rằng đã ghi nhận đúng từng lời răn dạy của Chúa
Allah thông qua lời truyền đạt của Mohammed, người mà các tín đồ tin tưởng là
Thiên sứ cuối cùng của Allah. Danh từ Hồi giáo (Islam) cịn có nghĩa là “sự tn
phục đối với Chúa trời”, “hịa bình” và “con đường đi tới hịa bình”. Người tin
tưởng vào Hồi giáo được gọi là Tín đồ Hồi giáo [59]. Người phương tây có cách
nhìn nhận hồn tồn khác và đầy mâu thuẫn về chính trị và văn hóa của đạo Hồi.
Sự kình địch gữa các Hồi giáo và Thiên Chúa giáo ở Châu âu và Địa trung hải
thời trung cổ. Sự ganh đua chính trị và kinh tế, các phong trào chính trị chống
Ottoman; các phong trào dân tộc chống chủ nghĩa thực dân của các nước Hồi
giáo và hiện nay là hàng loạt nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS). Tất cả những điều
đó khơng chỉ khiến cho phương Tây mà cả thế giới cũng như các giáo phải cơ
bản khác nhìn nhận Hồi giáo như một lực lượng đơn nhất.
1.1.1. Khái niệm và sự phân hóa của đạo Hồi
Hồi giáo cịn gọi là đạo Islam, là một tơn giáo độc thần thuộc nhóm
các tơn giáo Abraham. Đây là tôn giáo lớn thứ hai trên thế giới, sau Kitô giáo, và
là tôn giáo đang phát triển nhanh nhất với số tín đồ hiện nay là 1,57 tỷ, chiếm
23% dân số thế giới.
Hầu hết người theo dạo Hồi thuộc hai dịng: Sunni (75-90%) và Shia (1020%). Có khoảng 13% người theo đạo Hồi sống tại Indonesia, cộng đồng quốc
gia Hồi giáo lớn nhất chiếm 25% ở Nam Á, 20% ở Trung Đông và 15% ở hạ
9
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Sahara. Một số cộng đồng khác ở châu Âu, Trung Quốc, Nga và châu Mỹ. Các
cộng đồng di dân và chuyển đạo cũng có ở nhiều nơi trên thế giới.
Nguyên nghĩa của “Hồi giáo” trong tiếng Ả Rập là Islam và có nghĩa là
“vâng mệnh, quy phục Thượng Đế”. Người theo Islam, trong tiếng Arab gọi
là Muslim, do đó có các chữ muslim, moslem tiếng Anh và musulman tiếng
Pháp. Danh từ “Hồi giáo” xuất xứ từ dân tộc Hồi Hột. Hồi Hột là nước láng
giềng phương bắc của Trung Quốc từ năm 616 đến 840. Lúc rộng lớn nhất lãnh
thổ họ đông đến Mãn Châu, tây đến Trung Á, và họ đã giúp nhà Đường dẹp
được loạn An Lộc Sơn. Với thời gian, cách gọi đổi thành “Hồi Hồi”. Tài liệu xưa
nhất dùng danh từ “Hồi Hồi” là Liêu Sử, soạn vào thế kỷ 12. Đời nhà Nguyên
(1260 - 1368), tại Trung Quốc, cụm từ “người Hồi Hồi” được dùng để chỉ định
người Trung Á, bất luận theo tín ngưỡng nào. Đến đời Minh (1368 - 1644), cụm
từ “người Hồi Hồi” mới dần dần đổi nghĩa để chỉ định tín đồ Islam.
Trước đó, người Hán thường gọi Islam là “Đại Thực giáo” hay “đạo Alạp-bá”. A-lạp-bá” là phiên âm tiếng Hán của danh từ “Ả Rập”. “ Đại Thực” là
phiên âm của chữ “Tazi”, tiếng Ba Tư dùng gọi người “Ả Rập”, vì “Tazi” là tên
một bộ tộc người “Ả Rập” tiếp xúc nhiều với Ba Tư thời xưa.
Bởi “Hồi Hồi” là tên gọi chủng tộc, không phải là dịch nghĩa của
chữ Islam hay một tôn chỉ của Islam, nên một số người hạn chế dùng danh từ
“Hồi giáo” hay “đạo Hồi”. Trường hợp các tên “Đại Thực” hay “A-lạp-bá” cũng
thế. Bởi thế, tại Trung Quốc, ngay từ năm 1335, thời nhà Nguyên, đã có người
đề ra cụm từ Thanh Chân giáo để thích nghi hơn với tiếng Hán. Đề nghị này
được hưởng ứng rộng rãi nên ngày nay Thanh Chân giáo là cụm từ được ghi
trong nhiều từ điển tiếng Hán. Tại Trung Quốc ngày nay cũng có nhiều “Thanh
Chân tự” (thánh đường Islam) và “Thanh Chân thực đường” (quán ăn, nhà
ăn halal).
Ngày nay tại Trung Quốc người ta cũng thường gọi Islam theo phiên âm
là Y Tư Lan giáo. Cơ quan đại diện Islam chính thức tại Trung Quốc có tên là
10
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
“Trung Quốc Y Tư Lan giáo hiệp hội” được ra đời ngày 11 tháng 5 năm 1953,
trực thuộc chính quyền và có trụ sở tại Bắc Kinh. Wikipedia Trung văn cũng
dùng danh từ Y Tư Lan giáo.
Nhiều tài liệu, văn bản trong tiếng Việt từ nhiều năm nay cũng dùng danh
từ đạo Islam hay đạo Ixlam. Tuy nhiên, nhiều tín hữu Islam nói tiếng Việt vẫn dùng
danh từ Hồi giáo vì đã quen nghĩ đến, nói đến danh từ này một cách tơn kính.
1.1.2. Nguồn gốc hình thành
Đối với người ngoài, đạo Hồi giáo ra đời vào thế kỷ 7 tại bán đảo Ả Rập,
do Thiên Sứ Muhammad nhận mặc khải của thượng đế truyền lại cho con người
qua thiên thần Jibrael. Đạo Hồi chỉ tôn thờ Allah Đấng Tối Cao, Đấng Duy Nhất.
Đối với tín đồ, Muhammad là vị Thiên Sứ cuối cùng được Allah mặc
khải Thiên Kinh Qur'an (còn viết là Koran) qua Thiên thần Jblael.
Điều đầu tiên chúng ta nên biết và hiểu rõ về Islam là từ “Islam” có nghĩa là
gì. Tên Islam khơng được đặt theo tên người như trong trường hợp Kitô giáo, được
đặt tên theo Chúa Giê-su, Phật giáo được đặt tên theo Đức Phật, đạo Khổng được đặt
tên theo Đức Khổng Tử, và chủ nghĩa Mác được đặt tên theo Các Mác.
1.1.3. Giáo lý của Đạo Hồi
Dù là tôn giáo nào, nội dung căn bản vẫn là sự duy tâm, tin tưởng vào
thần linh, hướng con người đến với sự giải thoát, khơng cịn chiến tranh, xung
đột, đói nghèo, thiên tai…
Kinh Koran là một sợi chỉ xuyên suốt quá trình hình thành và phát triển
của đạo Hồi. Theo tiếng Arab: Koran (Cô-ran) là Quran được các đấng tiên tri
truyền cho Muhamad.
Hồi giáo có những đặc điểm riêng biệt, sự hình thành và phát triển của
Hồi giáo phụ thuộc lớn vào các nhà tiên tri, các nhà truyền đạo, càng lớn mạnh
nó càng thể hiện sự biến thiên của nó.
Những giáo lý cơ bản của Hồi giáo được gắn liền với tên tuổi của Giáo
chủ Mohammed (570 – 632) là một người thuộc gia tộc Casimu ở Mecca. Tục
11
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
truyền rằng thánh Allah (Ala – Chân chủ) đã cử thiên sứ Gabrien đến truyền đạt
Thần dụ và lần đầu tiên “khải thị” cho Mohammed chân lý của kinh Koran khiến
ông trở thành “Thánh thụ mệnh” để tiếp thụ sứ mệnh của chân chủ trao cho và
bắt đầu công cuộc truyền bá đạo Hồi. Cùng với việc mở rộng phạm vi truyền
đạo, Mohammed còn liên minh với các bộ tộc và dùng sức mạnh buộc các thế
lực còn lại phải quy thuận theo Hồi giáo. Cuộc cách mạng do Mohammed lãnh
đạo là một cuộc cách mạng tôn giáo và cải cách xã hội kết hợp với nhau. Các
quan điểm và giáo lý của Hồi giáo như được thể hiện trong kinh Koran cho đến
nay vẫn có ảnh hưởng rất mạnh tại các khu vực có cộng đồng Hồi giáo sinh sống
và là nền tảng lý luận quan trọng giúp cho thế giới bên ngồi có cách nhìn và
đánh giá đúng mực về tôn giáo này.
Kinh Koran là một quyển kinh gồm có 114 chương và 6236 câu thơ
(verses). Sự phân bố các câu thơ trong các chương không đều nhau, chương dài
nhất có 287 câu thơ, chương ngắn nhất chỉ có 3 câu thơ. Phần lớn kinh Koran
được Mohammed viết tại thánh địa Mecca, số còn lại viết tại thánh địa Medina.
Mohammed viết kinh Koran trên lá cọ khô và trên những tấm da súc vật phơi
khô. Cuốn kinh sau này lưu giữ được là nhờ cố gắng sao chép và phục hồi của
nhiều vị vua khác nhau trị vì trên khu vực bán đảo Arab, trong đó phải kể đến
công của vị vua Uthman (644-657). Khác với Kinh thánh Cựu ước (Torah), Kinh
Koran ngoài việc đề cập đến những vấn đề thiêng liêng và lịch sử, còn đề cập
đến những giáo lý cơ bản dành riêng cho người Hồi giáo. Đây có thể được đánh
giá là bộ luật đầu tiên và cao nhất của người Hồi giáo. Ví dụ: Cấm cho vay nặng
lãi (Koran, chương 2, câu 275); Cấm cờ bạc (Koran, chương 5 câu 90); Cấm săn
bắn trong thời gian hành hương về Mecca (Koran, chương 5 câu 93); Phải ăn
chay trong tháng Ramadan (Koran, chương 2 câu182); Phụ nữ ngoại tình bị ném
đá cho chết (Koran chương 4 câu 15); Bị đóng đinh hoặc chặt hết chân tay nếu
chống Thiên Chúa Alla và thiên sứ Mohammed (Koran, chương 5 câu 3).
12
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Kinh Koran đồng thời cũng liệt kê ra 10 điều răn bao gồm: (1) Chỉ tôn thờ
thiên chúa Alla; (2) Vinh danh và kính trọng cha mẹ; (3) Tơn trọng quyền của
người khác; (4) Hãy bố thí rộng rãi cho người nghèo; (5) Cấm giết người trừ
những trường hợp đặc biệt; (6) Cấm ngọai tình; (7) Hãy bảo vệ và chu cấp trẻ
mồ côi; (8) Hãy cư xử công bằng với mọi người; (9) Hãy trong sạch về tình cảm
và tinh thần; (10) Hãy khiêm tốn.
Ngoài những giáo lý trên, Kinh Koran còn đề ra 5 nghĩa vụ căn bản buộc
mọi người Hồi giáo phải thực hiện, đó là: niệm, lễ, trai, khoá, triều. Đây được
coi là 5 trụ cột cơ bản của Hồi giáo, cụ thể là:
(1) Niệm: Tín đồ phải thường xun tụng niệm câu Sahadah “Khơng có Thiên Chúa
nào khác ngoài Allah và sứ giả của người là Mohammed, La ila ha il allah”.
(2) Lễ: Mỗi tín đồ hàng ngày phải hành lễ 5 lần về phía thánh địa Mecca (Salah:
Turning to Mecca to pray 5 times a day);
(3) Trai: tức trai giới. Trong tháng ăn chay Ramadan, mọi tín đồ khơng ăn uống,
quan hệ tình dục từ khi mặt trời mọc đến khi mặt trời lặn. (Sawn: Fasting during
daylight hours through the month of Ramadan);
(4) Khoá: Mọi tín đồ phải tham gia hoạt động bố thí, từ thiện bằng cách trích
2,5% thu nhập của mình cho những người Hồi giáo khác (Zakat: Setting aside
2,5% of income to benifit the Muslim community).
(5) Triều: Các tín đồ phải hành hương về thánh địa Mecca ít nhất 1 lần trong đời
(Hajj: A one –in-a lifetime pilgrimage to Mecca).
Nghiên cứu về Hồi giáo qua Kinh Koran cho thấy tôn giáo này có nhiều ưu
điểm thể hiện rõ trong các lời răn dạy và trong 5 trụ cột của tôn giáo. Những ưu
điểm này đã đưa xã hội Hồi giáo (chủ yếu ở khu vực Trung Đơng) bước vào thời
đại hồng kim từ thế kỷ VIII đến thế kỷ XII. Kể từ khi kinh Koran ra đời, Hồi
giáo trở thành một sức mạnh chính trị và tinh thần vơ cùng quan trọng đối với
tồn thể tín đồ Hồi giáo và ngay tại quê hương của Hồi giáo là Bán đảo Arab, tôn
giáo này trở thành chỗ dựa vững chắc cho người dân. Sự phát triển và hoàn thiện
13
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
từng bước của giáo lý đạo Hồi đã đóng vai trị quan trọng giúp cho những người
tin theo tơn giáo này có được chỗ dựa vững chắc về mặt tinh thần và sức mạnh
tinh thần đó trong nhiều trường hợp đã được hiện thực hóa thành sức mạnh kinh
tế, chính trị để các quốc gia Arab xây dựng các vương triều hùng mạnh. Do xuất
hiện với tư cách là một tôn giáo độc thần, người Arab cảm thấy đạo Hồi dễ
thuyết phục hơn các điều kiện nặng nề phức tạp của Do Thái giáo và Thiên Chúa
giáo. Đạo Hồi chỉ yêu cầu các tín đồ trung thành đi theo một thánh thần duy nhất
và tuân theo 5 trụ cột cơ bản. Hơn thế nữa, những luân lý của đạo Hồi đã thúc
đẩy việc xây dựng xã hội Hồi giáo có những chuẩn mực đạo đức hết sức chặt
chẽ. Chính những ưu điểm trên của đạo Hồi đã khiến người Arab trong những
thế kỷ đầu tiên tiếp nhận Kinh Koran có ý thức xã hội, dân tộc và tinh thần đoàn
kết, học hỏi không ngừng những tiến bộ của nền văn minh nhân loại. Có thể nói,
Hồi giáo là tơn giáo độc thần, mặc dù vậy cũng có đặc điểm như các tôn giáo
khác, một phần không nhỏ trong giáo lý của Hồi giáo hướng con người đến với
những chuẩn mực của đạo đức, những tiến bộ của văn minh nhân loại. Bên cạnh
những mặt tích cực, Hồi giáo cũng là một trong những tơn giáo có những điểm
hạn chế, những điểm mâu thuẫn với nhân loại với các tôn giáo khác. Minh chứng
cho điều này chính là các cuộc xung đột, nội chiến, chiến tranh giữa các vùng
đất, giáo phái khác nhau. Đỉnh điểm của những mâu thuẫn xung đột đó chính là
nhân tố Hồi giáo cực đoan – mối nguy ngại của hồ bình nhân loại.
Bắc Phi - Trung Đông, là xứ Hồi giáo, một khu vực mà đạo Hồi bao trùm và
chi phối toàn bộ khu vực. Bất ổn chính trị xã hội, hay thậm chí là xung đột, chiến
tranh thường xuyên xảy ra tại khu vực này.
1.2. Hồi giáo ở Bắc phi - Trung Đông
Bắc Phi – Trung Đơng là khu vực có số lượng người Hồi giáo lớn nhất
trên thế giới, hơn thế nữa, Bắc Phi – Trung Đông cũng là nơi sản sinh ra Hồi
giáo, cái nôi của Hồi giáo. Để hiểu một cách rõ nét về tôn giáo ở khu vực này,
luận văn cũng cần điểm qua những điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của khu
14
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
vực, nhằm nhấn mạnh tầm quan trọng của yếu tố Hồi giáo trong biến đổi chính
trị - xã hội.
Về điều kiện tự nhiên, cần hiểu rõ khái niệm, tên gọi và vị trí địa lý của cả
hai khu vực.
Về thể chế chính trị, nắm được thể chế chính trị của một số quốc gia Bắc
Phi – Trung Đơng điển hình.
1.2.1. Khái niệm Bắc Phi – Trung Đơng, vị trí địa lý và thể chế chính trị của
một số quốc gia điển hình
a. Khái niệm Bắc Phi – Trung Đơng
Bắc Phi - Trung Đông vùng đất duy nhất của thế giới hội tụ phần đất của
ba khu vực là Á – Phi – Âu, khu vực thường xuyên xảy ra những tranh chấp và
xung đột. Từ sau chiến tranh Lạnh, Bắc Phi và Trung Đông được nhắc đến như
là một vùng đất có nhiều biến động nhất trên thế giới. Các cuộc xung đột tại
vùng đất Hồi giáo này mặc dù không nảy lửa, không mạnh mẽ như thế chiến thứ
nhất và thế chiến thứ hai. Nhưng thực tế cho thấy mức độ nguy hiểm của những
cuộc xung đột, lật đổ chính quyền, tranh chấp biên giới, tranh giành lợi ích tại
khu vực này cũng không kém mạnh mẽ so với các cuộc chiến tranh lớn của thế
giới. Sự phát triển mạnh mẽ của các cuộc xung đột ở các quốc gia này dẫn đến
cao trào là cuộc khủng hoảng chính trị với tên gọi “Mùa Xuân Arab” diễn ra từ
năm 2011 đến nay.
- Khái niệm Bắc Phi
Xét về mặt địa lý, Bắc Phi được đánh giá là một phần của Trung Đông,
gắn liền với Trung Đông về tất cả các phương diện: văn hóa, tơn giáo sắc tộc,
kinh tế, thể chế chính trị. Bởi vậy, theo quan niệm hiện đại, Bắc phi thường được
gắn liền với khái niệm Trung đông.
Bắc Phi là khu vực cực Bắc của châu Phi, ngăn cách với khu vực châu Phi hạ
Sahara bởi sa mạc Sahara. Về mặt địa lý, định nghĩa của Liên hơp quốc về Bắc Phi
bao gồm bảy khu vực: Angieria, Ai Cập, Lybia, Maroc, Sudan và Tây Sahara.
15
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
Khu vực Maghreb bao gồm Tây Sahara, Maroc, Algerie và Libya. Bắc Phi
thường được tính trong những định nghĩa phổ thơng là cũng thuộc Trung Đơng,
vì hai vùng Bắc Phi và Trung Đơng tạo nên thế giới Ả Rập. Ngồi ra, bán đảo
Sinai thuộc Ai Cập nằm ở châu Á, khiến Ai Cập trở thành một quốc gia liên
châu lục. Khu vực tranh chấp Tây Sahara hiện thuộc quyền kiểm sốt về hành
chính của Maroc; nhưng tổ chức ly khai Polisario Front cũng tuyên bố chủ
quyền ở khu vực này và đấu tranh để tách vùng Tây Sahara khỏi Maroc.
- Khái niệm Trung Đông
Nghiên cứu về Bắc Phi và Trung Đơng, những đặc điểm của Trung Đơng
mang tính phổ biến, bao trùm tồn bộ khu vực, nó có ảnh hưởng không nhỏ tới
các quốc gia lân cận, đặc biệt là Bắc Phi. Do có những tương đồng nhất định, bởi
vậy, khi nghiên cứu về Trung Đông và Bắc Phi các khái nệm vẫn còn bị trùng
lặp và chưa rõ ràng. Trên cơ sở đưa ra những nhận định về hai khu vực của các
tài liệu nghiên cứu trước đó, tác giả cũng đưa ra những quan điểm nhất định.
Trung Đông không phải là tên gọi xuất hiện lâu đời của nhân loại so với
các vùng đất khác. Cụ thể, trong nhiều thế kỷ các nhà địa lý châu Âu đã dùng từ
Cận Đông, trong chiến tranh thế giới thứ II, người Anh đã bố trí bộ chỉ huy quân
sự tại vùng này và lấy tên gọi là “Sở chỉ huy Trung Đông”. Và cái tên Trung Đông
đươc sử dụng rộng rãi từ đó, ngày nay theo cách gọi của Trung Âu này vẫn là tên
được sử dụng trong ngôn ngữ khoa học và thơng thường.
Lý giải cho điều đó, khái niệm Trung Đơng khơng hồn tồn là một khái
niệm có nguồn gốc địa – vật lý: “Những đường biên giới tự nhiên khơng tách nó
một cách rõ ràng khỏi các khu vực khác như châu Phi, châu Á (có những nước
nằm ở phân dải khu vực châu Phi có những nước nằm ở châu Á, một vài nước
nằm gần châu Âu, ví dụ như Thổ Nhĩ Kỳ). Nói một cách đúng hơn thì khái niệm
Trung Đơng lấy nghĩa từ lịch sử lồi người, địa – chính trị, văn hóa và kinh tế
chính trị. Cũng có rất nhiều những khái niệm được dùng để chỉ phần lãnh thổ
này như: thế giới Arab, thế giới Hồi giáo và lòng chảo Địa Trung Hải – nhưng
16
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
z
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66
trong những thời kỳ gần đây, từ Trung Đông được cho là hữu hiệu và sử dụng
rộng rãi nhất” [10, tr. 856].
Theo đó, trước hết cắt nghĩa các khái niệm thì Trung Đơng là một phân
miền lịch sử và văn hoá, nằm ở ngã ba kết nối giữa các châu lục của vùng Phi –
Âu – Á về mặt truyền thống là thuộc các quốc gia vùng Tây Nam Á và Ai Cập.
Trong những phạm vi khác, vùng này có thể gộp vào vùng Bắc Phi hay Trung Á
(toàn bộ Pakistan và Kavkaz nói chung khơng thuộc vùng này).
Theo quan niệm của phương Tây, Trung Đông thường được coi là vùng
cộng đồng đa số Hồi giáo Arab. Mặc dù vậy vùng vẫn cịn nhiều nền văn hóa và
các nhóm dân tộc riêng biệt: như Arab, Assyria, Azerbaijan, Berber, Chaldean,
Druze, Hylap, Do Thái, Kurd, Maronites, Ba Tư và Thổ.
Đa số các định nghĩa của phương Tây về “Trung Đông” là “các quốc gia
ở Tây Nam Á, từ Iran (Ba Tư) tới Ai Cập”. Ai Cập, với Bán đảo Sinai của nó
ở châu Á, cũng thường được coi là một phần của Trung Đơng, mặc dù đa phần
diện tích nước này về mặt địa lý nằm ở Bắc Phi.
Một cách định nghĩa được sử dụng rộng rãi khác về “Trung Đông” là của
cơng nghiệp hàng khơng, được duy trì trong tổ chức tiêu chuẩn của Hiệp hội Vận
chuyển Hàng không Quốc tế. Định nghĩa này - tới đầu năm 2006.
Gồm: Bahrain, Ai Cập, Iran, Iraq, Israel, Jordan, Kuwait, Lebanon, Các
vùng lãnh thổ Palestine, Oman, Qatar, Saudi Arabia, Sudan, Syria, United Arab
Emirates (các tiểu vương quốc Arab thống nhất - UAE) và Yemen. Định nghĩa
này được sử dụng rộng rãi trong những cách tính vé và thuế hành khách và hàng
hóa trên thế giới.
Các cách định nghĩa trên, mặc dù được sử dụng rộng rãi trên thế giới, nhưng
theo đánh giá trực quan của người nghiên cứu các cách phân chia này vẫn chưa
sát với hiện nay và chưa có sự thống nhất về số lượng các quốc gia cũng như
chính xác là những quốc gia nào trực thuộc phạm vi lãnh thổ Trung Đông.
Dưới đây là hai cách định nghĩa được cho là gần nhất so với Trung Đông
hiện đại.
17
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99
z
