Luận văn thạc sĩ yếu tố tự vấn trong di cảo thơ chế lan viên

đại học quốc gia hà nội
Tr-ờng đại học khoa học xà hội và nhân văn

D-ơng thị kim d-

Luận văn thạc sĩ
Yếu tố tự vấn trong di cảo thơ chế lan viên

Chuyên ngành: văn học việt nam

MÃ số: 60.22.34

Giáo viên h-ớng dẫn: pgs.ts l-u khánh thơ

Hà nội, 2010

z


đại học quốc gia hà nội
Tr-ờng đại học khoa học xà hội và nhân văn

D-ơng thị kim d-

Luận văn thạc sĩ
Yếu tố tự vấn trong di cảo thơ chế lan viên

Chuyên ngành: văn học việt nam

MÃ số: 60.22.34

Hà nội, 2010

z


Mục lục

Trang
Phần mở đầu
1. Lí do chọn đề tài ........................................................................................ 3
2. Lịch sử vấn đề ........................................................................................... 4
3. Mục đích và đối t-ợng nghiên cứu ........................................................... 11
4. Ph-ơng pháp nghiên cứu .......................................................................... 11
5. Bố cục của luận văn ................................................................................. 12
Phần NộI DUNG
Ch-ơng 1: Những chặng đ-ờng thơ Chế Lan Viên
1.1. Thơ Chế Lan Viên từ tr-ớc cách mạng Tháng Tám 1945 ...................... 13
1.2. Thơ Chế Lan Viên từ 1945 đến 1975 .................................................... 17
1.3. Thơ Chế Lan Viên từ 1975 đến 1986 .................................................... 32
1.4. Thơ Chế Lan Viên từ 1986 đến 1996 .................................................... 37
Ch-ơng 2. Yếu tố tự vấn - nguồn cảm hứng chính trong Di cảo thơ
Chế Lan Viên
2.1. Khái niệm ............................................................................................. 39
2.2. Sù thĨ hiƯn cđa u tè tù vÊn trong Di cảo thơ Chế Lan Viên ............... 40
2.2.1. Tự vấn là sản phẩm của quá trình nhận thức về cc sèng ................. 40
2.2.1.1. NhËn thøc vỊ tÝnh phøc t¹p cđa con ng-êi ....................................... 40
2.2.1.2. Tõ nhËn thøc vỊ qu¸ khứ, hiện tại đến nhận thức về xà hội,
cuộc sống ............................................................................................ 43
2.2.2. Nhu cầu đ-ợc sống trung thực với bản thân mình .............................. 57
2.2.3. Những suy nghĩ về nhà thơ và nghề thơ ............................................. 60

1

z


2.2.3.1. Suy nghĩ nhà thơ ............................................................................ 60
2.2.3.2. Suy nghĩ về nghề thơ....................................................................... 69
2.2.3.3. Suy nghĩ về nhà thơ........................................................................ 80
Ch-ơng 3. Một số đặc điểm nghệ thuật Trong Di cảo thơ
Chế Lan Viên
3.1. Thể thơ ................................................................................................. 89
3.2. Hình ảnh ............................................................................................... 92
3.3. Ngôn ngữ ............................................................................................. 97
3.4. Giọng điệu ............................................................................................ 99
Phần kết luận ................................................................................... 105
tài liệu tham khảo ......................................................................... 107

2

z


Phần mở đầu

1. Lí do chọn đề tài
Chế Lan Viên là một tác gia lớn của văn học Việt Nam hiện đại. Cuộc
đời hoạt động nghệ thuật của ông bao trùm lên thế kỉ XX và để lại dấu ấn
đậm nét trong lịch sử văn học n-ớc ta. Chế Lan Viên đà để lại một di sản khá
đồ sộ: làm thơ, viết văn, viết tiểu luận phê bình. Ông đà chiếm lĩnh đ-ợc

nhiều đỉnh cao nghệ thuật ở những giai đoạn khác nhau: giai đoạn Thơ Mới
với Điêu tàn; hòa bình với ánh sáng và phù sa; thời chống Mỹ cứu n-ớc với
Hoa ngày th-ờng, chim báo bÃo; Những bài thơ đánh giặc; giai đoạn đổi mới
với Di cảo thơ. Hiện ông để lại 15 tập thơ (kể cả Di cảo thơ Chế Lan Viên 3
tập), 7 tác phẩm văn xuôi, 8 tập tiểu luận phê bình... Nghiên cứu sâu về Chế
Lan Viên là một cách giúp ta hiểu thêm về nền văn học Việt Nam hiện đại.
Chế Lan Viên l nh th song hnh cựng thi i. Ông đà cùng dân tộc
đi qua những b-ớc thăng trầm của lịch sử. Tình cảm yêu ghét trong thơ ông
cũng là chuẩn mực yêu ghét của đất n-ớc. Lẽ sống chết trong thơ ông cũng
tiêu biểu cho lẽ sống chết của những con ng-ời biết sống chết cho những
điều thiêng liêng cao cả nh-ng cũng thật đáng tự hào: sống chết vì tổ quốc
thân yêu. Nói cách khác, thơ ông đà đi vào mạch chính của đời sống tinh
thần dân tộc và thời đại.
Tác phẩm của Chế Lan Viên, đặc biệt là thơ ông đ-ợc giảng dạy, học
tập ở nhiều cấp học khác nhau. Bản thân ng-ời viết, với c-ơng vị là một giáo
viên, đi sâu nghiên cứu thơ Chế Lan Viên sẽ giúp cho việc học tập- giảng dạy
tác phẩm của ông có hiệu quả hơn.
Trong các bài thơ, đặc biệt là trong phần Di cảo thơ, Chế Lan Viên đÃ
thể hiện tài năng thơ ca của mình trong việc bàn luận về văn ch-ơng, về thế
sự, về bản thân. Nhà phê bình Hoài Thanh đà đúng khi tiên đoán rằng cái
tháp Chàm Chế Lan Viên đứng sừng sững giữa đồng bằng thơ chắc chắn, lẻ
3

z


loi, bí mật. Năm m-ơi năm sau nó vẫn còn đầy bí ẩn. Đi từ tháp Chàm đến
tháp Bay-on là một chặng đ-ờng dài, nh-ng suốt chặng đ-ờng ấy, Chế Lan
Viên vẫn không ngừng tìm tòi đổi mới. Vì thế mà khi đà thành ng-ời thiên cổ
rồi, ông vẫn còn làm cho ng-ời ta phải bàng hoàng kinh ngạc về những tâm

sự còn giấu kín của mình. Nghiên cứu Di cảo thơ cũng là một cách để chúng
ta hoàn thiện bức chân dung về một nhà thơ lớn, một nhà phê bình văn học
tài năng, từ đó thấy rõ quan điểm nghệ thuật và những đóng góp to lớn của
ông cho nền văn học dân tộc.
Chúng tôi đặc biệt yêu thích thơ Chế Lan Viên vì nó rất độc đáo, mới lạ
cả về nội dung lẫn hình thức thể hiện. Đặc biệt, thơ ông có tính chất trí tuệ,
triết lí sâu sắc. Cuối đời, những sáng tác của ông lại càng làm cho bạn đọc
bàng hoàng, ngỡ ngàng tr-ớc một hồn thơ luôn trăn trở về lẽ sống chết, về
thơ, về cuộc đời và về chính bản thân mình. Đọc xong những vần thơ ấy,
trong lòng ta bỗng nảy sinh biÕt bao ngÉm suy vỊ lÏ ®êi, vỊ con ng-êi... để
thêm trân trọng và nâng niu những giờ phút mà ta còn đ-ợc tồn tại trên cõi
trần thế kì diệu mà cũng rất mực gần gũi, quen thuộc.
2. Lịch sử vấn đề
Chế Lan Viên là một g-ơng mặt độc đáo trong lịch sử văn học Việt
Nam hiện đại. Từ quyển Điêu tàn đột ngột xuất hiện giữa làng thơ nh- một
niềm kinh dị năm 1937 đến Di cảo thơ Chế Lan Viên, tập 3 năm 1996, ông
đà để lại một di sản văn học đồ sộ. Thơ Chế Lan Viên cũng đà trở thành một
hiện t-ợng thu hút sự quan tâm nghiên cứu của nhiều cây bút, nhiều nhà lí
luận phê bình.
2.1: Tr-ớc năm 1945
Thời kì này, những bài viết đầu tiên về Chế Lan Viên là của tác giả
Nguyễn Vỹ. Ông đà có bài giới thiệu về Chế Lan Viên năm 1936, giới thiệu
về tập Điêu tàn năm 1937. Nh- chÝnh Ngun Vü ®· viÕt: Tõ bi ®ã (1936)
®Õn nay, tôi không có dịp nào gặp lại Chế Lan Viên. Về Hà Nội, tôi có viết

4

z

một bài dài giới thiệu Chế Lan Viên, có lẽ là bài đầu tiên nói đến Chế Lan
Viên trong văn học sử. Sau đó là Khái H-ng ca ngợi tập Điêu tàn trên tạp chí
Ngày nay. Đặc biệt là bài viết của Hoài Thanh và Hoài Chân trong Thi nhân
Việt Nam (1941) đà sớm khẳng định tầm vóc của nhà thi sÜ thµnh danh tõ khi
míi 16, 17 ti : Con ng-ời này quả là con ng-ời của Trời Đất, của bốn
ph-ơng, không thể lấy kích tấc th-ờng mà hòng đo đ-ợc. [54,202] Nguyễn
Vỹ cũng cho rằng: Thơ Chế Lan Viên độc đáo, nhiều bài cảm động. Tập
Điêu tàn của anh còn để lại một chiếc bóng trong văn học sử Việt Nam,
giống nh- những tháp Chàm trên đất n-ớc Đồ Bàn, còn văng vẳng tiếng nức
nở nghìn thu chiêm nữ hận. [29,27]
Có thể thấy, tr-ớc cách mạng tháng Tám, bế tắc về t- t-ởng và nghệ
thuật, Chế Lan Viên chịu nhiều ảnh h-ởng của triết học duy tâm siêu hình và
các tôn giáo. Nh- ông nói trong một bài trả lời phỏng vấn của một ng-ời bạn
Đức: Tr-ớc giải phóng 1945, quan trọng nhất với tôi là các vấn đề siêu hình.
Lần l-ợt yêu Kinh Thánh, rồi Phật. Nh-ng không tìm ra lối thoát. [3,17] Và
Điêu tàn chính là sự cụ thể hóa cái ảnh h-ởng của duy tâm siêu hình vào
trong thơ Chế Lan Viên. Ngoài ra, giai đoạn này còn phải kể đến tập văn xuôi
Vàng sao cùng một số bài viết ch-a in thành tập.
Nhìn chung, ngay từ tập thơ đầu tay, Chế Lan Viên đẵ chứng tỏ mình có
sức thu hút lớn với bạn đọc và giới phê bình. Tất cả đều công nhận Điêu tàn
là một tác phẩm kì lạ. Bởi nó viết về một thế giới lạ kì: thế giới của cõi âm,
một cõi rùng rợn với đầu lâu, ma quỷ, thế giới của máu x-ơng, của một nghĩa
địa hoang tàn, của bóng tối, hầm mộ, máu huyết...
2.2. Từ sau năm 1945 đến nay
Sau cách mạng, vẫn còn có những bài phê bình về tập thơ đầu tay của
Chế Lan Viên. Các công trình nghiên cứu của các tác giả phía Nam đều
thống nhất đề cao Điêu tàn, coi đây là thành tựu đáng kể. Uyên Thao ca ngợi
Chế Lan Viên là một thần đồng thơ kì dị. Nguyễn Tấn Long cũng đà chØ ra
5

z


37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66

Chế Lan Viên là thi sĩ có chiều h-ớng thơ khác lạ nhất trên thi đàn Việt Nam.
Có lẽ mÃi mÃi xa lắm về sau này cũng không có ai tạo đ-ợc phong cách khác
lạ nh- ông.
Thậm chí, có một số ng-ời đề cao hết lời tập Điêu tàn để chê bai thơ
Chế Lan Viên giai đoạn sau này là kém cỏi. Thực chất ở đây, họ nhằm vào
chính trị, nhằm xuyên tạc, phê phán đ-ờng lối của Đảng. Họ cho rằng, chỉ có
mỗi tập thơ đầu tay của Chế Lan Viên là có giá trị, còn lại những tập thơ sau,
d-ới sự kìm hÃm của Đảng, những thi nhân đầy tài năng nh- Chế Lan Viên
chỉ nh- những bông hoa đà nhạt phai h-ơng sắc. Có lẽ vì vậy nên những sáng
tác sau này của nhà thơ ít đ-ợc các tác giả phía Nam quan tâm để ý đến.
ở miền Bắc, các công trình nghiên cứu của các tác giả đều thống nhất
khẳng định Chế Lan Viên là nhà thơ tài năng về mọi ph-ơng diện. Họ hầu
hết đều nhËn thÊy cã sù chun biÕn cđa th¬ ChÕ Lan Viên qua từng thời kì
và khẳng định sự đóng góp đáng kể của ông vào tiến trình hình thành, phát
triển của thơ ca cách mạng. Giai đoạn này có các công trình nghiên cứu chủ
yếu sau:
Sách Lịch sử văn học Việt Nam của tr-ờng Đại học Tổng hợp Hà Nội,
tr-ờng Đại học S- phạm Hà Nội.
Cuốn: Văn học Việt Nam chống Mỹ cứu n-ớc, các bộ lí luận văn học
của nhiều tác giả và các công trình nghiên cứu thơ đề cập đến Chế Lan Viên
nh-: Phong trào Thơ Mới (Phan Cự Đệ), Thơ và mấy vấn đề trong thơ Việt
Nam hiện đại, Một thời đại mới trong thi ca (Hà Minh Đức), Tìm hiểu thơ
(MÃ Giang Lân), Thơ Mới - những b-ớc thăng trầm ( Lê Đình Kỵ), Thơ Mớibình minh thơ Việt Nam hiện đại (Nguyễn Quốc Tuý), Ngôn ngữ thơ
(Nguyễn Phan Cảnh), Lí luận và phê bình văn học (Trần Đình Sử), T- duy
thơ và t- duy thơ Việt Nam hiện đại (Nguyễn Bá Thành)... Có công trình đi

sâu nghiên cứu chân dung tác giả, có công trình nghiên cứu tính đặc sắc của
thi pháp thơ Chế Lan Viên, có những bài khái quát đ-ợc bản chất th¬ ChÕ
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99

6

z


37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66

Lan Viên về ph-ơng diện phong cách học. Tiêu biểu trong số đó là các bài
nghiên cứu của GS. Hà Minh Đức trong Nhà văn Việt Nam 1945-1975 (tập
1), bài của Vũ Tuấn Anh in trong Nhà thơ Việt Nam hiện đại.
Ngoài ra còn có nhiều bài báo viết về thơ Chế Lan Viên ra đời. Tác giả
Nguyễn Văn Hạnh cho rằng: với ánh sáng và phù sa rồi đến Hoa ngày
th-ờng, chim báo bÃo, Chế Lan Viên đà khẳng định một phong cách thơ độc
đáo và thống nhất trong sự đối lập với Điêu tàn về nhiều mặt. Một đằng
quay về quá khứ, đau khổ và chết chóc, cô đơn và h- ảo, một đằng lại đứng
vững chân trên mảnh đất hiện tại để nhìn về t-ơng lai, tin t-ởng và hòa hợp
với ng-ời. [29,30] Tác giả cũng phát hiện ra trong những bài thơ của Chế
Lan Viên khó mà tách chân thành với xót xa...Mâu thuẫn gần nh- không
tránh khỏi. Phong cách và giá trị ở ngay trong mâu thuẫn ấy. Có lẽ chính từ
những mâu thuẫn ấy mà trong sáng tác của Chế Lan Viên luôn có sự giằng
co, trăn trở, nhà thơ tự vấn mình rồi lại tự vấn cả xà hội về những vấn đề liên
quan đến sáng tác, đến cuộc đời. Nguyễn Xuân Nam với lời giới thiệu trong
Tuyển tập Chế Lan Viên lại h-ớng bạn đọc đến với sức hấp dẫn của thơ ông
khi điểm qua các tập thơ. Theo ông, đọc thơ Chế Lan Viên, ấn t-ợng nổi bật
của chúng ta là sự thông minh và tài hoa. Thông minh vì ý thơ phong phú bất
ngờ, tài hoa vì hình ảnh khác lạ, kỳ thú. [29,73] Nguyễn Xuân Nam cũng

đồng tình với Nguyễn Văn Hạnh rằng: Nét nổi bật của t- duy nghệ thuật của
Chế Lan Viên chính là sự đối lập. Qua đối lập, nhà thơ nói lên một quy luật
phát triển cơ bản của sự vật, tác động mạnh mẽ đến trí t-ởng t-ợng của
ng-ời đọc, khêu gợi củng cố høng thó thÈm mÜ cđa hä, b»ng c¸ch cho hä tiếp
xúc với những bất ngờ và t-ơng phản trong ý thơ, trong hình ảnh, trong kết
cấu, trong nhạc điệu từ cuộc sống lớn đến niềm riêng, từ xà hội đến thiên
nhiên, từ hiện tại đến quá khứ, từ yêu th-ơng đến giận dữ, từ yên tĩnh đến
bàng hoàng, từ trang nghiêm đến trào lộng. [29,86]
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99

7

z


37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66

Di cảo thơ tập 1,2,3 ra đời đánh dấu một b-ớc phát triển mới trong
hành trình thơ Chế Lan Viên. Ông càng đ-ợc d- luận chú ý. Hàng loạt những
bài viết ra đời, chủ yếu đánh giá tổng quát đời thơ của ông từ Điêu tàn đến Di
cảo thơ. Các tác giả đều chỉ ra những đặc sắc của phong cách thơ Chế Lan
Viên trong suốt hành trình sáng tác: từ truyền thống đến cách tân, từ thể loại
đến đề tài...Nguyễn Thái Sơn có Chế Lan Viên và Di cảo thơ, Nguyễn Bá
Thành với Đọc hai tập Di cảo thơ, Phạm Xuân Nguyên có Chế Lan Viên ng-ời đi tìm mặt, Đoàn Trọng Huy có Khuynh h-ớng vận động thơ Chế Lan
Viên từ sau 1975, Trần Mạnh Hảo với Ng-ời làm v-ờn vĩnh cửu. Nhiều bài
viết đ-ợc tập hợp trong cuốn Chế Lan Viên Ng-ời làm v-ờn vĩnh cửu. Cuốn
Thơ Chế Lan Viên-Những lời bình do Mai H-ơng-Thanh Việt tuyển chọn đÃ
tập hợp đ-ợc những bài nghiên cứu về con đ-ờng và tầm vóc thơ Chế Lan
Viên cũng nh- điểm qua những tập thơ, những chặng đ-ờng thơ của ông. Hai
tác giả cũng đà giới thiệu với ng-ời đọc những bài đặc sắc nhất trong đời thơ

của ông. Các tác giả đều nhận ra có những tình cảm, có những nỗi niềm,
những giá trị nhân văn và nghệ thuật chỉ đến khi đọc thơ di cảo của ông ta
mới nhận ra. Ta càng hiểu ông. Càng kính trọng ông, và càng th-ơng Chế
Lan Viên hơn. [29,423] Nguyễn Thái Sơn đà nhìn ra cái phức tạp trong con
ng-ời, trong thơ Chế Lan Viên qua Di cảo thơ: Diện mạo thơ, chân dung thơ
của Chế Lan Viên tr-ớc đây, sắc sảo đến mấy, thần sắc đến mấy cũng chỉ
mới ở trên một mặt phẳng, còn thơ ch-a in và thơ sau khi nhà thơ từ trần, đÃ
tạo nên một diện mạo có chiều kích khác. Đó là phù điêu. Đó là t-ợng tròn.
Đó là t-ợng đài. Phạm Quang Trung lại có bài Đọc Chế Lan Viên và Di cảo
thơ phn hồi lại bài của Nguyễn Thái Sơn. Phạm Quang Trung nhận định:
không nên quá đề cao Di cảo thơ Chế Lan Viên tới mức đối lập Di cảo với
những sáng tác tr-ớc đây của nhà thơ. Có một Chế Lan Viên khác mà không
lạ hiện lên trong Di cảo. Song chủ yếu vẫn là một Chế Lan Viên quen thuộc
mà ta đà bắt gặp trong suốt nửa thế kỉ qua. [29,431] Nguyễn Bá Thành
trong bài Đọc hai tập Di cảo thơ, ®· chØ ra vÊn ®Ị sèng-chÕt ®-ỵc ChÕ Lan
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99

8

z


37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66

Viên đề cập nhiều trong những sáng tác cuối đời. Nhà thơ đà chủ động đổi
giọng thơ. Giờ đây là một giọng thơ đơn lẻ, nÃo nùng và có phần chua chát.
Tác giả cũng chỉ ra có sự mâu thuẫn trong t- t-ởng Chế Lan Viên những năm
cuối đời. [29,441] Tác giả Hồ Thế Hà với bài viết Hình thức nghệ thuật thơ
Chế Lan Viên cũng đà chỉ rõ Chế Lan Viên từng vật vÃ, trăn trở và tự vấn
tr-ớc mình và ngọn đèn, trang giấy chỉ vì một sứ mệnh thơ cao cả:

Nghệ thuật à? Anh hÃy thử xem sao?
Số ngày còn lại cho anh trên Trái đất đếm rồi
Nh- thóc giống đếm từng hạt một
Chỉ còn từng ấy thôi, anh phải tạo ra mùa
Cứ thế, ng-ời làm v-ờn vĩnh cửu Chế Lan Viên (chữ dùng của Trần
Mạnh Hảo) không ngừng đi tìm cái mới cho thơ, vì dừng lại đâu còn anh nữa,
cả những lúc anh phải đặt ra Hai câu hỏi và phải Tập qua hàng (tên
hai bài thơ của Chế Lan Viên); bởi vì, ông ch-a bao giờ xem nhẹ sứ mệnh
của thi nhân. (29,213)
Từ đó có thể thấy, bàn về Di cảo thơ có nhiều ý kiến trái ng-ợc nhau
nh-ng không phải để hạ thấp Chế Lan Viên mà để hiểu thêm tính đa dạng
trong thơ ông. Các nhà phê bình cho rằng, vào những năm cuối đời, nhà thơ
họ Chế thay đổi khá nhiều về hình ảnh, giọng thơ, âm điệu thơ và cả ph-ơng
pháp t- duy nh-ng đó không phải là sự cách tân mà chủ yếu là sự phục hồi
cách cảm, cách nghĩ của chính ông từ thời tr-ớc cách mạng.
Điểm qua những công trình nghiên cứu về Chế Lan Viên và về ba tập Di
cảo thơ, chúng ta thấy Chế Lan Viên quả là một thi tài hiếm có. Song không
phải nh- vậy có nghĩa là ông không có một hạn chế nào. Nhà phê bình Hà
Minh Đức đà thấy rõ: trong thơ Chế Lan Viên thiếu sự gắn bó trực tiếp với
nhiều phạm vi của đời sống nên trong thơ anh sự chuyển hóa giữa hiện thực
và lí t-ởng, giữa cái trừu t-ợng và cụ thể th-ờng gặp khó khăn. Màu xám của
ý niệm không trở về đ-ợc với cây đời xanh t-ơi, lý trí vẫn dừng lại trong quỹ
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99

9

z


37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66

đạo luận bàn của lý trí xa vời với cuộc đời đang vỗ sóng ở ngoài kia. (15,69)
Nguyễn Bá Thành, viết về hai tập đầu của Di cảo thơ, đà có nhận xét nhẹ
nhàng nh-ng rất đúng đắn rằng: Dẫu sao, Di cảo thơ của Chế Lan Viên cũng
đà phản ¸nh cè g¾ng ci cïng cđa mét thi sÜ gãp nhặt những câu thơ để lại
cho đời. Có thể ngày hôm nay ta ch-a hiểu hết tác giả Di cảo thơ, hoặc ch-a
bằng lòng với một số bài thơ, câu thơ ở đây, nh-ng hai cuốn sách đà làm
phong phú thêm đa dạng thêm thơ Chế Lan Viên, một nhà thơ có nhiều đóng
góp cho thơ Việt Nam hiện đại.
Nghiên cứu thơ Chế Lan Viên một cách t-ơng đối toàn diện và có hệ
thống còn phải kể đến một số luận văn thạc sỹ, tiến sỹ của các tác giả nhNgô Bích Thu, Hồ Thế Hà, Tạ Thị Kim Toàn... Các tác giả đi sâu nghiên cứu
thế giới nghệ thuật thơ, quan điểm nghệ thuật của Chế Lan Viên tr-ớc và sau
cách mạng.
Tác giả Vũ Tuấn Anh đà tuyển chọn và giới thiệu những bài viết về Chế
Lan Viên trong cuốn sách Chế Lan Viên về tác gia và tác phẩm. Cuốn sách
đ-ợc tuyển chọn và biên soạn khá công phu đà cung cấp cho ng-ời đọc một
cái nhìn t-ơng đối đầy đủ và hệ thống về sự nghiệp Chế Lan Viên thông qua
việc tuyển chọn và giới thiệu những bài nghiên cứu , phê bình, t- liệu, hồi ức
... về Chế Lan Viên. Đây thực sự là công trình tham khảo hệ thống nhất về tác
giả Chế Lan Viên.
Phải thừa nhận việc nghiên cứu về thơ Chế Lan Viên khá tập trung và có
nhiều thành tựu. Tuy nhiên, phần lớn các công trình nghiên cứu mới chỉ nhìn
nhận Chế Lan Viên chủ yếu trong t- cách nhà thơ lớn. Cũng có một số nhà
phê bình đà đề cập đến yếu tố tự vấn trong thơ Chế Lan Viên nh-ng vấn đề
này ch-a đ-ợc thực sự quan tâm một cách thỏa đáng. Và những ng-ời đề cập
đến yếu tố tự vấn trongsáng tác của Chế Lan Viên cũng ch-a nhìn nhận đây
là một vấn đề mấu chốt trong nội dung thơ Chế Lan Viên, đà đ-ợc thể hiện
rõ trong Di cảo thơ: yếu tố tự vấn đà giúp cho nhà thơ ngày một tr-ởng thành
hơn trên chặng đ-ờng sáng tác đầy chông gai và thử thách...
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99

10

z


37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66

3. Mục đích và đối t-ợng nghiên cứu
3.1. Mục đích của đề tài
Mục đích của đề tài là đi sâu tìm hiểu yếu tố tự vấn trong Di cảo thơ
Chế Lan Viên. Vì vậy, ba tập Di cảo thơ Chế Lan Viên gồm 558 bài thơ là
đối t-ợng chính để khảo sát. Phần lớn những bài trong Di cảo thơ đ-ợc viết
vào những ngày tr-ớc khi nhà thơ qua đời. Nó nh- một bản tổng kết của Chế
Lan Viên về cuộc đời, về nghệ thuật. Đề tài này chủ yếu đi sâu những sáng
tác của ông trong Di cảo thơ ở giai đoạn cuối đời.
Di cảo thơ có nghĩa là những sáng tác còn ở dạng phác thảo, ch-a qua
gọt giũa, nên nó là những t- t-ởng, tình cảm, suy nghĩ ở dạng thô mộc nhất,
do đó là chân thực nhất.
Những tập thơ tr-ớc đó của ông đ-ợc xem là tài liệu tham khảo quan
trọng để từ đó chúng tôi so sánh, đối chiếu để rút ra những kêt luận cần thiết.
3.2.Luận văn tập trung nghiên cứu những ph-ơng diện nổi trội của yếu
tố tự vấn, một vấn đề xuyên suốt trong các sáng tác của Di cảo thơ, cái đÃ
làm nên giá trị riêng của Chế Lan Viên- đặc biệt trong giai đoạn cuối đời.
3.3. Luận văn cũng khảo sát toàn bộ các tập thơ Chế Lan Viên để từ đó
có thể so sánh, đối chiếu và tìm ra những đóng góp riêng của Chế Lan Viên
đối với nền văn học dân tộc.
4. Ph-ơng pháp nghiên cứu
4.1. Ph-ơng pháp phân tích
Luận văn tập trung phân tích yếu tố tự vấn thể hiện qua các sáng tác của

Chế Lan Viên, chủ yếu là trong Di cảo thơ.
4.2. Ph-ơng pháp tổng hợp
Luận văn tiến hành tổng hợp, khái quát hóa các kết quả phân tích để rút
ra các kết luận cần thiÕt.
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99

11

z


37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66

4.3 Ph-ơng pháp so sánh
Luận văn cũng sử dụng ph-ơng pháp so sánh, đối chiếu các sáng tác của
Chế Lan Viên qua các thời kì, sáng tác của Chế Lan Viên với các nhà thơ
khác để thấy rõ nét độc đáo, đặc sắc và đóng góp của Chế Lan Viên trong thơ
ca dân tộc.
5. Bố cục của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, nội dung của luận
văn gồm 3 ch-ơng:
Ch-ơng 1: Những chặng đ-ờng thơ Chế Lan Viên
Ch-ơng 2: Yếu tố tự vấn - nguồn cảm hứng chính trong Di cảo thơ Chế
Lan Viên
Ch-ơng 2: Một số đặc điểm nghệ thuật trong Di cảo thơ Chế Lan Viên

37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99

12

z


37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66

Phần NộI DUNG

Ch-ơng 1: Những chặng đ-ờng thơ Chế Lan Viên

Chế Lan Viên là nhà thơ có vị trí riêng trong nền thơ ca Việt Nam hiện
đại. Với một khối l-ợng đồ sộ tác phẩm trong hơn nửa thế kỉ cầm bút, lại
sáng tác trong giai đoạn lịch sử có nhiều biến động lớn lao, từ tr-ờng hợp
Chế Lan Viên, ng-ời đọc có thể thấy đ-ợc một hành trình thơ ca không phải
chỉ của riêng ông mà còn là của cả một thế hệ các nhà thơ Việt Nam, của cả
một thời đại cam go trong lịch sử dân tộc. Tr-ớc hay sau cách mạng Tháng
Tám, trong thời chiến hay thời bình ông đều cho ra đời những tác phẩm
đ-ợc coi là đỉnh cao của thời đại, để lại dấu ấn đậm nét trong lòng ng-ời đọc.
Những tác phẩm ấy đà có ảnh h-ởng tích cực và rộng rÃi trong đời sống văn
học Việt Nam hiện đại.
1.1. Thơ Chế Lan Viên từ tr-ớc cách mạng Tháng Tám 1945
Từ khi còn là một cậu bé mới 12,13 tuổi, Chế Lan Viên đà có thơ và
truyện ngắn đăng trên các báo Tiếng trẻ, Khuyến học, Phong hóa. Cùng với
Hàn Mặc Tử, Yến Lan, Quách Tấn lập nên nhóm thơ Bình Định nổi tiếng và
tạo một dấu ấn độc đáo cho Thơ mới đ-ơng thời. [63,11].
Năm 1937, Điêu tàn đà đột ngột xuất hiện nh- một niềm kinh dị (54,
199) bởi tuy đ-ợc đặt chung vào bối cảnh chung của Thơ mới, nh-ng tập thơ
vẫn đầy những nét khác lạ. Điểm gặp gỡ giữa chàng trai trẻ mới 17 tuổi xuân
ấy với những nhà thơ mới khác là ở chỗ, Chế Lan Viên đà cùng họ dấy lên
đ-ợc cả một thời đại mới trong thi ca Việt Nam, đà đ-a cái tôi trực tiếp vào
trong thơ.

Cái tôi trong Điêu tàn đ-ợc biểu hiện ở mọi khía cạnh, mọi góc độ cảm
xúc. Đó là cái tôi đắm say trong tình yêu, là khát vọng đ-ợc lên tiên, là mong
-ớc đ-ợc giao hòa với những hồn ma nơi nghĩa địa. Một cái tôi buồn, chán,
đi đến tận cùng nỗi tuyệt vọng của con ng-ời:
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99

13

z


37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66

Trời hỡi trời hôm nay ta chán hết
Những sắc màu hình ảnh của trần gian
[Tạo lập, 71]
Cũng nh- bao nhà thơ lÃng mạn khác, chán cõi trần thế, ông h-ớng
những vần thơ của mình vào cõi địa ngục tối tăm, không thể chịu đựng nổi
thực tại, ông lẩn trốn vào quá khứ để thể hiện nỗi bi phẫn của mình:
Ai đâu trở lại mùa thu tr-ớc
Nhặt lấy cho tôi những lá vàng
Với của hoa t-ơi muôn cánh rÃ
Về đây đem chắn nẻo xuân sang.
[Xuân, 71]
Nh-ng nếu chỉ có vậy thì Điêu tàn cũng không thể trở thành niềm kinh
dị nh- nhà phê bình Hoài Thanh đà nói. Cái làm nên điểm khác biệt của
Điêu tàn chính là ở chỗ, đối t-ợng mà cái tôi trong Điêu tàn h-ớng tới là
hoàn toàn khác hẳn các nhà Thơ mới khác. Huy Cận với nỗi buồn bâng
khuâng trời rộng, sông dài; Xuân Diệu thì buồn vô cớ: Hôm nay trời nhẹ lên
cao/ Tôi buồn không hiểu vì sao tôi buồn; Chế Lan Viên là ng-ời duy nhất

h-ớng nỗi buồn th-ơng của mình tới một dân tộc đà bị diệt vong từ lâu: dân
tộc Chàm. Ngay cả khi xuân đến, cảnh vật t-ơi mới nh- đ-ợc hồi sinh sau
những ngày đông lạnh giá, nhà thơ cũng không thể không bị ám ảnh bởi
những hình ảnh nh- máu chảy, đầu rơi của những chiến sĩ Chàm thuở nào:
HÃy bảo ta: cánh hoa đào mơn mởn
Không phải là khối máu của dân Chàm
...Quả dừa xanh không phải đầu chiến sĩ
Xác pháo rơi không phải thịt muôn ng-êi.
[Xu©n vỊ, 71]

37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99

14

z


37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66

Chìm vào thế giới của Điêu tàn là chìm vào thế giới của cõi âm rùng rợn
với những sọ ng-ời, x-ơng trắng, hầm mộ, máu huyết... Có thể nói, cả hiện
tại và t-ơng lai trong Điêu tàn là sự chết chóc và hủy diệt:
Cả Dĩ VÃng là nấm mồ vô tận
Cả t-ơng lai là chuỗi huyệt ch-a thành
Và hiện tại biết cùng ta hỡi bạn
Cũng đ-ơng chôn lặng lẽ chuỗi ngày xanh
[Những nấm mồ, 71]
Ông đà dựng lên trong thơ một n-ớc Chàm trong quá khứ nhờ sự t-ởng
t-ợng, h- cấu. Ông đà nhập quá vÃng với hiện tại để nói lên khát vọng cháy
lòng tr-ớc hiện thực cuộc sống đang l-u chuyển.

Và ngay trong những vần thơ đầu tay ấy, Chế Lan Viên vẫn chứng tỏ
mình luôn có những băn khoăn, trăn trở với những mối quan hệ đang vận
động trong đời sống hiện tại. Ông thấy tự đáy lòng mình không khỏi những
xót xa, đau đớn; ông tự hỏi lòng:
Ta rơi xuống cõi đời
Từ cầu nào? Từ thời nào trong vũ trụ?
Để làm gì? Nếu không là than thở
Nh-ng n-ớc non dân tộc đà tan rồi.
Chàng thanh niên trẻ ấy đà thực sự tạo đ-ợc tiếng nói riêng của thơ
mình bởi ngay từ lời tựa cho tập thơ đầu tay, chàng đà đ-a ra những quan
điểm về thơ, về ng-ời làm thơ hết sức mới lạ, thể hiện sự đối lập giữa ng-ời
làm thơ với ng-ời bình th-ờng. Thi sĩ không phải là Ng-ời. Nó là Ng-ời Mơ,
Ng-ời Say, Ng-ời Điên. Nó là Tiên, là Ma, là Quỷ, là Tinh, là Yêu. Nó thoát
Hiện Tại. Nó xáo trộn Dĩ VÃng. Nó ôm trùm T-ơng Lai. Ng-ời ta không
hiểu đ-ợc nó vì nó nói những cái vô nghĩa, tuy rằng những cái vô nghĩa hợp
lý. ( Lời tựa, 71) Từ đó, chúng ta thấy rõ quan điểm thơ thoát ly hiƯn thùc cđa
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99

15

z


37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66

Chế Lan Viên nói riêng và của các nhà thơ mới nói chung. Mỗi nhà thơ đều
có h-ớng đi riêng của mình. Thế Lữ đi vào cõi Tiên; L-u Trọng L- đi vào cõi
mộng; Hàn Mặc Tử về với Thánh thần, Th-ợng đế; Xuân Diệu say s-a nơi
cõi Tình; Huy Cận buồn th-ơng cùng vũ trụ;... thì Chế Lan Viên lại tìm đến
cõi âm với đầy yêu tinh, quỷ quái, sọ ng-ời... sau đó trở về cõi ta và bay lên

vũ trụ. Nh- vậy, con đ-ờng thoát ly hiện thực mà họ tìm kiếm cũng chính là
thoát ly vào chính mình, tâm sự với cõi lòng mình. Bởi lẽ, dù là cõi âm, cõi
mộng hay cõi tiên cũng chỉ là những ảo ảnh do trí t-ởng t-ợng sáng tạo ra
chứ ch-a bao giờ là những thực thể có trong hiện thực.
Nh-ng dù thoát ly bằng cách nào, Chế Lan Viên cũng không tìm ra
một lối thoát thực sự. Để rồi, ông đà phải thốt lên: Ai bảo giùm: Ta có có ta
không?, ông nghi ngờ ngay cả sự tồn tại của chính bản thân mình!!! Chỉ một
câu thơ ấy đủ cho ta thấy những dằn vặt, băn khoăn của một con ng-ời khát
khao thấu hiểu mọi lẽ, mà tr-ớc hết là thấu hiểu chính bản thân mình, sự tồn
tại hay không tồn tại của mình. Nó còn chứng tỏ một Chế Lan Viên sắc sảo,
lắng đọng và chất chứa tầng tầng ý nghĩa đằng sau ngôn từ. Ông sớm nhận
thức và đặt ra những vấn đề , đòi hỏi đ-ợc lý giải và phần nào đà tự mình lý
giải các vấn đề về triết lý nhân sinh. Ông đà có sự bao quát chú ý đến các vấn
đề của cuộc sống...
Không để mặc con ng-ời mình bị cuốn theo những cảm xúc tự nảy sinh,
Chế Lan Viên luôn khao khát hiểu thấu đến tận cùng bản chất mọi vấn đề.
Khi lục tìm vào bể sâu của đáy lòng mình, không có một nhà thơ mới nào lại
day dứt, trăn trở về sự hiện hữu của bản thân mình nhiều nh- Chế Lan Viên.
Những câu hỏi tự vấn lòng mình xuất hiện nhiều trong thơ ông: Ta là ai? Vì
sao lại có sự hiện diện của ta trong cõi đời này? Ta phải làm gì để sự hiện
diện ấy trở thành bất tử?... Những câu hỏi ấy nh- xoáy vào tâm can ông, dày
vò ông, nó khiến ông dằn vặt và đau đớn; nó chi phối suốt chặng đ-ờng sáng
tác của Chế Lan Viên từ Điêu tàn cho đến những trang Di cảo cuối đời.

37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99

16

z

37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66

1.2. Thơ Chế Lan Viên từ 1945 đến 1975
ánh sáng của cuộc đời mới đà xua tan những u ám trong tâm hồn thi sĩ
trẻ tuổi ấy. Song hành cùng thời đại mới, những tập thơ mới của Chế Lan
Viên lần l-ợt ra đời đánh dấu những b-ớc ngoặt lịch sử trong thơ Chế Lan
Viên, cũng là những b-ớc ngoặt kì diệu của lịch sử dân tộc.
Giai đoạn 1945-1975, giai đoạn sôi động, cam go nhất của lịch sử n-ớc
nhà. Thơ ca làm một cuộc chuyển mình không mấy dễ dàng cùng lịch sử dân
tộc. Trong giai đoạn này, Chế Lan viên nhanh chóng khẳng định mình là thi
sĩ tiên phong.
Cách mạng Tháng Tám thành công, lịch sử Việt Nam bắt đầu mở một
trang mới. Sức sống một cuộc cách mạng lay động đến tận hố rễ đời sống
tâm hồn lịch sử Việt Nam một cách sâu sắc và toàn diện. Nó nh- một cơn gió
lớn thổi mát trên g-ơng mặt đất n-ớc, trên g-ơng mặt con ng-ời để làm sống
dậy một sinh khí mới mẻ, vui t-ơi. Không một ai sau một đêm của Tháng
Tám lại không nhận ra mình đà hồi sinh, thở bầu không khí trong lành và ca
hát. Cuộc hồi sinh vĩ đại ấy đà lay tỉnh Chế lan Viên ra khỏi sự bế tắc của
những t- duy siêu hình về bản thể mang mầu sắc tôn giáo, đ-a con ng-ời nhà
thơ trở về với đời sống đất n-ớc và dân tộc. Thơ Chế lan Viên giai đoạn này
đà có những b-ớc đổi thay căn bản và quyết liệt cả về t- t-ởng lẫn tình cảm,
đánh dấu một chặng đ-ờng sáng tác mới trong sự nghiệp của nhà thơ. Có lẽ
nếu không có cách mạng, không có Đảng thì Thơ mới đà đi lạc vào những
đ-ờng ma lối quỷ, đà tụt sâu xuống những bờ sâu vực thẳm nào rồi. Và
những nhà thơ ấy cũng chỉ là những kẻ xa lạ ngay trên chính quê h-ơng, Tổ
quốc mình; là những kẻ xa lạ đối với đồng loại của mình, với những ng-ời đÃ
nuôi mình làm nên văn, nên thơ. Và nền thơ đó cũng chỉ là một nền thơ vô
bổ, không đem lại gì cho dân tộc, đất n-ớc ngoài những lời rên rỉ, khóc than.
Chế lan Viên đà có lần luận về tội và tình của những thi sĩ thơ mới. Tội thì

cũng không phải là nhẹ, mà tình thì quả thật đáng th-ơng.

37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99

17

z


37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66

Nói về vai trò của cách mạng đối với sự hồi sinh của mình, Chế lan
Viên đà từng nói: Ng-ời thay đổi đời tôi, Ng-ời thay đổi thơ tôi. ánh sáng
cách mạng đà tác động mạnh mẽ đến cách nhìn của giới trí thức tiểu t- sản,
làm chuyển h-ớng suy nghĩ không chỉ riêng với Chế Lan Viên mà với cả các
nhà thơ mới cùng thời. Quá trình nhận đ-ờng của các nhà thơ mới nói chung
và Chế Lan Viên nói riêng gắn liền với từng b-ớc, từng giai đoạn phát triển
của hiện thực cách mạng. Chế Lan Viên đà lấy hiện thực cách mạng bồi đắp
lên những trang thơ, lấy lí t-ởng của Đảng soi đ-ờng cho hình t-ợng thơ của
mình. Nh-ng b-ớc đầu của sự chuyển h-ớng, mỗi nhà thơ không tránh khỏi
những nỗi lòng băn khoăn trăn trở. Cũng nh- phần đông các nhà thơ lÃng
mạn khác, Chế Lan Viên đà lựa chọn con đ-ờng Cách mạng. Nhà thơ không
còn chạy trốn vào cõi trăng sao hay cõi âm lạnh lẽo:
HÃy cho tôi một tinh cầu giá lạnh
Một vì sao trơ trọi cuối trời xa
Để ở đó tháng ngày tôi lẩn tránh
Những -u phiền đau khổ với buồn lo
mà nhìn thẳng vào cuộc đời của mình, của đất n-ớc, của nhân dân với
thái độ dũng cảm. Từ một thi sĩ ẩn trong Đài thơ, Tháp nghĩ của riêng mình,
ông đà lột xác thành một thi sĩ- chiến sĩ trên mặt trận văn hóa, góp sức mình

vào việc đấu tranh giải phóng dân tộc. Hòa mình vào cuộc sống kháng chiến,
nhà thơ cũng hòa mình vào cuộc đời các chiến sĩ để sáng tác phục vụ kháng
chiến. Đi theo các đoàn bộ đội, dân công ra tiền tuyến, Chế Lan Viên đà trở
thành nhà thơ của nhân dân, nhà thơ của Đảng. Từ chỗ là một thi sĩ không
phải là Ng-ời- là Ng-ời Mơ, Ng-ời Say, Ng-ời Điên, giờ đây ông đà có một
quan niệm hoàn toàn ng-ợc hẳn: Tr-ớc hết chúng ta làm văn nghệ là để tả sự
thật. Vả chăng sau này muốn truyền cảm cho ng-ời đọc, cố nhiên không phải
chỉ nói cái cảm xúc của ta mà phải nói cả sự việc. Nghe cảm xúc ch-a hẳn
độc giả đà hình dung lại sự việc. Nh-ng nghe sự việc nhất định độc giả sẽ
nhờ đó mà cùng ta cảm xúc. Từ đây, con ng-ời ông và thơ ông thực sự gắn bó
với cách mạng, với §¶ng.
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99

18

z


37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66

Đến ngày kháng chiến thắng lợi thì sự chuyển mình của ông cũng hoàn
toàn thành công. Thơ ông đà đem đến cho đời những mùa quả ngọt đầu tiên
sau ngày hòa bình. Gắn bó với sự nghiệp cách mạng, Chế lan Viên đà cho ra
đời tập thơ Gửi các anh. Tập thơ đánh dấu một b-ớc chuyển biến quan trọng
trong sự nghiệp thơ ca của ông giai đoạn này. Với 17 bài viết trong kháng
chiến chống Pháp dù ch-a mấy thành công nh-ng cái đáng quý nhất là nhà
thơ đà đi đúng h-ớng. Tập thơ thiên về những ng-ời kháng chiến và tình cảm
quốc tế vô sản. Một sự chuyển h-ớng, chuyển đổi quan trọng trong quan
niệm về thơ: Từ sự phi th-ờng sang bình th-ờng, từ cái tôi cá thể siêu hình
thành cái tôi hòa nhập với ng-ời. Nhà thơ đà từ bỏ chân trời của sự bí ẩn hvô, của siêu thực để đến với chân trời của nhiều ng-ời. Chế Lan Viên đÃ

thoát khỏi sự bế tắc, dứt bỏ đ-ợc những băn khoăn về siêu hình và cảm nhận
đ-ợc những vẻ đẹp, những hi sinh to lớn, cũng nh- những tình cảm cao quý
của quần chúng nhân dân. Tập thơ có ý nghĩa nh- sự nhận đ-ờng; đánh dấu
một bước chuyển trong toàn bộ sự nghiệp thơ của Chế Lan Viên đi theo cách
mạng. Từ Điêu tàn đến Gửi các anh ta đã thấy có sự thay đổi rõ rệt về nội
dung và hình thức về cả chất và lượng. Ở Gửi các anh , người đọc khơng cịn
thấy cái tơi- nhân vật trữ tình số một đâu cả- mà là cái ta đang dần dần mở
rộng từ cái ta Việt Nam đến cái ta quốc tế, từ cái ta bạn bè đến cái ta đồng
chí anh em.
Do s thay thế từ cái tôi thành cái ta, q trình phát triển hình tượng
thơ trở nên có bề rộng mà thiếu chiều sâu. Do vậy, đặc điểm suy tưởng trong
Gửi các anh chính là hướng vận động và phát triển theo bề rộng ấy. Hầu hết
các bài thơ trong đó là những bài dài, có bài tới chÝn trang. Câu thơ cũng
giãn ra quá lỏng, đến nỗi có những câu thơ mà người ta tưởng là một đoạn
thơ , dài gần 60 chữ. Tuy nhiên do đây là thời kỳ làm quen với phương pháp
sáng tác mới nên khơng tránh khỏi những bỡ ngỡ, vì thế tập thơ vẫn còn dò

37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99

19

z


37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66

dẫm, chưa thể nói đến một sự thuần thục về tư tưởng và nghệ thuật. Chế Lan
Viên trước sau vẫn là nhà thơ băn khoăn về triết lý nhân sinh. Cho nên đứng
trước bước ngoặt của lịch sử, nhà thơ ngơ ngác lâu hơn người khác, nhưng
khi đã chuyển thì chuyển khá sâu, khá thấm thía:

Đừng đuổi thơ tơi, vì một chút chiều tµ ngả bóng
Hãy kiên lịng, sẽ thấy nắng mai lên
Và với sự nỗ lực không mệt mỏi, nhà thơ đã khơng phụ lịng mong đợi
của bạn u thơ khi cho ra mắt liên tiếp Ánh sáng và phù sa (1960), Hoa
ngày thường chim báo bão (1967).
¸nh s¸ng vµ phï sa lµ mét minh chøng chøng tá ChÕ Lan Viên có sự
chín muồi về t- t-ởng và phong cách . Nó cho thấy sự cách tân quan trọng
của Chế Lan Viên nói riêng và của cả nền thơ ca ViƯt Nam nãi chung. Cã thĨ
nãi ©m h-ëng chđ đạo của Chế Lan Viên viết về đất n-ớc trong giai đoạn này
là âm h-ởng trữ tình, ngợi ca. Đất n-ớc sau những ngày tăm tối đau th-ơng
giờ đây đà thực sự bừng sáng. Miền Bắc đ-ợc giải phóng sau chiến dịch lịch
sử Điện Biên Phủ cũng là lúc hồn thơ Chế Lan Viên hừng sáng. Hình ảnh đất
n-ớc vì thế mang vẻ t-ơi sáng, trong trẻo, diễm lệ vô ngần:
tâm hồn tôi khi Tổ quốc soi vào
Thấy ngàn núi trăm sông diễm lệ
Con ngọc trai đêm hè đáy bể
Uống thủy triều bỗng sáng hạt châu
[Chim l-ợn trăm vòng, 67]
Những vạc dầu, địa ngục, bÃi tha ma đà qua đi, nh-ờng chỗ cho những
bức họa tràn đầy màu sắc và thấm đ-ợm tình ng-ời. Nh-ng không phải Chế
Lan Viên đà cắt đứt ngọn nguồn thơ mình với quá khứ. Những suy t- của ông
vẫn mang dấu vết thuở Điêu tàn. Tõ c©u hái:
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99

20

z


37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66

Ta là ai? Nh- ngọn gió siêu hình
Câu hỏi h- vô thổi nghìn nến tắt
đến câu hỏi:
Ta vì ai? Khẽ xoay chiều ngọn bấc
Bàn tay ng-ời thắp lại triệu chồi xanh
là một hành trình dài thể hiện sự chuyển biến trong thơ Chế Lan Viên.
Nh-ng nó cũng cho thấy nhà thơ luôn tự vấn, luôn khát khao hiểu chính bản
thân mình.
Hoa ngày th-ờng-chim báo bÃo (1967); Những bài thơ đánh giặc
(1972); Đối thoại mới (1973); Ngày vĩ đại(1975) đều thống nhất cảm hứng
đà hình thành từ ánh sáng và phù sa. Hồn thơ Chế Lan Viên giai đoạn này
thay đổi căn bản so với thời viết Điêu tàn (1937), là một cuộc hành trình đi từ
thung lũng đau th-ơng đến cánh đồng vui.
Hoa ngày th-ờng-chim báo bÃo ra đời giữa những ngày đấu tranh thống
nhất đất n-ớc, xây dựng chủ nghĩa xà hội ở miền Bắc và cũng là những năm
đầu đế quốc Mỹ mở rộng cuộc chiến tranh xâm l-ợc ra miền bắc. Chủ đề của
tập thơ cũng không nằm ngoài hai nhiệm vụ trọng yếu của đất n-ớc: xây
dựng và đấu tranh. Nh-ng d-ờng nh- nhà thơ dành phần nhiều cho nhiệm vụ
thứ hai: nhiệm vụ đánh giặc. Một loạt những bài thơ nh- Thóc mới Điện
Biên, Sao chiến thắng, Tổ quốc bao giờ đẹp thế này chăng, Gửi Kiều cho em
năm đánh Mỹ, Đế quốc Mỹ là kẻ thù riêng của mỗi trái tim ta... đà chỉ rõ sự
phẫn nộ của nhà thơ cũng là của toàn thể dân tộc ta với đế quốc Mỹ- kẻ thù
không đội trời chung. Các thế hệ ng-ời Việt vô cùng căm phẫn khi chứng
kiến cảnh:
Bọn xé xác trẻ em: Bọn châm lửa đốt nhà;
Bọn m-u giết ruộng đồng ta bằng hóa học,
Bọn đẵn gốc những mùa xuân nảy lộc

37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99

21

z


37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66

Bọn đâm lê vào những áo cà sa...
Ghê sợ thay! Chúng vẫn có mặt ng-ời
Đúc nh- ta bằng chất vàng đẹp nhất
Dệt nh- ta trong tấm lụa của đời
Mặt kẻ giết ng-ời lại giống mặt ng-ời bị giết
Khi giặc bắn vào ta, khi chúng hô khẩu lệnh
Tại làm sao vẫn là tiếng của ng-ời
Múc trong suối của dòng đời lóng lánh
Chúng reo c-ời trong lúc máu ta rơi...
(Đế quốc Mỹ là kẻ thù riêng của mỗi trái tim ta)
Cái điều đáng ghê tởm là bọn giết ng-ời vẫn có mặt ng-ời. Mang bộ
mặt ng-ời ấy nh-ng tâm hồn của quỷ dữ- tâm hồn vô cảm tr-ớc nỗi khổ đau
của con ng-ời, của những đứa trẻ thơ đang máu chảy, đầu rơi... Liệu có thể
coi đó là những con ng-ời?
Căm phẫn đấy, đau xót đấy nh-ng nhà thơ vẫn chứng tỏ một niềm lạc
quan, tin t-ởng vào t-ơng lai chiến thắng của dân tộc. Sao chiến thắng đà ánh
lên sắc màu của chiến thắng và ngân vang âm h-ởng hào hùng:
Đêm nay sao chín vàng nh- thóc giống
Phải đêm nay trời cũng đ-ợc mùa?
Trời sao cao nh- là chiến trận
Sao sáng ngời vũ khí lòng ta!
Nghe rào rạt m-ời bốn triệu miền Nam đang tỉnh thức

Không! Ba m-ơi triệu kim c-ơng của thiên hà tổ quốc!
Không! Hàng nghìn triệu ngôi sao sáng anh em đang chiếm lĩnh bầu trời
Hứa một Mùa Gặt lớn ngày mai!

37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99

22

z


37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.C.33.44.55.54.78.655.43.22.2.4.55.2237.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.66

Cùng với việc dựng lên một đất n-ớc Việt Nam anh hùng trong chiến
đấu và xây dựng xà hội chủ nghĩa, Hoa ngày th-ờng chim báo bÃo còn là
những xúc cảm tinh tế của nhà thơ về cuộc sống đời th-ờng, về tình bạn tình
yêu, tình cha con, tình vợ chồng ở đó ng-ời đọc nhận thấy một cái tôi
nặng tình đời, tình ng-ời. Tất cả những cung bậc của tình cảm đó, nhà thơ
đều có xu h-ớng v-ơn ra ngoài, tìm đến cái ta rộng lớn và bao dung. ở đó,
cái riêng đ-ợc đặt trong cái chung, trong cộng đồng dân tộc. Cái riêng Hoa
ngày th-ờng đ-ợc đặt trong cái chung Chim báo bÃo:
Em đây hoa những ngày th-ờng
Yêu quá thành hoa chiến đấu
Ra chốn phòng riêng nho nhỏ
Theo anh lên tận chiến hào
Chói lói tình yêu em nở
(Hoa ngày th-ờng - chim báo bÃo)
Có thể thấy qua Hoa ngày th-ờng- chim báo bÃo, Chế Lan Viên đà khắc
họa sâu sắc chân dung tinh thần của thế hệ, thời đại mà biểu hiện tập trung
nhất vẫn là đề tài ca ngợi Tổ quốc, nhân dân và luận tội kẻ thù xâm l-ợc. Vì

thế tập thơ xoáy sâu vào việc biểu hiện chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt
Nam. Và từ Điêu tàn đến Hoa ngày th-ờng chim báo bÃo, Chế Lan viên đÃ
chủ động đổi giọng thơ từ than thành hỏi, từ hát thành nói. Cùng với đó, đề
tài trong thơ cũng đà đ-ợc mở rộng từ đất n-ớc, Đảng , lÃnh tụ, nhân dân,
chiến tranh kẻ thùđến những ng-ời thân, ông cha, cảnh sắc thiên nhiên,
quê h-ơng,đây cũng chính là các đề tài đ-ợc phản ánh trong các tập thơ
sau này nh-: Đối thoại mới, Hái theo mùa, Hoa trong đá, Ta gửi cho mình.
Những bài thơ đánh giặc suy nghĩ về so sánh địch - ta trong những biến
cố lịch sử trọng đại; ông muốn tìm về cội nguồn sâu xa những tình cảm
thiêng liêng: tình yêu tổ quốc rực cháy trong tim. Ông muốn trả lời cho mọi
ng-ời câu hỏi, vì sao ng-ời Việt Nam yêu đất n-ớc mình đến thế:
37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.55.77.77.99.44.45.67.22.55.77.C.37.99.44.45.67.22.99

23

z