tiếng việt thực hành

tiếng Việt thực hành
Biên tập bởi:
Đại học sư phạm Hà Nội
tiếng Việt thực hành
Biên tập bởi:
Đại học sư phạm Hà Nội
Các tác giả:
Đại học sư phạm Hà Nội
Phiên bản trực tuyến:
/>MỤC LỤC
1. Giới thiệu chung
2. Các cách phân loại vốn từ tiếng Việt
3. Lịch sử tiếng việt
4. Phân chia từ loại tiếng Việt
5. Thực từ và hư từ
6. Hệ thống từ loại tiếng Việt
7. Động từ
8. Tính từ
9. Đại từ
10. Số từ
11. Phụ từ
12. Quan hệ từ
13. Tình thái từ
14. Hiện tượng chuyển loại của từ
15. Một số điểm cần lưu ý
16. Bài tập thực hành
Tham gia đóng góp
1/67
Giới thiệu chung
Mục tiêu cần đạt
- Có những hiểu biết cơ bản về lịch sử vấn đề từ loại tiếng Việt;

- Nắm được các các tiêu chí phân chia từ loại tiếng Việt theo quan điểm của giáo trình;
- Nắm được hệ thống từ loại tiếng Việt;
- Có khả năng vận dụng các kiến thức đã học về từ loại để giải quyết các vấn đề có liên
quan.
Điều kiện tiên quyết
- Sinh viên đã hoàn thành các đơn vị kiến thức: Dẫn luận ngôn ngữ học, Ngữ âm học,
Từ vựng - Ngữ nghĩa học, Đại cương về Ngữ pháp;
- Sinh viên đọc giáo trình và các tài liệu tham khảo.
Đề cương bài giảng
Các quan niệm về từ loại tiếng Việt
Các cách phân loại vốn từ tiếng Việt
Lịch sử vấn đề từ loại tiếng Việt
Kết quả phân chia từ loại tiếng Việt theo các quan niệm khác nhau
Hệ thống từ loại tiếng Việt
Thực từ và hư từ
Các từ loại thực từ
Danh từ
Số từ
Động từ
2/67
.Tính từ
Đại từ
Các từ loại hư từ
Phụ từ
Quan hệ từ
Tình thái từ
Hiện tượng chuyển loại từ
Tài liệu tham khảo
<! [if !supportLists] >1. <! [endif] >Diệp Quang Ban - Hoàng Dân, Ngữ pháp tiếng
Việt (Sách dùng cho hệ Cao đẳng sư phạm), Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2000.

<! [if !supportLists] >2. <! [endif] >Diệp Quang Ban - Hoàng Văn Thung, Ngữ
pháp tiếng Việt, tập một, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1998.
<! [if !supportLists] >3. <! [endif] >Lê Biên, Từ loại tiếng Việt hiện đại, Nxb Giáo
dục, Hà Nội, 1999.
<! [if !supportLists] >4. <! [endif] >Nguyễn Tài Cẩn, Ngữ pháp tiếng Việt, Nxb
ĐHQGHN, 1999.
<! [if !supportLists] >5. <! [endif] >Cao Xuân Hạo, Ngữ pháp chức năng tiếng
Việt (quyển 2), Ngữ đoạn và Từ loại, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2005.
<! [if !supportLists] >6. <! [endif] >Nguyễn Anh Quế, Ngữ pháp tiếng Việt, Nxb
Giáo dục, Hà Nội, 1996.
<! [if !supportLists] >7. <! [endif] >Nguyễn Thị Quy, Ngữ pháp chức năng tiếng
Việt (Vị từ hành động), Nxb KHXH, 1995.
/> />3/67
Các cách phân loại vốn từ tiếng Việt
Các quan niệm về từ loại tiếng Việt
Các cách phân loại vốn từ tiếng Việt
Trả lời câu hỏi
Từ nhanh và từ mĩ lệ có những điểm nào khác nhau, những điểm nào giống nhau?
Khác nhau:
- Về âm thanh và cấu tạo : nhanh là từ một tiếng, còn mĩ lệ là từ nhiều tiếng, hơn
nữa mỗi từ có thành phần âm thanh (các phụ âm, nguyên âm, thanh điệu) khác
nhau. - Về nghĩa từ vựng (tạm thời giới hạn trong nghĩa gốc): từ nhanh chỉ đặc
điểm về tốc độ của hoạt động (trên mức trung bình), còn từ mĩ lệ chỉ đặc điểm về
hình thức của sự vật (đẹp). - Về nguồn gốc: nhanh là một từ Việt. còn mĩ lệ là từ
gốc Hán. Nhanh là một từ đa phong cách, trong khi mĩ lệ thiên về phong cách văn
chương
Giống nhau :
Về các phương diện trên. nhanh và mĩ lệ không cùng một loại, một hệ thống. Nhưng
nếu xem xét về đặc điểm ngữ pháp thì hai từ đó lại có nhiều điểm giống nhau :
+ Cả hai đều có ý nghĩa thuộc phạm trù nghĩa khái quát chỉ đặc điểm + Cả hai đều

có thể đóng vai trò trung tâm của một cụm từ chính phụ : kết hợp ở phía trước với
phụ từ chỉ mức độ (cực kỳ nhanh, cực kỳ mĩ lệ ) + Cả hai đều có thể làm vị ngữ
trong câu một cách trực tiếp :
Ví dụ : Nó nhanh lắm.
Phong cảnh ở đây thật là mĩ lệ.
Nhận xét
Số lượng từ trong mỗi ngôn ngữ là rất lớn. Nhưng không phải mỗi từ đều hoàn toàn
khác với những từ khác. Vốn từ trong mỗi ngôn ngữ hình thành những loại, những lớp,
những hệ thống lớn nhỏ có những đặc điểm giống nhau. Những từ có đặc điểm giống
nhau tạo nên một loại . Đặc điểm giống nhau của các từ có thể thuộc về ngữ âm, có
thể thuộc về cấu tạo, có thể thuộc về ngữ nghĩa, có thể thuộc về ngữ pháp,…
4/67
Ví dụ:
- Dựa vào hình thức âm thanh: các từ giống nhau toàn bộ hay gần toàn bộ về hình thức
âm thanh tập hợp thành từ đồng âm hay từ gần âm Dựa vào đặc điểm cấu tạo: các từ có
cùng một kiểu cấu tạo hợp thành từ đơn, từ ghép (từ ghép đẳng lập, từ ghép chính phụ);
từ láy (từ láy hoàn toàn, từ láy phụ âm đầu, từ láy bộ phận vần) Các từ có thể giống
nhau về nghĩa, từ đó hình thành các hệ thống ngữ nghĩa với các mức độ lớn nhỏ khác
nhau: các từ cùng trương nghĩa, các từ gần nghĩa, các từ đồng nghĩa, các từ trái nghĩa
Dựa vào nguồn gốc: từ gốc Việt, từ gốc Hán, từ có nguồn gốc Ấn Âu
Khái niệm từ loại
Từ loại là lớp các từ có sự giống nhau về các đặc điểm ngữ pháp. Muốn phân định được
từ loại thì cần xác định được đặc điểm ngữ pháp của từ.
5/67
Lịch sử tiếng việt
Lịch sử vấn đề từ loại tiếng Việt
Đọc các tài liệu tham khảo đã cho và trả lời câu hỏi:
Các nhà Việt ngữ học có những xu hướng nhìn nhận vấn đề từ loại tiếng Việt như thế
nào? Vì sao lại có những quan niệm trái ngược nhau như vậy về vấn đề từ loại tiếng
Việt?

- Xu hướng 1: phủ nhận sự tồn tại của từ loại tiếng Việt .
- Xu hướng 2: Nhiều nhà nghiên cứu thừa nhận sự tồn tại của từ loại tiếng Việt
Nguyên nhân: Tiếng Việt là ngôn ngữ đơn lập, từ tiếng Việt không biến đổi hình thái
trong hoạt động sử dụng ngôn ngữ. Đặc điểm này khiến cho việc xác định từ loại trong
tiếng Việt có những điểm khác biệt so với các ngôn ngữ hòa kết (tiêu biểu là các ngôn
ngữ Ấn - Âu).
Hãy cho biết:
Giữa các nhà Việt ngữ học theo xu hướng thừa nhận sự tồn tại của từ loại tiếng Việt,
quan niệm phân chia từ loại tiếng Việt có hoàn toàn thống nhất không?
Hint
So sánh các tiêu chí phân chia từ loại tiếng Việt được các tác giả Trương Vĩnh Kí, Trần
Trọng Kim, Bùi Đức Tịnh, Nguyễn Lân, Lê Văn Lí. Nguyễn Phú Phong, Nguyễn Tài
Cẩn, nêu ra.
Có
6/67
Không
Sai
Đúng
Khái quát về lịch sử vấn đề từ loại tiếng Việt
Vì tiếng Việt thuộc loại hình ngôn ngữ đơn lập, không biến đổi hình thái nên việc nghiên
cứu về từ loại không thể tránh khỏi những ý kiến bất đồng. Có 2 quan điiểm trái ngược
nhau trong vấn đề phân chia từ loại tiếng Việt:- Xu hướng 1: phủ nhận sự tồn tại của
từ loại tiếng Việt .Đó là các tác giả: M.Grammont, Lê Quang Trình, Hồ Hữu Tường,
Nguyễn Hiến Lê." Tiếng Việt cơ cấu theo một lối khác hẳn với ngôn ngữ phương
Tây nên không có từ loại " và " không nên phân biệt từ loại bởi vì không phân
loại được và cũng chẳng để làm gì"( Lịch sử văn chương Việt Nam. 1.Paris. Hồ Hữu
Tường)
- Xu hướng 2: Nhiều nhà nghiên cứu thừa nhận sự tồn tại của từ loại tiếng Việt.Song
tuỳ theo quan điểm và tuỳ theo các phương pháp khác nhau, các ý kiến đó tập hợp thành
3 nhóm chính: +Phân loại từ loại xuất phát từ ý nghĩa của từ: Đây là xu hướng của ngữ

pháp truyền thống, với các đại diện như Trương Vĩnh Kí, Trần Trọng Kim, Bùi Đức
Tịnh, Nguyễn Lân… Áp dụng khuôn mẫu sẵn có của ngữ pháp Latinh, họ đã chia vốn
từ tiếng Việt theo đúng các từ loại của ngôn ngữ Ấn - Âu. Các nhà ngôn ngữ sau này
gọi cách phân chia của buổi đầu nghiên cứu ấy là phân loai từ theo lối “tiên nghiệm chủ
nghĩa”.+Phân loại từ loại dựa vào khả năng kết hợp của từ: Đây là xu hướng của nhóm
tác giả theo trường phái cấu trúc luận với các đại diện là Lê Văn Lí. Nguyễn Phú Phong,
Nguyễn Tài Cẩn.Chịu ảnh hưởng của trường phái cấu trúc luận Mĩ về thế phân bố (chu
cảnh), các tác giả đã tiến hành phân loại tiếng Việt dựa vào khả năng kết hợp của từ. Lê
Văn Lí trong tác phẩm Le parler vietnamien. Hương Canh. Paris 1948 đã khẳng định
“ Chính nhờ sự phân tích tỉ mỉ tất cả các yếu tố của chu cảnh 1 từ trong tất cả các
vị trí của nó mà người ta đi tới chỗ xác định được những tiêu chí khu biệt cho phép
ta tìm ra các từ, khiến cho 1từ này vì có những tiêu chí này nên không trùng với từ
khác vốn có tiêu chí khác.” Những từ dùng để khu biệt từ này với từ khác ông gọi
là từ làm chứng ( mots – témoins). + Phân loại từ dựa vào cả ý nghĩa và khả năng kết
hợp của từ.Với phương pháp này vốn từ Tiếng Việt được phân loại khá triệt để song nó
vẫn không thể rạch ròi 1 số nhóm từ và 1 số tiểu loại trong mỗi nhóm. Nhằm khắc phục
điều đó, trong cuốn Văn phạm Việt Nam- NXB Phạm Văn Tươi. Sài Gòn 1952, tác giả
Bùi Đức Tịnh đã bổ sung thêm tiêu chí “chức năng mà từ đảm nhận trong câu” nhằm
phân định từ loại .
7/67
Phân chia từ loại tiếng Việt
Kết quả phân chia từ loại tiếng Việt theo các quan niệm khác nhau
Theo quan niệm phân chia từ loại xuất phát từ ý nghĩa của từ
Đọc sách
Đọc phần tài liệu liên quan đến quan niệm của các tác giả Trần Trọng Kim, Phạm Duy
Khiêm, Bùi Kỉ
Hãy cho biết: theo quan niệm của các tác giả này, hệ thống từ loại tiếng Việt được chia
thành bao nhiêu loại? Đó là những loại nào?
Các tác giả Trần Trọng Kim, Phạm Duy Khiêm, Bùi Kỉ đã chia vốn từ vựng Tiếng Việt
thành 13 từ loại như sau

• Danh tự : ngựa, cá,người
• Mạo tự: cái, những, các
• Loại tự: cây, quả, hoa, cá, chim
• Chỉ thị tự: nay, này, kia, nào
• Đại danh tự: tôi, tao, mày nó, ai, gì ,chi…
• Tính tự: to, nhỏ, cao ,thấp
• Động tự: ăn, uống, nói, cười
• Trạng tự: rất, quá, lắm, thậm, cũng, đều
• Giới tự: của, bởi, bằng, với…
• Liên tự: và, với, cùng, hay, hoặc, vì…
• Tán thán tự: chà, a, ô, ôi, hỡi…
• Trợ ngữ tự: à, ư, nhỉ, nhé…
• Tiếng đệm…
Theo quan niệm dựa vào khả năng kết hợp của từ
Đọc sách
Đọc phần tài liệu liên quan đến quan niệm của tác giả Lê Văn Lí
8/67
Hãy cho biết hệ thống từ loại tiếng Việt được tác giả phân chia như thế nào?
Tác giả Lê Văn Lí chia vốn từ tiếng Việt thành 3 nhóm:
• Nhóm 1: danh từ
• Nhóm 2: động từ và tính từ
• Nhóm 3: gồm các nhóm nhỏ sau: từ chỉ ngôi, từ chỉ số lượng và các tiểu từ(
nhóm này không có từ chứng)
Theo quan niệm dựa vào ý nghĩa, khả năng kết hợp, chức vụ cú pháp của từ
Thực hành
So sánh hệ thống từ loại tiếng Việt theo quan điểm phân chia của các tác giả: Đinh Văn
Đức, Diệp Quang Ban - Hoàng Thung, Lê Biên, Nguyễn Tài Cẩn.
Gợi ý: Hãy vẽ sơ đồ hệ thống từ loại tiếng Việt theo quan điểm của mỗi tác giả.
Kiến thức cần đạt
Sơ đồ hệ thống từ loại tiếng Việt theo quan niệm của tác giả Đinh Văn Đức

Tác giả Đinh Văn Đức (“Ngữ pháp Tiếng Việt” -Từ pháp học. NXB
HTHCN.HN.1986. tr100-186) đã chia từ loại tiếng Việt thành 3 nhóm lớn với các tiểu
9/67
loại nhỏ như sau:- Thực từ: danh từ, động từ, tính từ, số từ, đại từ Hư từ: từ phụ, từ
nối Tình thái từ: tiểu từ, trợ từ.
Sơ đồ hệ thống từ loại tiếng Việt theo quan điểm của các tác giả Diệp Quang Ban -
Hoàng Văn Thung
Trong cuốn "Ngữ pháp Tiếng Việt”, các tác giả Diệp Quang Ban - Hoàng Văn Thung
đã chia thành 2 nhóm lớn với các từ loại cụ thể sau:- Thực từ: danh từ, động từ, tính từ,
đại từ, số từ - Hư từ: phụ từ( định từ, phó từ), kết từ, tiểu từ( trợ từ, tình thái từ) Trong
đó số từ và đại từ là trung gian giữa thực từ và hư từ.
Sơ đồ hệ thống từ loại tiếng Việt theo quan điểm của tác giả Lê Biên
10/67
Sơ đồ hệ thống từ loại tiếng Việt theo quan điểm của tác giả Nguyễn Tài Cẩn
11/67
Thực từ và hư từ
Từ loại thực từ và từ loại hư từ
Thực từ
Ví dụ 1
Hãy nêu ý nghĩa từ vựng khái quát của các từ sau:bàn, ghế, ăn, ngủ, vui, buồn, tốt, xấu
- Các từ bàn, ghế có ý nghĩa từ vựng khái quát là (gọi tên) sự vật;
- Các từ ăn, ngủ có ý nghĩa từ vựng khái quát là (gọi tên) hoạt động;
- Các từ vui, buồn có ý nghĩa từ vựng khái quát là (gọi tên) trạng thái;
- Các từ tốt, xấu có ý nghĩa từ vựng khái quát là (gọi tên) tính chất.
Ví dụ 2
Các từ được gạch chân trong ví dụ sau đây giữ vai trò gì trong các cụm từ chính phụ:
Những bông sen đẫm sương đêm.
- Từ sen giữ vai trò thành tố trung tâm của cụm từ chính phụ những bông sen.
- Từ sương giữ vai trò thành tố phụ bổ sung ý nghĩa cho từ trung tâm trong cụm từ chính
phụ đẫm sương đêm.

Ví dụ 3
12/67
Hãy cho biết các từ được gạch chân trong các ví dụ sau có chức vụ ngữ pháp gì trong
câu:
a. Chim hót.
b. Gió thổi.
- Từ chim giữ chức vụ chủ ngữ trong câu Chim hót.
- Từ thổi giữ chức vụ vị ngữ trong câu Gió thổi.
Định nghĩa
Những từ được đề cập đến trong các ví dụ trên được gọi là thực từ. Hãy rút ra những
đặc điểm của thực từ.
Người ta gọi những từ có ý nghĩa chân thực như từ "nhà" là thực từ. Nhưng thực
từ có giá trị đầy đủ và có vị trí độc lập, rõ ràng, không cần bàn cãi. (Nguyễn Văn
Tu. "Từ vựng học tiếng Việt hiện đại". Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1968, tr.31)
Những từ có ý nghĩa từ vựng chân thực và có thể làm thành phần câu gọi là thực
từ. (Nguyễn Kim Thản. "Nghiên cứu về ngữ pháp tiếng Việt". Tập 1. Nxb Khoa
học xã hội, Hà Nội, 1963. Tr.147)
Từ thực là những từ có khả năng một mình tạo thành câu, một mình làm phần nêu
hoặc phần báo trong phần chính của câu; đồng thời có chức năng gọi tên (hoặc trỏ)
sự vật, thuộc tính sự vật. (Hồng Dân. "Bước đầu tìm hiểu vấn đề từ hư trong tiếng
Việt". Tạp chí Ngôn ngữ, số 1, năm 1970. Tr.68)
Tiếng độc lập, thực, chính là những yếu tố xưa nay ta thường quen gọi là thực
từ. (Nguyễn Tài Cẩn. "Ngữ pháp tiếng Việt". Nxb Đại học và Trung học chuyên
nghiệp. Hà Nội, 1975. Tr.33)
Trong bản thân ý nghĩa của mỗi từ loại, thực từ bao giờ cũng chứa đựng sự thống
nhất của các nhân tố "từ vựng" và nhân tố "ngữ pháp". (Đinh Văn Đức. "Về một
cách hiểu ý nghĩa các từ loại trong tiếng Việt". Tạp chí Ngôn ngữ, số 2, năm 1978.
Tr.39)
Thực từ là từ có "nghĩa thực" (hoặc nghĩa từ vựng) về sự vật, hiện tượng, loại
nghĩa mà nhờ nó có thể làm được sự liên hệ giữa các từ với sự vật, hiện tượng nhất

định. Ví dụ: cơm, bánh, ăn, sản xuất, ngon, giỏi, tích cực Thực từ có thể dùng
13/67
làm phần đề và phần thuyết trong một nòng cốt câu. Với hai thực từ đã có thể cấu
tạo được một nòng cốt câu đơn. Ví dụ: Xe // chạy. Lúa // tốt. (UBKHXHVN. "Ngữ
pháp tiếng Việt". Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 1983. Tr.68)
Hư từ
Ví dụ 1
Nêu nhận xét về ý nghĩa từ vựng của các từ được gạch chân trong các ví dụ sau đây:
a. đang học
b. tôi với anh
Các từ được gạch chân trong các ví dụ trên không có ý nghĩa từ vựng chân thực,
không có khả năng định danh sự vật, hiện tượng, trạng thái, tính chất mà chỉ có
khả năng làm dấu hiệu bổ sung một số ý nghĩa ngữ pháp cho thực từ.
Cụ thể:- Từ đang bổ sung ý nghĩa thời gian hiện tại cho động từ học;- Từ với bổ sung ý
nghĩa quan hệ bình đẳng cho các từ tôi - anh.
Ví dụ 2
Các từ được gạch chân trong các ví dụ sau có chức năng ngữ pháp như thế nào trong các
cụm từ chính phụ và trong các câu?
a. đang học bài
b. Có lẽ nó đang học bài.
- Từ đang không thể làm thành tố chính mà chỉ có khả năng làm thành tố phụ của cụm
động từ Từ có lẽ là thành phần phụ tình thái trong câu biểu thị sự phỏng đoán, chưa
chắc chắn.
14/67
Định nghĩa
Những từ được đề cập đến trong các ví dụ trên được gọi là hư từ. Vậy, theo anh, chị, hư
từ là gì?
Hư từ không có chức năng định danh, không có khả năng độc lập làm thành phần
câu, dùng để biểu thị các quan hệ ngữ nghĩa - cú pháp khác nhau giữa các thực
từ.(Nguyễn Như Ý chủ biên. "Từ điển giải thích thuật ngữ ngôn ngữ học". Nxb Giáo

dục, Hà Nội, 1996. Tr.123)
Hư từ dùng để biểu thị ý nghĩa ngữ pháp và không có ý nghĩa từ vị.(Nguyễn Văn
Tu. "Khái luận ngôn ngữ học". Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1960. Tr.196)
Hư từ không tồn tại độc lập nếu không có những thực từ. Tuy vậy, chúng vẫn khác
với các từ tố ở chỗ không gắn chặt với thực từ, chúng vẫn có đời sống riêng giữa
các thực từ, thậm chí giữa các mệnh đề nữa.Hư từ vẫn biểu thị khái niệm: đó là
khái niệm về sự tương quan giữa các sự vật. Bởi vậy, hư từ - là những từ - quan hệ
- tuy không làm thành phần của câu nhưng rất cần thiết cho việc xây dựng câu.(Đỗ
Hữu Châu. "Giáo trình Việt ngữ". Tập 2 - Từ hội học. Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1962.
Tr.20)
Theo nghĩa dùng trong ngôn ngữ học, hư từ là những từ không có ý nghĩa từ vựng
chân thực, mà chỉ có tác dụng làm công cụ ngữ pháp để chỉ các ý nghĩa ngữ pháp
khác nhau của các từ.(Nguyễn Kim Thản. "Nghiên cứu về ngữ pháp tiếng Việt". Tập
1. Nxb KHXH, Hà Nội, 1963. Tr.35)
Từ hư là những từ không có khả năng một mình tạo thành câu, không có khả năng
một mình làm phần nêu hoặc phần báo trong phần chính của câu; đồng thời không
có chức năng gọi tên (hoặc trỏ) sự vật, thuộc tính của sự vật, nhưng lại có chức
năng làm dấu hiệu của một quan hệ ngữ pháp nào đó, một tình cảm hoặc một thái
độ nào đó. (Hồng Dân. "Bước đầu tìm hiểu vấn đề từ hư trong tiếng Việt". Tạp chí
Ngôn ngữ, số 1, năm 1970. Tr.66)
Tiếng độc lập, hư, phần lớn là những yếu tố xưa nay ta thường quen gọi là hư từ
(hay từ công cụ). (Nguyễn Tài Cẩn. "Ngữ pháp tiếng Việt". Nxb ĐH và THCN, Hà
Nội, 1975. Tr.33)
Hư từ là những từ dùng để biểu thị một số những quan hệ cú pháp nhất định.
(UBKHXHVN. "Ngữ pháp tiếng Việt". Nxb KHXH, Hà Nội, 1983. Tr.29)
Đó là tập hợp không lớn về số lượng các từ, bản chất của ý nghĩa hư từ là tính chất
ngữ pháp, là phương tiện biểu đạt mối quan hệ giữa các khái niệm trong tư duy
theo cách thức phản ánh bằng ngôn ngữ của người bản ngữ. (Đinh Văn Đức. "Ngữ
pháp tiếng Việt (từ loại)". Nxb ĐH và THCN, Hà Nội, 1986. Tr.43)
15/67

Hư từ chân chính thì không thể thay thế bằng từ khác trong một văn cảnh cụ thể
được. Thuộc vào đây có các chỉ tố về số (những, các), các mạo từ (mọi, mỗi, từng,
cái), các chỉ tố thời gian (đã, sẽ, đang, vừa, mới, từng), hệ từ (là), giới từ (cùng,
bằng, với), liên từ (nếu, tuy, nên), liên giới từ (của, vì, bởi). (Nguyễn Minh Thuyết.
"Thảo luận về vấn đề xác định hư từ trong tiếng Việt". Tạp chí Ngôn ngữ, số 3,
năm 1986. Tr.43).
Lưu ý
- Sự phân loại thực từ - hư từ chỉ mang tính chất tương đối Số lượng thực từ nhiều
hơn hư từ nhưng hư từ lại có tần số sử dụng cao hơn. - Trong quá trình sử dụng, có sự
chuyển hóa giữa thực từ sang hư từ và ngược lại.
16/67
Hệ thống từ loại tiếng Việt
Hệ thống tiếng Việt
Sơ đồ khái quát hệ thống từ loại tiếng Việt
DANH TỪ
ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN CỦA DANH TỪ
Danh từ là một từ loại lớn, bao gồm một số lượng từ rất lớn và đóng vai trò quan trọng
trong họat động nhận thức, tư duy và giao tiếp của con người.
Hoạt động đọc
Cho đoạn văn sau:
“Tôi lắng nghe tiếng xôn xao từ cánh đồng. Những âm thanh ấy tác động thật mạnh mẽ
đến tốc độ chín vàng của lúa. Mới đây thôi đồng lúa phơi một màu vàng chanh , còn lúc
này nó đã rực lên một màu vàng cam rồi. Mặt trời từ từ trôi về phía những dãy núi mờ
xa.Dường như đồng lúa và mặt trời đang có một sự đua tài thầm kín nào đấy.”
SV tìm các DT có trong đoạn văn trên?
“Tôi lắng nghe tiếng xôn xao từ cánh đồng. Những âm thanh ấy tác động thật mạnh mẽ
đến tốc độ chín vàng của lúa. Mới đây thôi đồng lúa phơi một màu vàng chanh , còn lúc
17/67
này nó đã rực lên một màu vàng cam rồi. Mặt trời từ từ trôi về phía những dãy núi mờ
xa.Dường như đồng lúa và mặt trời đang có một sự đua tài thầm kín nào đấy.”

Trả lời câu hỏi
Em dựa vào những tiêu chí nào để nhận ra DT? Từ đó hãy rút ra đặc điểm của DT?
SV xét danh từ trên 3 tiêu chí nhận diện từ loại nói chung:ý nghĩa khái quát, khả năng
kết hợp, chức vụ cú pháp.Cụ thể là:
Ý nghĩa khái quát: danh từ là từ thường chỉ sự vật, chỉ người, chỉ hiện tượng tự
nhiên - xã hội và các khái niệm trừu tượng thuộc phạm trù tinh thần.
VD: cánh đồng, dãy núi, âm thanh,xã hội, tư tưởng
-Khả năng kết hợp: thường kết hợp với từ chỉ lượng ở đằng trước và từ chỉ định ở
đằng sau. Tức là,danh từ có khả năng làm thành tố chính trong cụm danh từ.
Chức vụ cú pháp: đảm nhận vai trò của các thành phần câu (thành phần chính
và thành phần phụ)
Phân tích ví dụ
Hãy tìm những tổ hợp chứa danh từ để xem xét khả năng kết hợp của danh từ trong đoạn
văn trên?.
Tôi lắng nghe tiếng xôn xao từ cánh đồng. Những âm thanh ấy tác động thật mạnh mẽ
đến tốc độ chín vàng của lúa. Mới đây thôi đồng lúa phơi một màu vàng chanh , còn lúc
này nó đã rực lên một màu vàng cam rồi. Mặt trời từ từ trôi về phía những dãy núi mờ
xa.Dường như đồng lúa và mặt trời đang có một sựđua tài thầm kín nào đấy.”
Thực hành
Hãy tìm các thành phần câu mà danh từ ( cụm danh từ) đảm nhận.
18/67
Tôi lắng nghe tiếng xôn xao từ cánh đồng. Những âm thanh ấy tác động thật mạnh mẽ
đến tốc độ chín vàng của lúa. Mới đây thôi đồng lúa phơi một màu vàng chanh , còn lúc
này nó đã rực lên một màu vàng cam rồi. Mặt trời từ từ trôi về phía những dãy núi mờ
xa.Dường như đồng lúa và mặt trời đang có một sựđua tài thầm kín nào đấy.”
Danh từ có thể đảm nhận mọi thành phần câu nhưng thường xuyên nhất là danh từ
thường giữ chức vụ chủ ngữ và bổ ngữ.
Kiến thức cần đạt
Danh từ là một loại thực từ biểu thị sự vật tính (sinh vật, vật thể, hiện tượng, sự
việc trong đời sống thực tại và tư duy), có những đặc trưng ngữ pháp sau đây: a)

Không trực tiếp làm vị ngữ. Do đó, khi làm vị ngữ phải có hệ từ "là" (câu khẳng
định) hoặc "không phải", "không phải là" (câu phủ định), không đặt sau các từ
như "đừng", "hãy", "sẽ" b) Có thể kết hợp với một trong những từ loại sau đây
và được các từ loại này xác định, hạn chế: số từ (một, hai, ), đại từ chỉ số (tất cả),
lượng từ (những, các), phó danh từ (con, cái, ), đại từ chỉ định (này, ấy, kia, ).
(Nguyễn Kim Thản, "Nghiên cứu về ngữ pháp tiếng Việt". Nxb Khoa học, Hà Nội,
1963. Tr. 162)
Danh từ là từ chỉ người, sự vật. Danh từ có thể kết hợp với những từ chỉ số lượng
ở trước nó và những từ để trỏ ở sau nó. Khi dùng vị ngữ, danh từ thường phải đặt
sau từ "là". (Trương Dĩnh. "Về vấn đề hình thành khái niệm ngữ pháp cho học
sinh phổ thông". Tạp chí Ngôn ngữ, số 3, năm 1974. Tr. 19)
Nói chung danh từ thường chỉ sự vật (bao gồm đồ vật, động vật, thực vật), chỉ
người (bao gồm tên người và cả tên các nghề nghiệp,chức vụ của con người), chỉ
các hiện tượng tự nhiên, hiện tượng xã hội, và các khái niệm. (Nguyễn Anh Quế.
"Giáo trình lí thuyết tiếng Việt". Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội, 1976. Tr. 19)
Danh từ là loại từ không thể độc lập làm vị ngữ. Đó là một từ loại không có vị ngữ
tính. (Nguyễn Tài Cẩn. "Từ loại danh từ trong tiếng Việt hiện đại". Nxb KHXH.
Hà Nội, 1975. Tr. 29). Trên phương diện ý nghĩa có thể coi danh từ là lớp từ chỉ
các khái niệm sự vật cụ thể, các khái niệm trừu tượng và tất cả các khái niệm khác
được nhận thức một cách độc lập. (Đinh Văn Đức. "Về một cách hiểu ý nghĩa các
từ loại trong tiếng Việt". Tạp chí Ngôn ngữ, số 2, năm 1978. Tr.37)
Về mặt ý nghĩa, danh từ là những từ có ý nghĩa từ vựng khái quát chỉ sự vật và
các khái niệm trừu tượng. (Hữu Quỳnh. "Ngữ pháp tiếng Việt hiện đại". Nxb Giáo
dục, Hà Nội, 1980. Tr.55) Danh từ là những từ có khả năng đứng giữa và kết hợp
hoặc trực tiếp, hoặc gián tiếp với số từ (hay những phụ từ chỉ lượng - những, các,
19/67
mọi, mỗi, mấy; hay những đại từ chỉ lượng - bao nhiêu, bấy nhiêu, ) và với từ chỉ
định (này, kia, ấy, đó, nọ, ) để tạo ra cấu trúc danh ngữ. (Hồ Lê. "Một số vấn đề
xung quanh vị trí bắt buộc và vị trí tùy ý trong danh ngữ tiếng Việt hiện đại". Tạp
chí Ngôn ngữ, số 1, 1983. Tr.37)

Các tiểu loại của danh từ
Các nhà nghiên cứu thường chia danh từ thành 2 loại lớn là: danh từ chung và danh từ
riêng.
Danh từ riêng- Chỉ tên riêng của người, vật, địa điểm
VD: Lan, Hoa, Hà Nội, Sài Gòn,
-Khả năng kết hợp: kết hợp hạn chế với từ chỉ số lượng và từ chỉ định.
VD: Không thể nói: ba Hà NộiHà Nội ấy
Bởi vì tên riêng của một cá thể đã được xác định nên danh từ riêng không cần và không
thể được xác định về mặt lượng và được chỉ định để khu biệt với các cá thể khác có tên
chung. [1]
- Tuy nhiên, khi có sự trùng tên riêng thì ta cũng có thể nói "Lan này" hay "Lan kia"
Đôi khi ta gặp trường hợp:(1) Đó là một Điện Biên Phủ trên không đối với nước Mỹ.(2)
Đó là những Hoạn Thư thời nay.=>các danh từ riêng trên, nghĩa đã bị chuyển theo
phương thức ẩn dụ.
Danh từ chung
Trả lời câu hỏi
Danh từ chung phân biệt với danh từ riêng ở đặc điểm nào?Danh từ chung là những
danh từ gọi tên chung tất cả các cá thể trong cùng một lớp sự vật.
VD: ghế, bàn, nhà, sách, vở, bảng, bút
Từ ghế là một tên chung cho tất cả các vật do con người tạo ra, có chân, có một mặt
phẳng, để con người có thể ngồi trên đó. Các cá thể ghế có thể khác nhau về các phương
diện : hình dáng, kích thước, chất liệu,mầu sắc, nhưng đều được con người gọi tên
bằng một tên chung là ghế.
20/67
Trả lời câu hỏi
Hãy nêu các tiểu loại của danh từ chung và đặc điểm của chúng?
Trả lời câu hỏi
Dựa vào đặc điểm chung của danh từ, anh (chị) hãy cho biết những từ sau đây có gì đặc
biệt?
quần áo, vợ chồng, nhà cửa, binh lính, sách vở, bếp núc, máy móc, bạn bè,

Danh từ tổng hợp hay tổng thể (đối lập với đanh từ không tổng hợp, hoặc danh từ đơn
thể)
- Chúng chỉ gộp các sự vật khác nhau nhưng gần gũi với nhau, thường đi đôi với nhau
và hợp thành một loại sự vật.
- Chúng không kết hợp trực tiếp với số từ (chính xác), không kết hợp với danh từ chỉ
đơn vị cá thể, nhưng có thể kết hợp với các từ chỉ tổng thể (tất cả, cả, toàn thể, hết
thảy ), và các từ chỉ đơn vị tổng thể (bộ, đàn, tốp, đống, đoàn, lũ,…).
VD: - Không nói :+ hai quần áo, năm nhà cửa, .+ chiếc máy móc, cây tre pheo, - Có
thể nói :+ tất cả quần áo, hết thảy bạn bè, + tốp binh lính , chồng sách vở, . . .
Về cấu tạo, danh từ tổng hợp có cấu tạo theo kiểu từ ghép đẳng lập , có thể có một tiếng
mờ nghĩa hoặc một tiếng có gốc thuộc ngôn ngữ khác ( như đất nước, quần áo,xe cộ, tre
pheo,…) hoặc từ láy (máy móc, bạn bè, gai góc, )
Thảo luận
Những từ dưới đây có điểm gì khác biệt với danh từ nói chung?
VD: tư tưởng, thái độ, quan điểm lập trường, ý nghĩ, đạo đức, ý nghĩa, cuộc sống, sức
sống, niềm vui, nỗi buồn, cái ăn, cái đẹp,
21/67
Danh từ trừu tượng (đối lập với các danh từ cụ thể)- Chúng chỉ các khái niệm trừu
tượng thuộc phạm trù tinh thần (không thể cảm nhận được bằng các giác quan).
- Chúng có thể kết hợp trực tiếp với các từ có ý nghĩa số lượng (số từ hoặc lượng từ) :
hai, ba. những, các, vài, mấy, mọi, mỗi,
VD: hai quan điểm, một thái độ, vài ý nghĩ, những nỗi buồn, các ý nghĩa, mỗi cái đẹp,
Đôi khi giữa danh từ trừu tượng và từ chỉ số lượng có thể dùng một danh từ đơn vị.
Tìm hiểu tài liệu
Qua việc đọc giáo trình, anh (chị) hãy trình bày các tiểu loại của danh từ chỉ đơn vị?
Danh từ chỉ đơn vị tự nhiênĐó là các danh lừ chỉ rõ dạng tồn tại tự nhiên của sự vật.
Chúng vừa có ý nghĩa chỉ đơn vị, vừa có ý nghĩa chỉ loại sự vật (được phân biệt theo
quan niệm của người bn ngữ). Vì vậy các danh từ chỉ đơn vị tự nhiên còn được gọi là
loại từ hay danh từ chỉ loại, danh từ loại thể.Đó là các danh từ như : cái, con, chiếc , cây,
tấm, bức , tờ, quyển, cục, hòn, giọt, sợi, hạt, Trong đó tiêu biểu cho việc thể hiện loại

bất động vật là các loại từ cái, chiếc, còn tiêu biểu cho việc thể hiện ý nghĩa động vật là
loại từ con.
Các danh từ chỉ đơn vị tự nhiên mang mầu sắc hình tượng và biểu cảm.Chúng thể hiện
cách nhìn, cách cảm đối với sự vật của người Việt Nam Vì vậy có nhiều danh từ khác
nhau chỉ đơn vị tự nhiên được dùng để biểu hiện một sự vật, tuỳ thuộc vào cách nhìn
nhận sự vật trong từng tình huống.
VD: cái cờ, chiếc cờ, cây cờ, ngọn cờ, lá cờ
+ Danh từ chỉ đơn vị đo lường, tính toánĐó là các danh từ chỉ đơn vị đo lường, tính
toán với các sự vật là chất liệu.Các đơn vị này có tính quy ước chính xác.
VD: cân, lít, mét, tạ, tấn, mẫu, sào , . . .
Chúng được dùng trực tiếp sau số từ và trước các danh từ chất liệu :
VD:hai lít nước ; ba cân đường ; năm cân thịt,
+ Danh từ chỉ đơn vị tập thểChúng chỉ đơn vị cho các sự vật tồn tại dưới dạng tổng
thể. Vì vậy chúng thường dùng trước các danh từ tổng hợp (tổng thể) và sau các từ chỉ
lượng.Đó là các từ như : bộ, cặp, bọn, tụi, đàn, đoàn, tốp, lũ, chồng, đống,
22/67
VD: vài bộ bàn ghế, một đàn trâu bò, mấy tốp binh lính, những đống máy móc.
+ Danh từ chỉ đơn vị thời gianĐó là các từ : giờ, phút, giây, ngày, tháng, năm, tuần,
quý, mùa, thế kỷ, thiên niên kỉ, , + Danh từ chỉ đơn vị tổ chức hành chínhĐó là các
từ : làng, xã, tỉnh, huyện, thôn, xóm, quận, phường, tổ, nhóm , đoàn, tiểu đội, đại đội, +
Danh từ chỉ đơn vị hành động, sư việcChúng được dùng để chỉ đơn vị hành động sự
việc như : lần, lượt, trận, chuyến, phen, cuộc, cú, nắm, bó, gánh, vốc, ngụm,…
Các danh từ đơn vị trên đây dễ dàng dùng trực tiếp sau số từ nên được quy vào các danh
từ đếm được.Thuộc vào số các danh từ đếm được còn có các danh từ chỉ sự vật đơn thể
mà mục sau đây sẽ trình bày(tuy rằng muốn đếm được, danh từ đơn thể thường phải có
một danh từ đơn vị đứng giữa nó và số từ).
23/67