Khbd wrod tv bai 8 che bien dau mo chuyen de hoa 11 ctst vt

Ngày ….. tháng …. năm ……..

Họ và tên giáo viên: ………………………………….
Tổ chuyên môn: …………………………………………….

TÊN BÀI DẠY: BÀI 8: CHẾ BIẾN DẦU MỎ
Thời gian thực hiện: ( 2 tiết)
I. MỤC TIÊU
Về kiến thức:
- Trình bày các giai đoạn chế biến dầu mỏ bao gồm: Tiền xử lí, chưng cất, cracking (cracking nhiệt,
cracking xúc tác), reforming.
- Trình bày các sản phẩm của dầu mỏ (bôi trơn, chất lỏng thuỷ lực, dung môi, nhựa đường, sản phẩm
hoá dầu… ).
- Nêu được khái niệm về chỉ số octane và chỉ số octane của một số hydrocacbon, ý nghĩa chỉ số octane
đến chất lượng của xăng.
- Trình bày các biện pháp nâng cao chỉ số octane cho xange và cách sử dụng nhiên liệu an tồn, tiết
kiệm, bảo vệ mơi trường và sức khoẻ con người.
Về năng lực:
- Tự chủ và tự học: chủ động, tích cực tìm hiểu về bộ mơn hóa học.
- Giao tiếp và hợp tác: sử dụng ngôn ngữ khoa học để diễn đạt về đối tượng nghiên cứu của hóa
học, phương pháp học tập và nghiên cứu hóa học; vai trị của hóa học đối với đời sống, sản xuất,…
Hoạt động nhóm một cách hiệu quả theo đúng yêu cầu của GV, đảm bảo các thành viên trong nhóm
đều được tham gia và trình bày báo cáo.
- Giải quyết vấn đề và sáng tạo: thảo luận với các thành viên trong nhóm nhằm giải quyết các vấn
đề trong bài học để hoàn thành nhiệm vụ học tập.
Về phẩm chất:
- Chăm chỉ: Có niềm say mê, hứng thú với việc khám phá và học tập hóa học.
- Trách nhiệm: Tham gia tích cực hoạt động nhóm phù hợp với khả năng bản thân.
II. THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ HỌC LIỆU
- Phiếu học tập
III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC

1. Hoạt động 1: Khởi động
a. Mục tiêu
- Tạo khơng khí học tập tích cực
b. Nội dung
CÂU HỎI KHỞI ĐỘNG
Dẫn dắt: Dầu mỏ là một loại nhiên liệu hố thạch có vai trị quan trọng trong đời sống và có

Kế hoạch bài dạy mơn Hóa học lớp 11

Năm học 2023 - 2024


nguy cơ cạn kiệt. hãy cho biết các loại nhiên liệu có nguồn gốc từ dầu mỏ
c. Sản phẩm
Học sinh trả lời
d. Tổ chức thực hiện
HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

HOẠT ĐỘNG CỦA HỌC SINH

Yêu cầu học sinh hoạt động cá nhân trả lời
câu hỏi khởi động.
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

Nhận nhiệm vụ

Theo dõi và hỗ trợ cho nhóm HS
Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

Suy nghĩ và trả lời câu hỏi

Yêu cầu đại diện một học sinh báo cáo kết Báo cáo sản phẩm
quả câu hỏi khởi động.
Bước 4: Kết luận và nhận định

Nhận xét câu trả lời của bạn

Nhận xét câu trả lờ của học sinh và dẫn dắt
vào bài
2. Hoạt động 2: Hình thành kiến thức mới
2.1 Hoạt động tìm hiểu về các giai đoạn sản xuất dầu mỏ
a. Mục tiêu
- Trình bày các giai đoạn chế biến dầu mỏ bao gồm: Tiền xử lí, chưng cất, cracking (cracking nhiệt,
cracking xúc tác), reforming.
- Trình bày các sản phẩm của dầu mỏ ( bôi trơn, chất lỏng thuỷ lực, dung mơi, nhựa đường, sả phẩm
hố dầu… )
b. Nội dung
PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1
Câu 1: Thành phần nước, muối và các tạp chất lẫn trong dầu phải được loại ra trong quá trình
chế biến dầu mỏ bằng cách cho nước vào dầu thơ hoặc thêm hố chất giúp q trình phân tách
được thuận lợi hơn. Mục đích của việc thêm nước và phương pháp đã được áp dụng để tách
lớp nước và dầu ra khỏi nhau là gì?
Câu 2: Tại sao có thể tách các thành phần của dầu mỏ bằng phương pháp chưng cất phân
đoạn?
Câu 3: Dựa vào bảng 8.1 gọi tên các sản phẩm ở mỗi giai đoạn chưng cất
Số
Nhiệt đột độ
Phân đoạnn
ngun tử

Thành phầnn
Ứng dụngng dụngng
sơi (0C)
C
Khí
Nhiêu liệu, nguyên liệu u, nguyên liệu, nguyên liệu u
<25
C1-C4
Alkane khí
tổng hợpng hợpp
Naphta nhẹ
Alkane dễ bay bay
Nhiên liệu, nguyên liệu u cho ơ tơ, dung
25-80
C5-C7
hơii
mơi
Kế hoạch bài dạy mơn Hóa học lớp 11

Năm học 2023 - 2024


Naphta
nặng (xăng)ng (xăng)
Parafin
(dầu hoả)u hoả))
Dầu hoả)u diesel
Dầu hoả)u nhiên
liệu, nguyên liệu u
Dầu hoả)u nhờn n

hay dầu hoả)u
nặng (xăng)ng
Nhựa đườnga đườn ng

50-200

C6-C11

Alkanne,
Cycloalkane,
arene

170-270

C10-C16

Chủ yếu alkane yếu alkaneu alkane

220-250

C13-C21

Chủ yếu alkane yếu alkaneu alkane

Nhiên liệu, nguyên liệu u cho máy bay,
đun nấu, thắp sángu, thắp sángp sáng
Nhiên liệu, nguyên liệu u động cơ dieselng cơi diesel

250-350

C20-C30

Chủ yếu alkane yếu alkaneu alkane

Dầu hoả)u thắp sángp dân dụngng

Chủ yếu alkane yếu alkaneu alkane

Dùng cho động cơ dieselng cơi máy
móc ơ tơ; làm sáp và
đánh bóng

350-500

C30-C50

Nhiên liệu, nguyên liệu u, dung môi

Alkane,
>500
>C50
Cycloalkane,
Rả)i mặng (xăng)t đườn ng
arene
Câu 4: Dựa vào hình 8.1, hãy mơ tả q trình chưng cất phân đoạn dầu mỏ và các sản phẩm
tương ứng.

Câu 5: Đề xuất các q trình chuyển hố để nhận được xăng chất lượng cao hơn. Nguyên tắc
hoá học của quá trình. Vì sao cracking lại quan trọng trong chế biến dầu mỏ.
Câu 6: Chỉ ra sự khác biệt giữa cracking nhiệt và cracking xúc tác.

Câu 7: Mô tả các điều kiện cần thiết của phản ứng cracking hydrocarbon trong nhà máy lọc
dầu. Xác định sản phẩm tạo thành trong phản ứng cracking.
Câu 8: Phân đoạn naptha đều có thể làm nguyên liệu cho reforming xúc tác nhưng thực tế chỉ
thực hiện với phân đoạn naptha nặng, hãy giải thích.

c. Sản phẩm:
TRẢ LỜI PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1
Câu 1: Thành phần nước, muối và các tạp chất lẫn trong dầu phải được loại ra trong quá trình
chế biến dầu mỏ bằng cách cho nước vào dầu thô hoặc thêm hố chất giúp q trình phân tách
được thuận lợi hơn. Mục đích của việc thêm nước và phương pháp đã được áp dụng để tách
lớp nước và dầu ra khỏi nhau là gì?
Trả lời:
Kế hoạch bài dạy mơn Hóa học lớp 11

Năm học 2023 - 2024


+ Nước hoặc hoá chất cho thêm được xem như chất hoạt động bề mặt có tác dụng phá nhũ
tương (là hỗn hợp giữa dầu mỏ lẫn nước và các tạp chất phân tán vào nhau nhưng không tan
trong nhau).
+ Phương pháp này là phương pháp lắng.
Câu 2: Tại sao có thể tách các thành phần của dầu mỏ bằng phương pháp chưng cất phân
đoạn?
Trả lời:
Do mỏ chứa nhiều thành phần khác nhau chủ yếu là các alkane, arene, cycloalkane chúng
được dùng với mục đích khác nhau và cốt yếu chính chúng có nhiệt độ sơi khác nhau.
Câu 3: Dựa vào bảng 8.1 gọi tên các sản phẩm ở mỗi giai đoạn chưng cất
Số
Nhiệt đột độ
Phân đoạnn

nguyên tử
Thành phầnn
Ứng dụngng dụngng
sơi (0C)
C
Khí
Nhiêu liệu, ngun liệu u, ngun liệu, ngun liệu u
<25
C1-C4
Alkane khí
tổng hợpng hợpp
Naphta nhẹ
Alkane dễ bay bay
Nhiên liệu, nguyên liệu u cho ô tô, dung
25-80
C5-C7
hơii
môi
Naphta
Alkanne,
nặng (xăng)ng (xăng)
50-200
C6-C11
Cycloalkane,
Nhiên liệu, nguyên liệu u, dung môi
arene
Parafin
Nhiên liệu, nguyên liệu u cho máy bay,
170-270
C10-C16

Chủ yếu alkane yếu alkaneu alkane
(dầu hoả)u hoả))
đun nấu, thắp sángu, thắp sángp sáng
Dầu hoả)u diesel
220-250
C13-C21
Chủ yếu alkane yếu alkaneu alkane
Nhiên liệu, nguyên liệu u động cơ dieselng cơi diesel
Dầu hoả)u nhiên
250-350
C20-C30
Chủ yếu alkane yếu alkaneu alkane
Dầu hoả)u thắp sángp dân dụngng
liệu, nguyên liệu u
Dầu hoả)u nhờn n
Dùng cho động cơ dieselng cơi máy
hay dầu hoả)u
350-500
C30-C50
Chủ yếu alkane yếu alkaneu alkane
móc ơ tơ; làm sáp và đánh
nặng (xăng)ng
bóng
Nhựa đườnga đườn ng
Alkane,
>500
>C50
Cycloalkane,
Rả)i mặng (xăng)t đườn ng
arene

Bảng 8.1.ng 8.1. Các phân đoạn dầu mỏ thu được khi chưng cất ở áp suất thườngn dầu hoả)u mỏ thu được khi chưng cất ở áp suất thường thu đượpc khi chưng cấu, thắp sángt ở áp suất thường áp suấu, thắp sángt thườn ng
Câu 4: Dựa vào hình 8.1, hãy mơ tả q trình chưng cất phân đoạn dầu mỏ và các sản phẩm
tương ứng.

Kế hoạch bài dạy mơn Hóa học lớp 11

Năm học 2023 - 2024


Câu 5: Đề xuất các q trình chuyển hố để nhận được xăng chất lượng cao hơn. Nguyên tắc
hoá học của quá trình. Vì sao cracking lại quan trọng trong chế biến dầu mỏ.
Trả lời:
Để được xăng chất lượng cao thì cần tăng chỉ số octane. Đề xuất dùng quá trình cracking
xúc tác vì quá trình cracking xúc tác tạo ra nhiều alkane mạch nhánh.
Câu 6: Chỉ ra sự khác biệt giữa cracking nhiệt và cracking xúc tác.
Trả lời:
- Cracking nhiệt thu được chủ yếu là các alkane và alkene nhỏ như methane và ethylen.
- Cracking xúc tác chứa nhiều alkane mạch nhánh, cycloalkane, arene dầu mỏ có chất lượng
cao hơn
Câu 7: Mô tả các điều kiện cần thiết của phản ứng cracking hydrocarbon trong nhà máy lọc
dầu. Xác định sản phẩm tạo thành trong phản ứng cracking.
Trả lời:
- Cracking nhiệt được thực hiện ở nhiệt độ từ 500-7000C dưới dáp suất 10 bar – 70 bar.
+ Cracking xúc tác được thực hiện ở nhiệt độ 450 -500 0C Chất xúc tác là aluminosilicate thiên
nhiên hoặc nhân tạo, chẳng hạn đất sét tẩm acid
Câu 8: Phân đoạn naptha đều có thể làm nguyên liệu cho reforming xúc tác nhưng thực tế chỉ
thực hiện với phân đoạn naptha nặng, hãy giải thích.
Trả lời:
Vì q trình naptha nặng xảy ra với các hydrocarbon từ C6 – C11 nó làm tăng chỉ số octane cho
xăng. Cịn q trình naptha nhẹ xảy ra với các hydrocarbon từ C5 – C7 nên không làm tăng

được chỉ số octane.
d. Tổ chức thực hiện
HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập
Chia lớp thành 4 nhóm, mỗi nhóm 2 câu hỏi

HOẠT ĐỘNG CỦA HỌC SINH
Nhận nhiệm vụ

Yêu cầu học sinh thảo luận và trả lời câu hỏi
trong phiếu học tập số 1
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

Kế hoạch bài dạy mơn Hóa học lớp 11

Năm học 2023 - 2024


Theo dõi và hỗ trợ cho nhóm HS
Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

Thảo luận và ghi câu trả lời vào PHT

Yêu cầu đại diện một nhóm báo cáo kết quả

Báo cáo sản phẩm thảo luận của nhóm

PHT số 1
Bước 4: Kết luận và nhận định

Nhận xét sản phẩm của nhóm khác

Nhận xét và chốt kiến thức
Kiến thức trọng tâm
I. CÁC GIAI ĐOẠN CHẾ BIẾN DẦU MỎ
1. Tiền xử lí
Dầu thơ mới khai thác cần được xử lý sơ bộ (loại bỏ nước, tách loại muối và các tạp chất
có trong dầu) trước khi chế biến.
Lắng được ứng dụng cho nhũ tương mới, khơng bền, có khả năng tách lớp dầu và nước do
chúng có khối lượng riêng khác nhau. Nung nóng làm tăng q trình phá nhũ do sự hoà tan
của màng bảo vệ nhũ tương vào dầu, giảm độ nhớt và giảm sự chênh lệch của khối lượng
riêng.
Lọc để tách nước ra khỏi dầu dựa trên tính thấm ướt lựa chọn các chất lỏng khác nhau của
các vật liệu.
2. Chưng cất dầu mỏ
- Chưng cất liên tục để tách các thành phần của dầu thô thành các phần nhỏ (phần cắt) với
khoảng nhiệt độ khác nhau.
- Quá trình chưng cất được phân thành hai giai đoạn:
+ Chưng cất khí quyển (ở áp suất thường). Sản phẩm là nhiên liệu dầu.
+ Chưng cất chân không (áp suất 10 mmHg – 20 mmHg). Sản phẩm là các nhiên liệu như sáp,
dầu nhờn, nhựa đường và cốc.
3. Ckacking dầu mỏ
- Cracking là quá trình “bẻ gãy” các hydrocarbon mạch dài thành hydrocarbon mạch ngắn
hơn.
- Các phương pháp cracking bao gồm:
+ Cracking nhiệt được thực hiện ở nhiệt độ từ 500-7000C dưới dáp suất 10 bar – 70 bar. Sản
phẩm cuối cùng là các alkane nhỏ và các alkene.
+ Cracking xúc tác được thực hiện ở nhiệt độ 450 -500 0C Chất xúc tác là aluminosilicate
thiên nhiên hoặc nhân tạo, chẳng hạn đất sét tẩm acid. Các sản phẩm là chứa nhiều alkane
mạch nhánh, cycloalkane và arene cho dầu mỏ có chất lượng cao.

4. Reforming
Reforming là q trình biến đổi cấu trúc của hydrocarbon từ mạch không nhánh thành
mạch nhánh, mạch vòng no thành mạch vòng thơm, nhằm tăng chỉ số octane tức là tăng chất
lượng của xăng và cung cấp lượng lớn arene là benzene, toluene, zylene… dùng để tổng hợp
hoá dầu. Chất xúc tác được sử dụng là các kim loại Pt, Pd, Ni trên chất mang là Al 2O3 hoặc
Al2(SO4)3.
* Tóm tắt kiến thức trọng tâm
- Các giai đoạn chế biến dầu mỏ bao gồm: Tiền xử lí, chưng cất, cracking (cracking nhiệt,
cracking xúc tác), reforming.

Kế hoạch bài dạy mơn Hóa học lớp 11

Năm học 2023 - 2024


- Các hydrocarbon mạch ngắn thu được từ quá trình lọc dầu luôn nhiều hơn so với thành phần
của chúng trong dầu thơ ban đầu. Điều này có làm tăng giá trị của dầu thơ ban đầu hay
khơng? Giải thích.
- Reforming hexane cho sản phẩm là 2,3-dimethylbutane và 2,2-dimethylbutane. Viết sơ đồ
phản ứng.
2.2 Hoạt động tìm hiểu các sản phẩm của dầu mỏ
a. Mục tiêu
- Trình bày các sản phẩm của dầu mỏ ( bôi trơn, chất lỏng thuỷ lực, dung mơi, nhựa đường, sản phẩm
hố dầu… )
- Giao tiếp và hợp tác
b. Nội dung
PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2
Câu 1:
- Tại sao dầu mỏ lại được gọi là vàng đen?
- Hãy cho biết các ứng dụng các sản phẩm dầu mỏ trong đời sống hàng ngày.

Câu 2:
- Vì sao dầu hoả dân dụng dùng để đun nấu, thắp sáng nhưng hiện nay ít được sử dụng?
- Nhiên liệu diesel đang có xu thế tăng trong tổng nhiên liệu giao thơng vận tải. Hãy khảo
sát tại địa phương tỉ lệ và hiệu quả hoạt động của các phương tiện giao thông vận tải chạy
bằng nhiên liệu diesel và nhiên liệu xăng.
Câu 3:
Xăng máy bay nặng hơn so với xăng thông thường, phải có thành phần phân đoạn tương
thích, hãy tìm hiểu và giải thích.
Câu 4:
Nhà máy lọc dầu Dung Quất đang sản xuất nhiên liệu phản lực JET A-1 cung cấp cho thị
trường hàng khơng Việt Nam. Tìm hiểu những đặc điểm của loại nhiên liệu này.
Câu 5:
Dầu đốt đang có xu thế giảm dần và nhiều nước trên thế giới cấm sử dụng. Dầu đốt khi đã
loại các tạp chất độc và tạo cặn được sử dụng làm nhiên liệu cho tàu biển. Hãy tìm hiểu lí do.
Câu 6:
Xe máy, ô tô, máy bay, … trong quy trình bảo dưỡng phải thay dầu bơi trơn. Gia đình em
có xe máy hoặc ơ tơ, hãy tìm hiểu việc thay dầu theo định kì, thời gian, loại dầu,…
Câu 7:
Nhựa đường được nghiên cứu để tạo ra nhiều ứng dụng mới trong các lĩnh vực khác nhau
từ xây dựng, y tế, quân sự, cơng nghiệp, chế tạo, … Hãy tìm hiểu những ứng dụng khác của
nhựa đường.
Câu 8:
Hãy tìm hiểu một số sản phẩm trên thị trường là sản phẩm ứng dụng của hố dầu.
Câu 9:
Nền văn minh mà lồi người đã xây dựng liệu có bị đe doạ khi thế giới hết dầu mỏ?
Hãy tìm hiểu các sản phẩm hố dầu xung quanh em.

Kế hoạch bài dạy mơn Hóa học lớp 11

Năm học 2023 - 2024

Nên sử dụng dầu thô làm nhiêu liệu hay sử dụng dầu thô để sản xuất ra các sản phẩm hố
dầu? Nêu lí do lựa chọn.
c. Sản phẩm:
TRẢ LỜI PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2
Câu 1:
- Tại sao dầu mỏ lại được gọi là vàng đen?
- Hãy cho biết các ứng dụng các sản phẩm dầu mỏ trong đời sống hàng ngày.
Trả lời:
- Dầu mỏ là nguồn nhiên liệu hoá thạch, dùng để chạy động cơ đốt trong, nếu khơng có dầu mỏ
thì các phương tiện vận tải khơng hoạt động được, hàng hố khơng được vận chuyển lưu thơng
nên khơng phát triển được nền kinh tế.
Câu 2:
- Vì sao dầu hoả dân dụng dùng để đun nấu, thắp sáng nhưng hiện nay ít được sử dụng?
- Nhiên liệu diesel đang có xu thế tăng trong tổng nhiên liệu giao thơng vận tải. Hãy khảo sát
tại địa phương tỉ lệ và hiệu quả hoạt động của các phương tiện giao thông vận tải chạy bằng
nhiên liệu diesel và nhiên liệu xăng.
Trả lời:
- Hiện nay, có nhiều nguồn nhiên liệu đun nấu sạch hơn như gas, điện, thắp sáng có điện. Dầu
hoả dân dụng có nhiều tạp chất nên độc hơn.
- Nhiên liệu diesel có cơng xuất lớn, rẻ.
Câu 3:
Xăng máy bay nặng hơn so với xăng thơng thường, phải có thành phần phân đoạn tương thích,
hãy tìm hiểu và giải thích.
Trả lời:
Quá trình phân đoạn xăng máy bay phải phù hợp để tránh có nhiều phân tử nhẹ sẽ tạo nút hơi
trong hệ thống cấp nhiên liệu đồng thời cũng phải tránh cả các phân tử nặng do phân tử nặng sẽ
tạo cặn bởi sự cháy khơng hồn tồn.
Câu 4:

Nhà máy lọc dầu Dung Quất đang sản xuất nhiên liệu phản lực JET A-1 cung cấp cho thị
trường hàng không Việt Nam. Tìm hiểu những đặc điểm của loại nhiên liệu này.
Trả lời:
Nhiên liệu phản lực Jet A1 chủ yếu được pha chế từ thành phần chưng cất trực tiếp nên
không chứa olephin. Lưu huỳnh bị hạn chế từ 0,2 - 0,4% trọng lượng do hàm lượng lưu huỳnh
cao làm tăng xu hướng tạo cặn cacbon trong lị đốt. Sự có mặt của oxit lưu huỳnh trong khí đốt sẽ
gây ăn mòn động cơ. Ảnh hưởng ăn mòn của hợp chất S được kiểm tra bằng phương pháp thử ăn
mòn đồng ASTM D130.
Sự có mặt của các hợp chất axit như phenol, naphthen axit được khống chế bởi phương
pháp thử axit tổng – ASTM D974. Trong nhiên liệu phản lực được bổ sung rất nhiều loại phụ gia
nhằm chống oxy hóa tăng độ ổn định trong bảo quản; chống ăn mòn để bảo vệ bể chứa, ống dẫn;
chống đông đặc; chống tĩnh điện, giảm nguy hiểm về cháy nổ gây ra do điện tĩnh điện và ngăn
chặn sự phát triển của các vi sinh…
Kế hoạch bài dạy mơn Hóa học lớp 11

Năm học 2023 - 2024


Đặc tính bay hơi của nhiên liệu phản lực Jet A1 thể hiện ở thành phần chưng cất, ở nhiệt
độ bắt cháy và ở áp suất hơi bão hòa. Đặc tính bay hơi trong nhiệt độ sơi từ 200 – 3000 độ C.
Theo tiêu chuẩn ASTM D445, nhiên liệu có nhiệt độ thấp -200 độ C là giới hạn đảm bảo dịng
nhiên liệu và áp suất đủ duy trì ở điều kiện vận hành. Độ nhớt có thể ảnh hưởng nhiều đến đặc
tính bơi trơn của nhiên liệu và tuổi thọ của máy bơm nhiên liệu.
Câu 5:
Dầu đốt đang có xu thế giảm dần và nhiều nước trên thế giới cấm sử dụng. Dầu đốt khi đã loại
các tạp chất độc và tạo cặn được sử dụng làm nhiên liệu cho tàu biển. Hãy tìm hiểu lí do.
Trả lời:
Do có nhiều nguồn nhiên liệu thay thế tốt hơn như điện
Dầu đốt gây ô nhiễm môi trường.
Câu 6:

Xe máy, ô tô, máy bay, … trong quy trình bảo dưỡng phải thay dầu bơi trơn. Gia đình em có
xe máy hoặc ơ tơ, hãy tìm hiểu việc thay dầu theo định kì, thời gian, loại dầu,…
Câu 7:
Nhựa đường được nghiên cứu để tạo ra nhiều ứng dụng mới trong các lĩnh vực khác nhau từ
xây dựng, y tế, quân sự, công nghiệp, chế tạo, … Hãy tìm hiểu những ứng dụng khác của nhựa
đường.
Trả lời
Sản xuất xi măng atfan để trải đường.
Chống thấm trần
Câu 8:
Hãy tìm hiểu một số sản phẩm trên thị trường là sản phẩm ứng dụng của hoá dầu.
Câu 9:
Nền văn minh mà loài người đã xây dựng liệu có bị đe doạ khi thế giới hết dầu mỏ?
Hãy tìm hiểu các sản phẩm hố dầu xung quanh em.
Nên sử dụng dầu thô làm nhiêu liệu hay sử dụng dầu thơ để sản xuất ra các sản phẩm hố dầu?
Nêu lí do lựa chọn.
(Câu hỏi8, 9 nhiều đáp án, giáo viên phân tích để lựa chọn)
d. Tổ chức thực hiện
HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

HOẠT ĐỘNG CỦA HỌC SINH

Chia lớp thành nhóm, mỗi nhóm 2 câu hỏi,
câu 9 hỏi chung cả 4 nhóm.

Nhận nhiệm vụ

Yêu cầu học sinh thảo luận và trả lời câu hỏi
trong phiếu học tập số 2

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
Theo dõi và hỗ trợ cho HS
Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

Thảo luận và ghi câu trả lời vào PHT

Yêu cầu đại diện một nhóm báo cáo kết quả

Báo cáo sản phẩm thảo luận của nhóm

PHT số 2
Kế hoạch bài dạy mơn Hóa học lớp 11

Năm học 2023 - 2024


Bước 4: Kết luận và nhận định

Nhận xét sản phẩm của nhóm khác

Nhận xét và chốt kiến thức
Kiến thức trọng tâm
1. Khí hố lỏng (Liquefied Petroleum Gas – LPG)
Khí hố lỏng là hỗn hợp của propane và butane. Ở điều kiện thường, LPG ở thể khí và
được nén ở áp suất cao để chuyển sang thể lỏng dễ dàng vận chuyển và sự dụng. LPG chủ yếu
được sử dụng làm nhiên liệu.
2. Xăng (gasonline)
Xăng có nhiệt độ sơi khoảng 380C – 1800C hoặc 2050C, xăng gồm các hydrocarbon có số
nguyên tử C từ C5 - C11. Xăng được dùng làm nhiên liệu cho động cơ đốt trong. Có 2 tiêu chí
quan trọng nhất của xăng là chỉ số octane và áp suất hơi phải tương thích.

3. Dầu hoả
Dầu hoả có nhiệt độ sôi từ 1700C – 2700C, chứa các hydrocacbon từ C10 – C16, gồm các
alkane không phân nhánh (rất ít isoparaffin), các hydrocarbon vịng no và vịng thơm; ngồi
các hydrocarbon có cấu trúc một vịng và nhiều nhánh phụ, cịn có các hợp chất hai hoặc ba
vịng. Các hợp chất chứa N, S, O trong dầu nhiều hơn xăng.
4. Dầu diesel (gasoil nhẹ - DO)
Dầu diesel chứa các hydrocarbon từ C15 – C21, có khoảng nhiệt độ sơi từ 2000C – 3500C
gồm nhiều các alkane mạch không nhánh.
5. Xăng máy bay
Xăng được sử dụng cho máy bay thuộc loại xăng cao cấp, có chr số octane ≥ 100.
6. Xăng phản lực (nhiên liệu phản lực)
Nhiên liệu phản lực có nhiệt độ sôi từ 140 0C – 1600C đến 280 0C – 300 0C. Phân đoạn dầu
hoả được “cất” trong khoảng nhiệt độ tương thích và trộn thêm các cấu tử cần thiết để đảm
bảo tiêu chí của nhiêu liệu. Sulfur hạn chế từ 0,2% - 0,4% trọng lượng.
7. Dầu đốt
Dầu đốt, được sử dụng để đốt lò, cấp nhiệt cho nồi hơi hoặc sử dụng để vận hành động cơ.
Dầu đốt có nhiệt độ sơi khoảng 6000C với thành phần hydrocarbon trải rộng từ > C40 – C80.
8. Dầu bôi trơn
Dầu bôi trơn (dầu nhờn) là sản phẩm thu được sau khi chế biến phân đoạn diesel nặng, có
khoảng nhiệt độ sôi từ 3500C – 3750C đến xấp xỉ 5000C, các hydrocarbon từ C21-c35, lên đến
C40, phân đoạn này là sản phẩm của q trình chưng cất chân khơng.
9. Nhựa đường
Nhựa đường (bitum) là sản phẩm tạo ra từ cặn dầu, với thành phần chính là hydrocarbon từ
C40 – C80.
Ngồi ra, trong cặn dầu cịn có các hợp chất cơ kim của các kim loại nặng và chất rắn…
Ứng dụng quan trọng nhất của nhựa đường là sản xuất bê tơng atphan để rải đường.
10. Sản phẩm hố dầu
Cơng nghệ hố dầu thực hiện các q trình chuyển hố hoá học các hydrocarbon chủ yếu
là các alkene nhẹ và arene, tạo ra những sản phẩm có giá trị như hố chất, dung mơi, vật liệu
xây dựng, sản xuất thuốc nổ, thuốc tuyển quặng, cao su tổng hợp….

Một số sản phẩm hoá dầu như: Ethylene, propylene, buta-1,3-diene.

Kế hoạch bài dạy mơn Hóa học lớp 11

Năm học 2023 - 2024


* Tóm tắt kiến thức trọng tâm
Cơng nghệ lọc dầu gồm các quá trình cơ bản là chưng cất, cracking xúc tác và reforming
cung cấp nhiên liệu xăng, nhiên liệu diesel, nhiên liệu phản lực,….; các sản phẩm phi nhiên
liệu: dầu bôi trơn, chất lỏng thuỷ lực, dung môi, nhựa đường,… và cung cấp các hoá chất cơ
bản, các alkene nhự như ethylene, propene, butene và các arene chủ yếu là benzene, toluene;
ngun liệu cho cơng nghệ hố học hữu cơ
2.2 Hoạt động tìm hiểu chỉ số octane
a. Mục tiêu
- Nêu được khái niệm về chỉ số octane và chỉ số octane của một số hydrocacbon, ý nghĩa chỉ số octane
đến chất lượng của xăng.
- Trình bày các biện pháp nâng cao chỉ số octane cho xange và cách sử dụng nhiên liệu an tồn, tiết
kiệm, bảo vệ mơi trường và sức khoẻ con người.
- Giao tiếp và hợp tác
b. Nội dung
PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3
Câu 1: biển báo dưới đây cho biết thơng tin gì?

Câu 2: Em hãy đề xuất cách sử dụng nhiên liệu một cách an toàn và hiệu quả.
Câu 3: Làm thế nào để tăng chỉ số octane của xăng?
Câu 4: Tìm hiểu và trình bày bằng các hình ảnh liên quan về cách sử dụng nhiên liệu an
tồn,tiết kiệm, hiệu quả, bảo vệ mơi trường và sức khoẻ con người.
Câu 5: Hãy kể các nguồn ô nhiễm chính do các phương tiện giao thông thải ra. Nêu một số
biện pháp để giảm thiểu ô nhiễm do khí thải các phương tiện giao thơng.

Dầu ăn chiên rán nhiều lần có nên tái chế để làm thực phẩm không? Em hãy đề xuất cách
sử dụng nguồn chất thải này một cách hiệu quả.
.
c. Sản phẩm
TRẢ LỜI PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3
Câu 1: biển báo dưới đây cho biết thơng tin gì?

Kế hoạch bài dạy mơn Hóa học lớp 11

Năm học 2023 - 2024


Trả lời:
- Biển bên trái: Xăng có chỉ octane là 92
- Biên bên phải: Xăng có chỉ số octane là 95
Câu 2: Em hãy đề xuất cách sử dụng nhiên liệu một cách an tồn và hiệu quả.
Trả lời:
- Tìm hiểu công suất của động cơ xe để lựa chọn loại xăng phù hợp.
- Nên sử dụng xăng sinh học để góp phần bảo vệ mơi trường.
Câu 3: Làm thế nào để tăng chỉ số octane của xăng?
Trả lời:
- Phương pháp dùng phụ gia: Hợp chất của chì (độc)
- Phương pháp hố học: Cracking, Reforming.
Câu 4: Tìm hiểu và trình bày bằng các hình ảnh liên quan về cách sử dụng nhiên liệu an toàn, tiết
kiệm, hiệu quả, bảo vệ môi trường và sức khoẻ con người.
Câu 5: Hãy kể các nguồn ơ nhiễm chính do các phương tiện giao thông thải ra. Nêu một số biện
pháp để giảm thiểu ô nhiễm do khí thải các phương tiện giao thông.
Dầu ăn chiên rán nhiều lần có nên tái chế để làm thực phẩm không? Em hãy đề xuất cách sử
dụng nguồn chất thải này một cách hiệu quả.
d. Tổ chức thực hiện

HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

HOẠT ĐỘNG CỦA HỌC SINH

Cá nhân trả lời nhanh
Nhận nhiệm vụ
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
Theo dõi HS
Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

Thảo luận và trình bày
Trình bày

Quan sát
Bước 4: Kết luận và nhận định
Nhận xét đáp án
Kiến thức trọng tâm
III. CHỈ SỐ OCTANE
1. Chỉ số octane, ý nghĩa của chỉ số octane
Chỉ số octane là một đại lượng quy ước đặc trưng cho khả năng chống kích nổ của nhiên
liệu. Chỉ số octane càng cao thì khả năng chịu nén của nhiên liệu trước khi phát nổ (đốt cháy)
càng lớn
Chỉ số octane là phần trăm tính theo thể tích của 2,2,4-trimethylpentane trong hỗn hợp với
Kế hoạch bài dạy mơn Hóa học lớp 11

Năm học 2023 - 2024


heptane.

Ý nghĩa của chỉ số octan: Chỉ số octane là tiêu chí quan trọng đánh giá chất lượng xăng dầu.
Nhiên liệu có chỉ số octan phù hợp tốt cho động cơ, nhiên liệu có chỉ số octane thấp gây ra hiện
tượng kích nổ làm giảm cơng suất của động cơ, nhiên liệu có chỉ số octan cao gây lãng phí.
2. Tìm hiểu các biện pháp nâng cao chỉ số octane
Phương pháp dùng phụ gia
Phụ gia chống nổ sớm: Dùng các chất như tetramethyl lead Pb(CH 3)4, tetraethyl lead
Pb(C2H5)4 có tác dụng phá huỷ các hợp chất trung gian hoạt động như peroxide, hydroperoxide
và làm giảm khả năng bị cháy nổ.
Phương pháp hố học
Áp dụng các cơng nghệ lọc dầu tiên tiến như cracking xúc tác, reforming xúc tác, … để
chuyển hydrocarbon mạch khơng nhánh thành hydrocarbon mạch nhánh hoặc vịng no, vịng
thơm có chỉ số octane cao.
3. Tìm hiểu cách sử dụng nhiên liệu an toàn, tiết kiệm, hiệu quả bảo vệ mơi trường
Nhiên liệu sinh học có khả năng thay thế xăng (một phần hoặc hoàn toàn), hạn chế được hàm
lượng benzene, arene, sulfur và giảm được phát thải các khí độc hại và kim loại nặng ra mơi
trường.
* Tóm tắt kiến thức trọng tâm
- Chỉ số octane là thước đo độ nén mà nhiên liệu có thể chịu được trước khi bốc cháy.
- Các biện pháp nâng cáo chỉ số octane để tăng hiệu quả sử dụng xăng.
3. Hoạt động 3: Luyện tập
Kế hoạch bài dạy mơn Hóa học lớp 11

Năm học 2023 - 2024


a. Mục tiêu
- Giải quyết vấn đề và sáng tạo: thảo luận với các thành viên trong nhóm nhằm giải quyết các vấn
đề trong bài học để hoàn thành nhiệm vụ học tập.
b. Nội dung

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 4
1. Biện pháp nào sau đây được sử dụng nhiên liệu an tồn, hiệu quả? Giải thích.
a) Tăng diện tích tiếp xúc giữa khơng khí và nhiên liệu.
b) Điều chỉnh nhiên liệu để duy trì sự cháy ở mức cần thiết nhằm cung cấp lượng nhiệt vừa đủ
với nhu cầu sử dụng, tránh lãng phí nhiên liệu.
2. Những phát biểu nào sau đây đúng? Giải thích.
a) Dầu mỏ là hỗn hợp tự nhiên của nhiều loại hydrocarbon.
b) Dầu mỏ sôi ở một nhiệt độ xác định.
c) Dầu mỏ sôi ở những nhiệt độ khác nhau.
c. Sản phẩm
TRẢ LỜI PHIẾU HỌC TẬP SỐ 4
1. Biện pháp nào sau đây được sử dụng nhiên liệu an tồn, hiệu quả? Giải thích.
a) Tăng diện tích tiếp xúc giữa khơng khí và nhiên liệu.
Ảnh hưởng của diện tích tiếp xúc bề mặt, xe phun xăng điện tử ở dạng sương.
b) Điều chỉnh nhiên liệu để duy trì sự cháy ở mức cần thiết nhằm cung cấp lượng nhiệt vừa đủ
với nhu cầu sử dụng, tránh lãng phí nhiên liệu.
tuỳ vào từng loại động cơ với dung tíc xilanh khác nhau mà sử dụng các loại xăng khác nhau. Xe
máy dưới 125cc dùng xăng A92, trên 125cc dùng xăng A95.
2. Những phát biểu nào sau đây đúng? Giải thích.
a) Dầu mỏ là hỗn hợp tự nhiên của nhiều loại hydrocarbon.
b) Dầu mỏ sôi ở một nhiệt độ xác định.
c) Dầu mỏ sôi ở những nhiệt độ khác nhau.
d. Tổ chức thực hiện
HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN HOẠT ĐỘNG CỦA HỌC SINH
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập
Yêu cầu học sinh hoạt động cá nhân và trả lời
câu hỏi trong phiếu học tập số 4
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

Nhận nhiệm vụ

Theo dõi và hỗ trợ cho HS
Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

Ghi câu trả lời vào PHT

Yêu cầu đại diện một nhóm báo cáo kết quả

Báo cáo sản phẩm

PHT số 4
Bước 4: Kết luận và nhận định

Nhận xét câu trả lời của bạn

Nhận xét câu trả lời của HS
4. Hoạt động 4: Vận dụng
Kế hoạch bài dạy mơn Hóa học lớp 11

Năm học 2023 - 2024


a. Mục tiêu
- Vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn đời sống và sản xuất.
b. Nội dung
PHIẾU HỌC TẬP SỐ 5
1. Nêu sự phụ thuộc chỉ số octane vào thành phần nhiên liệu. Trình bày phương pháp tăng chỉ
số octane.
2. Liệt kê những sản phẩm của dầu mỏ mà em sử dụng hàng ngày.
3. Để tăng hàm lượng các hydrocarbon mạch ngắn trong sản phẩm chưng cất dầu mỏ, người ta

sử dụng giải pháp nào? Viết công thức của một số sản phẩm tạo thành khi decane (C10H22)
được xử lý theo phương pháp này.
c. Sản phẩm
TRẢ LỜI PHIẾU HỌC TẬP SỐ 5
1.Hiện nay, hệ thống đánh giá chỉ số octane RON đang được nhiều quốc gia sử dụng. Heptane
được quy ước có chỉ số octane RON bằng 0, trong khi 2,2,4 – trimethylpentane được quy ước có
chỉ số octane RON bằng 100. Ví dụ, xăng RON 87 có khả năng chịu nén tương đương hỗn hợp
chứa 87% 2,2,4 – trimethylpentane và 13% heptane (về thể tích). Do đó có thể nói sự phụ thuộc
chỉ số octane vào thành phần nhiên liệu. Chỉ số octane càng cao thì khả năng chịu nén của nhiên
liệu trước khi phát nổ (đốt cháy) càng lớn. Chỉ số octane là phần trăm, tính theo thể tích, của
2,2,4-trimethylpentane trong hỗn hợp với heptane.
Phương pháp tăng chỉ số octane


Phương pháp dùng phụ gia
o

Phụ gia chống nổ sớm: Dùng các chất như tetramethyl lead (Pb(CH3)4), tetraethyl
lead (Pb(C2H5)4), có tác dụng phá huỷ các hợp chất trung gian hoạt động
(peroxide, hydroperoxide) và làm giảm khả năng bị cháy nổ. Do tính độc hại của
chì (Pb) nên nhiều quốc gia ban hành luật cấm sử dụng các phụ gia trên, trong đó
có Việt Nam.

o

Phụ gia khơng chứa chì như các hợp chất: ethanol, tert-butyl methyl ether, tertbutyl ethyl ether, …



Phương pháp hố học

o

Áp dụng các cơng nghệ lọc dầu tiên tiến như cracking xúc tác, reforming xúc tác,
… để chuyển hydrocarbon mạch không nhánh thành hydrocarbon mạch nhánh
hoặc vịng no, vịng thơm có chỉ số octane cao.

2. Những sản phẩm của dầu mỏ mà gia đình sử dụng hằng ngày là gas, xăng, dầu hoả, ...
3. Sử dụng phương pháp cracking để tăng hàm lượng các hydrocarbon mạch ngắn (xăng) bằng
cách phá vỡ các phân tử alkane mạch dài thành các hydrocarbon (alkane, alkene) mạch ngắn hơn.
Ví dụ: Cracking decane (C10 H22)
Kế hoạch bài dạy mơn Hóa học lớp 11

Năm học 2023 - 2024


d. Tổ chức thực hiện
HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

HOẠT ĐỘNG CỦA HỌC SINH

Chia lớp thành 2 nhóm
Yêu cầu học sinh thảo luận và trả lời câu hỏi Nhận nhiệm vụ
trong phiếu học tập số 5
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
Theo dõi và hỗ trợ cho HS
Bước 3: Báo cáo kết quả và thảo luận

Thảo luận và ghi câu trả lời vào PHT

Yêu cầu đại diện một nhóm báo cáo kết quả

Báo cáo sản phẩm thảo luận của nhóm

PHT số 5
Bước 4: Kết luận và nhận định

Nhận xét sản phẩm của nhóm khác

Nhận xét và chốt kiến thức

Kế hoạch bài dạy mơn Hóa học lớp 11

Năm học 2023 - 2024